(Laughter)
(پێکەنین)
I was afraid of womanhood. Not that I'm not afraid now, but I've learned to pretend. I've learned to be flexible. In fact, I've developed some interesting tools to help me deal with this fear. Let me explain. Back in the '50s and '60s, when I was growing up, little girls were supposed to be kind and thoughtful and pretty and gentle and soft, and we were supposed to fit into roles that were sort of shadowy -- really not quite clear what we were supposed to be.
من لە ژن بوون دەترسام. ئەمە مانای ئەوە نییـە کە ئێستا نەترسم، بەڵام فێربووم کە وا خۆم دەرخەم. فێربووم گونجاو بم. لەڕاستیدا، گەشەم بە چەند ئامرازێکی جێژبەخش دا بۆ ئەوەی یارمەتیم بدات لەگەڵ ترسەکەم هەڵ بکەم. با ڕوونی بکەمەوە. لە ٦٠ و ٥٠ کانی سەدەی ڕابردوو، کە تازە پێ دەگەیشتم، کچە بچووکەکان دەبوو میهرەبان و ژیر جوان و ڕووخۆش و نیان بن، و دەبوو ئێمە خۆمان بگونجێنین کە ئەمەش جۆرێک بوو لە نادیاری -- بەتەواوی ڕوون نەبوو لامان کە دەبووین بەچی.
(Laughter)
(پێکەنین)
There were plenty of role models all around us. We had our mothers, our aunts, our cousins, our sisters, and of course, the ever-present media bombarding us with images and words, telling us how to be. Now my mother was different. She was a homemaker, but she and I didn't go out and do girlie things together, and she didn't buy me pink outfits. Instead, she knew what I needed, and she bought me a book of cartoons. And I just ate it up. I drew, and I drew, and since I knew that humor was acceptable in my family, I could draw, do what I wanted to do, and not have to perform, not have to speak -- I was very shy -- and I could still get approval. I was launched as a cartoonist. Now when we're young, we don't always know. We know there are rules out there, but we don't always know -- we don't perform them right, even though we are imprinted at birth with these things, and we're told what the most important color in the world is. We're told what shape we're supposed to be in. (Laughter) We're told what to wear -- (Laughter) -- and how to do our hair -- (Laughter) -- and how to behave.
چەندین جۆری کەسایەتی لە چواردەورماندا هەبوون. دایکمان هەبوو، پورمان، ئامۆزاکانمان، پورزاکانمان، خوشکەکانمان، و بە دڵنیایەوە، میدیا کە هەمیشە هەیە ئێمەیان وێنە و وشە باران کرد، پێیان دەگوتین کە چۆن بین. ئینجا دایکم جیاواز بوو. ئەو ژنی ماڵەوە بوو، من و ئەو نە دەچووینە دەرەوە، بەیەکەوە کارەکانمان دەکرد، و جلی پەمەیشی بۆ نە دەکڕیم. بەڵام دەیزانی چیم پێوویست بوو، پەرتوکە کارتۆنییەکانی بۆ دەکڕیم. منیش چێژم لێی دەبینی. وێنەم دەکێشا و دەکێشا، و لەو کاتەوەی دەزانم خۆشی لە خێزانەکەمدا پەسەند کراوە، وێنەم دەکێشا، چیم ویستبا دەمکێشا، نمایشم نە دەکردن، قسەشم نە دەکرد -- من زۆر شەرمن بووم -- بەڵام هەر دەمتوانی پەسندی وەربگرم. وەکو کاریکاتێر دەست بە کار بووم. ئێستا کاتێک کە گەنجین، هەموو کات نازانین. ئێمە دەزانین یاسا و ڕێسا هەن، بەڵام هەموو جارێکیش نازانین -- دروست پەیڕەویان ناکەین، سەرەڕای ئەوەی کە لە کاتی دایکبوونمانەوە ئەم شتانەمان لەگەڵن، و پێمان گوتراوە چ ڕەنگێک گرینگترین ڕەنگە لە جیهاندا. پێمان گوتراوە دەبێت ببینە چ شێوەیەک. (پێکەنین) پێمان گوتراوە چ شتێکیش بپۆشین -- (پێکەنین) هەروەها چۆنیش قژمان چاک بکەین -- (پێکەنین) و چۆن هەڵسووکەوت بکەین-
Now the rules that I'm talking about are constantly being monitored by the culture. We're being corrected, and the primary policemen are women, because we are the carriers of the tradition. We pass it down from generation to generation. Not only that -- we always have this vague notion that something's expected of us. And on top of all off these rules, they keep changing. (Laughter) We don't know what's going on half the time, so it puts us in a very tenuous position.
ئێستا ئەو یاسایانەی من باسیان دەکەم، کلتور بە بەردەوامی چاودێریان دەکات. ئێمە ڕاست دەکرێینەوە، و چاودێری سەرەکی ژنانن، لەبەرئەوەی ئێمە گرنگی بە داب و نەریت دەدەین. ئێمە لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی تر دەیگوازینەوە. بە تەنها ئەوەندە نییە -- هەمیشە ئێمە ئەم بیرۆکە ناڕونەمان هەیە کە هەندێک شت لە ئێمە چاوەڕێ دەکرێت. و لە سەرووی هەموو ئەم یاسانەوەیە، بە بەردەوامی دەگۆڕێن. (پێکەنین) لە زۆربەی کاتەکاندا، ئێمە نازانین چی دەگوزەرێت، ئەمەش دەمانخاتە دۆخی گومان و لاوازییەوە.
(Laughter)
(پێکەنین)
Now if you don't like these rules, and many of us don't -- I know I didn't, and I still don't, even though I follow them half the time, not quite aware that I'm following them -- what better way than to change them [than] with humor? Humor relies on the traditions of a society. It takes what we know, and it twists it. It takes the codes of behavior and the codes of dress, and it makes it unexpected, and that's what elicits a laugh. Now what if you put together women and humor? I think you can get change. Because women are on the ground floor, and we know the traditions so well, we can bring a different voice to the table.
ئێستا ئەگەر ئەم یاسا و ڕێسانەت بەدڵ نییە، و زۆرێکمان بەدڵمان نییە -- من دەزانم بەدڵم نەبووە، و هێشتاش بە دڵم نییە، تەنانەت ئێستاش زۆر جار پەیڕەویان دەکەم، بێ ئەوەی ئاگام لێبێت شوێنیان کەووتووم -- چ ڕێگەیەکی باشتر هەیە لە وەی ئەو داب و نەریتانە بگۆڕین بەخۆشی؟ گیانی گاڵتە و گەپ پشت بە داب و نەریتی کۆمەڵگە دەبەستێت. پشت دەبەستێت بەوەی چی دەزانین، و چی بەدەوری ئەمانە دەسوڕێتەوە. پشت دەبەستێت بە یاساکانی ڕەفتار و شێوازی جلوبەرگ، ئەمەش وا دەکات چاوەڕوان نەکراو دەبێت، ئەمەش ئەوەیە کە پێکەنینەکە سەرچاوەی لێگرتووە ئێستا چی دەبێت ئەگەر بێتوو ژن و گاڵتە پێکەوە دابنێن؟ من پێموایە دەتوانی گۆڕانکاری بکەیت. لەبەر ئەوەی ژنان لە چینی یەکەمن، و ئێمە ئەم داب و نەریتانە باش دەزانین، ئێمە دەتوانین دەنگی جیاواز بێنینە ناو مەیدانەکەوە.
Now I started drawing in the middle of a lot of chaos. I grew up not far from here in Washington D.C. during the Civil Rights movement, the assassinations, the Watergate hearings and then the feminist movement, and I think I was drawing, trying to figure out what was going on. And then also my family was in chaos, and I drew to try to bring my family together -- (Laughter) -- try to bring my family together with laughter. It didn't work. My parents got divorced, and my sister was arrested. But I found my place. I found that I didn't have to wear high heels, I didn't have to wear pink, and I could feel like I fit in.
ئێستا من دەستم بە وێنە کێشان کرد لە ناوەڕاستی ئەم هەموو ئاژاوانەدا. لە نزیک ئێرەوە، واشنتۆن، گەورە بووم. کە بزوتنەوەی مافەکانی هاوڵاتیان، کوشتن و کوشتار، قسە و قسەڵۆک لەسەر وەتەگەیت و بزوتنەوەی فێمنستی لە ئارادا بوون، من پێموایە وێنەم دەکێشا، هەوڵم دەدا کە تێ بگەم چی ڕوودەدات. و هەروەها دواتر خێزانەکەشم لە ئاژاوەدا بوون، و وێنەم دەکێشا هەوڵم دەدا وێنەی خێزانەکەشم لەگەڵی بکێشم-- (پێکەنین) هەوڵم دەدا خێزانەکەشم بهێنمە پێکەنین لەگەڵی. سەری نەگرت. دایکم جیابوویەوە، هەروەها خوشکەکەشم گیرا. بەڵام من شوێنی خۆم دۆزیەوە. تێگەیشتم کە پێویست ناکات من پێڵاوی بەر لە پێ بکەم، پێوویست نەبوو جلی پەمەیی لەبەر بکەم، هەستم دەکرد کە من حەزم لەمەیە.
Now when I was a little older, in my 20s, I realized there are not many women in cartooning. And I thought, "Well, maybe I can break the little glass ceiling of cartooning," and so I did. I became a cartoonist. And then I thought -- in my 40s I started thinking, "Well, why don't I do something? I always loved political cartoons, so why don't I do something with the content of my cartoons to make people think about the stupid rules that we're following as well as laugh?"
ئێستا کە کەمێک گەورەتر بوومە، لە تەمەنی ٢٠ ساڵیدا، درکم بەوە کرد ژنی زۆر لە بواری کاریکاتێریدا کار ناکەن. بیرم کردەوە، "لەوانەیە من بتوانم بنمیچی شوشە بچوکەکانی کاریکاتێری بشکێنم،" کردم و بووم بە کاریکاتێر. و دواتر بیرم کردەوە -- لە ٤٠کانی تەمەنم دەستم بە تێڕامان کرد، "باشە ، بۆ من شتێک نەکەم؟ هەمیشە کاریکاتێرە سیاسییەکانم بەدڵ بووە، باشە بۆچی من شتێک نەکەم لە ناوەڕۆکی کارتۆنەکانم، بۆ ئەوەی وا لەخەڵک بکەم بیر بکاتەوە لە گەمژەیی ئەو داب و نەریتانەی شوێنی کەووتووین هەروەها پێکەنینیش؟"
Now my perspective is a particularly -- (Laughter) -- my perspective is a particularly American perspective. I can't help it. I live here. Even though I've traveled a lot, I still think like an American woman. But I believe that the rules that I'm talking about are universal, of course -- that each culture has its different codes of behavior and dress and traditions, and each woman has to deal with these same things that we do here in the U.S. Consequently, we have. Women, because we're on the ground, we know the tradition. We have amazing antennae.
ئێستا بیرکردنەوەی من بەتایبەتی -- (پێکەنین) تێڕوانینی من تەواو تێڕوانینێکی ئەمریکیانەیە. من ناتوانم یارمەتی بدەم. من لێرە دەژیم. تەنانەت گەشتی زۆریشم کردووە، من هێشتا وەکو ژنێکی ئەمریکی بیردەکەمەوە. بەس من وابیر دەکەمەوە ئەو داب و نەریتانەی من لەبارەیان قسە دەکەم جیهانین، بەدڵنیایەوە- هەر کولتورێک کۆدی جیاوازی هەیە لەڕەفتاردا جلوبەرگ و دابونەریتی خۆی هەیە، هەر ژنێکیش دەبێ ڕەفتار لەگەڵ ئەم شتانەدا بکات وەکو ئێمە کە لێرە دەیکەین. هەروەها ، ئێمەش دەبێت وەک ژنان، لەبەرئەوەی ئێمە لەسەر زەوین داب و نەریتەکان دەزانین. ئێمە ئالیاری سەرنج ڕاکێشمان هەیە.
Now my work lately has been to collaborate with international cartoonists, which I so enjoy, and it's given me a greater appreciation for the power of cartoons to get at the truth, to get at the issues quickly and succinctly. And not only that, it can get to the viewer through not only the intellect, but through the heart. My work also has allowed me to collaborate with women cartoonists from across the world -- countries such as Saudi Arabia, Iran, Turkey, Argentina, France -- and we have sat together and laughed and talked and shared our difficulties. And these women are working so hard to get their voices heard in some very difficult circumstances. But I feel blessed to be able to work with them.
ئێستا ئیشەکەم بەم دوایانە بووە بە هەماهەنگی کردنی کاریکاتێڕە نێودەوڵەتییەکان، کە من زۆر چێژی لێدەبینم، کە ئەمەش بەهایەکی زیاترم پێ دەدا بۆ هێزی کارتۆنەکان بۆ ئەوەی ڕاستی دەست بخات، بۆ ئەوەی کارەکان خێرا و پوخت بە دەست بێن. تەنها ئەمەش نا، بۆ ئەوەی بگاتە دیدی بینەرانیش بە تەنها لە ڕێگەی فکرەوە نا، بەڵکو لە ڕێگەیی دڵەوە. کارەکەشم ڕێی پێدام هەماهەنگی بکەم لەگەڵ ژنانی کاریکاتێڕ لە هەموو جیهاندا -- لە وڵاتانی وەک سعودیا، ئێران و تورکیا، ئەرجەنتین و فەڕەنسا -- و ئێمە بەیەکەوە دانشتین و پێکەنین قسەمان کرد و باسی لەمپەرەکانمان کرد. ئەم ژنانە زۆر بەسەختی کار دەکەن بۆئەوەی دەنگیان ببیسترێ ئەمە بارودۆخێکی زۆر قورسە. من هەست بە گەورەی و پیرۆزی دەکەم ئەگەر بتوانم کاریان لەگەڵ بکەم.
And we talk about how women have such strong perceptions, because of our tenuous position and our role as tradition-keepers, that we can have the great potential to be change-agents. And I think, I truly believe, that we can change this thing one laugh at a time.
و ئێمە قسە دەکەین دەربارەی ژن چۆن گرینگ و پێزانینی بەهێزی هەبێت بۆ خۆی، لەبەر پێگە لاوازەکانمان، و ڕۆڵی ئێمە وەک پارێزەری داب و نەریتەکان، کە ئێمە دەتوانین توانایەکی مەزنمان هەبێت بۆ ئەوەی ببین بە بریکاری گۆڕانکاری. و من پێموایە، بەڕاستی باوڕم وایە، ئێمە دەتوانین ئەم شتە بگۆڕین. پێکەنینێک لە کاتێکدا.
Thank you.
سووپاس بۆ ئێوە.
(Applause)
(چەپڵە ڕێزان)