Я буду выкарыстоўваць у размове з вамі мову… таму што магу. Гэта адна з чароўных здольнасцяў, якія маюць людзі. Мы можам перадаваць сапраўды складаныя думкі адно аднаму. Непасрэдна цяпер я ўтвараю гукі, калі выдыхаю. Я ўтвараю тоны, шыпенне і пыхканне, і яны ствараюць вібрацыі паветра. Гэтыя вібрацыі накіроўваюцца да вашых барабанных перапонак, і потым іх атрымоўвае ваш мозг і ператварае іх у думкі. Я спадзяюся.
So, I'll be speaking to you using language ... because I can. This is one these magical abilities that we humans have. We can transmit really complicated thoughts to one another. So what I'm doing right now is, I'm making sounds with my mouth as I'm exhaling. I'm making tones and hisses and puffs, and those are creating air vibrations in the air. Those air vibrations are traveling to you, they're hitting your eardrums, and then your brain takes those vibrations from your eardrums and transforms them into thoughts. I hope.
(Смех)
(Laughter)
Спадзяюся, што так адбываецца. Дзякуючы гэтай здольнасці, мы, людзі, здольныя передаваць свае ідэі праз шырокія прастору і час. Мы здольныя перадаваць веды адное да аднаго. Я прама цяпер магу пасяліць у вашых галовах новую дзіўную ідэю. Я магу сказаць: “Уявіце сабе медузу, якая вальсуе ў бібліятэцы і разважае пра квантавую механіку.”
I hope that's happening. So because of this ability, we humans are able to transmit our ideas across vast reaches of space and time. We're able to transmit knowledge across minds. I can put a bizarre new idea in your mind right now. I could say, "Imagine a jellyfish waltzing in a library while thinking about quantum mechanics."
(Смех)
(Laughter)
Калі ў вашым жыцці ўсё пакуль што ішло добра, у вас гэтай думкі да гэтага часу не было.
Now, if everything has gone relatively well in your life so far, you probably haven't had that thought before.
(Смех)
(Laughter)
Але цяпер я прымусіла вас пра гэта падумаць, праз мову.
But now I've just made you think it, through language.
Вядома, існуе не толькі адна мова, існуе больш за 7000 моваў, на якіх размауляюць у свеце. Усе мовы нечым адрозніваюцца адна ад адной. Некаторыя мовы маюць розныя гукі, розныя словы, а таксама розныя структуры, што вельмі істотна: розныя структуры. Праз гэта паўстае пытанне: ці ўплывае тое, на якой мове мы размаўляем, на наша мысленне? Гэта старажытнае пытанне. Людзі разважаюць пра яго ўжо вечнасць. Карл Вялікі, Рымскі імператар, казаў: “Валодаць другой мовай -- азначае мець другую душу” -– моцнае выказванне пра тое, што мова фармуе рэчаіснасць. З іншага боку, шэкспіраўская Джульета кажа: “Бо што такое назва? Як ружу не заві, а пах той самы.“ Гэта гаворыць пра тое, што мова магчыма не фармуе рэчаіснасць.
Now of course, there isn't just one language in the world, there are about 7,000 languages spoken around the world. And all the languages differ from one another in all kinds of ways. Some languages have different sounds, they have different vocabularies, and they also have different structures -- very importantly, different structures. That begs the question: Does the language we speak shape the way we think? Now, this is an ancient question. People have been speculating about this question forever. Charlemagne, Holy Roman emperor, said, "To have a second language is to have a second soul" -- strong statement that language crafts reality. But on the other hand, Shakespeare has Juliet say, "What's in a name? A rose by any other name would smell as sweet." Well, that suggests that maybe language doesn't craft reality.
Гэтыя аргументы чаргаваліся на працягу тысяч гадоў. Але да нядаўніх пор не было дадзеных, каб пацвердзіць адну ці другую версію. Нядаўна ў маёй лабараторыі і ў іншых лабараторыях па ўсім свеце пачалі праводзіцца даследванні, і цяпер у нас ёсць навуковыя дадзеныя, каб узважанна разгледзець гэтае пытанне.
These arguments have gone back and forth for thousands of years. But until recently, there hasn't been any data to help us decide either way. Recently, in my lab and other labs around the world, we've started doing research, and now we have actual scientific data to weigh in on this question.
Дазвольце мне распавесці пра некалькі маіх любімых прыкладаў. Я пачну з прыкладу абарыгеннай супольнасці ў Аўстраліі, з якой мне давялося працаваць. Гэта народ Куук Таёрэ. Яны жывуць у Пормпурааў на самым заходнім краі Кейп-Ёрк. Сапраўды крута, што народ Куук Таёрэ не выкарыстоўвае ў сваёй мове словаў “левы” ці “правы“, а замест таго заўсёды выкарыстоўвае напрамкі свету: поўнач, поўдзень, усход і захад. І калі я кажу заўсёды, я сапраўды маю на ўвазе заўсёды. Яны кажуць напрыклад: “О, у цябе мураш на паўднёва-заходняй назе” ці “Пасунь свой кубак крыху на поўнач- паўночны ўсход“. Нават “вітаю” на мове Куук Таёрэ гучыць як “У якім напрамку ты ідзеш?” І адказ павінен быць: “Далёка на поўнач-паўночны ўсход. А ты?”
So let me tell you about some of my favorite examples. I'll start with an example from an Aboriginal community in Australia that I had the chance to work with. These are the Kuuk Thaayorre people. They live in Pormpuraaw at the very west edge of Cape York. What's cool about Kuuk Thaayorre is, in Kuuk Thaayorre, they don't use words like "left" and "right," and instead, everything is in cardinal directions: north, south, east and west. And when I say everything, I really mean everything. You would say something like, "Oh, there's an ant on your southwest leg." Or, "Move your cup to the north-northeast a little bit." In fact, the way that you say "hello" in Kuuk Thaayorre is you say, "Which way are you going?" And the answer should be, "North-northeast in the far distance. How about you?"
Уявіце, што цягам усяго дня кожнаму чалавеку, якога вы прывітаеце, вы павінны сказаць, у якім напрамку ідзяце.
So imagine as you're walking around your day, every person you greet, you have to report your heading direction.
(Смех)
(Laughter)
Гэта прывядзе да таго, што даволі хутка вы пачняце арыентавацца ў прасторы, так? Таму што вы літаральна не можаце павітацца не ведаючы, ў якім напрамку ідзяце. Людзі, што размаўляюць на падобных мовах, сапраўды добра арыентуюцца ў прасторы. Яны арыентуюцца лепш, чым мы лічылі магчымым. Мы думалі, што людзі горшыя за іншых істот з нейкіх біялагічных прычын: “Ну, у нас няма магніту ў дзюбе ці лусцы.” Не, калі ваша мова і ваша культура трэніруе вас нешта рабіць, то вы здольныя гэта рабіць. У свеце ёсць людзі, якія сапраўды добра арыентуюцца ў прасторы.
But that would actually get you oriented pretty fast, right? Because you literally couldn't get past "hello," if you didn't know which way you were going. In fact, people who speak languages like this stay oriented really well. They stay oriented better than we used to think humans could. We used to think that humans were worse than other creatures because of some biological excuse: "Oh, we don't have magnets in our beaks or in our scales." No; if your language and your culture trains you to do it, actually, you can do it. There are humans around the world who stay oriented really well.
І для таго, каб мы пагадзіліся з тым, наколькі гэта адрозніваецца ад таго, як гэта робім мы, я хачу, каб вы заплюшчылі вочы на секунду і паказалі ў напрамку паўднёвага ўсходу.
And just to get us in agreement about how different this is from the way we do it, I want you all to close your eyes for a second and point southeast.
(Смех)
(Laughter)
Трымайце вочы заплюшчанымі. Паказвайце. Добра, цяпер можаце расплюшчыць вочы. Я бачу, сябры, што вы паказваеце туды, туды, туды і туды... Я і сама не ведаю, куды трэба.
Keep your eyes closed. Point. OK, so you can open your eyes. I see you guys pointing there, there, there, there, there ... I don't know which way it is myself --
(Смех)
(Laughter)
І вы не надта мне ў гэтым дапамаглі.
You have not been a lot of help.
(Смех)
(Laughter)
Проста скажам, што дакладнасць у нас тут не самая высокая. Існуе вялікая розніца ў кагнітыўных здольнасцях носьбітаў розных моваў, так? Дзе пэўная група, такая як ваша, не ведае, дзе які напрамак свету, а ў іншай групе я магу спытаць пяцігадовага і ён будзе ведаць.
So let's just say the accuracy in this room was not very high. This is a big difference in cognitive ability across languages, right? Where one group -- very distinguished group like you guys -- doesn't know which way is which, but in another group, I could ask a five-year-old and they would know.
(Смех)
(Laughter)
Яшчэ існуюць сапраўды вялікія адрозненні ў тым, як людзі разумеюць час. Тут у мяне здымкі майго дзядулі ў розныя часы. І калі я папрашу англамоўнага чалавека ўпарадкаваць іх па часе, ён напэўна размесціць іх злева направа. Гэта звязана з напрамкам пісьма. Калі б вы былі носьбітам іўрыта ці арабскай мовы, вы б напэўна зрабілі гэта справа налева.
There are also really big differences in how people think about time. So here I have pictures of my grandfather at different ages. And if I ask an English speaker to organize time, they might lay it out this way, from left to right. This has to do with writing direction. If you were a speaker of Hebrew or Arabic, you might do it going in the opposite direction, from right to left.
Але як бы гэта зрабіла Куук Таёрэ, абарыгенная група, пра каторую я вам толькі што распавяла? У ёй людзі не выкарыстоўваюць такія словы як “правы” ці “левы”. Я вам дам падказку. Калі мы саджалі людзей тварам да поўдня, яны ўпарадкоўвалі час злева направа. Калі мы саджалі людзей тварам да поўначы, яны арганізоўвалі час справа налева. Калі мы саджалі іх тварам да ўсходу, час ішоў у іх напрамку. Якая тут заканамернасць? З усходу на захад, так? Такім чынам для іх час не замыкаецца на целе, ён замыкаецца на краявідзе. Для мяне, калі я гляджу ў гэтым напрамку, час ідзе ў гэтым напрамку, Калі я гляджу ў гэты бок, тады час ідзе ў гэты бок. Я гляджу ў гэты бок, час ідзе ў гэты бок. Вельмі эгацэнтрычна з майго боку лічыць, што час накіроўваецца ўслед за мною кожны раз, як я паварочваюся. Для Куук Таёрэ час замыкаецца на краявідзе. Гэта радыкальна іншы погляд на час.
But how would the Kuuk Thaayorre, this Aboriginal group I just told you about, do it? They don't use words like "left" and "right." Let me give you hint. When we sat people facing south, they organized time from left to right. When we sat them facing north, they organized time from right to left. When we sat them facing east, time came towards the body. What's the pattern? East to west, right? So for them, time doesn't actually get locked on the body at all, it gets locked on the landscape. So for me, if I'm facing this way, then time goes this way, and if I'm facing this way, then time goes this way. I'm facing this way, time goes this way -- very egocentric of me to have the direction of time chase me around every time I turn my body. For the Kuuk Thaayorre, time is locked on the landscape. It's a dramatically different way of thinking about time.
А вось яшчэ адзін вельмі цікавы прыклад. Калі я вас папрашу назваць колькасць пінгвінаў, тады, можам паспрачацца, я ведаю, як вы будзеце вырашаць гэтую задачу. Вось так: “Адзін, два, тры, чатыры, пяць, шэсць, сем, восем.” Вы пералічыце іх. Вы назавяце кожнага лічбай, і апошняя лічба, якую вы назавеце, будзе колькасцю пінгвінаў. Гэта маленькі трук, якому вас навучылі ў дзяцінстве. Вы вывучылі парадак лічб і як іх выкарыстоўваць. Маленькі лінгвістычны трук. Але на некаторых мовах гэтага не зробяць, таму што там няма дакладных словаў для лічбаў. Ёсць мовы, у якіх няма словаў кшталту “сем” альбо “восем”. І людзі, якія размаўляюць на гэтых мовах, не лічаць, ім складана сачыць за дакладнай колькасцю. Напрыклад, калі я папрашу вас супаставіць колькасць пінгвінаў з аднолькавай колькасцю качак, вы гэта зможаце зрабіць палічыцыўшы іх. Але народы, у якіх няма гэтай лінгвістычнай рысы, так не могуць зрабіць.
Here's another really smart human trick. Suppose I ask you how many penguins are there. Well, I bet I know how you'd solve that problem if you solved it. You went, "One, two, three, four, five, six, seven, eight." You counted them. You named each one with a number, and the last number you said was the number of penguins. This is a little trick that you're taught to use as kids. You learn the number list and you learn how to apply it. A little linguistic trick. Well, some languages don't do this, because some languages don't have exact number words. They're languages that don't have a word like "seven" or a word like "eight." In fact, people who speak these languages don't count, and they have trouble keeping track of exact quantities. So, for example, if I ask you to match this number of penguins to the same number of ducks, you would be able to do that by counting. But folks who don't have that linguistic trick can't do that.
Мовы таксама адрозніваюцца тым, як яны падзяляюць спектр колеру -- бачны сусвет. Некаторыя мовы маюць шмат словаў для колераў, некаторыя -- толькі некалькі, “светлы” ды “цёмны”. Мовы адрозніваюцца тым, дзе яны праводзяць межы паміж колерамі. Так у англійскай мове існуе слова для абазначэння сіняга колеру, якое апісвае ўсе адценні, якія вы бачыце на экране, але ў рускай мове не існуе адзінага слова. Замест гэтага рускамоўныя павінны адрозніваць паміж светлым, “голубой” і цёмным адценем, “синий”. Такім чынам, рускамоўныя маюць досвед даўжынёю ў жыццё па адрозненні гэтых колераў. Калі пратэставаць здольнасць людзей адрозніваць тыя колеры паводле ўспрыняцця, то высветліцца, што рускамоўныя хутчэй пераадольваюць гэтую лінгвістычную мяжу. Яны здольныя хутчэй адрозніць блакітны ад сіняга. Калі вы глядзіцё на мозг людзей у той час, калі яны глядзяць на колеры, напрыклад на блакітны, які павольна пераходзіць у сіні, мозг людзей, якія выкарыстоўваюць розныя словы для блакітнага і сіняга колераў, пакажа рэакцыю здзіўлення, калі колеры пераходзяць ад светлага да цёмнага кшталту “О, тут змяняецца катэгорыя”. У той час як мозг англамоўнага чалавека, які не адрознівае гэтыя катэгорыі, не паказвае такога ж здзіўлення, таму што для яго катэгорыя не змяняецца.
Languages also differ in how they divide up the color spectrum -- the visual world. Some languages have lots of words for colors, some have only a couple words, "light" and "dark." And languages differ in where they put boundaries between colors. So, for example, in English, there's a word for blue that covers all of the colors that you can see on the screen, but in Russian, there isn't a single word. Instead, Russian speakers have to differentiate between light blue, "goluboy," and dark blue, "siniy." So Russians have this lifetime of experience of, in language, distinguishing these two colors. When we test people's ability to perceptually discriminate these colors, what we find is that Russian speakers are faster across this linguistic boundary. They're faster to be able to tell the difference between a light and dark blue. And when you look at people's brains as they're looking at colors -- say you have colors shifting slowly from light to dark blue -- the brains of people who use different words for light and dark blue will give a surprised reaction as the colors shift from light to dark, as if, "Ooh, something has categorically changed," whereas the brains of English speakers, for example, that don't make this categorical distinction, don't give that surprise, because nothing is categorically changing.
Мовы маюць разнастайныя структурныя дзівацтвы. Наступнае -- адно з маіх любімых. Многія мовы маюць граматычны род, дзе кожны назоўнік атрымоўвае катэгорыю роду, як правіла мужчынскі ці жаночы. І граматычны род адрозніваецца ў розных мовах. Напрыклад, сонца жаночага роду ў нямецкай мове, але мужчынскага ў іспанскай, а месяц наадварот. Ці можа гэта паўплываць на тое, як людзі думаюць? Ці думаюць нямецкамоўныя людзі пра сонца як пра нешта больш жаночае, а пра месяц як пра нешта больш мужчынскае? Высвятляецца, што гэта сапраўды так. Так, калі вы папросіце носьбіта нямецкай і носьбіта іспанскай моваў апісаць мост, як вось гэты -- “мост” мае жаночы род у нямецкай мове і мужчынскі ў іспанскай -- носьбіты нямецкай мовы хутчэй скажуць, што масты “прыгожыя”, “элегантныя”, стэрэатыпна жаночыя словы. У той час як носьбіты іспанскай мовы хутчэй за ўсё скажуць, што яны “моцныя”, “доўгія”, такія мужчынскія словы.
Languages have all kinds of structural quirks. This is one of my favorites. Lots of languages have grammatical gender; every noun gets assigned a gender, often masculine or feminine. And these genders differ across languages. So, for example, the sun is feminine in German but masculine in Spanish, and the moon, the reverse. Could this actually have any consequence for how people think? Do German speakers think of the sun as somehow more female-like, and the moon somehow more male-like? Actually, it turns out that's the case. So if you ask German and Spanish speakers to, say, describe a bridge, like the one here -- "bridge" happens to be grammatically feminine in German, grammatically masculine in Spanish -- German speakers are more likely to say bridges are "beautiful," "elegant" and stereotypically feminine words. Whereas Spanish speakers will be more likely to say they're "strong" or "long," these masculine words.
(Смех)
(Laughter)
Мовы таксама адрозніваюцца ў тым, як яны апісваюць падзеі, так? Калі вы возьмеце напрыклад здарэнне. У англійскай мове, нармальным будзе сказаць: “Ён разбіў вазу”. У такой мове як іспанская вы хутчэй за ўсё скажаце: “Ваза разбілася” альбо “Ваза разбілася сама”. Калі гэта здарэнне, вы не скажаце, што гэта нехта зрабіў. У англійскай мове вы нават можаце сказаць такую дзіўную рэч як “Я зламаў маю руку”. У многіх іншых мовах нельга выкарыстаць такую канструкцыю, калі толькі вы не вар’ят, які пайшоў наўмысна ламаць сабе руку, (Смех) і вам гэта ўдалася. Калі гэта быў няшчасны выпадак, вы выкарыстаеце іншую канструкцыю.
Languages also differ in how they describe events, right? You take an event like this, an accident. In English, it's fine to say, "He broke the vase." In a language like Spanish, you might be more likely to say, "The vase broke," or, "The vase broke itself." If it's an accident, you wouldn't say that someone did it. In English, quite weirdly, we can even say things like, "I broke my arm." Now, in lots of languages, you couldn't use that construction unless you are a lunatic and you went out looking to break your arm -- (Laughter) and you succeeded. If it was an accident, you would use a different construction.
Гэты факт мае наступствы. Людзі, якія размаўляюць на розных мовах, звяртаюць увагу на розныя рэчы ў залежнасці ад таго, што ад іх патрабуе мова. Так, мы паказваем адно і тое ж здарэнне носьбітам англійскай і іспанскай моваў, і носьбіты англійскай мовы запомняць хто гэта зрабіў, таму што англійская мова прымушае казаць: “Гэта ён зрабіў, ён разбіў вазу”. а носьбіты іспанскай мовы менш схільныя да запамінання таго, хто гэта зрабіў, калі гэта было здарэнне. Яны хутчэй запонмяць, што гэта было здарэнне. Больш верагодна, што яны запомняць намер. Так, два чалавекі, якія назіраюць за адной і той жа падзеяй, з’яўляюцца сведкамі аднаго і таго ж злачынства, але ў рэшце рэшт запамінаюць розныя рэчы пра падзею. Гэта вядома адбіваецца на паказаннях сведкаў. Гэта таксама адбіваецца на віне і пакаранні. Возьмем носьбітаў англійскай мовы. Калі я пакажу вам, як нехта разбівае вазу, то скажу: “Ён разбіў вазу”, а не “Ваза разбілася”,
Now, this has consequences. So, people who speak different languages will pay attention to different things, depending on what their language usually requires them to do. So we show the same accident to English speakers and Spanish speakers, English speakers will remember who did it, because English requires you to say, "He did it; he broke the vase." Whereas Spanish speakers might be less likely to remember who did it if it's an accident, but they're more likely to remember that it was an accident. They're more likely to remember the intention. So, two people watch the same event, witness the same crime, but end up remembering different things about that event. This has implications, of course, for eyewitness testimony. It also has implications for blame and punishment. So if you take English speakers and I just show you someone breaking a vase, and I say, "He broke the vase," as opposed to "The vase broke,"
нават калі вы гэта бачылі на ўласныя вочы,
even though you can witness it yourself,
вы можаце паглядзець відэа, вы можаце ўбачыць злачынства з вазай, вы пакараеце некага больш,
you can watch the video, you can watch the crime against the vase, you will punish someone more,
вы таксама будзеце яго вінаваціць больш, калі я скажу: “Ён разбіў яе”, а не “Яна разбілася”. Мова кіруе нашым разуменнем падзей.
you will blame someone more if I just said, "He broke it," as opposed to, "It broke." The language guides our reasoning about events.
Я прывяла вам некалькі прыкладаў таго, як глыбока мова можа ўплываць на мысленне, і да таго ж рознымі спосабамі. Такім чынам, мова можа мець вялікі ўплыў на тое, як мы бачым на прыкладзе прасторы і часу, калі людзі размяшчаюць прастору і час у вымярэннях, якія адрозніваюцца адно ад аднаго. Мова можа мець сапраўды глыбокі ўплыў -- як мы бачылі на прыкладзе лічбаў. Валоданне лікам, мець лічбы ў мове -- значыць адкрываць цэлы свет матэматыкі. Сапраўды, калі няма ліку, нельга карыстацца алгебрай, вы не можаце рабіць ніякія з рэчаў, неабходных для пабудовы залі накшталт гэтай, ці арганізаваць гэтую трансляцыю, так? Гэты невялічкі фокус з лічбавымі словамі стварае прыступку ў вялікае кагнітыўнае царства.
Now, I've given you a few examples of how language can profoundly shape the way we think, and it does so in a variety of ways. So language can have big effects, like we saw with space and time, where people can lay out space and time in completely different coordinate frames from each other. Language can also have really deep effects -- that's what we saw with the case of number. Having count words in your language, having number words, opens up the whole world of mathematics. Of course, if you don't count, you can't do algebra, you can't do any of the things that would be required to build a room like this or make this broadcast, right? This little trick of number words gives you a stepping stone into a whole cognitive realm.
Мова таксама можа сапраўды аказваць ранні ўплыў, як мы бачылі на прыкладзе колераў. Існуюць вельмі простыя, базавыя рашэнні на падставе ўспрыняцця. Мы робім ўвесь час тысячы такіх. Тым не менш мова туды трапляе і ўцягваецца ў маленькія рашэнні па ўспрыняццю, якія мы робім. Мова таксама можа мець вельмі шырокі ўплыў. Прыклад з граматычным родам можа быць крыху недарэчным, але з іншага боку граматычны род датычыцца ўсіх назоўнікаў. Значыць, мова можа ўплываць на тое, яе вы думаеце пра што заўгодна, што можа быць названа назоўнікам. І гэта шмат што.
Language can also have really early effects, what we saw in the case of color. These are really simple, basic, perceptual decisions. We make thousands of them all the time, and yet, language is getting in there and fussing even with these tiny little perceptual decisions that we make. Language can have really broad effects. So the case of grammatical gender may be a little silly, but at the same time, grammatical gender applies to all nouns. That means language can shape how you're thinking about anything that can be named by a noun. That's a lot of stuff.
Напрыканцы я прывяла прыклад таго, як мова ўплывае на рэчы, якія для нас маюць асабістае значэнне -- такія з’явы, як віна і пакаранне ці паказанні сведкаў. Існуюць таксама істотныя рэчы ў паўсядзённым жыцці.
And finally, I gave you an example of how language can shape things that have personal weight to us -- ideas like blame and punishment or eyewitness memory. These are important things in our daily lives.
Прыгажосць моўнай разнастайнасці ў тым, што яна паказвае нам, якім геніяльным і гнуткім з’яўляецца чалавечы мозг. Чалавечы мозг вынайшаў не адзін кагнітыўны сусвет, а 7000 -- існуе 7000 моваў, на якіх людзі размаўляюць у свеце. І мы можам стварыць яшчэ многа такіх -- мовы, вядома, жывыя, мы можам іх удасканальваць і змяняць згодна з нашымі патрэбамі. Трагічна тое, што мы страчваем вялікую частку гэтай моўнай разнастайнасці ўвесь час. Мы страчваем прыкладна па мове кожны тыдзень, і па некаторых падліках палова моваў у свеце знікне ў наступныя сто гадоў. Яшчэ горшай навіной з’яўляецца тое, што непасрэдна цяпер амаль усё, што мы ведаем пра чалавечы розум і мозг, звычайна грунтуецца на даследваннях амерыканскіх англамоўных студэнтаў ва ўніверсітэтах. Гэта выключае амаль усіх людзей. Так? Тое, што нам вядома пра чалавечы розум папраўдзе вельмі абмежавана і неабектыўна, і навука павінна быць лепшай за гэта.
Now, the beauty of linguistic diversity is that it reveals to us just how ingenious and how flexible the human mind is. Human minds have invented not one cognitive universe, but 7,000 -- there are 7,000 languages spoken around the world. And we can create many more -- languages, of course, are living things, things that we can hone and change to suit our needs. The tragic thing is that we're losing so much of this linguistic diversity all the time. We're losing about one language a week, and by some estimates, half of the world's languages will be gone in the next hundred years. And the even worse news is that right now, almost everything we know about the human mind and human brain is based on studies of usually American English-speaking undergraduates at universities. That excludes almost all humans. Right? So what we know about the human mind is actually incredibly narrow and biased, and our science has to do better.
Я пакіну вас з наступнай і апошняй ідэяй. Я расказала вам пра тое, як носьбіты розных моваў думаюць па-рознаму, а не пра тое, вядома, як людзі, якія жывуць у іншых месцах, думаюць. Гэта тое, як вы думаеце. Гэта тое, як мова, на якой вы размаўляеце, вызначае ваша мысленне. І гэта дае вам магчымасць запытацца: “Чаму я думаю так, як думаю?” “Як я магу думаць па-іншаму?” І таксама: “Якія думкі я імкнуся перадаць?”
I want to leave you with this final thought. I've told you about how speakers of different languages think differently, but of course, that's not about how people elsewhere think. It's about how you think. It's how the language that you speak shapes the way that you think. And that gives you the opportunity to ask, "Why do I think the way that I do?" "How could I think differently?" And also, "What thoughts do I wish to create?"
Вялікі дзякуй.
Thank you very much.
(Апладысменты)
(Applause)