خەڵک زیاتر دەژین و کۆمەڵگاکان گەورەتر دەبن. زۆر جار ئەمە دەبیستیت. لە رۆژنامەکاندا لەسەری دەخوێنیتەوە لە تەلەفزیۆنەکانەوە دەیبیستیت. هەندێ جار من نیگەرانی ئەوەم کە ئیمە لەمبارەیەوە ئەوەندە زۆر دەبیستین کە گەیشتوینەتە ئەوەی ژیانێکی درێژتر قبوڵ بکەین بە جۆرێک لە لەخۆ رازیبونەوە تەنانەت بە کراوەییشەوە. بەڵام هەڵە مەکەن ژیانی درێژتر دەتوانێت و بڕوام وایە ئەو شتەش دەکات کە بریتییە لە گەشەپێدانی چۆنایەتی ژیان لە هەمو تەمەنەکاندا. ئێستاش بۆ ئەوەی ئەمە بخەینە گۆشەنیگایەکەوە
People are living longer and societies are getting grayer. You hear about it all the time. You read about it in your newspapers. You hear about it on your television sets. Sometimes, I'm concerned that we hear about it so much that we've come to accept longer lives with a kind of a complacency, even ease. But make no mistake, longer lives can -- and, I believe, will improve quality of life at all ages. Now to put this in perspective, let me just zoom out for a minute.
بهێڵن بۆ خولەکێک بگەڕێمەوە دواوە ساڵی زیاتر خراونەتە سەر تێکڕای هیوا بە ژیان لە سەدەی بیستەم دا ئەمەش لە هەمو ساڵەکانی پێش ئەو هەزارەیەی هەمو مێژوی پەرەسەندنی مرۆڤ زیاترە. لە چاو تروکاندنێکدا ئێمە بە نزیکەیی ماوەی ژیانمان کرد بە دو ئەوەندە. بۆیە ئەگەر هەستت بەوە کرد کە ئەم بابەتی تەمەنە بە تەواوی نەچەسپاوە خۆت ناڕەحەت مەکە ئەمە شتێکی نوێیە.
More years were added to average life expectancy in the 20th century than all years added across all prior millennia of human evolution combined. In the blink of an eye, we nearly doubled the length of time that we're living. So if you ever feel like you don't have this aging thing quite pegged, don't kick yourself. It's brand new.
و لەبەر ئەوەی رێژەی بەپیتی دابەزیوە لە هەمان ماوە دا کە هیوا بە ژیان زیادی کردووە ئەو هەرەمە کە هەمیشە دەرخەری دابەشبونی دانیشتوانە بە پێی تەمەن کە لە خوارەکەی دا گەنجەکانی لێن و بە لوتکەیەکی بچوکی بەتەمەنەکان کۆتایی دێت کە دەمێننەوە و دەگەنە ئەو تەمەنە زۆرە ئەو هەرەمە گۆڕانکاری بەسەردا دێت و دەبێت بە لاکێشەیە ئێستاش، ئەگەر تۆ لەو کەسانەیت
And because fertility rates fell across that very same period that life expectancy was going up, that pyramid that has always represented the distribution of age in the population, with many young ones at the bottom winnowed to a tiny peak of older people who make it and survive to old age, is being reshaped into a rectangle. And now, if you're the kind of person
کە چێژ لە ئاماری دانیشتوان وەردەگریت
who can get chills from population statistics,
ئەمانە ئەو شتانەن کە بەکەڵکت دێن. لەبەر ئەوەی ماناکە ئەوەیە کە بۆ یەکەمجار لە مێژوی توخمەکاندا زۆرینەی ئەو مناڵانەی لە وڵاتانی گەشەکردودا لەدایک دەبن ئەو هەلەیان هەیە کە پیر ببن. ئەمە چۆن رویدا؟
(Laughter) these are the ones that should do it. Because what that means is that for the first time in the history of the species, the majority of babies born in the developed world are having the opportunity to grow old. How did this happen?
خۆ ئێمە لە روی بۆماوەییەوە لە باو و باپیرانمان بەهێزتر نین کە ١٠٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر ژیاون ئەم زیادبونە لە هیوادا بە ژیان بەرهەمێکی بەرچاوی کلتورە - کە ئەو بۆتەیەیە کە زانست و تەکنەلۆجیای تێدایە لەگەڵ گۆڕانکاری بەرفراوانی هەڵسوکەوتەکان کە گەشە بە تەندروستی و کامەرانی دەدات. لە رێگەی گۆڕانکارییە کلتورییەکانەوە باوباپیرانمان توانیویانە تا رادەیەکی زۆر مردنی پێشوەخت کەم بکەنەوە بەمەش ئێستا خەڵک دەتوانن تەمەنێکی درێژ بژین.
Well, we're no genetically hardier than our ancestors were 10,000 years ago. This increase in life expectancy is the remarkable product of culture -- the crucible that holds science and technology and wide-scale changes in behavior that improve health and well-being. Through cultural changes, our ancestors largely eliminated early death so that people can now live out their full lives.
ئێستاش چەند کێشەیەک هەن کە پەیوەستن بە هەڵکشانی تەمەنەوە وەک نەخۆشی و هەژاریی و لەدەستدانی پلەوپایەی کۆمەڵایەتی. کاتی ئەوە بەسەر چووە کە لەسەر شانازییەکانمان پاڵ بدەینەوە. بەڵام تا زیاتر لە بارەی هەڵکشانی تەمەنەوە فێر دەبین ئەوەمان بۆ رونتر دەبێتەوە کە ئاراستە سەربەرەوخوارەکە تا رادەیەکی ناشرین دورە لە راستییەوە. هەڵکشانی تەمەن چەند گەشەپیدانێکی بەرچاو لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت - زیادبونی زانیاری، شارەزایی- و لایەنە سۆزدارییەکانی ژیانیش گەشە دەکەن. ئەمە راستە. کەسە بەتەمەنەکان دڵخۆشن. ئەوان لە خەڵکی تەمەن مامناوەند دڵخۆشترن و بە دڵنیاییەوە لە گەنجاکانیش.
Now there are problems associated with aging -- diseases, poverty, loss of social status. It's hardly time to rest on our laurels. But the more we learn about aging, the clearer it becomes that a sweeping downward course is grossly inaccurate. Aging brings some rather remarkable improvements -- increased knowledge, expertise -- and emotional aspects of life improve. That's right, older people are happy. They're happier than middle-aged people, and younger people, certainly.
لێکۆڵینەوە لە دوای لێکۆڵینەوە
(Laughter)
دەگاتە هەمان ئەنجام.
Study after study is coming to the same conclusion.
سی دی سی بەم دواییە راپرسییەکی ئەنجام دا کە داوایان لە بەشداربوان کردبو پێیان بڵێن ئایا لە ماوەی هەفتەی پێشودا بە نیگەرانییەکی دەرونی گرنگ دا تێپەڕیون یان نا. ژمارەی ئەو بەتەمەنانەی کە بە ئەرێنی وەڵامی ئەم پرسیارەیان داوەتەوە لە ژمارەی کەسانی تەمەن مامناوەند و گەنجەکان کەمتر بو. راپرسییەکەی ئەم دواییەی گەڵوپ لە بەشداربوانی پرسی کە لە رۆژی پێشودا چەند فشار و نیگەرانی و توڕەییان ئەزمون کردووە. و فشار و نیگەرانی و توڕەیی هەمویان لەگەڵ هەڵکشانی تەمەندا کەم دەبنەوە زاناکانی کۆمەڵناسی بەمە دەڵێن دژیەکی هەڵکشانی تەمەن. هەرچۆنێک بێت، هەڵکشانی تەمەن شتێکی ئاسان نیە. بۆیە ئێمە هەمو شێوازێکی پرسیارمان گرتۆتەبەر بۆ ئەوەی بزانین ئایا دەتوانین ئەم ئەنجامە بگٶڕێن. پرسیمان رەنگە هۆکارەکە ئەوە بێت کە ئەم نەوەیەی خەڵکانی بەتەمەن مەزنترین نەوەی ئێستا و رابردو بوبن. واتە ئەو گەنجانەی ئێستا رەنگە بە شێوەیەکی نمونەیی لە کاتی هەڵکشانی تەمەنیاندا ئەزمونی ئەم گەشەکردنانە نەکەن. پرسیمان، رەنگە خەڵکە بەتەمەنەکە بیانەوێن شتێکی ئەرێنی بنوێنن بەرامبەر بونە خەمۆکەکەیاندا.
The CDC recently conducted a survey where they asked respondents simply to tell them whether they experienced significant psychological distress in the previous week. And fewer older people answered affirmatively to that question than middle-aged people, and younger people as well. And a recent Gallup poll asked participants how much stress and worry and anger they had experienced the previous day. And stress, worry, anger all decrease with age. Now social scientists call this the paradox of aging. I mean, after all, aging is not a piece of cake. So we've asked all sorts of questions to see if we could undo this finding. We've asked whether it may be that the current generations of older people are and always have been the greatest generations. That is that younger people today may not typically experience these improvements as they grow older. We've asked, well, maybe older people are just trying to put a positive spin on an otherwise depressing existence.
-پێکەنین
(Laughter)
بەڵام تا زیاتر هەوڵمان دا ئەم دۆزینەوەیە رەت بکەینەوە بەڵگەی زیاترمان دۆزییەوە کە پاڵپشتی دەکات.
But the more we've tried to disavow this finding, the more evidence we find to support it.
ساڵانێک لەمەوبەر، من و هاوکارەکانم لێکۆڵینەوەیەکمان ئەنجامدا کە تیایدا دوای دە ساڵ سەردانی هەمان کۆمەڵە خەڵکمان کردەوە. نمونەکە لە سەرەتادا تەمەنیان لە نێوان ١٨ - ٩٤ ساڵدا بو لێکۆڵینەوەکەمان لەسەر ئەوە بو ئایا ئەزمونە سۆزدارییەکەیان دەگۆڕێت کاتێ تەمەنیان هەڵدەکشێت یان نا. بەشدارەکانمان ئامێرێکی پەیوەندی ئەلکترۆنییان هەڵدەگرت هەر جارەی بۆ ماوەی هەفتەیەک و ئێمە لە شەو و رۆژ لە کاتی لەپڕ پەیوەندییمان پێوە دەکردن و هەمو کاتێک کە پەیوەندییمان پێوە دەکردن داوامان لێ دەکردن وەڵامی چەند پرسیارێک بدەنەوە - لە نێوان ژمارە ١ و ٧ دا، ئێستا چەند دڵخۆشیت؟ چەند ناڕەحەتیت لە ئێستادا؟ چەند توڕەیت لە ئێستادا؟ - بۆ ئەوەی تێبگەین لە چۆنێتی ئەو هەست و سۆزەی کە هەیانبو لە ژیانی رۆژانەیاندا. بە بەکارهێنانی ئەم لێکۆڵینەوە چڕوپڕە
Years ago, my colleagues and I embarked on a study where we followed the same group of people over a 10-year period. Originally, the sample was aged 18 to 94. And we studied whether and how their emotional experiences changed as they grew older. Our participants would carry electronic pagers for a week at a time, and we'd page them throughout the day and evenings at random times. And every time we paged them, we'd ask them to answer several questions -- "On a one to seven scale, how happy are you right now?" "How sad are you right now?" "How frustrated are you right now?" -- so that we could get a sense of the kinds of emotions and feelings they were having in their day-to-day lives. And using this intense study of individuals,
لەسەر تاکەکەسەکان بۆمان دەرکەوت کە نەوەیەکی تایبەت نیە کە لە نەوەکانی تر باشترە، بەڵکو هەمان ئەو کەسانە بە تێپەڕبونی کات وایان لێ دێت زیاتر باس لە ئەزمونی ئەرێنی زۆرتر بکەن. ئێستا تۆ ئەم نزمبونەوە کەمە دەبینیت لە تەمەنە هەرە بەرزەکاندا لەویادا ئەو نزمبونەوە کەمە هەیە بەڵام ئەمە بە هیچ جۆرێک ناگەڕێتەوە بۆ ئەو ئاستانەی دەیانبینین لە سەرەتای تەمەنی پێگەیشتندا.
we find that it's not one particular generation that's doing better than the others, but the same individuals over time come to report relatively greater positive experience. Now you see this slight downturn at very advanced ages. And there is a slight downturn. But at no point does it return to the levels we see in early adulthood.
ئەمە بە راستی زۆر ئاسانکراوە ئەگەر بڵێین خەڵکی بەتەمەن "دڵخۆش"ن. لە لێکۆڵینەوەکەماندا ئەو کەسانە ئەرێنیترن بەڵام لە خەڵکە گەنجەکە زیاتر ئەگەری ئەوەیان هەیە کە هەستی تێکەڵیان هەبێت - ناڕەحەتی لە هەمان ئەو کاتەی ئەزمونی دڵخۆشییان هەیە ئەو فرمێسکەی ناو چاو دەزانیت کاتێ بۆ هاوڕێکەت زەردەخەنە دەکەیت. لێکۆڵێنەوەیەکی تر ئەوەی دەرخستووە کە کەسانی بەتەمەن لەوە دەچێ بە شێوەیەکی ئاسودەتر روبەڕوی ناڕەحەتی ببنەوە. ئەوان باشتر ناڕەحەتی قبوڵ دەکەن بە بەراورد لەگەڵ کەسانی گەنج دا. ئێمەش گومانمان کرد کە ئەمە یارمەتیمان بدات بۆ ئەوەی تێبگەین بۆچی خەڵکانی بەتەمەن لە گەنجەکان سەرکەوتوترن لە چارەسەرکردنی ناکۆکی و مشتومڕە سۆزدارییەکاندا. خەڵکانی بەتەمەن دەتوانن نادادپەروەری بە هاوسۆزییەوە ببینن نەک بە نائومێدییەوە.
Now it's really too simplistic to say that older people are "happy." In our study, they are more positive. But they're also more likely than younger people to experience mixed emotions -- sadness at the same time you experience happiness; you know, that tear in the eye when you're smiling at a friend. And other research has shown that older people seem to engage with sadness more comfortably. They're more accepting of sadness than younger people are. And we suspect that this may help to explain why older people are better than younger people at solving hotly charged emotional conflicts and debates. Older people can view injustice with compassion, but not despair.
و کاتێ هەمو شتەکان یەکسانن کەسانی بەتەمەن سەرچاوە مەعریفییەکانیان بۆ نمونە سەرنج و یادەوەری زیاتر بەرەو زانیاری ئەرێنی دەگۆڕن وەک لە نەرێنی. ئەگەر ئێمە وێنە نیشانی کەسانی بەتەمەن، مامناوەند و گەنج بدەین وەک ئەوانەی کە لەسەر شاشەکە دەیبینن و پاشان بپرسین کە کام وێنانە دەناسنەوە بیڵێن، خەڵکانی بەتەمەن، نەک گەنجەکان، زیاتر وێنە ئەرێنییەکانیان لە بیرە وەک لە وێنە نەرێنییەکان. ئێمە پرسیارمان لە خەڵکە بەتەمەن و گەنجەکان کردووە کە لە تاقیگەی لێکۆڵینەوەدا بۆ دەموچاوە مۆن و دەم بەخەندەکان بگەڕێن. خەڵکە بەتەمەنەکە زیاتر بەرەو دەموچاوە دەم بەخەندەکاندا چون و دورکەوتنەوە لە دەموچاوە مۆن و توڕەکانەوە. لە ژیانی رۆژانەدا ئەمە دەگۆڕێت بۆ چێژێکی گەورەتر و ئاسودەییەکی زیاتر.
And all things being equal, older people direct their cognitive resources, like attention and memory, to positive information more than negative. If we show older, middle-aged, younger people images, like the ones you see on the screen, and we later ask them to recall all the images that they can, older people, but not younger people, remember more positive images than negative images. We've asked older and younger people to view faces in laboratory studies, some frowning, some smiling. Older people look toward the smiling faces and away from the frowning, angry faces. In day-to-day life, this translates into greater enjoyment and satisfaction.
بەڵام وەک زانای کۆمەڵایەتی، ئێمە بەردەوامین لە پرسیار کردن سەبارەت بە ئەلتەرناتیڤی مومکین. ئێمە وتومانە، باشە رەنگە خەڵکانی بەتەمەن زیاتر باسی هەستی ئەرێنی دەکەن چونکە لە روی مەعریفییەوە شێواون.
But as social scientists, we continue to ask about possible alternatives. We've said, well, maybe older people report more positive emotions because they're cognitively impaired.
-پێکەنین
(Laughter)
ئێمە وتومانە، رەنگە لێکدانەوەی هەستە ئەرێنییەکان لە هەستە نەرێنییەکان ئاسانتر بێت و بۆیە تۆ دەچیت بەرەوە هەستە ئەرێنییەکان؟ رەنگە ناوەندە دەمارییەکانی ناو مێشکمان بەشێوەیەک بپوکێتەوە کە چیتر نەتوانین هەستە نەرێنییەکان لێکبدەینەوە. بەڵام بابەتەکە لەمە جیاواز بو. وریاترین کەسە بەتەمەنەکان ئەو کەسانەن کە زۆرترینی ئەم کاریگەرییە ئەرێنییە دەردەبڕن. و لە ژێر ئەو بارودۆخانەدا کە زۆر گرنگە کەسە بەتەمەنەکان زانیارییە نەرێنییەکان لێکدەدەنەوە بە هەمان شێوەی زانیارییە ئەرێنییەکان.
We've said, could it be that positive emotions are simply easier to process than negative emotions, and so you switch to the positive emotions? Maybe our neural centers in our brain are degraded such that we're unable to process negative emotions anymore. But that's not the case. The most mentally sharp older adults are the ones who show this positivity effect the most. And under conditions where it really matters, older people do process the negative information just as well as the positive information.
کەواتە ئەمە چۆن دەبێت؟ ئێمە لە لێکۆڵینەوەکەماندا بۆمان دەرکەوت کە ئەم گۆڕانکارییانە بە شێوەیەکی بنەڕەتی بنیاد نراون لە توانا بێوێنەکەی مرۆڤدا بۆ چاودێریکردنی کات - نەک تەنیا کاتی کاتژمێر و کاتی رۆژمێر، بەڵکو کاتی ژیان. و ئەگەر دژ یەکێکی هەڵکشانی تەمەن هەبێت ئەوەیە کە تێگەیشتن لەوەی کە ئێمە هەتا هەتایە ناژین بە شێوەیەکی ئەرێنی گۆڕانکاری لە گۆشەنیگاماندا دەکات بەرامبەر ژیان. کاتێ ئاسۆی کات درێژ و تەمومژاوییە کە بە گشتی لە تەمەنی گەنجێتیدا بەو شێوەیەیە، خەڵک بە شێوەیەکی بەردەوام خۆی ئامادە دەکات و هەوڵ دەدات چەند دەتوانێت زانیارییەکانی بەکار بهێنێت خۆی بخاتە مەترسییەوە و بە دوای شت دا بگەڕێت. رەنگە کات لەگەڵ ئەو کەسانەدا بەرینە سەر کە تەنانەت خۆشیشمان ناوێن لەبەر ئەوەی کە بەجۆرێک سەرنجڕاکێشە. رەنگە فێری شتێکی چاوەڕواننەکراو ببین.
So how can this be? Well, in our research, we've found that these changes are grounded fundamentally in the uniquely human ability to monitor time -- not just clock time and calendar time, but lifetime. And if there's a paradox of aging, it's that recognizing that we won't live forever changes our perspective on life in positive ways. When time horizons are long and nebulous, as they typically are in youth, people are constantly preparing, trying to soak up all the information they possibly can, taking risks, exploring. We might spend time with people we don't even like because it's somehow interesting. We might learn something unexpected.
-پێکەنین
(Laughter)
دەچین بۆ ژوانی کوێرانە
We go on blind dates.
-پێکەنین دەزانیت، هەرچۆنێک بێت
(Laughter) You know, after all,
ئەگەر سەرکەوتوش نەبێت، سبەینێیەکی تر هەیە، کەسانی سەرو پەنجا ساڵ ناچن بۆ ژوانی کوێرانە.
if it doesn't work out, there's always tomorrow. People over 50 don't go on blind dates. (Laughter)
-پێکەنین کاتێ تەمەنمان هەڵدەکشێت
As we age, our time horizons grow shorter and our goals change.
ئاسۆی کاتەکەمان کورتتر دەبێتەوە و ئامانجەکانمان دەگۆڕێن کاتێ بۆمان دەردەکەوێت هەمو کاتی دنیامان بەدەستەوە نیە ئەو کاتە بە شێوەیەکی رونتر ریزبەندییەکانمان دەبینین. ئیتر بابەتە لاوەکییەکان کەمتر لەبەرچاو دەگرین. ژیان رزگار دەکەین. پێزانینمان زیاتر دەبێت و کراوەتر دەبین بۆ ئاشتبونەوە. وەبەرهێنان لە لایەنە گرنگەکانی سۆزدارییدا دەکەین و ژیان بەرەو باشتر دەچێت بۆیە رۆژ بە رۆژ دڵخۆشتر دەبین. بەڵام هەمان ئەم گۆڕانکارییە لە تێڕوانیندا وامان لێ دەکات لە جاران کەمتر توانای دانبەخۆدا گرتنمان هەبێت بەرامبەر نادادپەروەری. بە هاتنی ٢٠١٥
When we recognize that we don't have all the time in the world, we see our priorities most clearly. We take less notice of trivial matters. We savor life. We're more appreciative, more open to reconciliation. We invest in more emotionally important parts of life, and life gets better, so we're happier day-to-day. But that same shift in perspective leads us to have less tolerance than ever for injustice. By 2015,
ژمارەی ئەو کەسانەی ئەمریکا کە تەمەنیان لە ٦٠ ساڵ زیاترە، زۆرتر دەبێت لە ژمارەی کەسانی خوار ١٥ ساڵ. چی بەسەر ئەو کۆمەڵگایانەدا دێت کە خەڵکە بەتەمەنەکەی زیاتر بێت؟ ژمارەکان ئەنجامەکە دیاری ناکەن. کلتور دیاری دەکات. ئەگەر ئێمە وەبەرهێنان لە زانست و تەکنەلۆجیادا بکەین و چارەسەر بۆ ئەو کێشە راستەقینانە بدۆزینەوە کە خەڵکە بەتەمەنەکە روبەڕوی دەبنەوە و ئەگەر سەرمایەگوزاری بکەین لە لایەنە راستەقینە بەهێزەکانی خەڵکە بەتەمەنەکە ئەو کاتە ساڵە زیادبووەکانی تەمەن دەتوانێت بە شێوەیەکی دراماتیکی چۆنایەتی ژیان باشتر بکات لە هەمو تەمەنەکاندا. ئەو کۆمەڵگایانەی کە ملیۆنەها هاوڵاتی بەهرەمەند و لە روی دەرونییەوە سەقامگیری هەیە کە تەندروستترن و پەروەردەیەکی باشتریان هەیە بە بەراورد لە هەمو نەوەکانی پێش خۆیان، کە بەو چەکی مەعریفەت چەکدارن کە تایبەتە بە مەسەلە کردارییەکانی ژیانەوە و هاندراون کە کێشە گەورەکان چارەسەر بکەن ئەو کۆمەڵگایانە دەتوانن ببنە کۆمەڵگای باشتر لەو کۆمەڵگایانەی کە تا ئێستا بینیومانە. باوکم کە تەمەنی ٩٢ ساڵە
there will be more people in the United States over the age of 60 than under 15. What will happen to societies that are top-heavy with older people? The numbers won't determine the outcome. Culture will. If we invest in science and technology and find solutions for the real problems that older people face and we capitalize on the very real strengths of older people, then added years of life can dramatically improve quality of life at all ages. Societies with millions of talented, emotionally stable citizens who are healthier and better educated than any generations before them, armed with knowledge about the practical matters of life and motivated to solve the big issues can be better societies than we have ever known. My father, who is 92, likes to say,
حەز دەکات بڵێت "با واز لەوە بهێنین کە تەنیا قسە لەسەر ئەوە بکەین کە چۆن خەڵکە بە تەمەنەکان بپارێزین و دەست بکەین بە قسەکردن لەسەر ئەوەی کە چۆن وا بکەین بەتەمەنەکان هەمومان بپارێزن."
"Let's stop talking only about how to save the old folks and start talking about how to get them to save us all."
سوپاس
Thank you.
-چەپڵە
(Applause)