لە ٢٠١٨دا، نزیکەی ٢.٥ بلیۆن بەکارهێنەری مۆبایلی زیرەک لە جیهاندا هەن. ئەگەر نوێترین مۆبایلیان بشکێنین و بیانکەینەوە، کە ئەمە تەنها بەشێکە لە سەرجەمی ئەوانەی درووست کراون، و جیایان بکەینەوە بۆ بەشە پێکهێنەرەکانی، ئەوە نزیکەی ٨٥٫٠٠٠ کیلۆگرام لە ئاڵتون بەرهەم دەهێنێت، لە زیو ۸۷٥٫۰۰۰، و ٤٠ ملیۆن کیلۆگرام لە مس. چۆن ئەم گەنجینە بەنرخە هاتۆتە ناو مۆبایلەکانمانەوە، ئایا دەتوانین بیگێڕینەوە؟
As of 2018, there are around 2.5 billion smartphone users in the world. If we broke open all their newest phones, which are just a fraction of the total that’ve been built, and split them into their component parts, that would produce around 85,000 kilograms of gold, 875,000 of silver, and 40 million kilograms of copper. How did this precious cache get into our phones, and can we reclaim it?
ئاڵتون، زیو و مس لە ڕاستیدا تەنها بەشێکی کەمن لە ٧٠ یان زیاتر لە توخمە کیمیاییەکانی کە مۆبایلێکی ئاسایی پێ درووست دەکرێت. ئەمانە دەکرێت دابەش بکرێن بۆ چەند گروپێکی جیاواز، دوو لە دەگمەنترین توخمەکانی زەوی و کانزا گرانبههاکان.
Gold, silver, and copper are actually just a few of the 70 or so chemical elements that make up the average smartphone. These can be divided into different groups, two of the most critical being rare earth elements and precious metals.
توخمە دەگمەنەکان کە ١٧ توخمی هەڵبژێردراون لە ڕاستیدا لە توێکڵی زەویدا زۆرن و لە زۆر شوێندا دەدۆزرێنەوە لە خەستی کەمدا. ئەم توخمانە مەودایەکی زۆری موگناتیسیی، درەوشانەوەی فسفۆڕی، و سیفەتی گەیاندنیان هەیە کە ئەمە وایان لێ دەکات گرنگ بن بۆ تەکنەلۆژیا نوێیەکان لە ڕاستیدا ، لە ١٧ جۆرە دەگمەنەکەی کانزا لە زەویدا، لەوانەیە مۆبایل و ئەلکترۆنەکانی دیکە ۱٦ یان تێدابێت. لە مۆبایلە زیرەکەکاندا، شاشە و ڕەنگە پیشاندراوەکان درووست دەکەن یارمەتی گەیاندن، و هێمای لەرینەوە بەرهەم دەهێنن، لەگەڵ ئەم شتانەشدا.
Rare earths are a selection of 17 elements that are actually common in Earth’s crust and are found in many areas across the world in low concentrations. These elements have a huge range of magnetic, phosphorescent, and conductive properties that make them crucial to modern technologies. In fact, of the 17 types of rare earth metals, phones and other electronics may contain up to 16. In smartphones, these create the screen and color display, aid conductivity, and produce the signature vibrations, amongst other things.
هێشتا ، مەترسیدارن وەک ئەوەی کە هەن، دەرهێنانی ئەم توخمانە لە زەوییەوە بەستراونەتەوە بە کاریگەری کۆمەڵێک تێکدەری ژینگەییەوە، توخمە دەگمەنەکانی زەوی زۆر کات دەکرێت بدۆزرێنەوە، بەڵام، لە زۆر ناوچەدا، لە ڕووی ئابورییەوە گونجاو نییە کە بهێنرێنە دەرەوە لەبەر خەستی نزم، زۆربەی کاتەکان، دەرهێنانیان پێویستی بە ڕێگەیەکە کە پێی دەڵێن کانزاکاری چاڵکردن ئەمەش ڕوو هەڵدەماڵێت لەسەر ناوچەیەکی زۆر لە زەوی ئەم شێوازی کانزاکارییە بەشێکی زۆر لە نیشتەجێییە سروشتییەکان تێک دەدات، و هۆکارە بۆ پیس بوونی هەوا و ئاو، مەترسی دەخاتە سەر تەندروستی کۆمەڵەکانی نزیک ئەو ناوچەیە،
And yet, crucial as they are, extracting these elements from the earth is linked to some disturbing environmental impacts. Rare earth elements can often be found, but in many areas, it’s not economically feasible to extract them due to low concentrations. Much of the time, extracting them requires a method called open pit mining that exposes vast areas of land. This form of mining destroys huge swaths of natural habitats, and causes air and water pollution, threatening the health of nearby communities.
گروپێکی دیکە لە پێکهێنەرەکانی مۆبایلی زیرەک مەترسی هاوشێوەیان هەیە لەسەر ژینگە: ئەمانە کانزان وەکو مس، زیو، پلادیوم، ئەلەمنیۆم، پلاتین، تەنگستن، تەنەکە، قوڕقوشم، و ئاڵتون. هەروەها هەریەکە لە مەگنیسیۆم، لیسیوم، سلیکا، و پۆتاسیۆمیشمان دەوێت بۆ دروست کردنی مۆبایل، هەموو ئەمانە پەیوەستە بە تێکدانی بەشێکی زۆر لە ناوچەی سروشتی، و هەروەها لەگەڵ پیسکردنی ئاو و هەوا. هەروها، کانزاکاری هۆکاری ترسە بۆ کێشە کۆمەڵایەتییەکان بۆ نمونە جێگرتنی بەشێکی زۆری مرۆڤ و ئاژەڵەکان بۆ دۆزینەوەی ڕێگە بۆ خستنەگەڕی پیشەسازییەکان، و زۆربەی جار، کارکردنی کرێکارەکان لە بارودۆخێکی خراپدا،
Another group of ingredients in smartphones comes with similar environmental risks: these are metals such as copper, silver, palladium, aluminum, platinum, tungsten, tin, lead, and gold. We also mine magnesium, lithium, silica, and potassium to make phones, and all of it is associated with vast habitat destruction, as well as air and water pollution. Mining comes with worrying social problems, too, like large-scale human and animal displacement to make way for industrial operations, and frequently, poor working conditions for laborers.
لە کۆتاییدا، بەرهەمهێنانی مۆبایل پێویستی هەروەها بە نەوت هەیە، کە یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا ئەم بارودۆخە مۆبایلە زیرەکەکان ئاڵۆز دەکات لەگەڵ ئەم گەشەکردنەدا.
Lastly, phone production also requires petroleum, one of the main drivers of climate change. That entwines our smartphones inextricably with this growing planetary conundrum.
و، لهمه زیاتر. ئەو ماددانەی کە پێویستن بۆ درووست کردنی مۆبایلەکان بێسنوور نین. ڕۆژێک، تەواو دەبن، و ئێمە هێشتا جێگرەوەیەکی کاریگەرمان نەدۆزیوەتەوە بۆ هەندێکیان. سەرەڕای ئەمەش، ژمارەی مۆبایلەکان لە زۆربوونێکی جێگیردان لە ساڵی ۲۰۱۹ وا پێشبینی دەکرێت کە نزیکەی ۳ بلیۆن بەکار بهێنرێت
And, what’s more, the ingredients we mine to make our phones aren’t infinite. One day, they’ll simply run out, and we haven’t yet discovered effective replacements for some. Despite this, the number of smartphones is on a steady increase; by 2019 it’s predicted that there’ll be close to 3 billion in use.
ئەمە مانایی وایە گەڕاندنەوەی مۆبایلەکانمان بەخێرایی دەبێتە پێویستی. بۆیە، ئەگەر تۆ مۆبایلێکی کۆنت هەیە، تۆ لەوانەیە بیربکەیتەوە لەو هەڵبژاردانەی کە لەبەردەمتدا هەیە پێش ئەوەی فڕێی بدەیت. بۆ کەمکردنەوەی خاشاک، تۆ دەتوانیت بەخێر بیبەخشیت بۆ ئەوەی بەکاربهێنرێتەوە بیبە بۆ شوێنی ڕیسایکڵ کردنی خاشاکی ئەلەکترۆنی یان بگەڕێ بۆ کۆمپانیایەک کە مۆدێلە کۆنەکان نوێ دەکاتەوە
This means that reclaiming the bounty within our phones is swiftly becoming a necessity. So, if you have an old phone, you might want to consider your options before throwing it away. To minimize waste, you could donate it to a charity for reuse, take it to an e-waste recycling facility, or look for a company that refurbishes old models.
لەگەڵ ئەوەشدا، تەنانەت کۆمپانیاكانى ڕیسایکڵ پێویستیان به چاودێری ئێمه ههیه هەروەک چۆن بەرهەمهێنانی مۆبایلی زیرەک هۆکارە بۆ کێشە کۆمەڵایەتی و ژینگەییەکان، هەڵوەشاندنیشیان هۆکارێکی دیکەیە خاشاکی ئەلکترۆنی هەندێکجار بە مهبهست دەگوازرێتەوە بۆ وڵاتەکانی کە ئیش تێیدا هەرزانە بەڵام بارودۆخی کارکردن تێیدا خراپە. کارە زۆر هێز پێویستەکان، زۆبەی کات دەکرێن لە لایەن ئافرەت و منداڵانەوە، لەوانەیە کرێیەکی کەمیان پێبدرێت، نەبوونی ڕاهێنان بۆ ئەوەی به سەلامەتی مۆبایلەکان هەڵبوەشێنن، لەوانەیە ببێتە هۆی بەرکەوتنیان لەگەڵ توخمەکانی وەک قوڕقوشم و جیوە، کە دەتوانێت بۆ هەمیشە زیان بگەیەنێت بە کۆئەندامی دەماریان، خاشاکی مۆبایل هەروەها دەکرێت فڕێبدرێت لە شوێنی گەورەی زبڵ فڕێدان، پاشان ماددە کیمیاییە ژەهراوییەکان دەتوێنەوە و دەچنە ناو خاک و ئاوەوە، پێچەوانە کردنەوەی کێشەی كانهكانه کە توخمەکان تیایدا دهرهێنراون.
However, even recycling companies need our scrutiny. Just as the production of smartphones comes with social and environmental problems, dismantling them does too. E-waste is sometimes intentionally exported to countries where labor is cheap but working conditions are poor. Vast workforces, often made up of women and children, may be underpaid, lack the training to safely disassemble phones, and be exposed to elements like lead and mercury, which can permanently damage their nervous systems. Phone waste can also end up in huge dump sites, leaching toxic chemicals into the soil and water, mirroring the problems of the mines where the elements originated.
مۆبایلێک زۆر لەوە زیاترە کە دەردەکەوێت بە ڕووەکەی. بریتییە لە کۆکردنەوەی ماددەکان لە کۆمەڵێک وڵاتەوە بەستراون بە هۆکاری کاریگەرییەکانی کە دەریدەخەن لەسەر ئاستە جیهانییەکەی، بۆیە، تاوەکو کەسێک مۆبایلێکی زیرەکی تەواو ژینگەدۆست بەرهەمدێنێت، ئێمە پێویستە ڕووبەڕووی مەرج و بارودۆخەکان ببین کە چۆن ئەم تەکنەلۆژیایە کاریگەری بەربڵاوی دەبێت لەسەر شوێن و خەڵک.
A phone is much more than it appears to be on the surface. It’s an assemblage of elements from multiple countries, linked to impacts that are unfolding on a global scale. So, until someone invents a completely sustainable smartphone, we’ll need to come to terms with how this technology affects widespread places and people.