Νομίζω πως είναι ασφαλές να πει κανείς ότι όλοι οι άνθρωποι θα εξοικειωθούν με το θάνατο τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. Όμως, τί θα γινόταν αν αυτή η εξοικείωση άρχιζε πολύ πριν αντιμετωπίσετε τη δική σας μετάβαση από τη ζωή στο θάνατο; Πώς θα ήταν η ζωή αν οι νεκροί ζούσαν στην κυριολεξία δίπλα σας;
I think it's safe to say that all humans will be intimate with death at least once in their lives. But what if that intimacy began long before you faced your own transition from life into death? What would life be like if the dead literally lived alongside you?
Στην πατρίδα του συζύγου μου, στα υψίπεδα της νήσου Σουλαβέσι στην ανατολική Ινδονησία, υπάρχει μια κοινότητα ανθρώπων που βιώνει το θάνατο όχι ως μεμονωμένο γεγονός, αλλά ως μια σταδιακή κοινωνική διεργασία. Στην Τάνα Τοράτζα, οι πιο σημαντικές κοινωνικές στιγμές στις ζωές των ανθρώπων, τα επίκεντρα της κοινωνικής και πολιτιστικής αλληλεπίδρασης δεν είναι οι γάμοι ή οι γεννήσεις ή έστω τα οικογενειακά δείπνα, αλλά οι κηδείες. Έτσι, αυτές οι κηδείες χαρακτηρίζονται από προσεγμένες ιεροτελεστίες που δένουν τους ανθρώπους σε ένα σύστημα αμοιβαίου χρέους το οποίο βασίζεται στον αριθμό των ζώων -- γουρούνια, κοτόπουλα και κυρίως, νεροβούβαλους-- που θυσιάζονται και μοιράζονται στο όνομα του αποθανόντα. Επομένως, αυτό το πολιτισμικό πλέγμα που περιβάλλει το θάνατο, η τελετουργική θέσπιση του τέλους της ζωής, κατέστησε το θάνατο την πιο ορατή και αξιοσημείωτη πλευρά του τοπίου της Τοράτζα. Με διάρκεια από μερικές μέρες έως μερικές εβδομάδες, οι νεκρώσιμες τελετές αποτελούν ένα θορυβώδες ζήτημα, όπου το μνημόσυνο ενός νεκρού δεν είναι τόσο ιδιωτική θλίψη όσο μια δημόσια μετάβαση. Και πρόκειται για μια μετάβαση που αφορά τόσο την ταυτότητα των ζωντανών, όσο και την ανάμνηση των νεκρών.
In my husband's homeland in the highlands of Sulawesi island in eastern Indonesia, there is a community of people that experience death not as a singular event but as a gradual social process. In Tana Toraja, the most important social moments in people's lives, the focal points of social and cultural interaction are not weddings or births or even family dinners, but funerals. So these funerals are characterized by elaborate rituals that tie people in a system of reciprocal debt based on the amount of animals -- pigs, chickens and, most importantly, water buffalo -- that are sacrificed and distributed in the name of the deceased. So this cultural complex surrounding death, the ritual enactment of the end of life, has made death the most visible and remarkable aspect of Toraja's landscape. Lasting anywhere from a few days to a few weeks, funeral ceremonies are a raucous affair, where commemorating someone who's died is not so much a private sadness but more of a publicly shared transition. And it's a transition that's just as much about the identity of the living as it is about remembrance of the dead.
Έτσι λοιπόν, κάθε χρόνο, χιλιάδες επισκέπτες έρχονται στην Τάνα Τοράτζα για να δουν, κατά κάποιο τρόπο, αυτήν την κουλτούρα θανάτου, και για πολλούς ανθρώπους, αυτές οι πομπώδεις τελετές και η διάρκειά τους είναι, για κάποιο λόγο, αδύνατο να συγκριθούν με τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τη θνητότητά μας στη Δύση. Ακόμη και αν μοιραζόμαστε το θάνατο ως οικουμενική εμπειρία, δεν τον βιώνουμε με τον ίδιο τρόπο σε όλο τον κόσμο. Και ως ανθρωπολόγος, διακρίνω ότι αυτές οι διαφορές στα βιώματα έχουν τις ρίζες τους στον πολιτισμικό και κοινωνικό κόσμο μέσα από τον οποίο προσδιορίζουμε τα φαινόμενα γύρω μας. Οπότε, εκεί όπου εμείς βλέπουμε μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, το θάνατο ως μια αναντίρρητη βιολογική κατάσταση, οι άνθρωποι της Τοράτζα βλέπουν τη λήξη της σωματικής μορφής ως μέρος μιας μεγαλύτερης κοινωνικής γένεσης. Και πάλι λοιπόν, η σωματική παύση της ζωής δεν ισοδυναμεί με θάνατο. Στην πραγματικότητα, ένα μέλος της κοινωνίας είναι αληθινά νεκρό μόνο όταν η ευρύτερη οικογένεια μπορέσει να συμφωνήσει και να διευθετήσει όλα τα αναγκαία μέσα για να τελέσει μια επικήδεια τελετή που θεωρείται κατάλληλη, ως προς τα μέσα, για την κοινωνική θέση του νεκρού. Και η τελετή αυτή πρέπει να πραγματοποιηθεί μπροστά στα μάτια ολόκληρης της κοινότητας με τη συμμετοχή όλων.
So every year, thousands of visitors come to Tana Toraja to see, as it were, this culture of death, and for many people these grandiose ceremonies and the length of the ceremonies are somehow incommensurable with the way that we face our own mortality in the West. So even as we share death as a universal experience, it's not experienced the same way the world over. And as an anthropologist, I see these differences in experience being rooted in the cultural and social world through which we define the phenomena around us. So where we see an unquestionable reality, death as an irrefutable biological condition, Torajans see the expired corporeal form as part of a larger social genesis. So again, the physical cessation of life is not the same as death. In fact, a member of society is only truly dead when the extended family can agree upon and marshal the resources necessary to hold a funeral ceremony that is considered appropriate in terms of resources for the status of the deceased. And this ceremony has to take place in front of the eyes of the whole community with everyone's participation.
Έτσι, μετά το σωματικό θάνατο κάποιου, το σώμα του τοποθετείται σε ένα ειδικό δωμάτιο στην παραδοσιακή κατοικία, που ονομάζεται τονγκόναν. Το τονγκόναν συμβολίζει όχι μόνο την ταυτότητα της οικογένειας, αλλά και τον κύκλο της ανθρώπινης ζωής από τη γέννηση ως το θάνατο. Ουσιαστικά λοιπόν, το σχήμα του κτιρίου μέσα στο οποίο γεννιέσαι, είναι το σχήμα της δομής που σε μεταφέρει στον προγονικό σου τόπο αναπαύσεως. Μέχρι τη νεκρώσιμη τελετή, που μπορεί να τελεστεί χρόνια μετά το σωματικό θάνατο ενός ατόμου, ο αποθανών αναφέρεται ως «το μακάλα», δηλαδή άρρωστος, ή «το μαμά», αυτός που κοιμάται, και εξακολουθεί να αποτελεί μέλος του σπιτιού. Συμβολικά, τον ταΐζουν και τον φροντίζουν, και η οικογένεια τότε θα ξεκινήσει μια σειρά από τελετουργικά ασφαλιστικά μέτρα, που μεταφέρουν το μήνυμα στην ευρύτερη κοινότητα γύρω τους, ότι ένα από τα μέλη της υφίσταται τη μετάβαση από αυτή τη ζωή στη μετά θάνατον ζωή γνωστή ως «Πούγια».
So after a person's physical death, their body is placed in a special room in the traditional residence, which is called the tongkonan. And the tongkonan is symbolic not only of the family's identity but also of the human life cycle from birth to death. So essentially, the shape of the building that you're born into is the shape of the structure which carries you to your ancestral resting place. Until the funeral ceremony, which can be held years after a person's physical death, the deceased is referred to as "to makala," a sick person, or "to mama," a person who is asleep, and they continue to be a member of the household. They are symbolically fed and cared for, and the family at this time will begin a number of ritual injunctions, which communicates to the wider community around them that one of their members is undergoing the transition from this life into the afterlife known as Puya.
Ξέρω τι θα σκέφτεστε μερικοί από εσάς τώρα. Μας λέει στα αλήθεια ότι αυτοί οι άνθρωποι ζουν με τα σώματα των νεκρών συγγενών τους; Αυτό ακριβώς σας λέω.
So I know what some of you must be thinking right now. Is she really saying that these people live with the bodies of their dead relatives? And that's exactly what I'm saying.
Όμως αντί να ενδώσουμε σε αυτού του είδους την ενστικτώδη αντίδραση που έχουμε στην ιδέα της εγγύτητας στα σώματα, της εγγύτητας στο θάνατο, ή το πώς αυτή η αντίληψη απλά δεν ταιριάζει στο δικό μας βιολογικό ή ιατρικό ορισμό του θανάτου, μου αρέσει να σκέφτομαι τι περιλαμβάνει ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι της Τοράτζα βλέπουν το θάνατο, σε σχέση με την ανθρώπινη εμπειρία, και που ο ιατρικός ορισμός παραβλέπει. Πιστεύω πως οι άνθρωποι της Τοράτζα αναγνωρίζουν κοινωνικά και εκφράζουν πολιτισμικά αυτό που πολλοί από εμάς νιώθουμε πως είναι σωστό, παρά την ευρύτερα διαδεδομένη αποδοχή του βιοϊατρικού ορισμού του θανάτου, και αυτό είναι ότι οι σχέσεις μας με άλλους ανθρώπους, ο αντίκτυπος που έχουν στην κοινωνική μας πραγματικότητα, δεν παύει με τη διακοπή των φυσικών διαδικασιών του σώματος, ότι υπάρχει μια μεταβατική περίοδος καθώς η σχέση ανάμεσα σε ζωντανούς και νεκρούς μεταμορφώνεται αλλά δεν λήγει. Έτσι λοιπόν, οι άνθρωποι της Τοράτζα εκφράζουν την ιδέα αυτής της διαρκούς σχέσης χαρίζοντας άφθονη αγάπη και στοργή στο πιο ορατό σύμβολο αυτής της σχέσης, το ανθρώπινο σώμα. Ο σύζυγός μου λοιπόν, έχει τρυφερές αναμνήσεις συζητήσεων και παιχνιδιών και γενικότερα της παρουσίας του γύρω από το νεκρό παππού του, και για εκείνον δεν υπάρχει τίποτα το αφύσικο σε αυτό. Αποτελεί φυσιολογικό μέρος της διαδικασίας καθώς η οικογένεια συμφιλιώνεται με τη μετάβαση στη σχέση της με το νεκρό, και αυτή είναι η μετάβαση από την σχέση με το νεκρό ως ζωντανό στη σχέση με τον νεκρό ως πρόγονο. Και εδώ μπορείτε να δείτε αυτά τα ξύλινα ομοιώματα των προγόνων, οπότε αυτοί είναι άνθρωποι που έχουν ήδη ταφεί, έχει ήδη γίνει η νεκρώσιμη τελετή τους. Αυτά ονομάζονται τάου τάου.
But instead of giving in to the sort of visceral reaction we have to this idea of proximity to bodies, proximity to death, or how this notion just does not fit into our very biological or medical sort of definition of death, I like to think about what the Torajan way of viewing death encompasses of the human experience that the medical definition leaves out. I think that Torajans socially recognize and culturally express what many of us feel to be true despite the widespread acceptance of the biomedical definition of death, and that is that our relationships with other humans, their impact on our social reality, doesn't cease with the termination of the physical processes of the body, that there's a period of transition as the relationship between the living and the dead is transformed but not ended. So Torajans express this idea of this enduring relationship by lavishing love and attention on the most visible symbol of that relationship, the human body. So my husband has fond memories of talking to and playing with and generally being around his deceased grandfather, and for him there is nothing unnatural about this. This is a natural part of the process as the family comes to terms with the transition in their relationship to the deceased, and this is the transition from relating to the deceased as a person who's living to relating to the deceased as a person who's an ancestor. And here you can see these wooden effigies of the ancestors, so these are people who have already been buried, already had a funeral ceremony. These are called tau tau.
Έτσι, η νεκρώσιμη τελετή από μόνη της ενσαρκώνει αυτή τη σχετική προοπτική του θανάτου. Μετατρέπει σε ιεροτελεστία τον αντίκτυπο του θανάτου στις οικογένειες και τις κοινότητες. Είναι επιπλέον μια στιγμή αυτογνωσίας. Μια στιγμή που οι άνθρωποι σκέφτονται ποιοι είναι, ποια είναι η θέση τους στην κοινωνία, και ποιος ο ρόλος τους στον κύκλο της ζωής σύμφωνα με την κοσμολογία των ανθρώπων της Τοράτζα.
So the funeral ceremony itself embodies this relational perspective on death. It ritualizes the impact of death on families and communities. And it's also a moment of self-awareness. It's a moment when people think about who they are, their place in society, and their role in the life cycle in accordance with Torajan cosmology.
Υπάρχει μια παροιμία στην Tοράτζα, ότι όλοι οι άνθρωποι θα γίνουν παππούδες και γιαγιάδες, και αυτό σημαίνει πως μετά θάνατον, γινόμαστε όλοι μέρος της προγονικής γραμμής που μας αγκυροβολεί μεταξύ παρελθόντος και παρόντος και θα καθορίσει ποια θα είναι τα αγαπημένα μας πρόσωπα στο μέλλον. Ουσιαστικά λοιπόν, όλοι γινόμαστε παππούδες και γιαγιάδες στις γενιές των παιδιών των ανθρώπων που έρχονται μετά από εμάς. Και αυτή η μεταφορική σημασία του να είναι κανείς μέλος μιας ευρύτερης ανθρώπινης οικογένειας είναι ο τρόπος που και τα παιδιά περιγράφουν τα χρήματα που επενδύουν σε αυτούς τους θυσιαστήριους βούβαλους που ο κόσμος πιστεύει πως μεταφέρουν την ψυχή των ανθρώπων από εδώ στη μετά θάνατον ζωή. Και τα παιδιά εξηγούν ότι θα επενδύσουν σ'αυτό χρήματα επειδή θέλουν να ξεπληρώσουν στους γονείς τους το χρέος για όλα τα χρόνια που ξόδεψαν εκείνοι επενδύοντας και φροντίζοντας τα ίδια.
There's a saying in Toraja that all people will become grandparents, and what this means is that after death, we all become part of the ancestral line that anchors us between the past and the present and will define who our loved ones are into the future. So essentially, we all become grandparents to the generations of human children that come after us. And this metaphor of membership in the greater human family is the way that children also describe the money that they invest in these sacrificial buffaloes that are thought to carry people's soul from here to the afterlife, and children will explain that they will invest the money in this because they want to repay their parents the debt for all of the years their parents spent investing and caring for them.
Όμως η θυσία του βούβαλου και η τελετουργική επίδειξη πλούτου δείχνει επίσης την κοινωνική θέση του νεκρού, και, κατ'επέκταση, της οικογένειας του νεκρού. Έτσι στις κηδείες, οι σχέσεις επιβεβαιώνονται ξανά αλλά και μεταμορφώνονται σε ένα τελετουργικό δράμα που τονίζει το κυριότερο χαρακτηριστικό του θανάτου σε αυτό το μέρος: τον αντίκτυπό του στη ζωή και τις σχέσεις των ζωντανών.
But the sacrifice of buffalo and the ritual display of wealth also exhibits the status of the deceased, and, by extension, the deceased's family. So at funerals, relationships are reconfirmed but also transformed in a ritual drama that highlights the most salient feature about death in this place: its impact on life and the relationships of the living.
Επομένως όλη αυτή η εστίαση στο θάνατο δεν σημαίνει πως οι άνθρωποι της Tοράτζα δεν λαχταρουν το ιδανικό μιας μεγάλης σε διάρκεια ζωής. Έχουν πολλές συνήθειες που πιστεύουν πως εξασφαλίζουν καλή υγεία και επιβίωση σε προχωρημένη ηλικία. Ωστόσο δεν δίνουν πολλή σημασία σε προσπάθειες παράτασης της ζωής υπό την απειλή μιας εξουθενωτικής ασθένειας ή σε μεγάλη ηλικία. Στην Τοράτζα λένε πως όλοι έχουν ένα είδος προκαθορισμένης ποσότητας ζωής. Το ονομάζουν «σούνγκα». Και όπως ένα νήμα, πρέπει να του επιτρέψουν να ξετυλιχτεί ως το φυσικό του μήκος.
So all of this focus on death doesn't mean that Torajans don't aspire to the ideal of a long life. They engage in many practices thought to confer good health and survival to an advanced age. But they don't put much stock in efforts to prolong life in the face of debilitating illness or in old age. It's said in Toraja that everybody has sort of a predetermined amount of life. It's called the sunga'. And like a thread, it should be allowed to unspool to its natural end.
Αντιμετωπίζοντας λοιπόν το θάνατο ως μέρος του πολιτισμικού και κοινωνικού ιστού της ζωής, επηρεάζονται οι καθημερινές αποφάσεις των ανθρώπων για την υγεία και την περίθαλψη τους. Ο πατριάρχης της φυλής του συζύγου μου από την πλευρά της μητέρας του, ο Νένετ Κάτσα, κοντεύει τώρα τα εκατό, απ' όσο ξέρουμε. Και υπάρχουν ολοένα περισσότερες ενδείξεις ότι ετοιμάζεται να αναχωρήσει για το δικό του ταξίδι στο Πούγια. Και το θάνατό του θα τον θρηνήσουν πολύ. Όμως το ξέρω πως η οικογένεια του συζύγου μου ανυπομονεί για τη στιγμή που θα μπορέσει να δείξει τελετουργικά πόσα σήμαινε η αξιοσημείωτη παρουσία του στις ζωές τους, όταν θα μπορέσει να αφηγηθεί τελετουργικά την ιστορία της ζωής του, υφαίνοντάς την στην ιστορία της κοινότητάς τους. Η ιστορία του είναι η δική τους ιστορία. Τα τραγούδια της κηδείας του θα είναι ένα τραγούδι για τους ίδιους. Και είναι μια ιστορία χωρίς ευδιάκριτο ξεκίνημα, ή προβλέψιμο τέλος. Μια ιστορία που συνεχίζεται για πολύ καιρό αφού το σώμα του πάψει να υπάρχει.
So by having death as a part of the cultural and social fabric of life, people's everyday decisions about their health and healthcare are affected. The patriarch of my husband's maternal clan, Nenet Katcha, is now approaching the age of 100, as far as we can tell. And there are increasing signs that he is about to depart on his own journey for Puya. And his death will be greatly mourned. But I know that my husband's family looks forward to the moment when they can ritually display what his remarkable presence has meant to their lives, when they can ritually recount his life's narrative, weaving his story into the history of their community. His story is their story. His funeral songs will sing them a song about themselves. And it's a story that has no discernible beginning, no foreseeable end. It's a story that goes on long after his body no longer does.
Ο κόσμος με ρωτάει αν με φοβίζει ή με απωθεί η συμμετοχή μου σε μια κουλτούρα όπου οι φυσικές εκδηλώσεις του θανάτου μας υποδέχονται παντού. Εγώ όμως βλέπω κάτι βαθύτερα μεταμορφωτικό στη βίωση του θανάτου ως κοινωνικής διεργασίας και όχι απλά βιολογικής. Στην πραγματικότητα, η σχέση ανάμεσα σε ζωντανούς και νεκρούς είναι από μόνη της δραματική στο σύστημα περίθαλψης των ΗΠΑ, όπου οι αποφάσεις σχετικά με το πόσο να τεντώσουμε το νήμα της ζωής παίρνονται με βάση τους συναισθηματικούς και κοινωνικούς μας δεσμούς με τους ανθρώπους γύρω μας, και όχι απλά βάσει της ικανότητας της ιατρικής να παρατείνει τη ζωή. Εμείς, όπως και οι άνθρωποι της Τοράτζα, βασίζουμε τις αποφάσεις μας για τη ζωή στις έννοιες και τους ορισμούς που αποδίδουμε στο θάνατο.
People ask me if I'm frightened or repulsed by participating in a culture where the physical manifestations of death greet us at every turn. But I see something profoundly transformative in experiencing death as a social process and not just a biological one. In reality, the relationship between the living and the dead has its own drama in the U.S. healthcare system, where decisions about how long to stretch the thread of life are made based on our emotional and social ties with the people around us, not just on medicine's ability to prolong life. We, like the Torajans, base our decisions about life on the meanings and the definitions that we ascribe to death.
Επομένως, δεν προτείνω οποιοσδήποτε από το ακροατήριο να τρέξει να υιοθετήσει τις παραδόσεις των ανθρώπων της Τοράτζα. Ίσως να είναι κάπως δύσκολο να εφαρμοστούν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Όμως θέλω να ρωτήσω τι μπορούμε να κερδίσουμε βλέποντας το σωματικό θάνατο όχι μόνο ως βιολογική διαδικασία, αλλά ως μέρος της ευρύτερης ανθρώπινης ιστορίας. Πώς θα ήταν αν κοιτούσαμε τη ληγμένη ανθρώπινη μορφή με αγάπη επειδή είναι τόσο οικείο κομμάτι αυτού που όλοι είμαστε; Αν μπορούσαμε να επεκτείνουμε τον ορισμό του θανάτου ώστε να συμπεριλάβουμε τη ζωή, θα μπορούσαμε να βιώσουμε το θάνατο ως μέρος της ζωής και ίσως να αντιμετωπίσουμε το θάνατο με κάτι άλλο εκτός από φόβο. Ίσως μία από τις απαντήσεις στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το σύστημα περίθαλψης των ΗΠΑ, ιδιαίτερα στην περίθαλψη ασθενών στο τελικό στάδιο, να είναι τόσο απλή όσο μια μικρή αλλαγή οπτικής και η αλλαγή οπτικής σε αυτή την περίπτωση θα ήταν να κοιτάξει κανείς την κοινωνική ζωή κάθε θανάτου. Ίσως να μας βοηθούσε να αναγνωρίσουμε ότι ο τρόπος που περιορίζουμε τη συζήτησή μας για το θάνατο σε κάτι ιατρικό ή βιολογικό αντανακλά μια ευρύτερη κουλτούρα που μοιραζόμαστε όλοι, να αποφεύγουμε το θάνατο, να φοβόμαστε να μιλήσουμε για αυτόν. Αν μπορούσαμε να επεξεργαστούμε και να εκτιμήσουμε άλλου είδους γνώσεις για τη ζωή, συμπεριλαμβανομένων και άλλων ορισμών του θανάτου, αυτό θα ήταν σε θέση να αλλάξει τις συζητήσεις που κάνουμε για το τέλος της ζωής. Θα μπορούσε να αλλάξει τον τρόπο που πεθαίνουμε, αλλά κυριότερα, θα μπορούσε να μεταμορφώσει τον τρόπο που ζούμε.
So I'm not suggesting that anyone in this audience should run out and adopt the traditions of the Torajans. It might be a little bit difficult to put into play in the United States. But I want to ask what we can gain from seeing physical death not only as a biological process but as part of the greater human story. What would it be like to look on the expired human form with love because it's so intimately a part of who we all are? If we could expand our definition of death to encompass life, we could experience death as part of life and perhaps face death with something other than fear. Perhaps one of the answers to the challenges that are facing the U.S. healthcare system, particularly in the end-of-life care, is as simple as a shift in perspective, and the shift in perspective in this case would be to look at the social life of every death. It might help us recognize that the way we limit our conversation about death to something that's medical or biological is reflective of a larger culture that we all share of avoiding death, being afraid of talking about it. If we could entertain and value other kinds of knowledge about life, including other definitions of death, it has the potential to change the discussions that we have about the end of life. It could change the way that we die, but more importantly, it could transform the way that we live.
(Χειροκρότημα)
(Applause)