Two weeks ago I was in my studio in Paris, and the phone rang and I heard, "Hey, JR, you won the TED Prize 2011. You have to make a wish to save the world." I was lost. I mean, I can't save the world. Nobody can. The world is fucked up. Come on, you have dictators ruling the world, population is growing by millions, there's no more fish in the sea, the North Pole is melting and as the last TED Prize winner said, we're all becoming fat. (Laughter) Except maybe French people. Whatever. So I called back and I told her, "Look, Amy, tell the TED guys I just won't show up. I can't do anything to save the world." She said, "Hey, JR, your wish is not to save the world, but to change the world." "Oh, all right." (Laughter) "That's cool." I mean, technology, politics, business do change the world -- not always in a good way, but they do. What about art? Could art change the world?
Երկու շաբաթ առաջ ես իմ Փարիզի արվեստանոցում էի, երբ հեռախոսը զանգեց և ես լսեցի․ «Ողջույն, JR, դու շահել ես TED 2011 մրցանակը։ Դու պետք է երազանք պահես, որը կփրկի աշխարհը»։ Ես մոլորված էի։ Ես չէի կարող փրկել աշխարհը, ոչ մեկ չի կարող դա անել։ Աշխարհը սարսափելի վիճակում է։ Աշխարհը տիրում են բռնապետերը, բնակչությունն արագորեն աճում է, ծովերում ձուկ չի մնացել, Հյուսիսային բևեռը հալվում է, և նախորդ TED մրցանակ շահողի խոսքերով, մենք բոլորս գիրանում ենք։ (Ծիծաղ) Բացառությամբ միգուցե ֆրանսիացիներից։ Ինչևէ։ Այսպիսով, ես հետ զանգահարեցի և ասացի նրան․ «Նայիր, Էմի, ասա TED-ի ժողովրդին, որ ես չեմ գա։ Ես չեմ կարող անել որևէ բան, որ կփրկի աշխարհը»։ Նա ասաց․ «Հեյ, JR, քո ցանկությունը ոչ թե աշխարհը փրկելն է, այլ աշխարհը փոխելն է»։ «Ահ, շատ լավ»։ (Ծիծաղ) «Այդ դեպքում ես խնդիր չեմ տեսնում»։ Դե, տեխնոլոգիան, քաղաքականությունը, բիզնեսը, դրանք փոխում են աշխարհը, ոչ միշտ դեպի լավը, բայց ամեն դեպքում փոխում են։ Իսկ արվե՞ստը։ Արդյոք կարո՞ղ է արվեստը փոխել աշխարհը։
I started when I was 15 years old. And at that time, I was not thinking about changing the world. I was doing graffiti -- writing my name everywhere, using the city as a canvas. I was going in the tunnels of Paris, on the rooftops with my friends. Each trip was an excursion, was an adventure. It was like leaving our mark on society, to say, "I was here," on the top of a building.
Ես սկսեցի արվեստով զբաղվել 15 տարեկանում։ Այդ ժամանակ ես չէի մտածում աշխարհը փոխելու մասին, ես գրաֆիտի էի նկարում, ամենուր իմ անունն էի գրում, օգտագործելով քաղաքը որպես կտավ։ Ես գնում էի Փարիզի թունելները, բարձրանում կտուրների վրա ընկերներիս հետ։ Յուրաքանչյուր ճամփորդություն արկած էր։ Դա նման էր հասարակության մեջ մեր հետքը թողնելուն, ասելով «ես այստեղ եղել եմ» շենքի ամենավերևում։
So when I found a cheap camera on the subway, I started documenting those adventures with my friends and gave them back as photocopies -- really small photos just that size. That's how, at 17 years old, I started pasting them. And I did my first "expo de rue," which means sidewalk gallery. And I framed it with color so you would not confuse it with advertising. I mean, the city's the best gallery I could imagine. I would never have to make a book and then present it to a gallery and let them decide if my work was nice enough to show it to people. I would control it directly with the public in the streets.
Այսպիսով, երբ ես մետրոյում մի էժան տեսախցիկ գտա, ես սկսեցի նկարահանել իմ արկածները ընկերներիս հետ և լուսանկարները տրամադրել նրանց, շատ փոքր լուսանկարներ, մոտ այս չափի։ Ահա այդպիսով, ես 17 տարեկանում, սկսեցի փակցնել դրանք։ Եվ ես ունեցա իմ առաջին expo de rue, ինչը նշանակում է փողոցային ցուցասրահ։ Ես այն գունավոր շրջանակների մեջ առա, որպեսզի այն չշփոթեն գովազդի հետ։ Քաղաքն ամենալավ սրահն է, որն ես կարող էի պատկերացնել։ Ես երբեք ստիպված չեմ լինի գիրք տպագրել, այնուհետև ներկայացնել այն սրահին, և թույլ տալ, որ այն որոշի, թե արդյոք իմ աշխատանքը արժանի է մարդկանց ցուցադրել։ Ես ուղղակիորեն վերահսկում եմ դա ինքս հանրության հետ փողոցներում։
So that's Paris. I would change -- depending on the places I would go -- the title of the exhibition. That's on the Champs-Elysees. I was quite proud of that one. Because I was just 18 and I was just up there on the top of the Champs-Elysees. Then when the photo left, the frame was still there.
Սա Փարիզն է։ Ես փոխում էի․․․ կախված, թե ուր եմ գնում, փոխում էի ցուցահանդեսի անունը։ Այս մեկը Շանզ-էլիզեում է։ Ես շատ էի հպարտանում այս մեկով։ Ես ընդամենը 18 տարեկան էի, և Շանզ-Էլիզեի ամենավերևում էի։ Այնուհետև, երբ նկարն անհայտացավ, շրջանակը դեռ այնտեղ էր։
(Laughter)
(Ծիծաղ)
November 2005: the streets are burning. A large wave of riots had broken into the first projects of Paris. Everyone was glued to the TV, watching disturbing, frightening images taken from the edge of the neighborhood. I mean, these kids, without control, throwing Molotov cocktails, attacking the cops and the firemen, looting everything they could in the shops. These were criminals, thugs, dangerous, destroying their own environment.
2005 թ․-ի նոյեմբեր, փողոցները կրակի մեջ են։ Ապստամբությունների մի հսկայական ալիք, ողողել էր Փարիզը։ Բոլորը գամված էին հեռուստաէկրաններին, դիտում էին սարսափելի պատկերներ, որոնք արված էին իրենց հարևանությամբ։ Նկատի ունեմ, բոլոր այդ երիտասարդները, առանց որևէ վերահսկողության, Մոլոտով կոկտեյլներ էին նետում, հարձակվելով ոստիկանների և հրշեջ ծառայողների վրա, թալանելով ամեն բան խանութներում։ Նրանք հանցագործ էին, վտանգավոր մարդիկ, որոնք վախի մեջ էին պահում իրենց միջավայրը։
And then I saw it -- could it be possible? -- my photo on a wall revealed by a burning car -- a pasting I'd done a year earlier -- an illegal one -- still there. I mean, these were the faces of my friends. I know those guys. All of them are not angels, but they're not monsters either. So it was kind of weird to see those images and those eyes stare back at me through a television.
Եվ հանկարծ ես տեսա այն, արդյո՞ք դա հնարավոր էր, իմ նկարը պատի վրա մի վառվող ավտոմեքենայի հետևում, նկար, որ ես փակցրել էի մի տարի առաջ, մի անօրինական նկար, դեռ իր տեղում էր։ Նկատի ունեմ, դրանք իմ ընկերների դեմքերն էին։ Ես գիտեմ այս երիտասարդներին։ Նրանք բոլորը հրեշատակ չեն, բայց նրանք նաև հրեշ չեն։ Տարօրինակ էր տեսնել այդ նկարները և այդ աչքերը որոնք նայում էին ինձ հեռուստատեսության էկրանից։
So I went back there with a 28 mm lens. It was the only one I had at that time. But with that lens, you have to be as close as 10 inches from the person. So you can do it only with their trust. So I took full portraits of people from Le Bosquet. They were making scary faces to play the caricature of themselves. And then I pasted huge posters everywhere in the bourgeois area of Paris with the name, age, even building number of these guys. A year later, the exhibition was displayed in front of the city hall of Paris. And we go from thug images, who've been stolen and distorted by the media, who's now proudly taking over his own image. That's where I realized the power of paper and glue. So could art change the world?
Այդպիսով, ես հետ գնացի այնտեղ և հետս վերցրեցի իմ 28մմ ոսպնյակը։ Դա այդ ժամանակ իմ ունեցած միակ ոսպնյակն էր։ Երբ նկարում ես այդ ոսպնյակով, դու պետք է մարդկանց 25սմ մոտ մոտ կանգնած լինես։ Այնպես, որ կարող ես մարդկանց նկարել միայն այն դեպքում, եթե նրանք վստաhում են քեզ։ Ես չորս մարդու դիմանակար արեցի Լը Բուսկեից։ Նրանք վախենալու դեմքեր էին ընդունել, իրենց իսկ ծաղրանկարները պատկերելու համար։ Ապա ես փակցրեցի հսկայական նկարներ Փարիզի բուրժուական մասում, ամենուր, նշելով անուններ, տարիք, նույնսիկ այդ տղաների տան համարները։ Մեկ տարի անց, դրանք ցուցադրվեցին Փարիզի քաղաքապետարանի առջևում։ Այդպիսով մարդիկ, ովքեր սևացվել էին լրատվամիջոցների կողմից, հպարտորեն ցուդադրում էին իրենց սեփական պատկերները։ Այդ ժամանակ ես գիտակցեցի թղթի և սոսնձի ուժը։ Այսպիսով, կարո՞ղ է արդյոք արվեստը փոխել աշխարհը։
A year later, I was listening to all the noise about the Middle East conflict. I mean, at that time, trust me, they were only referring to the Israeli and Palestinian conflict. So with my friend Marco, we decided to go there and see who are the real Palestinians and who are the real Israelis. Are they so different? When we got there, we just went in the street, started talking with people everywhere, and we realized that things were a bit different from the rhetoric we heard in the media. So we decided to take portraits of Palestinians and Israelis doing the same jobs -- taxi-driver, lawyer, cooks. Asked them to make a face as a sign of commitment. Not a smile -- that really doesn't tell about who you are and what you feel. They all accepted to be pasted next to the other. I decided to paste in eight Israeli and Palestinian cities and on both sides of the wall. We launched the biggest illegal art exhibition ever. We called the project Face 2 Face.
Մեկ տարի անց, ես լսում էի Միջին Արևելքի հակամարտության մասին։ Այդ ժամանակ, հավատացեք, խոսքը գնում էր միայն Իսրայելի և Պաղեստինի հակամարտության մասին։ Եվ իմ ընկեր Մարկոյի հետ միասին մենք որոշեցինք գնալ այնտեղ՝ տեսնելու, թե ովքեր են իրական պաղեստինցիները և իրական երուսաղեմցիները։ Արդյո՞ք նրանք այդքան տարբեր են։ Երբ մենք տեղ հասանք, մենք պարզապես փողոց դուրս եկանք, և սկսեցինք խոսել մարդկանց հետ, և մենք հասկացանք, որ իրականությունը մի քիչ տարբեր է նրանից, որ մեզ ասում է մամուլը։ Այդպիսով, մենք որոշեցինք նկարել պաղեստինցիների և երուսաղեմցիների դիմանկարները, մարդիկ, որոնք նույն աշխատանքն են անում, տաքսու վարորդներ, իրավաբաններ, խոհարարներ։ Ես խնդրեցի նրանց իրենց մասնագիտությանը համապատասխան դեմք ընդունել։ Բայց ոչ ժպիտ, որովհետև ժպիտն իրականում բան չի ասում, այն մասին, թե ով ես դու և ինչ ես դու զգում։ Նրանք բոլորը համաձայնեցին, որ իրենց լուսանկարները մեկը մյուսի կողքին լինեն։ Ես որոշեցի դրանք փակցնել Երուսաղեմի և Պաղեստինի ութ քաղաքներում պատի երկու կողմից։ Մենք մեկնարկեցինք ամենամեծ անօրինական արվեստի ցուցահանդեսը, որ երբևէ եղել է։ Մենք նախագիծն անվանեցինք «Դեմ առ դեմ»։
The experts said, "No way. The people will not accept. The army will shoot you, and Hamas will kidnap you." We said, "Okay, let's try and push as far as we can." I love the way that people will ask me, "How big will my photo be?" "It will be as big as your house." When we did the wall, we did the Palestinian side. So we arrived with just our ladders and we realized that they were not high enough. And so Palestinians guys say, "Calm down. No wait. I'm going to find you a solution." So he went to the Church of Nativity and brought back an old ladder that was so old that it could have seen Jesus being born. (Laughter) We did Face 2 Face with only six friends, two ladders, two brushes, a rented car, a camera and 20,000 square feet of paper. We had all sorts of help from all walks of life.
Մասնագետներն ասացին․ «Ոչ մի դեպքում, մարդիկ դա չեն ընդունի։ Բանակը կկրակի ձեր վրա, և Համասը կառևանգի ձեզ»։ Մենք ասացինք․ «Լավ, եկեք տեսնենք որքան հեռու մենք կարող ենք հասնել»։ Ինձ դուր էր գալիս, երբ մարդիկ հարցնում էին, «Որքա՞ն մեծ է լինելու իմ նկարը»։ «Այնքան մեծ, որքան ձեր տունն է»։ Երբ մենք փակցնում էինք նկարները պատի վրա, պաղեստինյան կողմից, մենք բերեցինք մեր աստիճանները, և հասկացանք, որ դրանք բավարար բարձր չեն։ Եվ պաղեստինցի տղաներից մեկն ասաց․ «Հանգիստ եղեք։ Չէ, սպասեք։ Ես լուծում կգտնեմ»։ Եվ նա գնաց Քրիստոսի ծննդյան եկեղեցին և հետը բերեց մի հին աստիճան, որն այնքան հին էր, որ երևի Հիսուսի ծննդյան ժամանակներից էր պահպանվել։ (Ծիծաղ) Մենք իրակացրեցինք «Դեմ առ դեմ»-ը ընդամենը վեց ընկերներով, երկու աստիճանի, երկու վրձնի, մեկ վարձակալված մեքենայի, մեկ տեսախցիկի և մոտ 2,000 քառ. մետր թղթի օգնությամբ։ Մենք օգնություն էինք ստանում ամենատարբեր մարդկանցից։
Okay, for example, that's Palestine. We're in Ramallah right now. We're pasting portraits -- so both portraits in the streets in a crowded market. People come around us and start asking, "What are you doing here?" "Oh, we're actually doing an art project and we are pasting an Israeli and a Palestinian doing the same job. And those ones are actually two taxi-drivers." And then there was always a silence. "You mean you're pasting an Israeli face -- doing a face -- right here?" "Well, yeah, yeah, that's part of the project." And I would always leave that moment, and we would ask them, "So can you tell me who is who?" And most of them couldn't say.
Օրինակ, սա Պաղեստինն է։ Մենք Ռամալայում ենք։ Նկարներ ենք փակցնում, լեփ-լեցուն շուկայի փողոցներից մեկում։ Մարդիկ մոտենում և հարցնում էին․ «Ի՞նչ եք դուք անում այստեղ»։ «Մենք նախագիծ ենք իրականացնում, մենք փակցնում ենք երուսաղեմցու և պաղեստինցու լուսանկարներ, մարդիկ, ովքեր նույն աշխատանքն ունեն։ Սրանք իրականում տաքսու վարորդներ են»։ Դրանից հետո միշտ լռություն էր տիրում։ «Նկատի ունեք, դուք փակցնում եք երուսաղեմցու լուսանկար, հենց այստե՞ղ»։ «Դե, այո, այո, դա նախագծի մի մասն է»։ Եվ ես միշտ սպասում եմ մի պահ, և այնուհետև հարցնում․ «Դե, կարո՞ղ եք ասել ով ով է»։ Եվ նրանցից մեծ մասը չէր կարողանում ասել։
(Applause)
(Ծափահարություններ)
We even pasted on Israeli military towers, and nothing happened. When you paste an image, it's just paper and glue. People can tear it, tag on it, or even pee on it -- some are a bit high for that, I agree -- but the people in the street, they are the curator. The rain and the wind will take them off anyway. They are not meant to stay. But exactly four years after, the photos, most of them are still there. Face 2 Face demonstrated that what we thought impossible was possible -- and, you know what, even easy. We didn't push the limit; we just showed that they were further than anyone thought.
Մենք նույնիսկ փակցրեցինք նկարները Երուսաղեմի զինվորական աշտարակներին, և ոչինչ չեղավ։ Երբ դուք փակցնում եք լուսանկար, դա պարզապես թուղթ և սոսինձ է։ Մարդիկ կարող են պատռել այն, գրառում անել և նույնիսկ միզել դրանց վրա, նկարներից որոշները մի քիչ բարձր են վերջինի համար, համաձայն եմ, բայց փողոցի մարդիկ են քննադատները։ Անձրևն ու քամին միևնույն է դրանք ժամանակի ընթացքում ոչնչացնում են։ Չի էլ ենթադրվում, որ դրանք մնալու են։ Բայց ուղիղ չորս տարի անց, լուսանկարների մեծ մասը իրենց տեղում է։ «Դեմ առ դեմ»-ը ցույց տվեց, որ այն, ինչ մենք կարծում էինք, որ անհնար է` իրականում հնարավոր է, և գիտե՞ք ինչ. այն նույնիսկ հեշտ է։ Մենք ստիպված չէինք ծայրահեղությունների դիմել, մենք պարզապես ցույց տվեցինք, որ շատ ավելի հեռու կարողացանք գնալ, քան բոլորը կարծում էին։
In the Middle East, I experienced my work in places without [many] museums. So the reactions in the street were kind of interesting. So I decided to go further in this direction and go in places where there were zero museums. When you go in these developing societies, women are the pillars of their community, but the men are still the ones holding the streets. So we were inspired to create a project where men will pay tribute to women by posting their photos. I called that project Women Are Heroes. When I listened to all the stories everywhere I went on the continents, I couldn't always understand the complicated circumstances of their conflict. I just observed. Sometimes there was no words, no sentence, just tears. I just took their pictures and pasted them.
Միջին Արևելքում, ես անում էի իմ աշխատանքը վայրերում, որտեղ չկան [շատ] թանգարաններ։ Այդ փորձը հետաքրքիր էր։ Եվ ես որոշեցի շարունակել այդ ուղղությամբ, և գնալ վայրեր, որտեղ որևէ թանգարան չկա։ Երբ գնում եք զարգացող հասարակություններ, կանայք այնտեղ համայանքը պահող սյուններն են, սակայն տղամարդիկ են իրականում իշխում ամեն բան։ Այդպիսով, մենք ոգևշնչվեցինք մի նախագիծ անել, որտեղ տղամարդիկ հարգանքի տուրք կմատուցեն կանանց, փակցնելով իրենց լուսանկարները։ Ես անվանեցի այդ նախագիծը` «Կանայք հերոս են»։ Ես լսում էի բոլոր այդ պատմությունները, ամենուր, բոլոր մայրցամաքների վրա, բայց միշտ չէր, որ կարող էի հասկանալ, հակամարտությունների բարդ հանգամանքները, ես պարզապես դիտորդ էի։ Երբեմն բառեր չկային, չկային նախադասություններ, կային միայն արցունքներ։ Ես պարզապես իրենց լուսանկարում էի և փակցնում լուսանկարները։
Women Are Heroes took me around the world. Most of the places I went to, I decided to go there because I've heard about it through the media. So for example, in June 2008, I was watching TV in Paris, and then I heard about this terrible thing that happened in Rio de Janeiro -- the first favela of Brazil named Providencia. Three kids -- that was three students -- were [detained] by the army because they were not carrying their papers. And the army took them, and instead of bringing them to the police station, they brought them to an enemy favela where they get chopped into pieces. I was shocked. All Brazil was shocked. I heard it was one of the most violent favelas, because the largest drug cartel controls it. So I decided to go there.
«Կանայք հերոս են» նախագիծը թույլ տվեց, որ ես ճամփորդեմ ամբողջ աշխարհով։ Մեծամասնությամբ, ես որոշում էի գնալ ինչ-որ տեղ, որովհետև լսել էի դրա մասին լրատվամիջոցների միջոցով։ Օրինակ, 2008 թ․-ի հունիսին, ես հեռուստացույց էի դիտում Փարիզում, և ես լսեցի մի սարսափելի պատմություն, որը տեղի էր ունեցել Ռիո դե Ժանեյրոյում, Բրազիլիա առաջին ֆավելայում, որի անուն է Պրովիդենցիա։ Երեք երիտասարդ, երեք ուսանող, ձերբակալվել էին, որովհետև չունեին իրենց փաստաթղթերն իրենց հետ։ Բանակայինները, երիտասարդներին ոստիկանություն տանելու փոխարեն, նրանց տարել էին թշնամական ֆավելա, որտեղ նրանց կտրատել էին մանր կտորների։ Ես ցնցված էի։ Ամբողջ Բրազիլիան էր ցնցված։ Ես լսել էի, որ դա ամենադաժան ֆավելաներից է, քանի որ այն վերահսկվում է թմրանյութի ամենամեծ կարտելի կողմից։ Այդպիսով, ես որոշեցի գնալ այնտեղ։
When I arrived -- I mean, I didn't have any contact with any NGO. There was none in place -- no association, no NGOs, nothing -- no eyewitnesses. So we just walked around, and we met a woman, and I showed her my book. And she said, "You know what? We're hungry for culture. We need culture out there." So I went out and I started with the kids. I just took a few photos of the kids, and the next day I came with the posters and we pasted them. The day after, I came back and they were already scratched. But that's okay. I wanted them to feel that this art belongs to them.
Երբ ես ժամանեցի, ես չունեի որևէ կապ որևէ ՀԿ-ի հետ։ Այնտեղ ոչ մի բան էլ չկար, ոչ մի տուրիստական գործակալություն, ոչ մի ՀԿ, ոչ մի բան, ոչ մի վկա։ Մենք պարզապես քայլում էինք, և հանդիպեցինք մի կնոջ, և ես ցույց տվեցի նրան իմ գիրքը։ Եվ նա ասաց․ «Գիտեք ի՞նչ։ Մենք ունենք մշակույթի քաղց։ Մենք մշակույթի կարիք ունենք այստեղ»։ Այդպիսով, ես սկսեցի երեխաներ լուսանկարել։ Ես երեխաների մի քանի լուսանկար արեցի, և հաջորդ օրը ես վերադարձա և փակցրեցի դրանք։ Հաջորդ օրը, ես վերադարձա և տեսա, որ դրանք արդեն քերծված էին։ Բայց դա նորմալ է։ Ես ուզում էի, որ իրենք զգան, որ արվեստը պատկանում է իրենց։
Then the next day, I held a meeting on the main square and some women came. They were all linked to the three kids that got killed. There was the mother, the grandmother, the best friend -- they all wanted to shout the story. After that day, everyone in the favela gave me the green light. I took more photos, and we started the project. The drug lords were kind of worried about us filming in the place, so I told them, "You know what? I'm not interested in filming the violence and the weapons. You see that enough in the media. What I want to show is the incredible life and energy. I've been seeing it around me the last few days." So that's a really symbolic pasting, because that's the first one we did that you couldn't see from the city. And that's where the three kids got arrested, and that's the grandmother of one of them. And on that stairs, that's where the traffickers always stand and there's a lot of exchange of fire. Everyone there understood the project. And then we pasted everywhere -- the whole hill.
Հաջորդ օրը, ես ժողով հրավիրեցի հիմնական հրապարակում, և որոշ կանայք եկան։ Նրանք բոլորը կապ ունեին այդ երեք երիտասարդների հետ, որոնք սպանվել էին։ Եկել էր մեկ մայր, տատիկ և լավագույն ընկեր։ Նրանք բոլորն ուզում էի պատմել իրենց պատմությունը։ Այդ օրվանից հետո, ես կանաչ լույսի արժանացա ֆավելայի բոլոր բնակիչների կողմից։ Ես նոր լուսանկարներ արեցի, և մենք սկսեցինք նախագիծը։ Նարկոբարոնները մի քիչ անհանգիստ էին, որ մենք նկարահանումներ էինք անում, բայց ես ասացի նրանց․ «Գիտեք ի՞նչ։ Ես հետաքրքրված չեմ բռնություն և զենք նկարել։ Նման բաներ մեր լրատվամիջոցներում բավարար չափով կա։ Ես ուզում եմ ցույց տալ այն հրաշալի կյանքը, որ տեսնում եմ իմ շուրջ վերջին մի քանի օրը»։ Իրականում մեր փակցված նկարը սիմվոլիկ էր, քանի որ դա առաջինն էր մեր արված աշխատանքներից, որ տեսանելի չէր քաղաքից։ Ահա այստեղ էր, որ երիտասարդները ձերբակալվել էին, սա դրանցից մեկի տատիկն է։ Ահա այս աստիճանների վրա սովորաբար կանգում էին թմրադեղ վաճառողները, և այնտեղ միշտ կրակում են։ Տեղացիները բոլորը հասկանում էին նախագիծը։ Եվ ապա մենք փակցրեցինք լուսանկարներով ամբողջ բլուրը։
(Applause)
(Ծափահարություններ)
What was interesting is that the media couldn't get in. I mean, you should see that. They would have to film us from a really long distance by helicopter and then have a really long lens, and we would see ourselves, on TV, pasting. And they would put a number: "Please call this number if you know what's going on in Providencia." We just did a project and then left so the media wouldn't know. So how can we know about the project? So they had to go and find the women and get an explanation from them. So you create a bridge between the media and the anonymous women.
Հետաքրքիրն այն էր, որ լրատվամիջոցները չէին կարող մուտք գործել ներս։ Պիտի տեսնեիք, թե ինչ էր կատարվում։ Նրանք ստիպված էին մեզ նկարել ուղղաթիռով, շատ մեծ հեռավորությունից, շատ երկար ոսպնյակով, և ապա մենք տեսանք ինքներս մեզ հեռուստատեսությամբ, լուսակարներ փակցնելիս։ Եվ նրանք հեռախոսահամար էին տրամադրել, խնդրելով զանգահարել, եթե գիտեք, թե ինչ է կատարվում Պրովիդենցիայում։ Մենք իրականացրեցինք նախագիծը և միանգամից լքեցինք վայրը, այնպես որ լրատվամիջոցները չիմանան ոչ մի բան։ Այսպիսով, ինչպե՞ս նրանք կարող էին իմանալ այդ նախագծի մասին։ Նրանք ստիպված էին գնալ և գտնել այդ կանանց, և նրանցից բացատրություն ստանալ։ Այդպիսով, դուք կամուրջ եք ստեղծում լրատվամիջոցների և անանուն կանանց միջև։
We kept traveling. We went to Africa, Sudan, Sierra Leone, Liberia, Kenya. In war-torn places like Monrovia, people come straight to you. I mean, they want to know what you're up to. They kept asking me, "What is the purpose of your project? Are you an NGO? Are you the media?" Art. Just doing art. Some people question, "Why is it in black and white? Don't you have color in France?" (Laughter) Or they tell you, "Are these people all dead?" Some who understood the project would explain it to others. And to a man who did not understand, I heard someone say, "You know, you've been here for a few hours trying to understand, discussing with your fellows. During that time, you haven't thought about what you're going to eat tomorrow. This is art." I think it's people's curiosity that motivates them to come into the projects. And then it becomes more. It becomes a desire, a need, an armor. On this bridge that's in Monrovia, ex-rebel soldiers helped us pasting a portrait of a woman that might have been raped during the war. Women are always the first ones targeted during conflict.
Մենք շարունակեցինք ճամփորդել։ Մենք գնացինք Աֆրիկա, Սուդան, Սիերա Լեոնե, Լիբերիա, Քենիա։ Պատերազմից տուժած այնպիսի գոտիներում, ինչպիսին Մոնրովիան է, մարդիկ անմիջապես մոտենում են ձեզ։ Նրանք ուզում էին իմանալ, թե ինչ ենք մենք անում։ Նրանք շարունակաբար ինձ հարցնում էին․ «Ո՞րն է ձեր նախագծի նպատակը։ Դուք ՀԿ ե՞ք ներկայացնում։ Դուք մամուլի ներկայացուցի՞չ եք»։ Արվեստ։ Պարզապես արվեստ։ Որոշ մարդիկ հարցնում էին․ «Ինչու՞ է այն սև սպիտակ։ Դուք Ֆրանսիայում գույներ չունե՞ք»։ (Ծիծաղ) Կամ էլ նրանք հարցնում էին․ «Այս բոլոր մարդիկ մահացա՞ծ են»։ Որոշ մարդիկ, ովքեր հասկանում էին նախագծի նպատակը, բացատրում էին մյուսներին։ Ես լսեցի, թե ինչպես էր մեկը բացատրում մեր նախագիծը մեկ ուրիշին, ով չէր հասկանում դրա իմաստը․ «Տես, դու այստեղ ես արդեն մի քանի ժամ, փորձում ես հասկանալ, քննարկում ես այն քո ընկերների հետ։ Այդ ընթացքում, դու չես մտածել, նրա մասին, թե ինչ ես ուտելու վաղը։ Դա արվեստ է»։ Ես կարծում եմ մարդկանց հետաքրքրությունն է դրդում իրենց ներգրավվել այս նախագծերում։ Եվ ապա այն ավելին է դառնում։ Այն դառնում է ցանկություն, պահանջ։ Այս կամրջի վրա, որը Մոնրովիայում է, նախկին ապստամբ զինվոր օգնեց մեզ մի դիմանկար փակցնել, մի կնոջ դիմանկար, ում բռնաբարել են պատերազմի ժամանակ։ Կանայք միշտ առաջինն են տուժում հակամարտությունների ժամանակ։
This is Kibera, Kenya, one of the largest slums of Africa. You might have seen images about the post-election violence that happened there in 2008. This time we covered the roofs of the houses, but we didn't use paper, because paper doesn't prevent the rain from leaking inside the house -- vinyl does. Then art becomes useful. So the people kept it. You know what I love is, for example, when you see the biggest eye there, there are so [many] houses inside. And I went there a few months ago -- photos are still there -- and it was missing a piece of the eye. So I asked the people what happened. "Oh, that guy just moved." (Laughter) When the roofs were covered, a woman said as a joke, "Now God can see me." When you look at Kibera now, they look back.
Սա Կիբերան է, Քենիայում, Աֆրիկայի ամենամեծ ետնախորշերից մեկը։ Դուք հնարավոր է տեսել եք հետընտրական բռնության որոշ նկարներ, որ տեղի է ունեցել այստեղ 2008 թ․-ին։ Այստեղ մենք ծածկել ենք տների կտուրները լուսանկարներով, բայց մենք թուղթ չենք օգտագործել, քանի որ թուղթը չի կանխում անձրևը տանիքից ներս թափանցելուն, դա անում է վինիլը։ Այդ դեպքում արվեստն օգտակար է դառնում։ Այդ պատճառով մարդիկ այն պահպանում են։ Գիտեք, ինձ շատ դուր է գալիս, օրինակ այն, որ երբ դուք տեսնում եք այս մեծ աչքը, այնքան շատ տներ կան դրա ներսում։ Ես գնացի այնտեղ մի քանի ամիս անց, լուսանկարները դեռ տեղում էին, բայց բացակայում էր աչքի մի մասը։ Ես հարցեցի մարդկանց, թե ինչ է տեղի ունեցել։ «Դե, այդ մարդը տեղափոխվել է»։ (Ծիծաղ) Երբ կտուրները ծածկվեցին նկարներով, մի կին կատակեց․ «Այժմ Աստված կարող է տեսնել ինձ»։ Այժմ երբ դուք նայում եք Կիբերային, նա նայում է ձեզ։
Okay, India. Before I start that, just so you know, each time we go to a place, we don't have authorization, so we set up like commandos -- we're a group of friends who arrive there, and we try to paste on the walls. But there are places where you just can't paste on a wall. In India it was just impossible to paste. I heard culturally and because of the law, they would just arrest us at the first pasting. So we decided to paste white, white on the walls. So imagine white guys pasting white papers. So people would come to us and ask us, "Hey, what are you up to?" "Oh, you know, we're just doing art." "Art?" Of course, they were confused. But you know how India has a lot of dust in the streets, and the more dust you would have going up in the air, on the white paper you can almost see, but there is this sticky part like when you reverse a sticker. So the more dust you have, the more it will reveal the photo. So we could just walk in the street during the next days and the photos would get revealed by themselves. (Applause) Thank you. So we didn't get caught this time.
Լավ, Հնդկաստան։ Մինչ սկսելը, ասեմ, որ դուք իմանաք, ամեն անգամ երբ մենք ինչ-որ տեղ ենք գնում, մենք չունենք տուրիստական գործակալ, մենք նման ենք դեսանտներին, մենք մի խումբ ընկերներ ենք, որոնք տեղ են հասնում, և փորձում պատերին լուսանկարներ փակցնել։ Բայց կան վայրեր, որտեղ դուք չեք կարող պատերին նկարներ փակցնել։ Հնդկաստանում դա անհնար էր։ Օրենքն ու մշակույթը դա արգելում էին, մեզ պարզապես կձերբակալվեինք առաջին իսկ նկարը փակցնելիս։ Այդպիսով, մենք որոշեցինք պարզապես սպիտակ թուղթ փակցնել պատերի վրա։ Այսպիսով, պատկերացրեք, սպիտակամորթ երիտասարդներ փակցնում են սպիտակ թղթեր։ Մարդիկ մոտենում էին մեզ և հարցնում․ «Հեյ, ի՞նչ եք դուք անում»։ «Դե, գիտեք, սա արվեստ է»։ «Արվե՞ստ»։ Բնականաբար նրանք շփոթված էին։ Բայց գիտեք, որ Հնդկաստանի փողոցներում շատ փոշի կա, և որքան շատ է փոշին բարձրանում է օդ, սպիտակ թղթի վրա դուք կարողանում եք տեսնել, այնտեղ կա կպչուն մաս, սա նման է ստիկերի հակառակ կողմին։ Այսպիսով, որքան շատ է փոշին, այնքան ավելի շատ է տեսանելի դառնում նկարը։ Այնպես որ, դուք կարող եք քայլել փողոցով մի քանի օր անց, և նկարներն ինքն իրենց ցույց են տալիս։ (Ծափահարություններ) Շնորհակալություն։ Այդպիսով, մենք այդ անգամ չբռնվեցինք։
Each project -- that's a film from Women Are Heroes. (Music) Okay. For each project we do a film. And most of what you see -- that's a trailer from "Women Are Heroes" -- its images, photography, taken one after the other. And the photos kept traveling even without us. (Laughter) (Applause) Hopefully, you'll see the film, and you'll understand the scope of the project and what the people felt when they saw those photos. Because that's a big part of it. There's layers behind each photo. Behind each image is a story.
Յուրաքանչյուր նախագիծ, սա ֆիլմ է, «Կանայք հերոս են» նախագծից։ (Երաժշտություն) Լավ։ Յուրաքանչյուր նախագծի համար մենք ֆիլմ ենք նկարահանում։ Սա հատվածներ են «Կանայք հերոս են» նախագծից, նկարներ, պատկերներ, մեկը մյուսի հետևից արված։ Եվ նկարը ճամփորդում է նույնսիկ առանց մեզ։ (Ծիծաղ) (Ծափահարություններ) Հուսով եմ, որ դուք կտեսնեք ֆիլմը, և կհասկանաք նախագծի մասշտաբը, և ինչ են մարդիկ զգում, երբ տեսնում են այս նկարները, որովհետև դա նախագծի հիմնական մասն է։ Յուրաքանչյուր նկար ունի շերտեր։ Յուրաքանչյուր նկար ունի պատմություն։
Women Are Heroes created a new dynamic in each of the communities, and the women kept that dynamic after we left. For example, we did books -- not for sale -- that all the community would get. But to get it, they would have to [get] it signed by one of the women. We did that in most of the places. We go back regularly. And so in Providencia, for example, in the favela, we have a cultural center running there. In Kibera, each year we cover more roofs. Because of course, when we left, the people who were just at the edge of the project said, "Hey, what about my roof?" So we decided to come the year after and keep doing the project.
«Կանայք հերոս են» նախագիծը ստեղծեց նոր դինամիկա, այդ համայնքերից յուրաքանչյուրում, և կանայք պահպանեցին այդ դինամիկան մեր մեկնելուց հետո նույնպես։ Այսպես օրինակ, մենք գրքեր տպագրեցինք, որոնք վաճառքի համար չէին, և համայնքում բոլորը ստացան այն։ Բայց գիրքը ստանալու համար, պետք էր, որ այն ստորագրվի այդ կանանցից մեկի կողմից։ Մենք նման բան արեցինք համայնքների մեծ մասում։ Մենք պարբերաբար հետ ենք գնում։ Այսպես օրինակ, Պրովիդենցիայի ֆավելայում մենք մի գործող կենտրոն ունենք։ Կիբերայում մենք ամեն տարի նոր կտուրներ ենք ծածկում նկարներով։ Պատճառն այն է, իհարկե, որ երբ մենք մեկնում էինք, մարդիկ, որոնց տները գտնվում էին նկարներով ծածկված տների հարևանությամբ ասացին․ «Իսկ մե՞ր կտուրները»։ Այդպիսով, մենք որոշեցինք վերադառնալ մեկ տարի անց և շարունակել նախագիծը։
A really important point for me is that I don't use any brand or corporate sponsors. So I have no responsibility to anyone but myself and the subjects. (Applause) And that is for me one of the more important things in the work. I think, today, as important as the result is the way you do things. And that has always been a central part of the work. And what's interesting is that fine line that I have with images and advertising. We just did some pasting in Los Angeles on another project in the last weeks. And I was even invited to cover the MOCA museum. But yesterday the city called them and said, "Look, you're going to have to tear it down. Because this can be taken for advertising, and because of the law, it has to be taken down." But tell me, advertising for what?
Ինձ համար շատ կարևոր է, որ ես չունեմ որևէ հովանավարող անձ կամ կազմակերպություն։ Այսպիսով, ես պատասխանատու եմ միայն իմ և իմ սուբյեկտների առջև։ (Ծափահարություններ) Եվ դա ինձ համար կարևորագույն բաներից է աշխատանքի մեջ։ Կարծում եմ, այսօր, այն թե ինչպես ենք մենք ինչ-որ բան անում նույնքան կարևոր է որքան դրա արդյունքը։ Եվ դա միշտ էլ կազմել է աշխատանքի մի մասը։ Հետաքրքիրն այն է, որ կա հստակ տարբերություն իմ նկարների և գովազդի միջև։ Մենք վերջերս Լոս-Անջելոսում լուսանկարներ փակցրեցինք մի ուրիշ նախագծի շրջանակում։ Ինձ նույնիսկ հրավիրեցին նկարներով ծածկել Ժամանակակից արվեստի թանգարանը։ Բայց երեկ նրանց զանգահարեցին քաղաքապետարանից և ասացին․ «Մենք ստիպված ենք մաքրել պատերը նկարներից, որովհետև դրանք կարող են գովազդի տեղ ընդունվել, այդ իսկ պատճառով, համաձայն օրենքի, մենք պետք է դրանք ոչնչացնենք»։ Բայց ասեք ինձ խնդրեմ, ի՞նչ են գովազգում այդ նկարները»։
The people I photograph were proud to participate in the project and to have their photo in the community. But they asked me for a promise basically. They asked me, "Please, make our story travel with you." So I did. That's Paris. That's Rio. In each place, we built exhibitions with a story, and the story traveled. You understand the full scope of the project. That's London. New York. And today, they are with you in Long Beach.
Մարդիկ, որոնց ես նկարում եմ, հպարտ են մասնակցել նախագծին, և համայնքում իրենց լուսանկարն ունենալ։ Բայց նրանք ինձ խնդրեցին խոստում տալ։ Նրանք խնդրեցին ինձ․ «Խնդրում ենք, արա այնպես, որ մեր պատմությունը ճամփորդի քեզ հետ»։ Եվ ես այդպես էլ արեցի։ Սա Փարիզն է։ Սա Ռիոն է։ Յուրաքանչյուր վայրում մենք ցուցահանդեսներ ենք պատրաստում պատմության հետ, և պատմությունը ճամփորդում է։ Դուք հասկանում եք նախագծի ամբողջ մեծությունը։ Սա Լոնդոնն է, Նյու-Յորք։ Եվ այսօր դրանք ձեզ հետ են Լոնգ Բիչում։
All right, recently I started a public art project where I don't use my artwork anymore. I use Man Ray, Helen Levitt, Giacomelli, other people's artwork. It doesn't matter today if it's your photo or not. The importance is what you do with the images, the statement it makes where it's pasted. So for example, I pasted the photo of the minaret in Switzerland a few weeks after they voted the law forbidding minarets in the country. (Applause) This image of three men wearing gas masks was taken in Chernobyl originally, and I pasted it in Southern Italy, where the mafia sometimes bury the garbage under the ground.
Շատ լավ։ Վերջերս ես սկսեցի մի հանրային նախագիծ, որտեղ ես այլևս չեմ օգտագործում իմ աշխատանքները։ Ես օգտագործում են Մեն Ռեյ, Հելեն Լեվիթ, Ջյակոմելի, և այլ մարդկանց աշխատանքները։ Նշանակություն չունի թե ումն է լուսանկարը։ Կարևորն այն է, թե ինչ ես դու անում նկարների հետ, ինչ են դրանք «ասում» փակցվելուց հետո։ Այսպես օրինակ, ես փակցրեցի մինարեթի լուսանկնար Շվեյցարիայում, մի քանի շաբաթ անց այն բանից հետո, երբ մինարեթները արգելվեցին այդ երկրում։ (Ծափահարություններ) Գազային դիմակներ կրող այս երեք մարդու լուսանկարն արվել է Չեռնոբիլում, և ես փակցրել եմ այն Հարավային Իտալիայում, որտեղ մաֆիան երբեմն թաղում է աղբը գետնի տակ։
In some ways, art can change the world. Art is not supposed to change the world, to change practical things, but to change perceptions. Art can change the way we see the world. Art can create an analogy. Actually the fact that art cannot change things makes it a neutral place for exchanges and discussions, and then enables you to change the world. When I do my work, I have two kinds of reactions. People say, "Oh, why don't you go in Iraq or Afghanistan. They would be really useful." Or, "How can we help?" I presume that you belong to the second category, and that's good, because for that project, I'm going to ask you to take the photos and paste them.
Ինչ-որ կերպ արվեստը կարող է փոխել աշխարհը։ Արվեստը չպետք է փոխի աշխարհը, այն չպետք է փոխի իրերը, այլ պետք է փոխի իրերի մասին մեր ընկալումները։ Արվեստը կարող է փոխել այն, թե ինչպես ենք մենք տեսնում աշխարհը։ Արվեստը կարող է նմանություն ստեղծել։ Իրականում, այն փաստը, որ արվեստը չի կարող փոխել իրերը, չեզոք տարածք է մեզ տրամադրում, փոխանակումների և քննարկումների համար, ինչն էլ հնարավորություն է ընձեռում ձեզ փոխել աշխարհը։ Իմ աշխատանքի մեջ ես հանդիպում եմ երկու տեսակի արձագանք։ Մարդիկ ասում են․ «Ինչու՞ չես գնում Իրաք կամ Աֆղանստան։ Շատ օգտակար կլինես այնտեղ»։ Կամ, «Ինչպե՞ս կարող ենք օգնել»։ Ենթադրում եմ, որ դուք պատկանում եք երկրորդ խմբին, և դա լավ է, որովհետև այդ ծրագրի համար, ես պատրաստվում եմ խնդրել ձեզ լուսանկարներ անել և փակցնել դրանք։
So now my wish is: (mock drum roll) (Laughter) I wish for you to stand up for what you care about by participating in a global art project, and together we'll turn the world inside out. And this starts right now. Yes, everyone in the room. Everyone watching. I wanted that wish to actually start now. So a subject you're passionate about, a person who you want to tell their story or even your own photos -- tell me what you stand for. Take the photos, the portraits, upload it -- I'll give you all the details -- and I'll send you back your poster. Join by groups and reveal things to the world. The full data is on the website -- insideoutproject.net -- that is launching today.
Այսպիսով, իմ ցանկությունն է (կեղծ թմբուկի ձայն) (Ծիծաղ) Ցանկանում եմ, որ դուք պաշտպան կանգնեք այն ամենին, ինչ կարևոր է ձեզ համար, մասնակցելով գլոբալ արվեստի ծրագրին, և միասին մենք տակնուվրա կանենք ամբողջ աշխարհը։ Սկսած այս պահից։ Այո, սա վերաբերվում է սենյակում գտնվող բոլորին։ Բոլոր նրանց, ով դիտում է։ Ես ուզում էի, որ ցանկությունս սկսի իրականանալ հենց հիմա։ Մի բան, որը կարևոր է ձեզ համար, մի մարդ, ում պատմությունը ուզում եք պատմել, կամ նույնիսկ ձեր սեփական լուսանկարները, պատմեք ինձ, թե ինչն է կարևոր ձեզ համար։ Լուսանկարներ արեք, բեռնեք դրանք, ես կծանոթացնեմ ձեզ բոլոր մանրամասներին, և պլակատ կուղարկեմ ձեզ։ Միացեք խմբերով և բացահայտեք նոր բաներ աշխարհին։ Ողջ տեղեկատվությունը կայքի վրա է՝ insideoutproject.net որը մեկնարկում է այսօր։
What we see changes who we are. When we act together, the whole thing is much more than the sum of the parts. So I hope that, together, we'll create something that the world will remember. And this starts right now and depends on you.
Այն, ինչ մենք տեսնում ենք, փոխում է մեզ։ Երբ մենք գործում ենք միասին, բոլորս միասին ավելին ենք, քան առանձին մարդիկ` գումարային։ Ես հույս ունեմ, որ միասին մենք կստեղծենք մի բան, որը կհիշի ամբողջ աշխարհը։ Մենք սկսում ենք հենց այս պահին, և հաջողությունը կախված է ձեզանից։
Thank you.
Շնորհակալություն։
(Applause)
(Ծափահարություններ)
Thank you.
Շնորհակալություն։
(Applause)
(Ծափահարություններ)