I have a question for you: Are you religious? Please raise your hand right now if you think of yourself as a religious person. Let's see, I'd say about three or four percent. I had no idea there were so many believers at a TED Conference. (Laughter) Okay, here's another question: Do you think of yourself as spiritual in any way, shape or form? Raise your hand. Okay, that's the majority.
Kam një pyetje për ju: A jeni fetar? Ju lutem ngrini dorën tani nëse mendoni se jeni një person fetar. Le të shohim, them se janë tre o katër përqind. Nuk mendoja të kishe kaq shumë besimtarë në TED Conference. (Të qeshura) Mirë pra, ja një pyetje tjetër: Mendoni të jeni spiritual në vetëvete në çdo lloj mënyre apo forme? Ngrini dorën! Mirë, jeni shumica.
My Talk today is about the main reason, or one of the main reasons, why most people consider themselves to be spiritual in some way, shape or form. My Talk today is about self-transcendence. It's just a basic fact about being human that sometimes the self seems to just melt away. And when that happens, the feeling is ecstatic and we reach for metaphors of up and down to explain these feelings. We talk about being uplifted or elevated.
Biseda ime sot është në lidhje me arsyen kryesore, ose një nga arsyet kryesore, përse pjesa më e madhe e personave, konsiderojnë vetëveten të jenë spiritualë në një farë mënyre, forme apo lloji. Biseda ime sot është rreth autotranshendecës. Është vetëm një fakt i thejshtë i të qenit njerëzor që nganjëherë vetëvetja duket sikur tretet larg. Dhe pse ndodh kjo, ndjenja është ekstazike dhe arrijmë me metaforat e tutje e 'tu të shpjegojmë këto ndjenja. Flasim si ngriheshim nga toka apo rrinim në ajër.
Now it's really hard to think about anything abstract like this without a good concrete metaphor. So here's the metaphor I'm offering today. Think about the mind as being like a house with many rooms, most of which we're very familiar with. But sometimes it's as though a doorway appears from out of nowhere and it opens onto a staircase. We climb the staircase and experience a state of altered consciousness.
Tani është shumë e vështirë të mendosh rreth diçkaje abstrakte si kjo pa një metaforë të mirë konkrete. Ja atëherë metafora që po ju propozoj sot. Mendoni mendjen si një shtëpi me shumë dhoma, shumicën e të cilave e njohim shumë mirë. Por ndonjëherë është sikur hapet ndonjë derë nga jashtë askundi dhe hapet mbi një shkallë. Ne ngjisim shkallët dhe përjetojmë një gjendje të vetëdijes ndryshuar.
In 1902, the great American psychologist William James wrote about the many varieties of religious experience. He collected all kinds of case studies. He quoted the words of all kinds of people who'd had a variety of these experiences. One of the most exciting to me is this young man, Stephen Bradley, had an encounter, he thought, with Jesus in 1820. And here's what Bradley said about it.
Në vitin 1902, psikologu i madh amerikan William James shkuajti rreth shumë varieteteve të përvojës fetare. Ai mblodhi të gjitha llojet e rasteve të studimit. Ai citoi fjalët e shumë lloje njerëzish i cili kishte një shumëllojshmëri të këtyre eksperiencave. Një nga më emocionueset për mua është ky djalë i ri, Stephen Bradley, ishte takuar, mendonte ai, me Jezusin në vitin 1820. Dhe këtu është ajo që Bradley tha në lidhje me të.
(Music)
(Muzikë)
(Video) Stephen Bradley: I thought I saw the savior in human shape for about one second in the room, with arms extended, appearing to say to me, "Come." The next day I rejoiced with trembling. My happiness was so great that I said I wanted to die. This world had no place in my affections. Previous to this time, I was very selfish and self-righteous. But now I desired the welfare of all mankind and could, with a feeling heart, forgive my worst enemies.
(Video) Stephen Bradley: unë mendova të kem parë shpëtimtarin në formë njeriu për rreth një second në dhomën time, me krahët hapur, duke u shfaqur më thosh, "Eja". Të nesërmen dridhesha nga gëzimi. Lumturia ime ishte aq e madhe sa dëshiroja të vdisja. Kjo botë nuk kishte vend në ndjenjat e mia. Para kësaj kohe, isha shumë egoist dhe moralist. Por tani dëshiroja të mirën e gjithë njerëzimit dhe munda, me gjithë zemër, të fal armikun tim më të keq.
JH: So note how Bradley's petty, moralistic self just dies on the way up the staircase. And on this higher level he becomes loving and forgiving. The world's many religions have found so many ways to help people climb the staircase. Some shut down the self using meditation. Others use psychedelic drugs. This is from a 16th century Aztec scroll showing a man about to eat a psilocybin mushroom and at the same moment get yanked up the staircase by a god. Others use dancing, spinning and circling to promote self-transcendence. But you don't need a religion to get you through the staircase. Lots of people find self-transcendence in nature. Others overcome their self at raves.
Jonathan Haidt: Vëreni si "vetja" e vogël dhe moraliste e Bradley-t thjesht vdes duke ngjitur shkallët. Dhe në këtë nivel të lartë ai shndërohet njeri i dashur dhe i disponueshëm të falë. Shumë fe në botë kanë gjetur shumë mënyra të ndihmojnë njeriun të ngjisi shkallët. Disa pushojnë vetveten përmes meditimit. Të tjerët përdorin droga psikedelike. Kjo është rrotull e një dorëshkrimi aztec e shekullit të 16 që tregon një burrë duke ngrënë një kërpudhë hallucinogjene dhe në të njëjtin moment tërhiqet nga një perëndi të hipi shkallët. Të tjerët përdorin vallen, duke u përdredhur dhe duke u rrotulluar për të promovuar vetëtranshendecën. Por ju nuk keni nevoje për një fe të merrni shkallët. Shumë njerëz gjejnë vetëtranshendecën në natyrë. Të tjerët e japin veten në festime të tepruara.
But here's the weirdest place of all: war. So many books about war say the same thing, that nothing brings people together like war. And that bringing them together opens up the possibility of extraordinary self-transcendent experiences. I'm going to play for you an excerpt from this book by Glenn Gray. Gray was a soldier in the American army in World War II. And after the war he interviewed a lot of other soldiers and wrote about the experience of men in battle. Here's a key passage where he basically describes the staircase.
Por ja tek është vendi më i çuditshëm nga të gjithë: lufta. Shumë libra mbi luftën thonë të njëjtën gjë, se asgjë nuk vë njerëzit së bashku ashtu si lufta. Mbledhja e tyre së bashku hap mundësinë e eksperiencave të jashtëzakonshme vetëtranshendentale. Do ju recitoj një ekstrakt nga ky libër i Glenn Gray. Gray ishte një ushtar i ushtrisë amerikane, gjatë luftës së dyte botërore. Pas lufte intervistoi shumë ushtarë të tjerë dhe shkroi rreth eksperiencës së njerëzve në betejë. Këtu është thelbi ku ai thjesht përshkruan shkallët.
(Video) Glenn Gray: Many veterans will admit that the experience of communal effort in battle has been the high point of their lives. "I" passes insensibly into a "we," "my" becomes "our" and individual faith loses its central importance. I believe that it is nothing less than the assurance of immortality that makes self-sacrifice at these moments so relatively easy. I may fall, but I do not die, for that which is real in me goes forward and lives on in the comrades for whom I gave up my life.
(Video) Glenn Gray: Shumë veteranë e pohojnë se prërvoja e përpjekjeve të përbashkëta në betejë qe një moment solemn i jetës tyre. "Unë" kthehet pa u perceptuar në "ne", "imja" bëhet "jona" besimi individual humb rëndësinë e tij qendrore. Unë besoj se nuk është tjetër veç sigurimi i pavdekshmërisë që në ato çaste e bën vetëflijimin relativisht të lehtë. Unë mund të bie, por nuk vdes, për atë që është e vërtetë tek unë ecën përpara dhe jeton tek shokët për të cilët unë dhashë jetën time.
JH: So what all of these cases have in common is that the self seems to thin out, or melt away, and it feels good, it feels really good, in a way totally unlike anything we feel in our normal lives. It feels somehow uplifting. This idea that we move up was central in the writing of the great French sociologist Emile Durkheim. Durkheim even called us Homo duplex, or two-level man. The lower level he called the level of the profane. Now profane is the opposite of sacred. It just means ordinary or common. And in our ordinary lives we exist as individuals. We want to satisfy our individual desires. We pursue our individual goals. But sometimes something happens that triggers a phase change. Individuals unite into a team, a movement or a nation, which is far more than the sum of its parts.
Jonathan Haidt: Çfarë të kanë të përbashkët të gjitha këto raste është ajo që vetvetja hollohet, ose shkrihet tutje, e ndihesh mirë, vërtet mirë, në një mënyrë krejt ndryshe nga ç'ndjejmë në jetët tona normale. Ndihesh disi i ngritur lart. Idea e të ngjiturit lart ishte qendrore në shkrimin e një sociologu të madh francez Emile Durkheim. Durkheim na quante "Homo duplex", ose njeri prej dy nivelesh. Niveli më i ulët e quante niveli i profanit. Tani profan është antonim i së i shenjtë. Ajo thjesht do të thotë i zakonshëm ose i përgjithshëm. Dhe në jetën tonë të zakonshme, në ekzistojmë si individë. Ne duam të plotësojmë dëshirat tona individuale. Ne ndjekim objektivat tona individuale. Por ndonjëherë ndodh diçka që shkakton një fazë ndryshimi. Individët bashkohen në një skuadër, një levizje apo një komb, e cila është shumë më tepër se shuma e pjesëve të saj.
Durkheim called this level the level of the sacred because he believed that the function of religion was to unite people into a group, into a moral community. Durkheim believed that anything that unites us takes on an air of sacredness. And once people circle around some sacred object or value, they'll then work as a team and fight to defend it. Durkheim wrote about a set of intense collective emotions that accomplish this miracle of E pluribus unum, of making a group out of individuals. Think of the collective joy in Britain on the day World War II ended. Think of the collective anger in Tahrir Square, which brought down a dictator. And think of the collective grief in the United States that we all felt, that brought us all together, after 9/11.
Durkheim e quajti këtë nivel, niveli i shenjtë pasi ai besonte që funksioni i fesë ishte të bashkonte popullin në një grup, në një komunitet moral. Durkheim besonte se çdo gje që na bashkon merr një ajër të shenjtërisë. Dhe një herë që njerëzit mbidhen rreth një objekti apo vlere të shenjtë, aty funksionojnë si një skuadër dhe luftojnë në mbrojtë të saj. Urkheim shkruante rreth një bashkësie emocionesh kolektive që përmbush mrekullinë e shprehjes "E pluribus unum",(latinisht: nga shumë një) për të bërë një grup nga individët. Mendoni harenë e kolektivit në Britani ditën kur lufta e dytë botërore mbaroi. Mendoni zemërimin e kolektivit të sheshit Tahrir, i cili rrëzoi një diktator. Dhe mendoni pikëllimin kolektiv në Shtetet e Bashkuara të gjithë e ndjemë, na mblodhi të gjithë bashkë, pas 11 shtatorit.
So let me summarize where we are. I'm saying that the capacity for self-transcendence is just a basic part of being human. I'm offering the metaphor of a staircase in the mind. I'm saying we are Homo duplex and this staircase takes us up from the profane level to the level of the sacred. When we climb that staircase, self-interest fades away, we become just much less self-interested, and we feel as though we are better, nobler and somehow uplifted.
Pra më lejoni të përmbledh ku jemi. Po them që kapaciteti për autotranshendencë është pjesë e të qenit njeri. Po ju jap një metaforë e shkallëve në mendje. Po ju them qe ne jemi Homo duplex dhe që shkallët na shpien nga nje nivel profan te një nivel i shenjtë. Kur ne ngjisim ato shkallë, interesi vetiak zbehet, jemi të dhënë vetëm shumë pak ndaj interesave vetiakë. dhe ne ndjehemi sikur jemi më të mirë, më fisnike dhe disi ngrihemi nga toka.
So here's the million-dollar question for social scientists like me: Is the staircase a feature of our evolutionary design? Is it a product of natural selection, like our hands? Or is it a bug, a mistake in the system -- this religious stuff is just something that happens when the wires cross in the brain -- Jill has a stroke and she has this religious experience, it's just a mistake?
Ndaj këtu është pyetja prej një milion dollarë për shkencëtarët sociale si unë: Janë shkallët një tipar i projektit të evolucionit tonë? Është produkt i seleksionimit natyror, si p.sh. duart tona? Apo është një defekt, një gabim i sistemit-- kjo gjëja fetare është vetëm diçka që ndodh kur telat bëjnë masë në tru -- Jill ka një stroke dhe ajo e ka këtë përvojë fetare, është vetëm një gabim?
Well many scientists who study religion take this view. The New Atheists, for example, argue that religion is a set of memes, sort of parasitic memes, that get inside our minds and make us do all kinds of crazy religious stuff, self-destructive stuff, like suicide bombing. And after all, how could it ever be good for us to lose ourselves? How could it ever be adaptive for any organism to overcome self-interest? Well let me show you.
Mirë pra, shumë shkencëtarë që studiojnë fenë kanë këtë pikëpamje. Ateistët e rinj, p.sh., argumentojnë se feja është një seri memesh, (meme: një element i një kulture apo sistemi të sjelljes që kalon nga një individ tek tjetri me anë të imitimit apo mënyrave të tjera jo-gjenetike) lloj memesh parazitare, që na nguliten në mendje dhe na bëjnë të bëjmë të gjitha ato gjëra të çmendura fetare, gjëra vetëshkatërruese, si shpërthimet vetëvrasëse. E mbi të gjitha, si mund të jetë mirë për ne të humbim vetëveten? Si mund të jetë ndonjëherë funksionale për çdo organizëm të kapërcejë interesat vetjakë? E pra më lejoni t'ju tregoj.
In "The Descent of Man," Charles Darwin wrote a great deal about the evolution of morality -- where did it come from, why do we have it. Darwin noted that many of our virtues are of very little use to ourselves, but they're of great use to our groups. He wrote about the scenario in which two tribes of early humans would have come in contact and competition. He said, "If the one tribe included a great number of courageous, sympathetic and faithful members who are always ready to aid and defend each other, this tribe would succeed better and conquer the other." He went on to say that "Selfish and contentious people will not cohere, and without coherence nothing can be effected." In other words, Charles Darwin believed in group selection.
Tek "Origjina e njeriut", Çarls Darvin shkroi një çështje të madhe në lidhje me evolucionin e moralit -- nga ka ardhur, pse e kemi. Darvini vuri në dukje se shumë nga virtytet tona janë pak të dobishme për individin, por janë shumë të dobishëm për grupin. Ai shkrojti një skenar në të cilën dy fise të njerëzve të hershëm hyjnë në kontakt dhe në konkurrencë. Ai tha, " Nëse njëri nga fiset do të kish një numër të madh antarësh guximtarë, dashamirës dhe besnikë të cilët ishin gjithmonë të gatshëm të ndihmonin dhe të mbronin njëri tjetrin, ky fis do të ketë më shumë sukses dhe do sundojë tjetrin". Ai vazhdoi duke u thënë njerëzve se "Personat egoistë dhe grindaveca nuk rrinë së bashku dhe pa koherencë asgjë nuk mund të realizohet. " Me fjalë të tjera Çarls Darvin besonte në seleksionimin e grupit.
Now this idea has been very controversial for the last 40 years, but it's about to make a major comeback this year, especially after E.O. Wilson's book comes out in April, making a very strong case that we, and several other species, are products of group selection. But really the way to think about this is as multilevel selection.
Tani kjo ide ka qenë shumë e debatuar në 40 vitet e fundit, por është gati të bëjë një rikthim të madh këtë vit, sidomos pas botimit në prill të librit të E.O. Wilson ku harton një tezë shumë të fortë ku ne, dhe disa specie të tjera, jemi fryt i seleksionimi të grupit Por në të vërtetë duhet ta mendojmë si një seleksionim me shumë nivele.
So look at it this way: You've got competition going on within groups and across groups. So here's a group of guys on a college crew team. Within this team there's competition. There are guys competing with each other. The slowest rowers, the weakest rowers, are going to get cut from the team. And only a few of these guys are going to go on in the sport. Maybe one of them will make it to the Olympics. So within the team, their interests are actually pitted against each other. And sometimes it would be advantageous for one of these guys to try to sabotage the other guys. Maybe he'll badmouth his chief rival to the coach. But while that competition is going on within the boat, this competition is going on across boats. And once you put these guys in a boat competing with another boat, now they've got no choice but to cooperate because they're all in the same boat. They can only win if they all pull together as a team. I mean, these things sound trite, but they are deep evolutionary truths.
Kështu duke e parë në këtë mënyrë: Kompeticioni zhvillohet midis grupeve dhe brenda tyre. Ja një grup djemsh të ekipit të kanotazhit në një kolegj. Brenda këtij ekipi ka kompeticion. Këta djem janë në konkurrencë me njëri tjetrin. Rematorët e ngadaltë, rematorët e dobët do ti largojnë nga skuadra. Vetëm disa nga këta djem do t'a vazhdojnë këtë sport. Ka mundësi që njëri nga ta mund të marë pjesë në Olimpiada. Kështu brenda ekipit, interesat e tyre individuale i vënë kundër njëri tjetrit. Ndonjëherë mund të jetë dobiprurëse për ndonjërin nga këta djem përpjekja të sabotojë djemtë e tjerë. Ndoshta ai do të shpifë për rivalin e tij kryesor te trajneri. Por ndërkohë që konkurrenca është në vazhdim e sipër brenda varkës, ky kompeticion vazhdon edhe midis varkave? Dhe ndërsa vë këta djem në një varkë në garë kundër një varke tjetër, ata nuk kanë më zgjidhje tjetër veç kooperimit pasi gjenden të gjithë në të njëjtën varkë. Ata mund të fitojnë vetëm nëse veprojnë së bashku si një skuadër. Dua të them, këto gjëra tingëllojnë të rëndomta, por ato janë të vërteta të thella evolucionare.
The main argument against group selection has always been that, well sure, it would be nice to have a group of cooperators, but as soon as you have a group of cooperators, they're just going to get taken over by free-riders, individuals that are going to exploit the hard work of the others. Let me illustrate this for you. Suppose we've got a group of little organisms -- they can be bacteria, they can be hamsters; it doesn't matter what -- and let's suppose that this little group here, they evolved to be cooperative. Well that's great. They graze, they defend each other, they work together, they generate wealth. And as you'll see in this simulation, as they interact they gain points, as it were, they grow, and when they've doubled in size, you'll see them split, and that's how they reproduce and the population grows.
Argumenti kryesor kundër seleksionimit të grupit ka qënë gjithnjë pra, me siguri, do ishte e këndshme të kishe një grup bashkëpuntorësh, por sapo të kesh një të tillë ai mund të bjerë pre e përfituesve individë që shfrytëzojnë punën e rëndë të të tjerëvë. Më lejoni t'jua shpjegoj. E zëmë të kemi një grup organizmash të vegjël -- mund të jenë bakterie, ato mund të jenë minj të bardhë, nuk ka rëndësi se çfarë - le të supozojmë që ky grup i vogël ka evoluar të jetë bashkëpunues. E pra kjo është e madhe. Ata kullosin, mbrojnë njëri-tjetrin, ata punojnë së bashku duke gjeneruar mirëqënie. Dhe si do të shihni në këtë simulim, meqë ndërveprojnë fitojnë pikë, në krahasim si ishin, rriten, dhe kur dyfishojnë përmasat ndahen kështu ata riprodhohen dhe popullsia rritet.
But suppose then that one of them mutates. There's a mutation in the gene and one of them mutates to follow a selfish strategy. It takes advantage of the others. And so when a green interacts with a blue, you'll see the green gets larger and the blue gets smaller. So here's how things play out. We start with just one green, and as it interacts it gains wealth or points or food. And in short order, the cooperators are done for. The free-riders have taken over. If a group cannot solve the free-rider problem then it cannot reap the benefits of cooperation and group selection cannot get started.
Por le të suposojmë që njëri prej tyre ka një mutacion. Ka një mutacion në gjene dhe njëri prej tyre ndjek një strategji egoistike. Ai përfiton nga të tjerët. Dhe kështu, kur një ngjyrë e gjelbërt bashkëvepron me një ngjyrë blu, do të shihni të gjelbërtën të zgjerohet dhe blunë të zvogëlohet. Ja si funksionojnë gjërat. Ne filluam vetëm më një të gjelbër, dhe meqë ndërvepron fiton kamje ose pikë ose ushqim. Dhe shpejt bashkëpuntorët janë jashtë loje. Profiterët ja dolën. Nëse një grup nuk mund të zgjidhë problemin e oportunisteve atëherë ai nuk mund të vjelë përfitimet e bashkëpunimit dhe zgjedhja e grupit nuk mund të fillojë.
But there are solutions to the free-rider problem. It's not that hard a problem. In fact, nature has solved it many, many times. And nature's favorite solution is to put everyone in the same boat. For example, why is it that the mitochondria in every cell has its own DNA, totally separate from the DNA in the nucleus? It's because they used to be separate free-living bacteria and they came together and became a superorganism. Somehow or other -- maybe one swallowed another; we'll never know exactly why -- but once they got a membrane around them, they were all in the same membrane, now all the wealth-created division of labor, all the greatness created by cooperation, stays locked inside the membrane and we've got a superorganism.
Ka zgjidhje ndaj profiterëve. Nuk është një problem i madh. Në fakt, natyra e ka zgjidhur atë shumë, shumë herë. Dhe zgjidhja e preferuar e natyrës ti fusi të gjithë në njëjtën varkë. P.sh., përse mitokondria e çdo qelize ka ADN-në e saj, krejtësisht të veçantë nga ADN-ja e bërthamës? Kjo pasi dikur kanë qenë bakterie të veçanta secila me jetën e saj pastaj u bashkuan dhe u bënë një superorganizëm. Në një mënyrë apo tjetër -- mbase njëri gëlltiti tjerin; asnjeherë nuk do e dimë saktësisht pse por pasi ata patën një membranë përreth tyre, ishin të gjithë në të njëjtën membranë, tani e gjithë pasuria e krijuar nga ndarja e punës, e gjithë madhështia e krijuar nga bashkëpunimi, është mbyllur brenda membranës dhe ne kemi një superorganizëm.
And now let's rerun the simulation putting one of these superorganisms into a population of free-riders, of defectors, of cheaters and look what happens. A superorganism can basically take what it wants. It's so big and powerful and efficient that it can take resources from the greens, from the defectors, the cheaters. And pretty soon the whole population is actually composed of these new superorganisms. What I've shown you here is sometimes called a major transition in evolutionary history. Darwin's laws don't change, but now there's a new kind of player on the field and things begin to look very different.
Tani ta përsëritim simulacionin vëmë një nga këta superorganizma në një popullatë profiterësh, të përjashtuar, mashtruesish e të shohim ç'ndodh. Një superorganizëm thjesht mund të marrë çdo gjë që dëshiron. Është aq i madh dhe i fuqishëm dhe i aftë sa mund të marrë frytet nga të gjelbërtit, të përjashtuarit, mashtruesit. Dhe shumë shpejt e gjithë popullata është i përbërë nga këto superorganizma të rinj. Ajo që ju tregova është quajtur ndonjëherë një tranzicion i madh në historinë e evolucionit. Ligjet e Darvinit nuk ndryshojnë por tani ështe një lloj lojtari tjetër në fushë dhe gjërat të fillojnë të duken shumë të ndryshme.
Now this transition was not a one-time freak of nature that just happened with some bacteria. It happened again about 120 or a 140 million years ago when some solitary wasps began creating little simple, primitive nests, or hives. Once several wasps were all together in the same hive, they had no choice but to cooperate, because pretty soon they were locked into competition with other hives. And the most cohesive hives won, just as Darwin said.
Tani ky tranzicion nuk ishte më vetëm një tekë e natyrës që ndodhi me disa bakterie. Ajo ndodhi përsëri rreth 120 o 140 milion vjet më parë kur disa grerëza të vetmuara filluan të krijonin fole apo koshere të vogla primitive. Një herë që disa grërëza u gjetën në të njëjtën koshere, nuk patën zgjedhje tjetër veç kooperimit, pasi shume shpejt u gjetën në kompeticion me kosheret e tjera. Zgjoi më koheziv fitoi, pikërisht si thosh Darvin.
These early wasps gave rise to the bees and the ants that have covered the world and changed the biosphere. And it happened again, even more spectacularly, in the last half-million years when our own ancestors became cultural creatures, they came together around a hearth or a campfire, they divided labor, they began painting their bodies, they spoke their own dialects, and eventually they worshiped their own gods. Once they were all in the same tribe, they could keep the benefits of cooperation locked inside. And they unlocked the most powerful force ever known on this planet, which is human cooperation -- a force for construction and destruction.
Këto grerëza primitive i dhanë origjinë bletëve dhe milingonave që kolonizuan botën dhe ndryshuan biosferën. Kjo ndodhi përsëri, edhe më spektakolare, në 500 mijë vjetët e fundit kur paraardhësit tanë u bënë krijesa kulturore, u mblodhën rreth një vatre ose një zjarri kampi, ndanë punën, filluan të pikturonin trupat e tyre, të flisnin dialektet e tyre, dhe më në fund adhuronin perënditë e tyre. Njëherë që ishin pjesë në të njëjtin fis mundën të ruanin të mbyllur brënda tij benefitet e kooperimit. Dhe ata çliruan një forcë shumë të fuqishme të pa njohur në këtë planet, i cili është kooperimi njerëzor -- një forcë për ndërtim dhe shkatërrim.
Of course, human groups are nowhere near as cohesive as beehives. Human groups may look like hives for brief moments, but they tend to then break apart. We're not locked into cooperation the way bees and ants are. In fact, often, as we've seen happen in a lot of the Arab Spring revolts, often those divisions are along religious lines. Nonetheless, when people do come together and put themselves all into the same movement, they can move mountains.
Sigurisht, grupet njerëzore nuk janë aq kohezive si zgjojet me bletë. Mund të jenë të ngjashëm për momente të shkurtra, por kanë tendencën të ndahen veç e veç. Ne nuk jemi të detyruar të kooperojmë siç janë bletët dhe milingonat. Në fakt, shpesh, siç e pamë të ndodhte në shumë revolta të Pranverës Arabe shpesh përçarjet janë gjatë vijave fetare. Megjithatë, kur njerëzit vijnë së bashku dhe vënë veten të gjithë brenda të njëjtës lëvizje, ata mund të çajnë malet.
Look at the people in these photos I've been showing you. Do you think they're there pursuing their self-interest? Or are they pursuing communal interest, which requires them to lose themselves and become simply a part of a whole?
Shikoni njerëzit në këto foto që po ju shfaq. A mendoni se ata janë atje duke ndjekur interesin për veten e tyre? Apo po ndjekin interesin e përbashkët, i cili i kërkon të humbin vetëveten dhe të bëhen thjesht një pjesë e një tërësie?
Okay, so that was my Talk delivered in the standard TED way. And now I'm going to give the whole Talk over again in three minutes in a more full-spectrum sort of way.
Mirë, kështu kjo qe konferenca ime e mbajtur sipas standardeve të TED. Dhe tani do të mbaj të gjithë konferencën përsëri në tre minuta në një farë mënyre me një spektër më të plotë.
(Music)
(Muzikë)
(Video) Jonathan Haidt: We humans have many varieties of religious experience, as William James explained. One of the most common is climbing the secret staircase and losing ourselves. The staircase takes us from the experience of life as profane or ordinary upwards to the experience of life as sacred, or deeply interconnected. We are Homo duplex, as Durkheim explained. And we are Homo duplex because we evolved by multilevel selection, as Darwin explained. I can't be certain if the staircase is an adaptation rather than a bug, but if it is an adaptation, then the implications are profound. If it is an adaptation, then we evolved to be religious.
(Video) Jonathan Haidt: Ne njerëzit kemi shumë varietete të përvojës fetare, siç shpjegoi William James. Një nga më të zakonshmet është ngjitja e shkallëve sekrete duke humbur vetveten tonë. Shkallët na shpien nga përvoja e jetës si profane ose e zakonshme lart në përvojën e jetës si e shenjtë, ose të ndërlidhur thellë. Ne jemi "homo duplex", siç e shpjegon Durkheim. Dhe jemi homo duplex sepse kemi evoluar nga seleksionimi shumënivelesh, siç e shpjegon Darvini. Unë nuk mund të jem i sigurt nëse shkallët janë një përshtatje më tepër se një gabim, por nëse është një përshtatje atëherë pasojat janë të thella. Nëse është një përshtatje, atëherë kemi evoluar të jemi fetarë.
I don't mean that we evolved to join gigantic organized religions. Those things came along too recently. I mean that we evolved to see sacredness all around us and to join with others into teams and circle around sacred objects, people and ideas. This is why politics is so tribal. Politics is partly profane, it's partly about self-interest, but politics is also about sacredness. It's about joining with others to pursue moral ideas. It's about the eternal struggle between good and evil, and we all believe we're on the good team.
Nuk dua të them që evoluam për të marrë pjesë në fetë e organizuara gjigante. Këto gjëra janë pjesë e kohëve të fundit. Dua të them që ne kemi evoluar për të parë shenjtërinë kudo rreth nesh dhe të bashkohemi me të tjerët në grupe dhe mblidhemi rreth e rrotull objekteve të shenjta, persona dhe ide. Kjo është arsyeja pse politika është kaq fisnore. Politika është pjesërisht profane, është pjesërisht rreth interesit vetjak, por politika është edhe për shenjtërinë. Është për t'u bashkuar me të tjerët për të ndjekur idetë morale. Është në lidhje me luftën e përjetshme midis së mirës dhe së keqes, dhe të gjithë mendojmë të jemi nga ana e të mirës.
And most importantly, if the staircase is real, it explains the persistent undercurrent of dissatisfaction in modern life. Because human beings are, to some extent, hivish creatures like bees. We're bees. We busted out of the hive during the Enlightenment. We broke down the old institutions and brought liberty to the oppressed. We unleashed Earth-changing creativity and generated vast wealth and comfort.
Dhe më e rëndësishmja nëse shkallët janë të vërteta kjo shpjegon rrymën nënujore të vazhdueshme të pakënaqësisë në jetën moderne. Sepse qeniet njerëzore janë, në një farë mase, krijesa të një koshereje si bletët. Ne jemi bletë. Dolëm jashtë kosheres gjatë iluminizmit. Ne hodhëm poshtë institucionet e vjetra dhe i dhamë lirinë të shtypurve. Lëshuam krijimtarinë që ndryshoi botën dhe krijoi pasuri të madhe dhe komfort.
Nowadays we fly around like individual bees exulting in our freedom. But sometimes we wonder: Is this all there is? What should I do with my life? What's missing? What's missing is that we are Homo duplex, but modern, secular society was built to satisfy our lower, profane selves. It's really comfortable down here on the lower level. Come, have a seat in my home entertainment center.
Sot ne fluturojnë rreth e rrotull si bletët individuale duke ngazëllyer në lirinë tonë. Por, nganjëherë ne pyesim veten: A është kjo gjithshka? Çfarë duhet të bëj me jetën time? Çfarë më mungon? Ajo që na mungon ëshë se ne jemi "homo duplex" por shoqëria moderne jofetare u ndërtua për veten tonë të ulët dhe profane. Është me të vërtetë rehat këtu poshtë në nivelin më të ulët. Ejani, uluni në qendrën e argëtimit të shtëpisë time.
One great challenge of modern life is to find the staircase amid all the clutter and then to do something good and noble once you climb to the top. I see this desire in my students at the University of Virginia. They all want to find a cause or calling that they can throw themselves into. They're all searching for their staircase. And that gives me hope because people are not purely selfish.
Një sfidë e madhe e jetës moderne është të gjesh shkallët në mes tek e gjithë rrëmuja dhe të bësh diçka të mirë dhe fisnike sapo arrite majën. Unë e shoh këtë dëshirë tek studentët e mi në Universitetin e Virxhinias. Ata të gjithë duan të gjejnë një arsye ose thirrje për të turrur veten në të. Ata po kërkojnë shkallët e tyre. Kjo më jep një shpresë sepse njerëzit nuk janë thjesht egoist.
Most people long to overcome pettiness and become part of something larger. And this explains the extraordinary resonance of this simple metaphor conjured up nearly 400 years ago. "No man is an island entire of itself. Every man is a piece of the continent, a part of the main."
Shumica e jonë kërkon të kapërcejë gjërat e vogla dhe të bëhet pjesë e diçkaje më të madhe. Dhe kjo shpjegon rezonancën e jashtëzakonshme e kësaj metafore të thjeshtë e konceptuar gati 400 vjet më parë. "Askush nuk është një ishull i tërë në vetvete. Çdo njeri është pjesë e kontinentit, një pjesë e tërësisë".
JH: Thank you.
Jonathan Haidt: Faleminderit
(Applause)
(Duartrokitje)