Hi.
Cześć.
Thank you.
Dziękuję.
[Jennifer Brea is sound-sensitive. The live audience was asked to applaud ASL-style, in silence.]
[Jennifer Brea jest nadwrażliwa na dźwięk. Publiczność poproszono, żeby pokazywać aplauz językiem migowym.]
So, five years ago, this was me. I was a PhD student at Harvard, and I loved to travel. I had just gotten engaged to marry the love of my life. I was 28, and like so many of us when we are in good health, I felt like I was invincible.
Taka byłam pięć lat temu. Robiłam doktorat na Harvardzie i uwielbiałam podróżować. Byłam zaręczona z miłością mojego życia. Miałam 28 lat i jak wielu z nas, kiedy jesteśmy w pełni zdrowia, czułam się niezwyciężona.
Then one day I had a fever of 104.7 degrees. I probably should have gone to the doctor, but I'd never really been sick in my life, and I knew that usually, if you have a virus, you stay home and you make some chicken soup, and in a few days, everything will be fine. But this time it wasn't fine. After the fever broke, for three weeks I was so dizzy, I couldn't leave my house. I would walk straight into door frames. I had to hug the walls just to make it to the bathroom. That spring I got infection after infection, and every time I went to the doctor, he said there was absolutely nothing wrong. He had his laboratory tests, which always came back normal. All I had were my symptoms, which I could describe, but no one else can see. I know it sounds silly, but you have to find a way to explain things like this to yourself, and so I thought maybe I was just aging. Maybe this is what it's like to be on the other side of 25.
Pewnego dnia dostałam 40 stopni gorączki. Powinnam była iść do lekarza, ale nigdy w życiu nie byłam ciężko chora, i wiedziałam, że zazwyczaj, kiedy ma się wirusa, zostaje się w domu, gotuje rosół, a po kilku dniach wszystko wraca do normy. Ale tym razem nie wróciło. Kiedy gorączka ustąpiła, przez 3 tygodnie miałam takie zawroty głowy, że nie mogłam wyjść z domu. Wpadałam prosto na framugi drzwi. Musiałam trzymać się ścian, żeby dojść do łazienki. Tamtej wiosny ciągle łapałam infekcje, ale na każdej wizycie u lekarza słyszałam, że wszystko jest w porządku. On miał swoje testy laboratoryjne, które ciągle były w normie. Ja miałam tylko swoje objawy, które mogłam opisać, ale nikt nie mógł ich zobaczyć. Wiem, że to zabrzmi głupio, ale musiałam jakoś to sobie wyjaśnić, więc pomyślałam, że może się starzeję. Może tak to jest, jak się skończy 25 lat.
(Laughter)
(Śmiech)
Then the neurological symptoms started. Sometimes I would find that I couldn't draw the right side of a circle. Other times I wouldn't be able to speak or move at all. I saw every kind of specialist: infectious disease doctors, dermatologists, endocrinologists, cardiologists. I even saw a psychiatrist. My psychiatrist said, "It's clear you're really sick, but not with anything psychiatric. I hope they can find out what's wrong with you."
Potem zaczęły się objawy neurologiczne. Czasami nie potrafiłam narysować prawej strony okręgu. Czasami nie mogłam mówić lub się poruszać. Byłam u wszelkiego rodzaju specjalistów: specjalistów chorób zakaźnych, dermatologów, endokrynologów, kardiologów. Poszłam nawet do psychiatry. Powiedział: “Jest pani poważnie chora, ale nie psychicznie. Mam nadzieję, że znajdą, co jest nie tak”.
The next day, my neurologist diagnosed me with conversion disorder. He told me that everything -- the fevers, the sore throats, the sinus infection, all of the gastrointestinal, neurological and cardiac symptoms -- were being caused by some distant emotional trauma that I could not remember. The symptoms were real, he said, but they had no biological cause.
Następnego dnia neurolog zdiagnozował u mnie zaburzenia konwersyjne. Powiedział mi, że wszystko, gorączka, ból gardła, zapalenie zatok, objawy gastryczne, neurologiczne i kardiologiczne, są wywołane przez emocjonalną traumę, której nie pamiętam. "Objawy są prawdziwe", powiedział, "ale nie mają biologicznego podłoża".
I was training to be a social scientist. I had studied statistics, probability theory, mathematical modeling, experimental design. I felt like I couldn't just reject my neurologist's diagnosis. It didn't feel true, but I knew from my training that the truth is often counterintuitive, so easily obscured by what we want to believe. So I had to consider the possibility that he was right.
Chciałam zostać badaczem społecznym. Studiowałam statystykę, teorię prawdopodobieństwa, modelowanie matematyczne, projektowanie eksperymentów. Nie mogłam tak po prostu odrzucić diagnozy neurologa. Nie wydawała się prawdziwa, ale ze studiów wiedziałam, że prawda często przeczy intuicji, bo łatwo zasłania ją to, w co chcemy wierzyć. Musiałam dopuścić, że mógł mieć rację.
That day, I ran a small experiment. I walked back the two miles from my neurologist's office to my house, my legs wrapped in this strange, almost electric kind of pain. I meditated on that pain, contemplating how my mind could have possibly generated all this. As soon as I walked through the door, I collapsed. My brain and my spinal cord were burning. My neck was so stiff I couldn't touch my chin to my chest, and the slightest sound -- the rustling of the sheets, my husband walking barefoot in the next room -- could cause excruciating pain. I would spend most of the next two years in bed.
Tamtego dnia zrobiłam mały eksperyment. Przeszłam trzy kilometry od gabinetu neurologa do domu. Nogi przeszywał mi dziwny, niemal elektryczny ból. Zastanawiałam się nad tym bólem, myśląc, jak mój umysł mógł to spowodować. Zaraz po wejściu do domu upadłam na podłogę. Mózg i kręgosłup przyszywał palący ból. Szyja była tak sztywna, że nie mogłam dotknąć podbródkiem klatki piersiowej. Najmniejszy hałas, szelest pościeli, czy mąż chodzący boso w pokoju obok, powodowały rozdzierający ból. Następne dwa lata byłam przykuta do łóżka.
How could my doctor have gotten it so wrong? I thought I had a rare disease, something doctors had never seen. And then I went online and found thousands of people all over the world living with the same symptoms, similarly isolated, similarly disbelieved. Some could still work, but had to spend their evenings and weekends in bed, just so they could show up the next Monday. On the other end of the spectrum, some were so sick they had to live in complete darkness, unable to tolerate the sound of a human voice or the touch of a loved one.
Dlaczego lekarz tak bardzo się pomylił? Myślałam, że cierpię na rzadką chorobę, której nikt dotąd nie widział. Później, w internecie, znalazłam tysiące ludzi z całego świata mających takie same objawy, odizolowanych od świata, którym nie wierzono. Niektórzy mogli pracować, ale musieli spędzać wieczory i weekendy w łóżku, żeby móc przyjść do pracy w poniedziałek. Na drugim końcu spektrum niektórzy byli tak bardzo chorzy, że żyli w ciemności, nie mogąc znieść ludzkiego głosu, czy dotyku bliskiej osoby.
I was diagnosed with myalgic encephalomyelitis. You've probably heard it called "chronic fatigue syndrome." For decades, that's a name that's meant that this has been the dominant image of a disease that can be as serious as this. The key symptom we all share is that whenever we exert ourselves -- physically, mentally -- we pay and we pay hard. If my husband goes for a run, he might be sore for a couple of days. If I try to walk half a block, I might be bedridden for a week. It is a perfect custom prison. I know ballet dancers who can't dance, accountants who can't add, medical students who never became doctors. It doesn't matter what you once were; you can't do it anymore. It's been four years, and I've still never been as well as I was the minute before I walked home from my neurologist's office.
Zdiagnozowano u mnie zapalenie mózgowo-rdzeniowe z mialgią. Może znacie tę chorobę jako zespół przewlekłego zmęczenia. Przez dziesięciolecia ta nazwa powodowała, że to reprezentowało chorobę, która może wyglądać tak. Głównym, powszechnym objawem jest to, że za wysiłek fizyczny czy umysłowy płacimy wysoką cenę. Jeśli mój mąż pójdzie pobiegać, będzie obolały przez kilka dni. Jeśli ja przejdę kilkadziesiąt metrów, nie wstanę z łóżka przez tydzień. Ta choroba to idealne osobiste więzienie. Znam tancerzy, którzy nie mogą tańczyć, księgowych, którzy nie mogą liczyć, studentów medycyny, którzy nigdy nie zostali lekarzami. Nie ma znaczenia, kim byłeś, nie jesteś w stanie już tego robić. Minęły cztery lata, a moje ciało nadal nie wróciło do formy sprzed spaceru z gabinetu neurologa.
It's estimated that about 15 to 30 million people around the world have this disease. In the US, where I'm from, it's about one million people. That makes it roughly twice as common as multiple sclerosis. Patients can live for decades with the physical function of someone with congestive heart failure. Twenty-five percent of us are homebound or bedridden, and 75 to 85 percent of us can't even work part-time. Yet doctors do not treat us and science does not study us. How could a disease this common and this devastating have been forgotten by medicine?
Szacuje się, że od 15 do 30 milionów ludzi cierpi na tę chorobę. W USA, skąd pochodzę, to milion chorych. Prawie dwa razy więcej niż przy stwardnieniu rozsianym. Pacjenci żyją wiele lat, mając sprawność fizyczną osoby z zastoinową niewydolnością serca. 25% pozostaje w domu lub jest przykuta do łóżka, a od 75 do 85% nie może pracować, chociażby na pół etatu. Pomimo tego lekarze nas nie leczą, a nauka nas nie bada. Dlaczego choroba tak częsta i wyniszczająca jest pomijana przez medycynę?
When my doctor diagnosed me with conversion disorder, he was invoking a lineage of ideas about women's bodies that are over 2,500 years old. The Roman physician Galen thought that hysteria was caused by sexual deprivation in particularly passionate women. The Greeks thought the uterus would literally dry up and wander around the body in search of moisture, pressing on internal organs -- yes -- causing symptoms from extreme emotions to dizziness and paralysis. The cure was marriage and motherhood.
Kiedy lekarz zdiagnozował u mnie zaburzenia konwersyjne, odwoływał się do nurtu myślenia o kobiecym ciele, który ma ponad 2500 lat. Rzymski lekarz Galen uważał, że histerię wywołuje deprywacja seksualna u wyjątkowo namiętnych kobiet. Grecy sądzili, że macica wysycha i przemieszcza się po ciele w poszukiwaniu wilgoci, naciskając na organy wewnętrzne, właśnie tak, powodując objawy od skrajnych emocji do zawrotów głowy i paraliżu. Lekarstwem było małżeństwo i macierzyństwo.
These ideas went largely unchanged for several millennia until the 1880s, when neurologists tried to modernize the theory of hysteria. Sigmund Freud developed a theory that the unconscious mind could produce physical symptoms when dealing with memories or emotions too painful for the conscious mind to handle. It converted these emotions into physical symptoms. This meant that men could now get hysteria, but of course women were still the most susceptible.
Te poglądy nie zmieniły się aż do lat 80. XIX wieku, kiedy neurologowie próbowali zmodernizować teorię histerii. Zygmund Freud opracował teorię, według której podświadomość wywołuje fizyczne objawy pod wpływem wspomnień lub emocji, które są zbyt bolesne dla świadomości. Emocje zmieniają się w dolegliwości fizyczne. Mężczyźni też mogli mieć histerię, ale kobiety nadal były najbardziej podatne.
When I began investigating the history of my own disease, I was amazed to find how deep these ideas still run. In 1934, 198 doctors, nurses and staff at the Los Angeles County General Hospital became seriously ill. They had muscle weakness, stiffness in the neck and back, fevers -- all of the same symptoms I had when I first got diagnosed. Doctors thought it was a new form of polio. Since then, there have been more than 70 outbreaks documented around the world, of a strikingly similar post-infectious disease. All of these outbreaks have tended to disproportionately affect women, and in time, when doctors failed to find the one cause of the disease, they thought that these outbreaks were mass hysteria.
Kiedy zaczęłam uczyć się o mojej chorobie, zdumiało mnie, że te poglądy są nadal głęboko zakorzenione. W 1934 roku 198 osób: lekarze, pielęgniarki i personel Los Angeles County General Hospital, ciężko zachorowało. Mieli osłabienie mięśni, sztywność szyi, gorączkę, wszystkie objawy, które miałam przy pierwszej diagnozie. Lekarze myśleli, że to nowa odmiana polio. Od tamtej pory zarejestrowano na świecie ponad 70 przypadków podobnej poinfekcyjnej choroby. Wszystkie dotyczyły najczęściej kobiet, a kiedy lekarze w tamtych czasach nie mogli znaleźć przyczyny choroby, uznawali, że to wybuchy masowej histerii.
Why has this idea had such staying power? I do think it has to do with sexism, but I also think that fundamentally, doctors want to help. They want to know the answer, and this category allows doctors to treat what would otherwise be untreatable, to explain illnesses that have no explanation. The problem is that this can cause real harm. In the 1950s, a psychiatrist named Eliot Slater studied a cohort of 85 patients who had been diagnosed with hysteria. Nine years later, 12 of them were dead and 30 had become disabled. Many had undiagnosed conditions like multiple sclerosis, epilepsy, brain tumors. In 1980, hysteria was officially renamed "conversion disorder." When my neurologist gave me that diagnosis in 2012, he was echoing Freud's words verbatim, and even today, women are 2 to 10 times more likely to receive that diagnosis.
Dlaczego taki pogląd nadal dominuje? Myślę, że ma to związek z seksizmem, ale również z tym, że lekarze chcą pomóc. Chcą znać odpowiedź, a diagnoza pozwala im leczyć to, co inaczej byłoby nieuleczalne, wyjaśnić niezrozumiałą chorobę. Problem w tym, że to powoduje poważne szkody. W latach 50. psychiatra Eliot Slater badał grupę 85 pacjentów, u których zdiagnozowano histerię. Dziewięć lat później 12 z nich umarło, a 30 było niepełnosprawnych. Wielu miało niezdiagnozowane choroby, takie jak stwardnienie rozsiane, epilepsja, guzy mózgu. W 1980 roku histerię przemianowano na zaburzenia konwersyjne. Kiedy mój neurolog postawił diagnozę w 2012 roku, powtarzał słowa Freuda. Nawet dzisiaj kobietom stawia się tę diagnozę 2 do 10 razy częściej.
The problem with the theory of hysteria or psychogenic illness is that it can never be proven. It is by definition the absence of evidence, and in the case of ME, psychological explanations have held back biological research. All around the world, ME is one of the least funded diseases. In the US, we spend each year roughly 2,500 dollars per AIDS patient, 250 dollars per MS patient and just 5 dollars per year per ME patient. This was not just lightning. I was not just unlucky. The ignorance surrounding my disease has been a choice, a choice made by the institutions that were supposed to protect us.
Problem z teorią histerii czy choroby psychogennej jest taki, że nie da się jej udowodnić. Z samej definicji to brak dowodów, a w przypadku ME/CFS psychologiczne wyjaśnienia hamują badania naukowe. Na świecie ME/CFS jest jedną z najmniej finansowanych chorób. W USA rocznie przeznacza się około 2500 dolarów na pacjenta z AIDS, 250 dolarów na pacjenta ze stwardnieniem rozsianym, a jedynie 5 dolarów na pacjenta z ME/CFS. Mój los to nie był nieszczęśliwy przypadek, ani zwykły pech. Ignorancja otaczająca moją chorobę jest świadomym wyborem, wyborem dokonanym przez instytucje, które miały się nami opiekować.
We don't know why ME sometimes runs in families, why you can get it after almost any infection, from enteroviruses to Epstein-Barr virus to Q fever, or why it affects women at two to three times the rate of men. This issue is much bigger than just my disease. When I first got sick, old friends were reaching out to me. I soon found myself a part of a cohort of women in their late 20s whose bodies were falling apart. What was striking was just how much trouble we were having being taken seriously.
Nie wiadomo, dlaczego ME/CFS czasami jest dziedziczne, dlaczego może się trafić po prawie każdej infekcji, związanej na przykład z enterowirusami, wirusem Epsteina-Barr, czy gorączką Q, ani nie wiemy, dlaczego kobiety są od 2 do 3 razy bardziej podatne. Ale ten problem jest większy niż tylko moja choroba. Kiedy zachorowałam, starzy znajomi skontaktowali się ze mną i szybko znalazłam się w grupie kobiet przed trzydziestką, których ciała się rozpadały. Uderzające było to, jak bardzo nas lekceważono.
I learned of one woman with scleroderma, an autoimmune connective tissue disease, who was told for years that it was all in her head. Between the time of onset and diagnosis, her esophagus was so thoroughly damaged, she will never be able to eat again. Another woman with ovarian cancer, who for years was told that it was just early menopause. A friend from college, whose brain tumor was misdiagnosed for years as anxiety.
Poznałam kobietę ze sklerodermią, autoimmunologiczną chorobą tkanki łącznej, której przez lata mówiono, że wszystko tkwi w jej głowie. Opóźnienie diagnozy po zachorowaniu spowodowało takie uszkodzenie przełyku, że nigdy nie będzie mogła jeść. Innej kobiecie mającej raka jajników przez lata wmawiano, że to wczesna menopauza. U mojej przyjaciółki ze studiów latami błędnie diagnozowano guz mózgu jako zaburzenia lękowe.
Here's why this worries me: since the 1950s, rates of many autoimmune diseases have doubled to tripled. Forty-five percent of patients who are eventually diagnosed with a recognized autoimmune disease are initially told they're hypochondriacs. Like the hysteria of old, this has everything to do with gender and with whose stories we believe. Seventy-five percent of autoimmune disease patients are women, and in some diseases, it's as high as 90 percent. Even though these diseases disproportionately affect women, they are not women's diseases. ME affects children and ME affects millions of men. And as one patient told me, we get it coming and going -- if you're a woman, you're told you're exaggerating your symptoms, but if you're a guy, you're told to be strong, to buck up. And men may even have a more difficult time getting diagnosed.
To mnie niepokoi, bo od lat pięćdziesiątych ilość chorób autoimmunologicznych prawie się potroiła. 45% pacjentów, którzy dostaną diagnozę znanej choroby autoimmunologicznej, z początku słyszą, że mają hipochondrię. Jak dawniej z histerią, mamy tu do czynienia z seksizmem i z tym, czyjej wersji wierzymy. 75% chorych na choroby autoimmunologiczne to kobiety, a w niektórych chorobach to nawet 90%. Choć najczęściej dotyczą kobiet, nie są to wyłącznie choroby kobiece. Na ME/CFS choruje wiele dzieci, a także miliony mężczyzn. Jak powiedział mi jeden pacjent: każdy tutaj obrywa. Kobieta usłyszy, że wyolbrzymia objawy, a mężczyzną, że ma być silny i wziąć się w garść. Mężczyźni często mają większy problem z uzyskaniem poprawnej diagnozy.
My brain is not what it used to be.
Mój umysł nie jest taki, jak kiedyś.
Here's the good part: despite everything, I still have hope. So many diseases were once thought of as psychological until science uncovered their biological mechanisms. Patients with epilepsy could be forcibly institutionalized until the EEG was able to measure abnormal electrical activity in the brain. Multiple sclerosis could be misdiagnosed as hysterical paralysis until the CAT scan and the MRI discovered brain lesions. And recently, we used to think that stomach ulcers were just caused by stress, until we discovered that H. pylori was the culprit. ME has never benefited from the kind of science that other diseases have had, but that's starting to change. In Germany, scientists are starting to find evidence of autoimmunity, and in Japan, of brain inflammation. In the US, scientists at Stanford are finding abnormalities in energy metabolism that are 16 standard deviations away from normal. And in Norway, researchers are running a phase-3 clinical trial on a cancer drug that in some patients causes complete remission.
A teraz ta pozytywna część. Mimo wszystko nadal mam nadzieję. Wiele różnych chorób uważano za psychogenne, dopóki nauka nie odkryła ich biologicznych mechanizmów. Pacjentów z epilepsją siłą zamykano w zakładach psychiatrycznych, dopóki nie pojawiło się EEG, pokazując zaburzenia pracy mózgu. Stwardnienie rozsiane było błędnie diagnozowane jako histeryczny paraliż, dopóki tomografia i MRI nie wykryły lezji mózgowych. Do niedawna uważano, że wrzody żołądka wywołuje stres, dopóki nie odkryto, że przyczyną są bakterie H. pylori. ME/CFS nie doczekało się badań, które obejmowały inne choroby, ale zaczyna się to zmieniać. W Niemczech naukowcy znajdują dowody na autoimmunologiczność, a w Japonii na stan zapalny mózgu. W USA naukowcy ze Stanfordu znaleźli nieprawidłowości w metabolizmie energetycznym, odległe o 16 odchyleń standardowych od normy. W Norwegii prowadzi się III fazę badań nad lekiem antynowotworowym, który u części pacjentów powoduje całkowitą remisję.
What also gives me hope is the resilience of patients. Online we came together, and we shared our stories. We devoured what research there was. We experimented on ourselves. We became our own scientists and our own doctors because we had to be. And slowly I added five percent here, five percent there, until eventually, on a good day, I was able to leave my home. I still had to make ridiculous choices: Will I sit in the garden for 15 minutes, or will I wash my hair today? But it gave me hope that I could be treated. I had a sick body; that was all. And with the right kind of help, maybe one day I could get better.
Tym, co daje mi nadzieję, jest wytrwałość pacjentów. Spotkaliśmy się online i wymieniliśmy się swoimi historiami. Pochłonęliśmy wszelkie informacje o badaniach nad naszą chorobą. Prowadziliśmy eksperymenty na sobie. Zostaliśmy własnymi naukowcami i lekarzami, bo nie mieliśmy innego wyboru. Powoli udało mi się dodać 5% tu, 5% tam, aż w końcu, w dobry dzień, byłam w stanie wyjść z domu. Nadal musiałam dokonywać absurdalnych wyborów: posiedzieć w ogrodzie 15 minut czy umyć włosy. Ale dało mi to nadzieję na leczenie. Mam chore ciało, to wszystko. Może będę mogła wyzdrowieć dzięki odpowiedniemu leczeniu.
I came together with patients around the world, and we started to fight. We have filled the void with something wonderful, but it is not enough. I still don't know if I will ever be able to run again, or walk at any distance, or do any of those kinetic things that I now only get to do in my dreams. But I am so grateful for how far I have come. Progress is slow, and it is up and it is down, but I am getting a little better each day.
Razem z pacjentami z całego świata zaczęliśmy walczyć. Wypełniliśmy pustkę czymś wspaniałym, ale to nie wystarczy. Nadal nie wiem, czy będę kiedyś biegać, czy nawet spacerować, czy robić którąkolwiek z fizycznych czynności, o których mogę jedynie marzyć. Ale jestem bardzo wdzięczna za to, jak daleko zaszłam. Postęp jest powolny i czasem jest z górki, a czasem pod górkę, ale każdego dnia czuję się trochę lepiej.
I remember what it was like when I was stuck in that bedroom, when it had been months since I had seen the sun. I thought that I would die there. But here I am today, with you, and that is a miracle.
Pamiętam, jak to było, kiedy byłam uwięziona w sypialni, kiedy miesiącami nie widziałam słońca. Myślałam, że umrę. Dziś jestem tutaj, razem z wami, i to jest cud.
I don't know what would have happened had I not been one of the lucky ones, had I gotten sick before the internet, had I not found my community. I probably would have already taken my own life, as so many others have done. How many lives could we have saved, decades ago, if we had asked the right questions? How many lives could we save today if we decide to make a real start?
Nie wiem, co by było, gdybym miała pecha, gdybym zachorowała, zanim pojawił się internet, i gdybym nie znalazła społeczności pacjentów. Pewnie odebrałabym sobie życie, jak zrobiło to wielu chorych. Ilu ludzi mogliśmy ocalić kilkadziesiąt lat temu, gdybyśmy tylko zadawali właściwe pytania? Ile osób możemy ocalić, jeśli zaczniemy podchodzić do tego problemu poważnie?
Even once the true cause of my disease is discovered, if we don't change our institutions and our culture, we will do this again to another disease. Living with this illness has taught me that science and medicine are profoundly human endeavors. Doctors, scientists and policy makers are not immune to the same biases that affect all of us.
Nawet jeśli przyczyna choroby zostanie odkryta, ale nasza kultura i instytucje pozostaną bez zmian, to wszystko powtórzy się z inną chorobą. Życie z ME/CFS nauczyło mnie, że nauka i medycyna to bardzo ludzkie przedsięwzięcia. Lekarze, naukowcy i urzędnicy ulegają tym samym błędom myślenia, które dotykają nas wszystkich.
We need to think in more nuanced ways about women's health. Our immune systems are just as much a battleground for equality as the rest of our bodies. We need to listen to patients' stories, and we need to be willing to say, "I don't know." "I don't know" is a beautiful thing. "I don't know" is where discovery starts. And if we can do that, if we can approach the great vastness of all that we do not know, and then, rather than fear uncertainty, maybe we can greet it with a sense of wonder.
Musimy zacząć myśleć o zdrowiu kobiet w subtelniejszy sposób. Walka o równość toczy się i w układach immunologicznych, i w reszcie ciała. Musimy zacząć słuchać historii pacjentów i musimy nauczyć się mówić “nie wiem”. "Nie wiem" jest czymś wspaniałym. "Nie wiem" jest początkiem odkrycia. Jeśli tego dokonamy, jeśli podejdziemy do ogromu niewiedzy, nie bojąc się niepewności, może powitamy go z zachwytem.
Thank you.
Dziękuję.
Thank you.
Dziękuję.