There are more Chinese restaurants in this country than McDonald's, Burger King, Kentucky Fried Chicken and Wendy's, combined -- 40,000, actually. Chinese restaurants have played an important role in American history, as a matter of fact. The Cuban missile crisis was resolved in a Chinese restaurant called Yenching Palace in Washington, DC, which unfortunately is closed now, and about to be turned into Walgreen's. And the house where John Wilkes Booth planned the assassination of Abraham Lincoln is also now a Chinese restaurant called Wok and Roll, on H Street in Washington.
Có nhiều nhà hàng Trung Quốc trên đất nước này hơn là tất cả McDonald's, Burger King, Kentucky Fried Chicken, và Wendy's công lại Chính xác là 40,000 nhà hàng. Nhà hàng Trung Quốc đóng vai trò rất quan trọng trong lịch sử nước Mĩ. Ví dụ như Cơn khủng hoảng tên lửa Cuba đã được giải quyết trong một nhà hàng Trung Quốc tên là Yenching Palace ở Washington, D.C., Đáng tiếc là nó đã bị đóng cửa và sắp sửa biến thành Walgreen's. Ngoài ra, căn nhà nơi John Wilkes Booth từng chuẩn bị kế hoạch ám sát Abraham Lincoln hiện nay cũng là một nhà hàng Trung Quốc tên là Wok 'n Roll (Chảo và Nem), trên phố H ở Washington.
(Laughter)
(Tiếng cười)
And it's not completely gratuitous, because "wok" and "roll" -- Chinese food and Japanese foods, so it kind of works out. And Americans love their Chinese food so much, they've actually brought it into space. NASA, for example, serves thermostabilized sweet-and-sour pork on its shuttle menu for its astronauts.
Và điều đó cũng không hẳn là vô lí bởi vì chảo và nem - đồ ăn Trung Quốc và đồ ăn Nhật Bản, nên nó cũng có thể hiểu được. Và người Mĩ đã yêu đồ Trung Quốc đến mức họ đã mang nó vào vũ trụ. Ví dụ như NASA phục vụ thịt lợn sốt chua ngọt đã được xử lí nhiệt cho các phi hành gia trên chuyến tàu vũ trụ của họ.
So, let me present the question to you: If our benchmark for Americanness is apple pie, you should ask yourself: how often do you eat apple pie, versus how often do you eat Chinese food?
Vì thế, hãy cho phép tôi đặt câu hỏi này: Nếu điểm nổi bật nhất trong đặc điểm của Mĩ là bánh táo, thì bạn nên tự hỏi bạn có thường xuyên ăn bánh táo không, so với số lần bạn ăn đồ Trung Quốc. Phải không?
(Laughter)
(Tiếng cười)
And if you think about it, a lot of the foods that we or Americans think of as Chinese food are barely recognizable to Chinese. For example: beef with broccoli, egg rolls, General Tso's Chicken, fortune cookies, chop suey, the take-out boxes. For example, I took a whole bunch of fortune cookies back to China, gave them to Chinese to see how they would react.
Và nếu bạn nghĩ về nó thì có rất nhiều thức ăn mà bạn nghĩ hay chúng tôi, hay người Mĩ nghĩ rằng đó là đồ ăn Trung Quốc lại rất xa lạ với người Trung Quốc ví dụ như: thịt bò với súp lơ xanh, gỏi trứng, thịt gà của đại tướng Tso bánh qui may mắn, chop suey, hay những hộp thức ăn để mang đi. Ví dụ như, có lần tôi mang một mẻ bánh qui may mắn về Trung Quốc, và đưa chúng cho những người Trung Quốc để xem phản ứng của họ.
[What is this?]
Cái gì đây?
[Should I try it?]
Tôi có nên thử chúng không?
[Try it!]
Thử đi mà!
[What is this called?]
Nó gọi là gì nhỉ?
[Fortune cookie.]
Bánh qui may mắn.
(Laughter)
[There's a piece of paper inside!]
Có 1 mảnh giấy ở bên trong này!
(Laughter)
(Tiếng cười)
[What is this?]
Đây là gì?
[You've won a prize!]
Bạn đã chúng thưởng!
[What is this?]
Nó là gì?
[It's a fortune!]
Chính là may mắn đấy!
[Tasty!]
Ngon quá
So where are they from? The short answer is, actually, they're from Japan. And in Kyoto, outside, there are still small family-run bakeries that make fortune cookies, as they did over 100 years ago, 30 years before fortune cookies were introduced in the United States. If you see them side by side, there's yellow and brown. Theirs are actually flavored with miso and sesame paste, so they're not as sweet as our version. So how did they get to the US? Well, the short answer is, the Japanese immigrants came over, and a bunch of the bakers introduced them -- including at least one in Los Angeles, and one here in San Francisco, called Benkyodo, which is on the corner of Sutter and Buchanan. Back then, they made fortune cookies using very much the similar kind of irons that we saw back in Kyoto.
Này, nó từ đâu đến thế? Câu trả lời ngắn gọn là thật ra chúng đến từ Nhật Bản Và ở ngoại ô Kyoto, vẫn còn những lò nướng bánh nhỏ của gia đình làm ra bánh qui may mắn, như họ đã làm từ hơn 100 năm trước, 30 năm trước khi bánh qui may mắn được biết đến ở Mĩ. Nếu bạn đặt chúng cạnh nhau, có 2 màu, vàng và nâu. Bánh của họ thật ra có vị miso và vừng, nên không ngọt bằng phiên bản bánh của chúng ta. Thế thì, làm sao chúng đã tới được Mĩ? Ngắn gọn là, những người Nhật nhập cư vào Mĩ, và một số kha khá thợ bánh đã giới thiệu chúng - bao gồm ít nhất 1 người ở Los Angeles, và 1 người nữa ở đây, San Francisco ở cơ sở tên là Benkyo-do, ở góc của phố Sutter và Buchanan. Thật ra, lúc đó, họ làm bánh qui may mắn bằng loại khuôn ép đồng khá giống với những cái chúng ta có thể thấy ở Kyoto.
The interesting question is: How do you go from fortune cookies being something that is Japanese to being something that is Chinese? Well, we locked up all the Japanese during World War II, including those that made fortune cookies. So that's when the Chinese moved in, saw a market opportunity and took over.
Vậy, câu hỏi thú vị là, làm thế nào mà chiếc bánh qui may mắn của Nhật Bản lại biến thành của Trung Quốc? Ngắn gọn là, chúng ta đã nhốt tất cả người Nhật trong chiến tranh thế giới thứ hai bao gồm cả những người thợ làm bánh qui may mắn, vậy nên khi người Trung Quốc chuyển đến họ thấy một thị trường tiềm năng và đã chiếm lấy cơ hội.
(Laughter)
(Tiếng cười)
So, fortune cookies: invented by the Japanese, popularized by the Chinese, but ultimately consumed by Americans. They're more American than anything else.
Vậy nên, những chiếc bánh qui may mắn: được làm ra bởi người Nhật, được phổ biến bởi người Trung Quốc, nhưng cuối cùng thì được tiêu thụ bởi người Mĩ. Chúng "Mĩ" hơn tất cả mọi thứ.
Another of my favorite dishes: General Tso's Chicken -- which, by the way, in the US Naval Academy is called Admiral Tso's Chicken.
Một món ăn yêu thích nữa của tôi: Thịt gà của Đại tướng Tso mà nhân tiện, ở trong Học viện Hải quân Mĩ thì được gọi là gà của Đô đốc Tso.
(Laughter)
Tôi yêu món này.
I love this dish. The original name of my book was "The Long March of General Tso." And he has marched very far indeed, because he is sweet, he is fried, and he is chicken -- all things that Americans love.
Tên gốc của cuốn sách của tôi thật ra là Cuộc hành quân dài của Đại tướng Tso, và quả thật ông ta đã hành quân rất xa, bởi vì ông ấy ngọt, ông ấy được rán, và ông ấy là thịt gà - tất cả những gì mà người Mĩ yêu quí.
(Laughter)
(cười)
He has marched so far, actually, that the chef who originally invented the dish doesn't recognize it; he's kind of horrified.
Ông ấy đã hành quân xa đến nỗi, thật ra, người đầu bếp đầu tiên sáng tạo ra món ăn này không thể nhận ra nó; ông ta đã rất kinh hoàng.
Video: (In Chinese)
Audience: (Laughter)
Ông ấy hiện đang ở Đài Loan.
He's in Taiwan right now. He's retired, deaf and plays a lot of mah–jongg. After I showed him this, he got up, and says, "mòmíngqímiào," which means, "This is all nonsense," and goes back to play his mah-jongg game during the afternoon.
Ông ấy đã về hưu, bị điếc và chơi rất nhiều mạt chược. Và ông ấy - sau khi tôi cho ông ấy nhìn thấy nó, ông ấy đứng dậy, và trông ông ấy như thế muốn nói "Mominqimiao" nghĩ là "Cái này thật vô nghĩa." và quay lại với ván mạt chược của ông ấy cả buổi chiều.
Another dish, one of my favorites: beef with broccoli. Broccoli is not a Chinese vegetable; in fact, it is originally an Italian vegetable. It was introduced into the United States in the 1800s, but became popularized in the 1920s and the 1930s. The Chinese have their own version of broccoli, called Chinese broccoli, but they've now discovered American broccoli, and are importing it as a sort of exotic delicacy.
Một món ăn khác. Một trong những món khoái khẩu của tôi. Thịt bò với súp lơ xanh. Súp lơ xanh không phải là loại rau của Trung Quốc; thật ra, nó có nguồn gốc từ Ý. Nó được giới thiệu đến Mĩ vào những năm 1800, nhưng chỉ bắt đầu trở nên phổ biến vào những năm 1920. 1930. Thậm chí, người Trung Quốc đã có loại súp lơ xanh riêng của họ, tên là súp lơ xanh Trung Quốc, nhưng bây giờ, thế nào cơ - họ đã phát hiện ra súp lơ xanh của Mĩ, và đang nhập khẩu nó như một dạng đặc sản mới mẻ.
I guarantee you, General Tso never saw a stalk of broccoli in his life. That was a picture of General Tso. I went to his home town. This is a billboard that says: "Welcome to the birthplace of General Tso." And I went looking for chicken. Finally found a cow -- and did find chicken. Believe it or not, these guys were actually crossing the road.
Tôi đảm bảo với các bạn, Đại tướng Tso chưa bao giờ nhìn thấy một cây súp lơ xanh nào trong đời - và đúng vậy, đây chính là bức hình của Đại tướng Tso. Tôi đi đến quê của ông ấy. Đây là một chiếc biển đề chữ: "Chào mừng đến nơi sinh của Đại tướng Tso." Và tôi đi tìm gà. Cuối cùng thì thấy một con bò - và cả gà nữa. Tin hay không thì chúng đang băng qua đường
(Laughter)
Và - (Tiếng cười)
And I found a whole bunch of General Tso's relatives who are still in the town. This guy is now five generations removed from the General; this guy is about seven. I showed them the pictures of General Tso Chicken, and they were like, "We don't know this dish. Is this Chinese food?" Because it doesn't look like Chinese food to them. But they weren't surprised I traveled around the world to visit them, because in their eyes he is, after all, a famous Qing dynasty military hero. He played an important role in the Taiping Rebellion, a war started by a guy who thought he was the son of God and baby brother of Jesus Christ. He caused a war that killed 20 million people -- still the deadliest civil war in the world to this day. So, you know, I realized when I was there, General Tso is kind of a lot like Colonel Sanders in America, in that he's known for chicken and not war. But in China, this guy's actually known for war and not chicken.
- tôi thậm chí còn tìm thấy một vài người họ hàng của Đại tướng Tso họ vẫn đang sống ở trong thị trấn nhỏ ấy. Người họ hàng này cách Đại tướng năm thế hệ; Người này thì bảy thế hệ. Tôi cho họ xem tất cả những bức ảnh về thịt gà của Đại tướng Tso mà tôi đã cho các bạn xem, và họ đều nói rằng họ không biết món ăn này. Họ còn hỏi là đây có phải đồ ăn Trung Quốc không? Bởi vì đối với họ, nó chẳng hề giống thức ăn Trung Quốc chút nào. Nhưng họ cũng không ngạc nhiên lắm. Tôi đã đi quanh thế giới là để gặp họ, bởi vì trong mắt họ thì, dù sao đi nữa, ông ta là một vị tướng anh hùng nổi tiếng thời nhà Thanh Ông ấy đã đóng vai trò quan trọng trong cuộc khởi nghĩa Thái Bình Thiên Quốc, một cuộc chiến phát động bởi một kẻ nghĩ hắn ta là con của Trời và em trai của Chúa Jesus, và tạo ra cuộc chiến tranh giết chết 20 triệu người - cho đến giờ vẫn là cuộc nội chiến đẫm máu nhất trên thế giới. Vì thế, tôi nhận ra rằng khi tôi ở đó, Đại tướng Tso khá giống với Đại tá Sanders ở Mĩ, về mặt ông ấy được biết đến bởi thịt gà chứ không phải cuộc chiến. Nhưng ở Trung Quốc, thật ra ông ấy được biết đến bởi chiến tranh chứ không phải thịt gà.
But the granddaddy of all the Chinese American dishes we probably ought to talk about is chop suey, which was introduced around the turn of the 20th century. According to the New York Times in 1904, there was an outbreak of Chinese restaurants all over town, and "... the city has gone 'chop suey' mad." So it took about 30 years before the Americans realized that chop suey is actually not known in China, and as this article points out, "The average native of any city in China knows nothing of chop suey." Back then it was a way to show you were sophisticated and cosmopolitan; a guy who wanted to impress a girl could take her on a chop suey date. I like to say chop suey is the biggest culinary joke one culture ever played on another, because "chop suey," translated into Chinese, means "jaahp-seui," which, translated back, means "odds and ends." So, these people are going around China asking for chop suey, which is sort of like a Japanese guy coming here and saying, "I understand you have a very popular dish in your country called 'leftovers.'"
Nhưng mà cụ tổ của tất cả các món ăn Trung-Mĩ mà chúng ta nên nói tới là món xào thập cẩm (chop suey) được giới thiệu vào Mĩ khoảng đầu của thế kỉ 20. Theo tờ báo New York Times, vào năm 1904, các nhà hàng Trung Hoa phát triển mạnh mẽ quanh vùng và "thành phố này đã trở nên điên cuồn với món xào thập cẩm Trung Quốc" Và chỉ 30 năm sau người Mĩ mới nhận ra rằng ôi, món xào này không hề được biết đến ở Trung Quốc. Như bài viết này đã chỉ ra, "Một người dân bình thường ở bất kì thành phố nào ở Trung Quốc không hề biết đến món xào thập cẩm." Bạn biết đấy, hồi đó, đây là một cách thể hiện rằng bạn là người sâu sắc và am hiểu nước ngoài: Nếu bạn là một người con trai muốn gây ấn tượng với một cô gái, bạn có thể đưa cô ấy đi ăn món xào thập cẩm. Tôi thích nói rằng món xào thập cẩm là trò đùa ẩm thực lớn nhất mà một nền văn hoá có thể làm với nền văn hoá khác, bởi vì chop suey (món xào thập cẩm) khi bạn dịch sang tiếng Trung Quốc, nghĩa là "tsap sui", tức là, khi bạn dịch ngược lại, "lẻ và thừa". Vậy nên, những người đi vòng quanh Trung Quốc để tìm món xào thập cẩm này, cũng na ná như một gã Nhật Bản đến đây và nói rằng, Tôi hiểu là các bạn có một món ăn rất phổ biển tên là "thức ăn thừa", và nó cực kì -
(Laughter)
(Tiếng cười)
Right?
- đúng không nào?
(Laughter)
Và không chỉ thế,
And not only that: "This dish is particularly popular after that holiday you call 'Thanksgiving.'"
món này đặc biệt phổ biến sau cái kì nghỉ mà các bạn gọi là Lễ tạ ơn.
(Laughter)
(Tiếng cười)
So, why and where did chop suey come from? Let's go back to the mid-1800s, when the Chinese first came to America. Back then, Americans were not clamoring to eat Chinese food. In fact, they saw these people who landed at their shores as alien. These people weren't eating dogs, they were eating cats. If they weren't eating cats, they were eating rats. In fact, The New York Times, my esteemed employer, in 1883 ran an article that asked, "Do Chinese eat rats?" Not the most PC question to be asked today, but if you look at the popular imagery of the time, not so outlandish. This is actually a real advertisement for rat poison from the late 1800s. And if you see under the word "Clears" -- very small -- it says, "They must go," which refers not only to the rats, but to the Chinese in their midst, because the way that the food was perceived was that these people who ate foods different from us must be different from us.
Vậy thì, tại sao - tại sao và từ đâu - món xào thập cẩm này bắt nguồn? Hãy đi ngược về khoảng giữa của thế kỉ 19 khi những người Trung Quốc bắt đầu đến Mĩ. Khi đó, những người Mĩ chưa chen lấn, thi nhau ăn đồ ăn Trung. Thậm chí, họ nhìn những người đặt chân lên đất của họ như những người ngoài hành tinh. Khi họ không ăn thịt chó - thì họ ăn thịt mèo - và khi họ không ăn thịt mèo - họ ăn thịt chuột. Thậm chí, tờ New York Times, nhà tuyển dụng đáng kính của tôi, còn đăng một nhan đề vào năm 1883: "Người Trung Quốc có ăn thịt chuột không?" Không phải là câu hỏi tốt nhất bây giờ, nhưng nếu bạn nhìn vào hình tượng phổ biến thời bấy giờ, thì nó cũng không quá khó hiểu. Đây thật ra là một quảng cáo có thật cho thuốc diệt chuột từ cuối thế kỉ 19 Và dưới chữ "Diệt sạch" - rất nhỏ - có dòng "Chúng phải đi." không phải chỉ ám chỉ đến lũ chuột, mà là cả người Trung Quốc và sự bí ẩn của họ, vì cách người ta từng nhìn nhận thức ăn là nếu những người này ăn thức ăn khác chúng ta thì họ nhất định khác chúng ta.
Another way that you saw this antipathy towards the Chinese is through documents like this. This is in the Library of Congress. It's a pamphlet published by Samuel Gompers, hero of our American labor movement. It's called, "Some Reason for Chinese Exclusion: Meat versus Rice: American Manhood against Asiatic Coolieism: Which shall survive?" And it basically made the argument that Chinese men who ate rice would necessarily bring down the standard of living for American men who ate meat. And as a matter of fact, then, this is one of the reasons we must exclude them from this country. So, with sentiments like these, the Chinese Exclusion Act was passed between 1882 and 1902, the only time in American history when a group was specifically excluded for its national origin or ethnicity. So in a way, because the Chinese were attacked, chop suey was created as a defense mechanism.
Một cách nữa bạn có thể nhận ra điều này, cái mối ác cảm đối với người Trung Quốc này là qua những văn bản như thế này. Đây thật ra là ra Thư viện của Quốc hội nó là tờ truyền đơn được xuất bản bởi Samuel Gompers, người anh hùng của phong trào lao động Mĩ. và nó được gọi là "Một vài lí do để tách biệt Trung Quốc: Thịt so với Gạo: Sự mạnh mẽ của Mĩ so với chủ nghĩa nô lệ châu  Cái nào sẽ thắng? Và về cơ bản, nó lí luận rằng những người Trung Quốc ăn gạo nhất định sẽ kéo xuống mức sống tiêu chuẩn của những người Mĩ ăn thịt. Và vì thế, đây là một trong những lí do mà chúng ta phải loại họ khỏi đất nước này. Vậy, với những thái độ như trên, Đạo luật Loại trừ Trung Quốc đã được thông qua vào giữa 1882 và 1902, khoảng thời gian duy nhất trong lịch sử nước Mĩ mà một nhóm người bị loại trừ bởi vì nguồn gốc quốc gia. Vì thế, theo một cách nào đó, bởi vì người Trung Quốc bị tấn công mà món xào thập cẩm được sáng tạo ra như một vật phòng thủ.
Who came up with the idea of chop suey? There's a lot of different mysteries and legends, but of the ones I've found, the most interesting is this article from 1904. A Chinese guy named Lem Sen shows up in Chinatown, New York City, and says, "I want you all to stop making chop suey, because I am the original creator and sole proprietor of chop suey. And the way he tells it, there was a famous Chinese diplomat that showed up, and he was told to make a dish that looked very popular and could, quote, "pass" as Chinese. And as he said -- we would never print this today -- but basically, the American man has become very rich. Lem Sen: "I would've made this money, too, but I spent all this time looking for the American man who stole my recipe. Now I've found him and I want my recipe back, and I want everyone to stop making chop suey, or pay me for the right to do the same. So it was an early exercise of intellectual property rights.
Giờ thì, ai là người nghĩ ra ý tưởng món xào thập cẩm này? Có rất nhiều câu chuyện, rất nhiều điều bí ẩn, thế nhưng trong số những cái tôi tìm được và cho rằng thú vị nhất là bài viết này từ năm 1904. Một gã Trung Quốc tên là Lem Sen xuất hiện ở Chinatown, thành phố New York, và nói rằng Tôi muốn tất cả các ông dừng làm món xào thập cẩm, bởi vì tôi là người đầu tiên nghĩ ra nó và cũng là người duy nhất sở hữu món ăn tên là chop suey này. Và theo như cách mà anh ta kể, thì trước đây có một người, một nhà ngoại giao Trung Quốc nổi tiếng xuất hiện, và anh ta được yêu cầu tạo ra một món ăn trông rất phổ biến mà có thể, trích nguyên lời, "chấp nhận" là của Trung Quốc. Và rồi ông ấy nói - chúng tôi sẽ không bao giờ in nó ra bây giờ - nhưng thật ra, gã đàn ông người Mĩ đã trở nên rất giàu có. Lem Sen, người này đây, nói "Tôi cũng đã có thể kiếm chừng này tiền, nhưng tôi đã tốn hết thời gian từ trước đến giờ để tìm gã đàn ông người Mĩ kẻ đã đánh cắp công thức chế biến của tôi. Bây giờ tôi đã đến và tìm thấy hắn, và tôi muốn lấy lại công thức của tôi, và tôi muốn tất cả mọi người dừng việc chế biến món này lại, hoặc trả tiền tôi để tiếp tục làm thế. Đây là một việc làm trước thời đại về bản quyền sở hữu trí tuệ.
The thing is, this idea of Chinese-American food doesn't exist only in America. In fact, Chinese food is the most pervasive food on the planet, served on all seven continents, even Antarctica, because Monday night is Chinese food night at McMurdo Station, which is the main scientific station in Antarctica. You see different varieties of Chinese food. For example, there is French Chinese food, where they serve salt and pepper frog legs. There is Italian Chinese food, where they don't have fortune cookies, so they serve fried gelato. My neighbor, Alessandra, was shocked when I told her, "Dude, fried gelato is not Chinese." She's like, "It's not? But they serve it in all the Chinese restaurants in Italy."
Nên sự thật là, kiểu đồ ăn Trung - Mĩ này không chỉ xuất hiện ở Mĩ. Thật ra, nếu bạn để ý, thì đồ ăn Trung Quốc là đồ ăn phổ biến rộng rãi nhất trên thế giới, có mặt trên cả 7 châu lục, kể cả vùng cực, bởi vì tối thứ Hai là tối của đồ ăn Trung Quốc tại khu thức ăn McMurdo, tức là khu vực khoa học chính ở vùng cực. Vậy nên, bạn có thể thấy các biến thể khác nhau của đồ ăn Trung Quốc. Ví dụ như, có đồ ăn Trung-Pháp, mà họ phục vụ chân ếch với muối và tiêu. Có đồ ăn Trung -Ý, mà họ không có bánh qui may mắn, nhưng lại phục vụ kem gelato rán. Người hàng xóm của tôi ở tầng dưới, Alessandra, đã thật sự bị sốc khi tôi nói với cô ấy rằng Kem gelato rán không phải đồ Trung Quốc đâu. Và cô ấy nói :"Nó không phải sao? Nhưng họ phục vụ nó ở tất cả nhà hàng Trung Quốc ở Ý cơ mà."
(Laughter)
(Tiếng cười)
Even the Brits have their own version. This is a dish called "crispy shredded beef," which has a lot of crisp, a lot of shred, and not a lot of beef. There is West Indian Chinese food, there's Jamaican Chinese food, Middle Eastern Chinese food, Mauritian Chinese food. This is a dish called "Magic Bowl," that I discovered. There's Indian Chinese food, Korean Chinese food, Japanese Chinese food, where they take the bao, the little buns, and make them into pizza versions.
Thậm chí cả người Anh cũng có phiên bản riêng của họ. Có một món gọi là thịt bò xắt giòn, với rất nhiều khoai tây chiêu, rất nhiều rau xắt nhỏ, và với khá ít thịt bò. Và còn cả đô ăn Trung - Tây Ấn, Trung- Jamaican, Trung - Ả rập, và Trung - Mauri. Có một món ăn gọi là Bát thần kì mà tôi khám phá ra. Có đồ ăn Trung- Ấn, Trung - Hàn, và Trung - Nhật, nơi họ lấy bánh bao và làm theo kiểu pizza. và họ lấy -
(Laughter)
và họ, một cách hoàn hoàn ngẫu nhiên,
And they totally randomly take Chinese noodle dishes, and just ramenize them. This is something that, in the Chinese version, has no soup. So, there's Peruvian Chinese food, which should not be mixed with Mexican Chinese food, where they basically take things and make it look like fajitas.
lấy các món ăn với mì của Trung Quốc làm theo kiểu Ramen. Điều này, thật sự là một cái gì đó, khi món ăn đó trong phiên bản nguyên gốc của Trung Quốc không hề có nước dùng. Ngoài ra, còn đồ ăn Trung - Peruvian, mà bạn không nên nhầm với đồ ăn Trung - Mê hi cô, mà về cơ bản thì họ lấy các thứ và làm cho nó giống như món fajitas.
(Laughter)
Và - một điều nữa:
And they have things like risotto chop suey. My personal favorite of all the restaurants I've encountered around the world was this one in Brazil, called "Kung Food."
họ còn có các món như kiểu risotto xào thập cẩm. Món ưa thích của cá nhân tôi trong tất cả các nhà hàng tôi đã bắt gặp vòng quanh thế giới là cái này, ở Brazil, được gọi là "Kung Food." (Tiếng cười)
(Laughter)
Vậy, hãy lùi lại 1 chút,
So, let's take a step back and understand what is to be appreciated in America. McDonald's has garnered a lot of attention, a lot of respect, for basically standardizing the menu, decor and dining experience in post-World War II America. But you know what? They did so through a centralized headquarters out of Illinois. Chinese restaurants have done largely the same thing, I would argue, with the menu and the decor, even the restaurant name, but without a centralized headquarters. So, this actually became very clear to me with the March 30, 2005 Powerball drawing, where they expected, based on the number of ticket sales they had, to have three or four second-place winners, people who match five or six Powerball numbers. Instead, they had 110, and they were completely shocked.
và kiểu như, tìm hiểu nước Mĩ nên trân trọng cái gì. McDonald's đã, kiểu như, nhận được rất nhiều sự chú ý, rất nhiều sự kính trọng vì đã làm ra tiêu chuẩn cho thực đơn, trang trí và trải nghiệm ăn uống ở nước Mĩ sau chiến tranh thế giới lần 2. Nhưng bạn biết gì không? Họ thực ra đã làm thế qua một đơn vị trung tâm ở Illinois, đúng không? Các nhà hàng Trung Quốc đã làm đơợc điều gần như giống hết vậy, tôi nghĩ thế, với thực đơn và cách trang trí - kể cả tên nhà hàng nữa - nhưng không phải với một đơn vị ở trung tâm. Nên, điều này thật ra trở nên rất rõ ràng với tôi với cuộc sổ xố ngày 30 tháng 3 năm 2005 mà, bạn biết đấy, họ đã dự đoán, dựa vào số vé họ đã bán được, có 3 đến 4 người dành giải nhì - những người có vé trùng 5 hay 6 chữ số với dãy số may mắn Thay vào đó, họ đã có tới 110 người,
They looked all across the country and discovered it couldn't be fraud,
và họ hoàn toàn bị sốc.
since it happened in different states, across different computer systems. Whatever it was, it caused people to behave in a mass-synchronized way. So, OK, maybe it had to do with the patterns on the pieces of paper, like it was a diamond, or diagonal. It wasn't that, so they're like, OK, let's look at television. So they looked at an episode of "Lost." Now, I don't have a TV, which makes me a freak, but very productive --
Họ nhìn khắp cả quốc gia, và phát hiện ra rằng đấy không nhất thiết là một lỗi sai. Bởi vì nó đã xảy ra, bạn biết đấy, ở các bang khác, qua các hệ thống máy tính khác nhau. Nên bất kể đó là cái gì, nó khiến người ta gần như hành động như một thể giống nhau. Ví dụ như, OK, nó có thể liên quan tới hình mẫu trên những mẩu giấy nhỏ - bạn biết đấy, ví dụ như nó là hình kim cương, hoặc đường chéo. Nó không phải như vậy. Nó không phải như vậy, nên họ chuyển sang OK, hãy xem xét ti vi. nên họ xem một tập phim Lost (Mất tích). Tôi không có TV, điều này khiến tôi trở nên một người kì quái, nhưng rất hữu ích, và - (Tiếng cười)
(Laughter)
And there's an episode of "Lost" where one guy has a lucky number, but it's not a lucky number, it's why he's on the island, but they looked and the numbers did not match. They looked at "The Young and The Restless." It wasn't that, either. It wasn't until the first guy shows up the next day and they ask him, "Where did you get your number?" He said, "I got it from a fortune cookie." This is a slip one of the winners had, because the Tennessee lottery security officials were like, "Oh, no, this can't be true." But it was true. Basically, of those 110 people, 104 of them or so had gotten their number from a fortune cookie.
- tập phim Mất tích này, theo tôi hiểu, nói về một con số may mắn của một người da trắng mà lại không phải là số may mắn, mà là họ đã ở trên hòn đảo đó bao lâu, nhưng họ nhìn mãi, và các con số không trùng nhau. nên họ quay sang phim The Young and The Restless, và nó cũng không phải. Thế nên cho đến lúc người dành giải nhì đầu tiên xuất hiện hôm sau đó, và họ hỏi anh ta, "Anh đã lấy con số của mình từ đâu ra vậy?" Và anh ta bảo "Ồ, tôi có nó từ một chiếc bánh qui may mắn." Đây là một mảnh giấy của một trong những người dành giải, và những nhân viên an ninh cho cuộc sổ xố này ở Tennessee như kiểu ồ, không - cái này không thể xảy ra được. Nhưng nó đã xảy ra, và thật ra, trong óố 110 người thắng cuộc, có tới 104 người hay khoảng thế lấy con số của họ từ chiếc bánh qui may mắn.
(Laughter)
(Tiếng cười)
Yeah. So I went and started looking. I went across the country, looking for these restaurants where these people had gotten their fortune cookies from. There are a bunch of them, including Lee's China in Omaha -- which is actually run by Koreans, but that's another point, and a bunch of them named "China Buffet." What's interesting is that their stories were similar, but different. It was lunch, it was take-out, it was sit-down, it was buffet, it was three weeks ago, it was three months ago. But at some point, all these people had a very similar experience that converged at a fortune cookie and a Chinese restaurant. And all these restaurants were serving fortune cookies, which, of course, aren't even Chinese to begin with. It's part of the phenomenon I called "spontaneous self-organization," where, like in ant colonies, little decisions made on the micro level actually have a big impact on the macro level.
Đúng thế. Nên tôi đi tìm kiếm. Tôi đi dọc đất nước, tìm kiếm những nhà hàng mà những người này đã mua bánh qui may mắn. Bạn biết đấy, có rất nhiều nhà hàng như thế, bao gồm cả Lee's China ở Omaha - thật ra nó thuộc về người chủ Hàn Quốc, nhưng đó là vấn đề khác - và một đống nhà hàng trong số đó tên là China Buffet. Vậy, điều thú vị là câu chuyện của họ giống nhau, nhưng họ lại khác nhau. Nó là lúc ăn trưa, lúc tôi mua đồ mang đi, lúc tôi ăn tại nhà hàng, lúc ăn tiệc tự chọn. Đó là 3 tuần trước, nó là 3 tháng trước. Nhưng đến một lúc nào đó, tất cả những người này đều có 1 trải nghiệm rất giống nhau hội tụ tại một chiếc bánh qui may mắn và tại một nhà hàng Trung Quốc, và tất cả những nhà hàng Trung Quốc này đều phục vụ bánh qui may mắn mà, đương nhiên chúng ta biết, còn không phải là đồ Trung Quốc nữa. Nên nó gần như một hiện tượng mà t ôi gọi là tự tổ chức tự phát nơi mà, giống như kiến, những quyết định nho nhỏ ở qui mô nhỏ có những ảnh hưởng lớn đền tầm vĩ mô.
A good contrast is Chicken McNuggets. McDonald's actually spent 10 years coming out with a chicken-like product. They did chicken pot pie, fried chicken, and finally introduced Chicken McNuggets. And the great innovation of Chicken McNuggets was not nuggifying them, that's kind of an easy concept. The trick was, they were able to remove the chicken from the bone in a cost-efficient manner, which is why it took so long for people to copy them -- 10 years, then within a couple months, it was such a hit, they introduced it across the entire McDonald's system in the country.
Một ví dụ trái ngược là thịt gà viên rút xương. McDonald's đã thực sự tốn 10 năm để làm ra một món ăn giống thịt gà. Họ thử bánh nhân gà, họ thử thịt gà rán, và cuối cùng họ cho ra thịt gà viên rút xương Và sự sáng tạo trong món ăn đó không phải là phần gà viên nhỏ, bởi vì nó là một khái niệm khá dễ dàng, mà cái hay nằm trong thịt gà viên rút xương là, họ có thể rút xương gà ra khỏi thịt một cách thuận lợi và hiệu quả. Đó là lí do những người khác tốn chừng ấy thời gian để bắt chước họ. Việc đó tốn 10 năm, và trong vòng một vài tháng. nó thật sự ăn khách. Họ chỉ giới thiệu món đó và đưa nó tới toàn bộ cửa hàng hệ thống McDonald's trong cả nước.
In contrast is General Tso's Chicken, which actually started in New York City in the early 1970s, as I was also started in this universe in New York City in the early 1970s.
Ngược lại, chúng ta có thịt gà của Đại tướng Tso, được bắt đầu từ thành phố New York vào những năm đầu của 1970, và tôi cũng bắt đầu học đại học ở thành phố New York vào thời gian đó, nên...
(Laughter)
And this logo! So me, General Tso's Chicken and this logo are all karmicly related. But that dish also took about 10 years to spread across America from a restaurant in New York City. Someone's like, "It's sweet, it's fried, it's chicken -- Americans will love this."
Và logo này! Đối với tôi, thịt gà của Đại tướng Tso và lô gô này liên quan đến cả vũ trụ. Nhưng món ăn đó cũng tốn 10 năm để phổ biến khắp nước Mĩ từ một nhà hàng nào đó trong thành phố New York. Người ta như thể, ôi, Chúa ơi - nó ngọt, nó là đồ rán, nó là thịt gà: Người Mĩ sẽ yêu nó.
So what I like to say, this being Bay Area, Silicon Valley, is that we think of McDonald's as sort of the Microsoft of dining experiences. We can think of Chinese restaurants perhaps as Linux, sort of an open-source thing, right?
Vậy nên, tôi muốn nói rằng, bạn biết đấy, cái thứ như thể thung lũng Silicon (Silicon Valley) - cái mà chúng ta nghĩ là McDonald's như kiểu Microsoft của trải nghiệm ăn nhà hàng. Và có lẽ chúng ta có thể nghĩ về các nhà hàng Trung Quốc như vể Linux: như một nguồn mở, đúng không.
(Laughter)
nơi mà ý tưởng từ một người
Where ideas from one person can be copied and propagated across the entire system, that there can be specialized versions of Chinese food, depending on the region. For example, in New Orleans we have Cajun Chinese food, where they serve Sichuan alligator and sweet and sour crawfish. And in Philadelphia, you have Philadelphia cheesesteak roll, which is like an egg roll on the outside and cheesesteak on the inside. I was surprised to discover that not only in Philadelphia, but also in Atlanta. What had happened was, a Chinese family had moved from Philadelphia to Atlanta, and brought that with them.
có thể được sao chép và lưu hành rộng rãi toàn hệ thống; và có thể có những phiên bản đặc trưng của đồ ăn Trung Quốc tùy vào vùng miền. Ví dụ như. ở New Orleans chúng ta có đồ ăn Trung Quốc - Cajun, mà họ phục vụ cá sấu Tứ Xuyên và tôm hùm chua ngọt, đúng không Và ở Philadelphia, bạn có gỏi sườn pho mát Philadelphia, nó giống như một gỏi cuốn trứng ở bên ngoài, nhưng với sườn nướng pho mát ở bên trong. Tôi đã thật sự ngạc nhiên khi phát hiện rằng, không chỉ ở Philadelphia, mà cả ở Atlanta, bởi vì một gia đình người Trung Quốc đã chuyển nhà từ Atlanta đến - xin lỗi, từ Philadelphia đến Atlanta, và mang cách chế biến đó với họ.
So the thing is, our historical lore, because of the way we like narratives, is full of vast characters, such as Howard Schultz of Starbucks and Ray Kroc with McDonald's and Asa Candler with Coca-Cola. But, you know, it's very easy to overlook the smaller characters. For example, Lem Sen, who introduced chop suey, Chef Peng, who introduced General Tso's Chicken, and all the Japanese bakers who introduced fortune cookies. So, the point of my presentation is to make you think twice; that those whose names are forgotten in history can often have had as much, if not more, impact on what we eat today.
Vậy nên, lịch sử truyền thuyết của chúng ta, bởi vì cách mà chúng ta thích các câu chuyện, là chúng phải có thật nhiều nhân vật, như là Howard Schultz và Starbucks, hay Ray Kroc và McDonald's hay Asa Chandler với Coca-Cola. Nhưng, bạn biết đấy, rất dễ để bỏ qua những chi tiết nhỏ hơn - úi - ví dụ như Lem Sen, người đã giới thiệu món xào thập cẩm, đầu bếp Peng, người sáng tạo món thịt gà của Đại tướng Tso, và tất cả những người làm bánh Nhật Bản đã giới thiệu bánh qui may mắn. Vậy, mục đích của bài nói chuyện của tôi là khiến các bạn nghĩ ngợi về việc những cái tên đã bị quên lãng trong lịch sử thường có ảnh hưởng không kém, nếu không hơn, lên những gì chúng ta ăn hôm nay.
Thank you very much.
Cảm ơn các bạn rất nhiều.
(Applause)