زۆربەی كات خەڵكی بە هەڵە ڵێكدانەوە بۆ هەستیاری و تێكچوونە خۆڕاكیەكان دەكەن. بەڵام ئەوە گرینگە جیاوازییەكەیان بزانین چونكە هەریەكێكیان پێویستیان بە چارەسەرێكی جیاوار هەیە. ئایا جیاوازییەكەیان چییە؟
People often confuse food allergies and food intolerances. But it's important to know the difference because they each require a different treatment. So what is the difference?
بەشەكانی جەستە لەلایەن دكتۆر جین گەنتەر.
[Body Stuff with Dr. Jen Gunter]
هەستیاری خۆڕاكی بریتییە لە وەلامدانەوەی كۆئەندامی بەرگری بەرامبەر جۆڕێكی تایبەت لە پرۆتینەكان لە هەندێك خۆڕاكدا. بۆ نموونە، لە گوێچكە ماسیدا، یەكێك لە هۆكارەكانی هەستیاری خۆڕاكی بریتییە لە پرۆتینێك (ترۆپۆمایەسن). پاقلەی سودانی لواەیە لە یەكێك لە ئەو پرۆتینانە پێكهات بێت. كاتێك پێكهاتەكانی خۆڕاك دەچنە جەستەی ئەو كەسانەی هەستیارن ئەوە كۆئەندامی بەرگریان ئەو پێكهاتانە بە هێرشبەر دادەنێت. هەر وەكو ئەوەی كە جەستەت وەڵامی ڤایرۆسێكی مەترسیدار دەداتەوە. لە هەستیاری خۆڕاكیدا كۆئەندامی بەرگرین پرۆتینەكانی ناو خۆڕاكەكە بە هێرشبەر دادەنێت. دەكرێت هەستیاری خۆڕاكی بە ناهاوتایی دابنرێت وەڵامدانەوەی ناهاوتایی لە كۆئەندامی بەرگرییەوە بۆ خۆڕاك. نیشانەكانی هەستیاری خۆڕاكی دەكرێن بنەڕەتی بن وەك:
A food allergy is your body's immune system responding to specific proteins in certain foods. For instance, in shellfish, one of the triggers for allergic reactions is a protein called tropomyosin. And with peanuts, it can be a reaction to one of its many proteins. When a food particle enters the body of someone who's allergic, the body's immune system perceives it as a problem, an invader. Just as your body might respond to a virus as a threat, with food allergies, part of your immune system sees the protein of the food as a threat. The allergic reaction can be thought of as a disproportionate and inappropriate response from the immune system to the food. Allergic reactions can range from being mild:
هەستاری و هەوكردنی دەم، لیر و خروشتی پێست، هەروەها دەكرێن مەترسیدار بن، ئەمەش وەكو هەناسە قورسی. تەنانەت دەكرێن بنە هۆی مردنیش. زۆربەی كات نیشانەكانی هەستیاری بێجگە لە هەندێكیان نەبن، زۆر بەخێرایی ڕوودەدەن، تەنها لە دوای 30 خولەك ل خواردنی خۆڕاكەكە.
tingles in the mouth, hives and rashes, to being extremely severe, like having trouble breathing. And they can even be life threatening. Allergic reactions, with some exceptions, almost always happen quickly, within 30 minutes of eating or exposure to the food.
بە پێچەوانەوە تێكچوونی خۆڕاكی، بریتییە لە نەتوانی جەستەمان لە هەرسكردنی هەندێك لە خۆراكەكان. بە پێچەوانەی هەستیاری، تێكچوونە خۆڕاكییەكان پەیوەدنی بە بەرگریەوە نییە. بۆ نموونە، تێكچوون لە هەڵمژینی لاكتۆز مانای وایە كە جەستەت ئەنزمی تەواوی نییە بۆ تێكشكاندنی لاكتۆز لە بەرهەمە شیرەمەنیەكان. دەكرێت تێكچوونی خۆڕاكی ببێتە هۆی كێشەی هەرسكردنیش، وەكو غازات، سكچوون یان هەست نەكردنی بەباشی. هەروەها تێكچوونە خۆڕاكیەكانیش دەكرێن بەخێرایی ڕووبدەدەن، دەكرێن چەند ڕۆژكێكان بهەوێت بۆ بەدەركەوتنیان. یاخود، ئەگەر هاتوو هەستت بە ناتەواوی كرد بەهۆی خۆڕاكێكەوە كە دوێنی خواردوتە، ئەوە زۆرینەی كات هەستاری خۆڕاكی نییە.
A food intolerance, on the other hand, is usually our body having trouble digesting certain foods. Unlike allergies, food intolerances are not related to the immune system. For instance, being lactose intolerant means you don't have enough of the enzyme that breaks down the lactose in dairy. Intolerance to certain foods can often result in digestive issues, including bloating, diarrhea or just generally feeling unwell. Intolerance to food can happen pretty quickly too, but could also show up in the next few days. In other words, if you experience unpleasantness from something you've eaten a day before, most of the time it's not an allergy.
جۆڕی سێیەم لە نیشانە هەیە كە نە هەستارین بۆ خۆڕاك نە تێكچوونی خۆڕاكین. بۆ نموونە، نەخۆشی گەنمی حالەتێكی دژە خۆیی كۆئەندامی بەرگرییە. بەهۆی خواردنی ئەو خۆڕاكانەوە دروستدەبێت كە گلوتۆن لە پێكهاتەكەیاندا هەیە. لەوانەیە نەخۆشی گەنمی هەندێك لە نیشانەكانی تێكچوونی خۆڕاكی هەبێت، وەكو غازات یان ئازاری سك. بەڵام بە پێچەوانەی نەخۆشی گەنمی تێكچوونە خۆڕاكییەكان نابنە هۆی ئازاردانی ڕیخۆڵە باریكە.
There's a third kind of reaction that's neither an allergy or an intolerance. For example, celiac disease is an autoimmune condition triggered by eating foods containing gluten. Celiac disease may share some similar symptoms to a food intolerance, such as bloating or belly pain. But unlike celiac disease, food intolerances don't damage the small intestine.
لەگەل ئەو هەمووە جیاوازەییە ئاڵۆزەدا، ئایا باشترین ڕێگە چییە بۆشیكردنەوەیەكی زیاتر گونجاو؟ ئەو ئامێرانە بەكارمەهێنە كە دەڵێن (لە ماڵەوە تاقیكردنەوەی هەستیاری خۆڕاكی بكەن). ئەو جۆڕە تاقیكردنەوانە زانستی و بە كەڵك نین، هەروەها ئامێری دیاریكەری نەخۆشی پشت پێ بەستراو نین. ئەگەر بەپەرۆشیت بۆ ئەوەی بزانین كە هەستیاری یان تێكچوونی خۆڕاك یان نەخۆشی گەنمیت هەیە، تاوتوێی لەگەڵ دكتۆرەكەت بكە. ئەوان دەتوانن باشترین ڕێگارت بۆ دابین بكەن.
So with all these real but nuanced differences, what's the best way to get a proper diagnosis? Don’t get one of those “do-it-yourself at-home food-sensitivity” kits. Those tests are not scientifically proven to do what they purport to do, and they aren't reliable diagnostic tools. If you wonder whether you have an allergy or an intolerance or celiac disease, talk to your doctor. They'll be able to recommend the right course of action.
لە باردۆخی هەستیاری خۆڕاكیدا ئەوە دكتۆرەكەت شارەزاترە. بە دوو ڕێگە دەتوانن حاڵەتەكەت دیاری بكەن ئەوەیە كە لە تۆمارە خۆڕاكیەكەت دەڕوانن یان تاقیكردنەوەی خواردنی خۆڕاكت پێ دەكەن ئەمەش بە پێدانی هەندێك لە خۆڕاك هەتاوەكو بزانن چی ڕوودەدات ئەو تاقیكردنەوەش لە ژینگەیەكی سەلامەت و پزیشكدا ئەنجام دەدرێت. دەكرێت دكتۆرەكەت ڕێگا چاۆەیەكی تر بگرێتەبەر ئەمەش لە حاڵەتێك ئەگەر بەركەوتنت بەو خۆڕاكە هەبوو بێت كە پێ هەستیاریت دەكرێت چارەسەریش بۆ هەندێك لە ئەو هەستیارییە خۆڕاكیانە دابنێت.
And in the case of food allergies, an allergist is your go-to person. The two common ways they'll be able to diagnose you is by taking a really good food history and giving you an oral food challenge by giving you certain foods and seeing what happens in a medically safe and controlled environment. An allergist can also come up with a plan in case you're exposed to a food you're allergic to and may even be able to recommend treatments for some of those allergies.