To give me an idea of how many of you here may find what I'm about to tell you of practical value, let me ask you please to raise your hands: Who here is either over 65 years old or hopes to live past age 65 or has parents or grandparents who did live or have lived past 65, raise your hands please. (Laughter)
Për të më dhënë një ide se sa prej jush do te gjeni vlerë praktike ne çfarë do t'ju them ju lutem ngrini dorën Cili nga ju është më i vjetër se 65 vjet ose ka dëshirë të jetojë më shumë se 65 vjet ose ka prindërit ose gjyshërit të cilët kanë jetuar më shumë se 65 vjet ngrini dorën. (Te qeshura)
Okay. You are the people to whom my talk will be of practical value. (Laughter) The rest of you won't find my talk personally relevant, but I think that you will still find the subject fascinating.
Ok. Ju jeni njerëzit për të cilët biseda ime do të jetë vlerë praktike. (Te qeshura) Për ju të tjerët biseda ime nuk do të jetë personalisht e përshtatshme por mendoj se do ta gjeni ketë çështje magjepsëse.
I'm going to talk about growing older in traditional societies. This subject constitutes just one chapter of my latest book, which compares traditional, small, tribal societies with our large, modern societies, with respect to many topics such as bringing up children, growing older, health, dealing with danger, settling disputes, religion and speaking more than one language.
Do të flas për plakjen në shoqëritë tradicionale Kjo çështje përbën vetëm një kapitull të librit tim më të ri, i cili i krahason shoqërite tradicionale, të vogla, dhe ato fisnore me ato të medhatë, shoqeritë moderne në krahasim me shumë tema siç janë edukimi i fëmijëve plakjen, shëndetin, përballjen me rrezikun zgjidhjen e problemeve, fenë dhe të folurit të më shumë se një gjuhe
Those tribal societies, which constituted all human societies for most of human history, are far more diverse than are our modern, recent, big societies. All big societies that have governments, and where most people are strangers to each other, are inevitably similar to each other and different from tribal societies. Tribes constitute thousands of natural experiments in how to run a human society. They constitute experiments from which we ourselves may be able to learn. Tribal societies shouldn't be scorned as primitive and miserable, but also they shouldn't be romanticized as happy and peaceful. When we learn of tribal practices, some of them will horrify us, but there are other tribal practices which, when we hear about them, we may admire and envy and wonder whether we could adopt those practices ourselves.
Ato shoqëri fisnore, të cilat përbënin të gjitha shoqërite njerëzore për shumicën e historisë së njerëzimit janë shumë më të ndryshme se ato moderne bashkëkohore, shoqërite e mëdha Të gjitha shoqërite e mëdha qe kanë sistem qeverisjeje dhe ku shumica e njerëzve janë të huaj për njëri tjetrin janë në mënyrë të pashmangshme të ngjashme dhe të ndryshme me shoqërite fisnore Fiset përbëjnë mijëra eksperimente natyrale në atë se si të udhëhiqet shoqëria njerëzore. Ato përbëjnë eksperimente prej të cilave ne mund të mësojmë për veten tonë. Shoqërite fisnore nuk duhet të përcmohen si primitive dhe të mjera po ashtu nuk duhet edhe të romanticizohen si të lumtura dhe paqësore Kur mësojme për praktikat fisnore disa prej tyre do të na tmerrojnë por ka edhe të atilla të cilat kur dëgjojmë për to mund ti admirojmë dhe ti kemi zili dhe të mendojmë nëse mund ti marrim ato praktika për veten tone.
Most old people in the U.S. end up living separately from their children and from most of their friends of their earlier years, and often they live in separate retirements homes for the elderly, whereas in traditional societies, older people instead live out their lives among their children, their other relatives, and their lifelong friends. Nevertheless, the treatment of the elderly varies enormously among traditional societies, from much worse to much better than in our modern societies.
Shumica e njerëzve të moshuar në SH.B.A përfundojnë te jetojne të ndarë nga fëmijët e tyre dhe prej shokëve të tyre të viteve të hershme dhe shpesh jetojnë në shtëpi të veçanta për pleq ndersa në shoqërite tradicionale, njerëzit e vjetër jetojnë jetët e tyre midis fëmijëve, të afërmve, dhe shokëve të tyre të vjeter. Megjithatë, kujdesja e të vjetërve dallon shumë ndërmjet shoqërive tradicionale prej shumë më keq në shumë më mirë se sa në shoqërië tona moderne
At the worst extreme, many traditional societies get rid of their elderly in one of four increasingly direct ways: by neglecting their elderly and not feeding or cleaning them until they die, or by abandoning them when the group moves, or by encouraging older people to commit suicide, or by killing older people. In which tribal societies do children abandon or kill their parents? It happens mainly under two conditions. One is in nomadic, hunter-gather societies that often shift camp and that are physically incapable of transporting old people who can't walk when the able-bodied younger people already have to carry their young children and all their physical possessions. The other condition is in societies living in marginal or fluctuating environments, such as the Arctic or deserts, where there are periodic food shortages, and occasionally there just isn't enough food to keep everyone alive. Whatever food is available has to be reserved for able-bodied adults and for children. To us Americans, it sounds horrible to think of abandoning or killing your own sick wife or husband or elderly mother or father, but what could those traditional societies do differently? They face a cruel situation of no choice. Their old people had to do it to their own parents, and the old people know what now is going to happen to them.
Në ekstremin më të keq, shumica e shoqërive tradicionale i heqin qafe të moshuarit në një nga katër mënyrat direkte: duke i mosperfillur të moshuarit dhe duke mos i ushqyer apo pastruar ata deri sa të vdesin ose duke i braktisur ata kur grupi lëviz, ose duke i motivuar për të bërë vetëvrasje, ose duke i vrarë të moshuarit. Në cilat shoqëri fisnore fëmijët i braktisin ose i vrasin prindërit e tyre? Ndodh kryesisht nën dy kushte Nëse gjenden në një shoqëri nomade, mbledhës-gjuetarë që shpesh i lëvizin kampet dha janë fizikisht të paaftë për të transportuar të moshuarit të cilët nuk mund të ecin kur njerëzit që e kanë të mundur ti bartin ata duhet të bartin femijët e tyre dhe të gjitha zotërimet e tyre Kushti tjetër është në shoqëritë të cilët jetojnë në ambiente anësore dhe te luhatshme siç janë Arktiku ose në shkretetira ku ka periudha të mungesës së ushqimit dhe here pas here nuk ka ushqim te mjaftueshëm për të mbajtur të gjithë të gjallë. Çfardo ushqimi që është në dispozicion duhet të ruhet për të rriturit me trup të shëndetshëm dhe për fëmijët Për ne Amerikanët, tingëllon tmerrshëm të menduarit për braktisje apo vrasje të gruas apo burrit tënd të sëmurë ose të moshuarit, nënën apo babanë por cka do të mund të bënin ndryshe këto shoqëri? Ata ballafaqohen me situata mizore e pa zgjidhje Të moshuarit e tyre duhet t'ja bënin prindërve të tyre, dhe te vjetrit e dijnë çfarë do tju ndodhe atyre.
At the opposite extreme in treatment of the elderly, the happy extreme, are the New Guinea farming societies where I've been doing my fieldwork for the past 50 years, and most other sedentary traditional societies around the world. In those societies, older people are cared for. They are fed. They remain valuable. And they continue to live in the same hut or else in a nearby hut near their children, relatives and lifelong friends.
Në ekstremin e kundërt në kujdesjen e të moshuarve, ekstremi i lumtur, janë shoqërite bujqësore të Guinesë së Re ku kam bërë punën në terren për 50 vitet e kaluara dhe shumica e shoqërive të tjera tradicionale të ndenjura rreth botës. Në ato shoqëri, të rinjtë kujdesen per të moshuarit Ata ushqehen. Ata mbeten me vlerë. Dhe vazhdojnë të jetojnë në të njejtën shtëpizë ose në një tjetër shtëpize afër fëmijëve të afërmve dhe shokëve të tyre.
There are two main sets of reasons for this variation among societies in their treatment of old people. The variation depends especially on the usefulness of old people and on the society's values.
Ekzitojnë dy struktura kryesore të arsyeve për këtë ndryshim nëpër shoqëritë në trajtimin e tyre për të moshuarit. Ndryshimi varet vecanërisht në dobinë e të moshuarve dhe në vlerat e shoqërisë.
First, as regards usefulness, older people continue to perform useful services. One use of older people in traditional societies is that they often are still effective at producing food. Another traditional usefulness of older people is that they are capable of babysitting their grandchildren, thereby freeing up their own adult children, the parents of those grandchildren, to go hunting and gathering food for the grandchildren. Still another traditional value of older people is in making tools, weapons, baskets, pots and textiles. In fact, they're usually the people who are best at it. Older people usually are the leaders of traditional societies, and the people most knowledgeable about politics, medicine, religion, songs and dances.
E para, sa i përket dobisë të moshuarit vazhdojnë të bëjnë shërbime të dobishme. Një përdorim i të moshuarve në shoqëritë tradicionale, është se ata ende janë efektiv në të prodhuarit e ushqimit. Një tjetër dobi tradicionale e të moshuarve është se ata janë të aftë për kujdesjen e fëmijëve, nipërve dhe mbesave të tyre, kështu duke i dhënë hapësirë fëmijëve të tyre të rritur, prindërit e atyre nipërve dhe mbesave te shkojnë për gjueti dhe te mbledhin ushqimi për nipërit. Prapë një tjetër vlerë tradicionale e të moshuarve është në të bërit të mjeteve, armëve, shportave, vazove dhe rrobave. Në fakt, ata janë njerëzit që i bëjnë më së miri këto punë. Të moshuarit zakonisht janë liderët e shoqërive tradicionale dhe njerëzit që dijnë më së shumti për politikat, barërat, fenë, këngët, dhe vallzimet.
Finally, older people in traditional societies have a huge significance that would never occur to us in our modern, literate societies, where our sources of information are books and the Internet. In contrast, in traditional societies without writing, older people are the repositories of information. It's their knowledge that spells the difference between survival and death for their whole society in a time of crisis caused by rare events for which only the oldest people alive have had experience. Those, then, are the ways in which older people are useful in traditional societies. Their usefulness varies and contributes to variation in the society's treatment of the elderly.
Përfundimisht, të moshuarit në shoqëritë tradicionale kanë vlerë të madhe e cila kurrë nuk do të kishte ndodhur tek shoqëritë tona moderne, të shkolluara, ku burimet tona te informimit janë librat dhe interneti. Në të kundërtën, në shoqëritë tradicionale pa shkrim, të moshuarit janë personat e besuar të informacionit. Eshtë dituria e tyre që e thote dallimin ndërmjet shpëtimit dhe vdekjes për gjithë shoqërinë e tyre, në kohë krize të shkaktuara nga ngjarje të rralla, për të cilat vetëm më të moshuarit kanë pasur eksperiencë. Ato, pastaj, janë mënyrat në të cilat të moshuarit janë të nevojshëm në shoqëritë tradicionale. Nevojshmëria e tyre ndryshon dhe kontribon për të ndryshuar trajtimin e shoqërisë ndaj të moshuarve
The other set of reasons for variation in the treatment of the elderly is the society's cultural values. For example, there's particular emphasis on respect for the elderly in East Asia, associated with Confucius' doctrine of filial piety, which means obedience, respect and support for elderly parents. Cultural values that emphasize respect for older people contrast with the low status of the elderly in the U.S. Older Americans are at a big disadvantage in job applications. They're at a big disadvantage in hospitals. Our hospitals have an explicit policy called age-based allocation of healthcare resources. That sinister expression means that if hospital resources are limited, for example if only one donor heart becomes available for transplant, or if a surgeon has time to operate on only a certain number of patients, American hospitals have an explicit policy of giving preference to younger patients over older patients on the grounds that younger patients are considered more valuable to society because they have more years of life ahead of them, even though the younger patients have fewer years of valuable life experience behind them. There are several reasons for this low status of the elderly in the U.S. One is our Protestant work ethic which places high value on work, so older people who are no longer working aren't respected. Another reason is our American emphasis on the virtues of self-reliance and independence, so we instinctively look down on older people who are no longer self-reliant and independent. Still a third reason is our American cult of youth, which shows up even in our advertisements. Ads for Coca-Cola and beer always depict smiling young people, even though old as well as young people buy and drink Coca-Cola and beer. Just think, what's the last time you saw a Coke or beer ad depicting smiling people 85 years old? Never. Instead, the only American ads featuring white-haired old people are ads for retirement homes and pension planning.
Struktura tjetër e arsyeve për ndryshim në trajtimin e të moshuarve janë vlerat kulturore të shoqërisë. Për shembull, është një shprehje e veçantë për respektin ndaj të moshuarve në Azine Lindore lidhur me doktrinën e Konfucit te devotshmërisë filiale, që do të thotë bindje, respekt dhe mbështetje për prindërit e moshuar. Vlerat kulturore që thekson respektin për më të vjetrit kontrast me statusin e ulët e të moshuarve në SH.B.A. Amerikanët më të vjetër janë në një situatë të pafavorshme kur aplikojne per punë. Janë në një situatë të pafavorshme në spitale. Spitalet tona kanë një rregullore eksplicite qe kontrollon shperndarjen e burimeve të kujdesit shëndetësor të bazuara në moshë. Ajo shprehje e ligë do të thotë nëse burimet e spitaleve janë të limituara, për shembull nëse vetëm një donator zemre vihet në dispozicion për transplant ose nëse një kirurg ka kohë për të operuar në një numër të caktuar pacientësh, spitalet Amerikane kanë një rregull eksplicit e të dhënit përparësi pacientëve të rinj ndaj atyre të vjetër për arsye se pacientët më të rinj konsiderohen më të vlefshëm në shoqëri, sepse ata kanë më shumë vite në jetët e tyre, edhe pse pacientët më të rinj kanë më pak vite me eksperiencë jetësore të vlefshme prapa tyre. Ka disa aryse për këtë status të ulët për të moshuarit në SH.B.A Njëra është etika protestante e punës e cila vë vlerë të madhe mbi punën, në këtë mënyrë që njerëzit e moshuar që nuk punojnë më nuk janë të respektuar Një aryse tjetër është shprehja jonë Amerikane mbi virtytet e vetë-mbështetjes dhe pavarësise kështu që ne instiktivisht shikojmë poshtë mbi njerëzit e moshuar të cilët nuk janë më te vetedijshem dhe të pavarur. Ende një arsye e tretë është kulti jone Amerikan i të rinjëve i cili shfaqet edhe në reklamat tona. Reklamat për Coca-Cola-n dhe birrën gjithmonë përshkruajnë buzëqeshjen e të rinjëve edhe pse edhe të moshuarit si të rinjtë blejnë dhe pijnë Coca-Cola dhe birrë. Vetëm mendojeni, kur është hera e fundit kur ke parë një reklamë të Coca-Colës apo birrës ku përshkruhen njerëzit e buzëqeshur 85 vjeçar? Kurrë. Në vend të kësaj, reklamat e vetme Amerikane që përmbajnë të moshuar më flokë të bardhë janë reklamat për shtëpitë e pensionimit dhe palnifikimin e pensionit
Well, what has changed in the status of the elderly today compared to their status in traditional societies? There have been a few changes for the better and more changes for the worse. Big changes for the better include the fact that today we enjoy much longer lives, much better health in our old age, and much better recreational opportunities. Another change for the better is that we now have specialized retirement facilities and programs to take care of old people. Changes for the worse begin with the cruel reality that we now have more old people and fewer young people than at any time in the past. That means that all those old people are more of a burden on the few young people, and that each old person has less individual value. Another big change for the worse in the status of the elderly is the breaking of social ties with age, because older people, their children, and their friends, all move and scatter independently of each other many times during their lives. We Americans move on the average every five years. Hence our older people are likely to end up living distant from their children and the friends of their youth. Yet another change for the worse in the status of the elderly is formal retirement from the workforce, carrying with it a loss of work friendships and a loss of the self-esteem associated with work. Perhaps the biggest change for the worse is that our elderly are objectively less useful than in traditional societies. Widespread literacy means that they are no longer useful as repositories of knowledge. When we want some information, we look it up in a book or we Google it instead of finding some old person to ask. The slow pace of technological change in traditional societies means that what someone learns there as a child is still useful when that person is old, but the rapid pace of technological change today means that what we learn as children is no longer useful 60 years later. And conversely, we older people are not fluent in the technologies essential for surviving in modern society. For example, as a 15-year-old, I was considered outstandingly good at multiplying numbers because I had memorized the multiplication tables and I know how to use logarithms and I'm quick at manipulating a slide rule. Today, though, those skills are utterly useless because any idiot can now multiply eight-digit numbers accurately and instantly with a pocket calculator. Conversely, I at age 75 am incompetent at skills essential for everyday life. My family's first TV set in 1948 had only three knobs that I quickly mastered: an on-off switch, a volume knob, and a channel selector knob. Today, just to watch a program on the TV set in my own house, I have to operate a 41-button TV remote that utterly defeats me. I have to telephone my 25-year-old sons and ask them to talk me through it while I try to push those wretched 41 buttons.
Mirë, çfarë ka ndërruar në statusin e të moshuarve sot krahasuar me statusin në shoqëritë tradicionale? Ka pasur disa ndryshime për më të mirë dhe më shumë ndryshime për të keq. Ndryshimet e mëdha për të mirë përfshijnë faktin se sot ne gëzojmë jetë më të gjata, shëndet më të mirë në pleqërine tonë dhe mundësi shumë më të mëdha çlodhjeje Një tjetër ndryshim për të mirë është se ne tani kemi objektet e specializuara për pensionistët dhe programe për tu kujdesur për të moshuarit. Ndryshimet për më këq fillojnë me realitetin mizor që ne tani kemi më shumë njerëz të moshuar dhe më pak të rinj se sa kurdo në të kaluarën Kjo do të thotë se të gjithë ata të moshuar janë më shumë si barrë në disa të rinj dhe se secili i moshuar ka më pak vlerë individuale. Një tjetër ndryshim për të keq në statusin e të moshuarve është thyerja e lidhjeve shoqërore me moshën sepse të moshuarit, fëmijët e tyre, dhe shokët e tyre, të gjithë lëvizin të shpërndarë nga njëri tjetri shumë herë gjatë jetës së tyre. Ne Amerikanët lëvizim mesatarisht çdo 5 vjet. Kështu për të moshuarit tanë është më e mundshme të përfundojne duke jetuar larg nga fëmijët e tyre dhe shokëve të rinisë Ende një tjetër ndryshim për të keq në statusin e të moshuarve është pensionimi formal prej forcës puntore duke bartur me vete një humbje të shokëve të punës dhe një humbje të vetëbesimit që lidhet me punën Ndoshta ndryshimi më i madhë për të keq është që të moshuarit tanë janë objektivisht më pak të vlefshëm se sa në shoqëritë tradicionale. Literatura e përhapur do të thotë se ata nuk janë më të vlefshëm sikur personat e besuar të diturisë. Kur neve na duhet informacion, ne e kerkojmë në një libër ose e kërkojmë në Google në vend që ta gjejmë një të moshuar për ta pyetur. Ritmi i ngadaltë i ndryshimit teknologjik në shoqëritë tradicionale do të thotë se diçka që dikush e mëson si fëmijë është i vlefshëm edhe kur ai person është i moshuar por ritmi i shpejtë i ndryshimit teknologjik sot do të thotë se çka ne mësojmë si fëmijë nuk është i nevojshëm pas 60 vjetëve. Dhe anasjelltas, ne të moshuarit nuk jemi të rrjedhshëm në teknologjitë esenciale për të mbijetuar në shoqërinë moderne. Për shembull, si 15 vjecar, unë konsiderohesha i shkëlqyeshëm në shumëzimin e numrave sepse më duhej ti mësoj përmendësh tabelat e shumëzimit dhe e di si të përdor logaritmat dhe jam i shpejtë në manipulimin e një rregulli Sot, ndonëse, këto aftesi janë krejtësishtte panevojshme sepse çdo idiot mund të shumëzojë numrat 8 shifrorë saktësisht dhe menjëherë me një kalkulatriçe xhepi Anasjelltas, unë në moshën 75 vjeçare jam i paaftë në aftësitë e nevojshme për jetën e përditshme Kompleti i parë i televizionit i famijes time në 1948-ten ka pasur vetëm tri butona që unë i mësova shumë shpejt një buton për ndezje/fikje, një buton për zërin dhe një për të ndryshuar kanalet. Sot, vetëm për të shikuar një program në televizion në shtëpinë time duhet të punoj me një remotë me 41 butona që më mund plotësisht mua. Më duhet të telefonoj djemtë e mi 25 vjecarë dhe ti pyes të më tregojnë se si ta përdorë ndërsa unë mundohem ti shtyp ato 41 butona.
What can we do to improve the lives of the elderly in the U.S., and to make better use of their value? That's a huge problem. In my remaining four minutes today, I can offer just a few suggestions. One value of older people is that they are increasingly useful as grandparents for offering high-quality childcare to their grandchildren, if they choose to do it, as more young women enter the workforce and as fewer young parents of either gender stay home as full-time caretakers of their children. Compared to the usual alternatives of paid babysitters and day care centers, grandparents offer superior, motivated, experienced child care. They've already gained experience from raising their own children. They usually love their grandchildren, and are eager to spend time with them. Unlike other caregivers, grandparents don't quit their job because they found another job with higher pay looking after another baby. A second value of older people is paradoxically related to their loss of value as a result of changing world conditions and technology. At the same time, older people have gained in value today precisely because of their unique experience of living conditions that have now become rare because of rapid change, but that could come back. For example, only Americans now in their 70s or older today can remember the experience of living through a great depression, the experience of living through a world war, and agonizing whether or not dropping atomic bombs would be more horrible than the likely consequences of not dropping atomic bombs. Most of our current voters and politicians have no personal experience of any of those things, but millions of older Americans do. Unfortunately, all of those terrible situations could come back. Even if they don't come back, we have to be able to plan for them on the basis of the experience of what they were like. Older people have that experience. Younger people don't.
Çfarë mund të bëjmë ne për të përmirsuar jetët e të moshuarve në SH.B.A., dhe ti përdorim më mirë vlerat e tyre? Ky është një problem i madh. Në 4 minutat e mbetura për mua sot, mund t'ju ofroj disa sugjerime. Një vlerë e të moshuarve është se ata janë shumë të nevojshëm si gjyshër për të ofruar kujdesje të kualitetit të lartë për fëmijët për nipërit e mbesat e tyre, nëse vendosin ta bëjnë, sa më shumë gra të reja hyjnë në forcën puntore dhe sa më pak prindër të cdo gjinie rrijnë në shtëpi si kujdestarë me kohë të plotë të fëmijëve të tyre. Duke e krahasuar me alternativat e zakonshme e të paguarit kujdestarë për fëmijët dhe qendra të kujdesit ditor gjyshërit ofrojnë kujdes fëmijesh superior motivues dhe me eksperiencë. Ata kanë eksperiencë pasi kanë rritur fëmijët e tyre. Ata i dashurojnë nipërit e mbesat dhe janë të etur për të kaluar më shumë kohë me ta. Përkundër kujdestarëve të tjerë gjyshërit nuk e lënë punën e tyre për shkak se e kanë gjetur një punë tjetër me pagesë më të madhe duke u kujdesur për një fëmijë tjetër. Një vlerë e dytë e të moshuarve është paradoksalisht e bazuar në humbjen e vlerës së tyre si rezultat i të ndryshuarit kushtet dhe teknologjinë e botës Në të njejtën kohë, të moshuarit kanë fituar vlerë në ditët e sotme pikërisht për shkak të eksperiencës së tyre unike për kushtet e jetesës që tani janë bërë të rralla për shkak të ndryshimit të shpejtë, por që mund te kthehet mbrapa. Për shembull, vetëm Amerikanët tanë në të 70'tat ose më të moshuar mund të kujtojnë eksperiencën e të jetuarit gjatë "depresionit te madh", eksperiencën e të jetuarit gjatë një lufte botërore dhe duke menduar se a do të ishte hedhja e bombave atomike më e keqe sesa pasojat e mos-hedhjes së bombave atomike. Shumica e votuesve dhe politikanëve nuk kanë eksperiencë personale të asnje prej këtyre ngjarjeve por shumica e Amerikanëve kanë. Fatkeqësisht, të gjitha ato situata të tmerrshme mund të ktheheshin mbrapa. Edhe nëse nuk kthehen, duhet të jemi të aftë të planifikojme për to në baza të eksperiencës se si ishin ato. Të moshuarit e kanë këtë eksperiencë Të rinjtë nuk e kanë.
The remaining value of older people that I'll mention involves recognizing that while there are many things that older people can no longer do, there are other things that they can do better than younger people. A challenge for society is to make use of those things that older people are better at doing. Some abilities, of course, decrease with age. Those include abilities at tasks requiring physical strength and stamina, ambition, and the power of novel reasoning in a circumscribed situation, such as figuring out the structure of DNA, best left to scientists under the age of 30. Conversely, valuable attributes that increase with age include experience, understanding of people and human relationships, ability to help other people without your own ego getting in the way, and interdisciplinary thinking about large databases, such as economics and comparative history, best left to scholars over the age of 60. Hence older people are much better than younger people at supervising, administering, advising, strategizing, teaching, synthesizing, and devising long-term plans. I've seen this value of older people with so many of my friends in their 60s, 70s, 80s and 90s, who are still active as investment managers, farmers, lawyers and doctors. In short, many traditional societies make better use of their elderly and give their elderly more satisfying lives than we do in modern, big societies.
Vlera e mbetur e të moshuarve që do ta përmend përfshin pranimin se përderisa janë shumë gjëra që të moshuarit nuk mundën të bëjnë, ka edhe shumë gjëra të tjera që ata mund të bëjnë më mirë se të rinjtë. Një sfidë për shoqërinë është vënja në përdorim të atyre gjërave që të vjetrit i bëjnë më mirë. Disa aftësi, sigurisht, zvogëlohen me kalimin e kohës. Ato përfshijnë aftësitë në punët që kërkojnë qëndrueshmëri dhe forcë fizike ambicie, dhe fuqinë për arsyetim të ri në një situatë të kufizuar, siç është gjetja e strukturës së ADN-së që më mirë t'ju lihet shkenctarëve më të rinj se 30 vjet. Në anën tjetër, atributet e vlefshme që rriten me kohën përfshijnë eksperiencë, kuptimin e njerëzve dhe mardhëniet njerëzore, mundësinë për të ndihmuar të tjerët pa e lënë egon tënde të përfshihet, dhe të menduarit në lidhje me bazat e të dhënave ndërdisiplinore të mëdha, siç janë ekonomia dhe historia krahasuese më mirë të ju lihet shkollarëve mbi 60 vjecar. Prandaj të moshuarit janë më të mirë se sa të rinjtë në mbikqyrje, administrim, këshillim, startegji, mësim, sintezimin, dhe hartimin e planeve afatgjata. Unë e kam parë këtë vlerë të moshuarve në shumë shokë të mi në 60-tat e tyre, 70-tat, 80-tat, 90-tat të cilët ende janë aktiv si menaxherë investimesh, fermerë, avokatë dhe doktorë. Shkurt, shumë shoqëri tradicionale i përdorin më mirë të moshuarit dhe u japin të moshuarve jetë më të kënaqshme se sa ne në shoqëritë tona të mëdha, moderne.
Paradoxically nowadays, when we have more elderly people than ever before, living healthier lives and with better medical care than ever before, old age is in some respects more miserable than ever before. The lives of the elderly are widely recognized as constituting a disaster area of modern American society. We can surely do better by learning from the lives of the elderly in traditional societies. But what's true of the lives of the elderly in traditional societies is true of many other features of traditional societies as well. Of course, I'm not advocating that we all give up agriculture and metal tools and return to a hunter-gatherer lifestyle. There are many obvious respects in which our lives today are far happier than those in small, traditional societies. To mention just a few examples, our lives are longer, materially much richer, and less plagued by violence than are the lives of people in traditional societies. But there are also things to be admired about people in traditional societies, and perhaps to be learned from them. Their lives are usually socially much richer than our lives, although materially poorer. Their children are more self-confident, more independent, and more socially skilled than are our children. They think more realistically about dangers than we do. They almost never die of diabetes, heart disease, stroke, and the other noncommunicable diseases that will be the causes of death of almost all of us in this room today. Features of the modern lifestyle predispose us to those diseases, and features of the traditional lifestyle protect us against them.
Paradoksisht në ditët tona, kur kemi më shumë se ndonjë herë tjetër të moshuar, që jetojnë jetë më të shëndetshme dhe me kujdes më të mirë mjeksor se sa ndonjë here tjetër, mosha e vjetër është në disa anë më e mjerë se sa më parë. Jetët e të moshuarve janë të njohura gjerësisht se përbëjnë një zonë fatkeqësie të shoqërisë moderne amerikane. ne sigurisht mund të bëjmë më mirë duke mësuar nga jetët e të moshuarve në shoqëritë tradicionale. Por çka është e vërtet nga jetët e të moshuarve në shoqëritë tradicionale është e vërtetë për shumë karakteristika të tjera edhe të shoqerive tradicionale Sigurisht, nuk po them se duhet ti dorëzojmë mjetet agrikulturore dhe metalike e ti kthehemi stilit te jetesës gjuetar-mbledhës. Ka shumë aspekte të dukshme në të cilat jetët tona sot janë më të lumtura se sa ato në shoqëritë e vogla tradicionale. Ti përmend vetëm disa shembuj, jetët tona janë më te gjata, materialisht më të pasura, më pak të rrënuara nga dhuna se sa jetët e njerëzve në shoqëritë tradicionale. Por ka edhe gjëra që duhet të admirohen për njerëzit në shoqëritë tradicionale, dhe ndoshta të mësojmë nga ato. Jetët e tyre janë shoqërisht më të pasura, se sa tonat, edhe pse materialisht më të varfura. Fëmijët e tyre kanë më shumë vetbesim janë më të pavarsuar, dhe më të zhvilluar shoqërisht se sa fëmijët tanë. Ata mendojnë më realisht se sa ne për rreziqet. Ata pothuajse kurrë nuk vdesin nga diabeti, sëmundjet e zemrës dhe sëmundjeve tjera të pakomunikueshme që do të jenë shkaqet e vdekjes të pothuajse të gjithë neve në këtë dhomë. Karakteristikat e jetesës moderne na predispozojnë ndaj këtyre sëmundjeve, dhe karakteristikat e stilit tradicional të jetesës i mbrojnë ata nga këto sëmundje.
Those are just some examples of what we can learn from traditional societies. I hope that you will find it as fascinating to read about traditional societies as I found it to live in those societies.
Ato janë vetëm disa shembuj se cfarë ne mund të mësojmë prej shoqërive tradicionale. Shpresoj që ju ta gjeni atë interesante për të lexuar për shoqërite tradicionale si e gjeta unë për të jetuar në këto shoqëri.
Thank you.
Faleminderit.
(Applause)
(Applause)