Good morning everyone. First of all, it's been fantastic being here over these past few days. And secondly, I feel it's a great honor to kind of wind up this extraordinary gathering of people, these amazing talks that we've had. I feel that I've fitted in, in many ways, to some of the things that I've heard. I came directly here from the deep, deep tropical rainforest in Ecuador, where I was out -- you could only get there by a plane -- with indigenous people with paint on their faces and parrot feathers on their headdresses, where these people are fighting to try and keep the oil companies, and keep the roads, out of their forests. They're fighting to develop their own way of living within the forest in a world that's clean, a world that isn't contaminated, a world that isn't polluted. And what was so amazing to me, and what fits right in with what we're all talking about here at TED, is that there, right in the middle of this rainforest, was some solar panels -- the first in that part of Ecuador -- and that was mainly to bring water up by pump so that the women wouldn't have to go down. The water was cleaned, but because they got a lot of batteries, they were able to store a lot of electricity. So every house -- and there were, I think, eight houses in this little community -- could have light for, I think it was about half an hour each evening. And there is the Chief, in all his regal finery, with a laptop computer. (Laughter) And this man, he has been outside, but he's gone back, and he was saying, "You know, we have suddenly jumped into a whole new era, and we didn't even know about the white man 50 years ago, and now here we are with laptop computers, and there are some things we want to learn from the modern world. We want to know about health care. We want to know about what other people do -- we're interested in it. And we want to learn other languages. We want to know English and French and perhaps Chinese, and we're good at languages." So there he is with his little laptop computer, but fighting against the might of the pressures -- because of the debt, the foreign debt of Ecuador -- fighting the pressure of World Bank, IMF, and of course the people who want to exploit the forests and take out the oil. And so, coming directly from there to here. But, of course, my real field of expertise lies in an even different kind of civilization -- I can't really call it a civilization. A different way of life, a different being. We've talked earlier -- this wonderful talk by Wade Davis about the different cultures of the humans around the world -- but the world is not composed only of human beings; there are also other animal beings. And I propose to bring into this TED conference, as I always do around the world, the voice of the animal kingdom. Too often we just see a few slides, or a bit of film, but these beings have voices that mean something. And so, I want to give you a greeting, as from a chimpanzee in the forests of Tanzania -- Ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh! (Applause) I've been studying chimpanzees in Tanzania since 1960. During that time, there have been modern technologies that have really transformed the way that field biologists do their work. For example, for the first time, a few years ago, by simply collecting little fecal samples we were able to have them analyzed -- to have DNA profiling done -- so for the first time, we actually know which male chimps are the fathers of each individual infant. Because the chimps have a very promiscuous mating society. So this opens up a whole new avenue of research. And we use GSI -- geographic whatever it is, GSI -- to determine the range of the chimps. And we're using -- you can see that I'm not really into this kind of stuff -- but we're using satellite imagery to look at the deforestation in the area. And of course, there's developments in infrared, so you can watch animals at night, and equipment for recording by video, and tape recording is getting lighter and better. So in many, many ways, we can do things today that we couldn't do when I began in 1960. Especially when chimpanzees, and other animals with large brains, are studied in captivity, modern technology is helping us to search for the upper levels of cognition in some of these non-human animals. So that we know today, they're capable of performances that would have been thought absolutely impossible by science when I began. I think the chimpanzee in captivity who is the most skilled in intellectual performance is one called Ai in Japan -- her name means love -- and she has a wonderfully sensitive partner working with her. She loves her computer -- she'll leave her big group, and her running water, and her trees and everything. And she'll come in to sit at this computer -- it's like a video game for a kid; she's hooked. She's 28, by the way, and she does things with her computer screen and a touch pad that she can do faster than most humans. She does very complex tasks, and I haven't got time to go into them, but the amazing thing about this female is she doesn't like making mistakes. If she has a bad run, and her score isn't good, she'll come and reach up and tap on the glass -- because she can't see the experimenter -- which is asking to have another go. And her concentration -- she's already concentrated hard for 20 minutes or so, and now she wants to do it all over again, just for the satisfaction of having done it better. And the food is not important -- she does get a tiny reward, like one raisin for a correct response -- but she will do it for nothing, if you tell her beforehand. So here we are, a chimpanzee using a computer. Chimpanzees, gorillas, orangutans also learn human sign language. But the point is that when I was first in Gombe in 1960 -- I remember so well, so vividly, as though it was yesterday -- the first time, when I was going through the vegetation, the chimpanzees were still running away from me, for the most part, although some were a little bit acclimatized -- and I saw this dark shape, hunched over a termite mound, and I peered with my binoculars. It was, fortunately, one adult male whom I'd named David Greybeard -- and by the way, science at that time was telling me that I shouldn't name the chimps; they should all have numbers; that was more scientific. Anyway, David Greybeard -- and I saw that he was picking little pieces of grass and using them to fish termites from their underground nest. And not only that -- he would sometimes pick a leafy twig and strip the leaves -- modifying an object to make it suitable for a specific purpose -- the beginning of tool-making. The reason this was so exciting and such a breakthrough is at that time, it was thought that humans, and only humans, used and made tools. When I was at school, we were defined as man, the toolmaker. So that when Louis Leakey, my mentor, heard this news, he said, "Ah, we must now redefine 'man,' redefine 'tool,' or accept chimpanzees as humans." (Laughter) We now know that at Gombe alone, there are nine different ways in which chimpanzees use different objects for different purposes. Moreover, we know that in different parts of Africa, wherever chimps have been studied, there are completely different tool-using behaviors. And because it seems that these patterns are passed from one generation to the next, through observation, imitation and practice -- that is a definition of human culture. What we find is that over these 40-odd years that I and others have been studying chimpanzees and the other great apes, and, as I say, other mammals with complex brains and social systems, we have found that after all, there isn't a sharp line dividing humans from the rest of the animal kingdom. It's a very wuzzy line. It's getting wuzzier all the time as we find animals doing things that we, in our arrogance, used to think was just human. The chimps -- there's no time to discuss their fascinating lives -- but they have this long childhood, five years of suckling and sleeping with the mother, and then another three, four or five years of emotional dependence on her, even when the next child is born. The importance of learning in that time, when behavior is flexible -- and there's an awful lot to learn in chimpanzee society. The long-term affectionate supportive bonds that develop throughout this long childhood with the mother, with the brothers and sisters, and which can last through a lifetime, which may be up to 60 years. They can actually live longer than 60 in captivity, so we've only done 40 years in the wild so far. And we find chimps are capable of true compassion and altruism. We find in their non-verbal communication -- this is very rich -- they have a lot of sounds, which they use in different circumstances, but they also use touch, posture, gesture, and what do they do? They kiss; they embrace; they hold hands. They pat one another on the back; they swagger; they shake their fist -- the kind of things that we do, and they do them in the same kind of context. They have very sophisticated cooperation. Sometimes they hunt -- not that often, but when they hunt, they show sophisticated cooperation, and they share the prey. We find that they show emotions, similar to -- maybe sometimes the same -- as those that we describe in ourselves as happiness, sadness, fear, despair. They know mental as well as physical suffering. And I don't have time to go into the information that will prove some of these things to you, save to say that there are very bright students, in the best universities, studying emotions in animals, studying personalities in animals. We know that chimpanzees and some other creatures can recognize themselves in mirrors -- "self" as opposed to "other." They have a sense of humor, and these are the kind of things which traditionally have been thought of as human prerogatives. But this teaches us a new respect -- and it's a new respect not only for the chimpanzees, I suggest, but some of the other amazing animals with whom we share this planet. Once we're prepared to admit that after all, we're not the only beings with personalities, minds and above all feelings, and then we start to think about ways we use and abuse so many other sentient, sapient creatures on this planet, it really gives cause for deep shame, at least for me. So, the sad thing is that these chimpanzees -- who've perhaps taught us, more than any other creature, a little humility -- are in the wild, disappearing very fast. They're disappearing for the reasons that all of you in this room know only too well. The deforestation, the growth of human populations, needing more land. They're disappearing because some timber companies go in with clear-cutting. They're disappearing in the heart of their range in Africa because the big multinational logging companies have come in and made roads -- as they want to do in Ecuador and other parts where the forests remain untouched -- to take out oil or timber. And this has led in Congo basin, and other parts of the world, to what is known as the bush-meat trade. This means that although for hundreds, perhaps thousands of years, people have lived in those forests, or whatever habitat it is, in harmony with their world, just killing the animals they need for themselves and their families -- now, suddenly, because of the roads, the hunters can go in from the towns. They shoot everything, every single thing that moves that's bigger than a small rat; they sun-dry it or smoke it. And now they've got transport; they take it on the logging trucks or the mining trucks into the towns where they sell it. And people will pay more for bush-meat, as it's called, than for domestic meat -- it's culturally preferred. And it's not sustainable, and the huge logging camps in the forest are now demanding meat, so the Pygmy hunters in the Congo basin who've lived there with their wonderful way of living for so many hundreds of years are now corrupted. They're given weapons; they shoot for the logging camps; they get money. Their culture is being destroyed, along with the animals upon whom they depend. So, when the logging camp moves, there's nothing left. We talked already about the loss of human cultural diversity, and I've seen it happening with my own eyes. And the grim picture in Africa -- I love Africa, and what do we see in Africa? We see deforestation; we see the desert spreading; we see massive hunger; we see disease and we see population growth in areas where there are more people living on a certain piece of land than the land can possibly support, and they're too poor to buy food from elsewhere. Were the people that we heard about yesterday, on the Easter Island, who cut down their last tree -- were they stupid? Didn't they know what was happening? Of course, but if you've seen the crippling poverty in some of these parts of the world it isn't a question of "Let's leave the tree for tomorrow." "How am I going to feed my family today? Maybe I can get just a few dollars from this last tree which will keep us going a little bit longer, and then we'll pray that something will happen to save us from the inevitable end." So, this is a pretty grim picture. The one thing we have, which makes us so different from chimpanzees or other living creatures, is this sophisticated spoken language -- a language with which we can tell children about things that aren't here. We can talk about the distant past, plan for the distant future, discuss ideas with each other, so that the ideas can grow from the accumulated wisdom of a group. We can do it by talking to each other; we can do it through video; we can do it through the written word. And we are abusing this great power we have to be wise stewards, and we're destroying the world. In the developed world, in a way, it's worse, because we have so much access to knowledge of the stupidity of what we're doing. Do you know, we're bringing little babies into a world where, in many places, the water is poisoning them? And the air is harming them, and the food that's grown from the contaminated land is poisoning them. And that's not just in the far-away developing world; that's everywhere. Do you know we all have about 50 chemicals in our bodies we didn't have about 50 years ago? And so many of these diseases, like asthma and certain kinds of cancers, are on the increase around places where our filthy toxic waste is dumped. We're harming ourselves around the world, as well as harming the animals, as well as harming nature herself -- Mother Nature, that brought us into being; Mother Nature, where I believe we need to spend time, where there's trees and flowers and birds for our good psychological development. And yet, there are hundreds and hundreds of children in the developed world who never see nature, because they're growing up in concrete and all they know is virtual reality, with no opportunity to go and lie in the sun, or in the forest, with the dappled sun-specks coming down from the canopy above. As I was traveling around the world, you know, I had to leave the forest -- that's where I love to be. I had to leave these fascinating chimpanzees for my students and field staff to continue studying because, finding they dwindled from about two million 100 years ago to about 150,000 now, I knew I had to leave the forest to do what I could to raise awareness around the world. And the more I talked about the chimpanzees' plight, the more I realized the fact that everything's interconnected, and the problems of the developing world so often stem from the greed of the developed world, and everything was joining together, and making -- not sense, hope lies in sense, you said -- it's making a nonsense. How can we do it? Somebody said that yesterday. And as I was traveling around, I kept meeting young people who'd lost hope. They were feeling despair, they were feeling, "Well, it doesn't matter what we do; eat, drink and be merry, for tomorrow we die. Everything is hopeless -- we're always being told so by the media." And then I met some who were angry, and anger that can turn to violence, and we're all familiar with that. And I have three little grandchildren, and when some of these students would say to me at high school or university, they'd say, "We're angry," or "We're filled with despair, because we feel you've compromised our future, and there's nothing we can do about it." And I looked in the eyes of my little grandchildren, and think how much we've harmed this planet since I was their age. I feel this deep shame, and that's why in 1991 in Tanzania, I started a program that's called Roots and Shoots. There's little brochures all around outside, and if any of you have anything to do with children and care about their future, I beg that you pick up that brochure. And Roots and Shoots is a program for hope. Roots make a firm foundation. Shoots seem tiny, but to reach the sun they can break through brick walls. See the brick walls as all the problems that we've inflicted on this planet. Then, you see, it is a message of hope. Hundreds and thousands of young people around the world can break through, and can make this a better world. And the most important message of Roots and Shoots is that every single individual makes a difference. Every individual has a role to play. Every one of us impacts the world around us everyday, and you scientists know that you can't actually -- even if you stay in bed all day, you're breathing oxygen and giving out CO2, and probably going to the loo, and things like that -- you're making a difference in the world. So, the Roots and Shoots program involves youth in three kinds of projects. And these are projects to make the world around them a better place. One project to show care and concern for your own human community. One for animals, including domestic animals -- and I have to say, I learned everything I know about animal behavior even before I got to Gombe and the chimps from my dog, Rusty, who was my childhood companion. And the third kind of project: something for the local environment. So what the kids do depends first of all, how old are they -- and we go now from pre-school right through university. It's going to depend whether they're inner-city or rural. It's going to depend if they're wealthy or impoverished. It's going to depend which part, say, of America they're in. We're in every state now, and the problems in Florida are different from the problems in New York. It's going to depend on which country they're in -- and we're already in 60-plus countries, with about 5,000 active groups -- and there are groups all over the place that I keep hearing about that I've never even heard of, because the kids are taking the program and spreading it themselves. Why? Because they're buying into it, and they're the ones who get to decide what they're going to do. It isn't something that their parents tell them, or their teachers tell them. That's effective, but if they decide themselves, "We want to clean this river and put the fish back that used to be there. We want to clear away the toxic soil from this area and have an organic garden. We want to go and spend time with the old people and hear their stories and record their oral histories. We want to go and work in a dog shelter. We want to learn about animals. We want ... " You know, it goes on and on, and this is very hopeful for me. As I travel around the world 300 days a year, everywhere there's a group of Roots and Shoots of different ages. Everywhere there are children with shining eyes saying, "Look at the difference we've made." And now comes the technology into it, because with this new way of communicating electronically these kids can communicate with each other around the world. And if anyone is interested to help us, we've got so many ideas but we need help -- we need help to create the right kind of system that will help these young people to communicate their excitement. But also -- and this is so important -- to communicate their despair, to say, "We've tried this and it doesn't work, and what shall we do?" And then, lo and behold, there's another group answering these kids who may be in America, or maybe this is a group in Israel, saying, "Yeah, you did it a little bit wrong. This is how you should do it." The philosophy is very simple. We do not believe in violence. No violence, no bombs, no guns. That's not the way to solve problems. Violence leads to violence, at least in my view. So how do we solve? The tools for solving the problems are knowledge and understanding. Know the facts, but see how they fit in the big picture. Hard work and persistence --don't give up -- and love and compassion leading to respect for all life. How many more minutes? Two, one? Chris Anderson: One -- one to two. Jane Goodall: Two, two, I'm going to take two. (Laughter) Are you going to come and drag me off? (Laughter) Anyway -- so basically, Roots and Shoots is beginning to change young people's lives. It's what I'm devoting most of my energy to. And I believe that a group like this can have a very major impact, not just because you can share technology with us, but because so many of you have children. And if you take this program out, and give it to your children, they have such a good opportunity to go out and do good, because they've got parents like you. And it's been so clear how much you all care about trying to make this world a better place. It's very encouraging. But the kids do ask me -- and this won't take more than two minutes, I promise -- the kids say, "Dr. Jane, do you really have hope for the future? You travel, you see all these horrible things happening." Firstly, the human brain -- I don't need to say anything about that. Now that we know what the problems are around the world, human brains like yours are rising to solve those problems. And we've talked a lot about that. Secondly, the resilience of nature. We can destroy a river, and we can bring it back to life. We can see a whole area desolated, and it can be brought back to bloom again, with time or a little help. And thirdly, the last speaker talked about -- or the speaker before last, talked about the indomitable human spirit. We are surrounded by the most amazing people who do things that seem to be absolutely impossible. Nelson Mandela -- I take a little piece of limestone from Robben Island Prison, where he labored for 27 years, and came out with so little bitterness, he could lead his people from the horror of apartheid without a bloodbath. Even after the 11th of September -- and I was in New York and I felt the fear -- nevertheless, there was so much human courage, so much love and so much compassion. And then as I went around the country after that and felt the fear -- the fear that was leading to people feeling they couldn't worry about the environment any more, in case they seemed not to be patriotic -- and I was trying to encourage them, somebody came up with a little quotation from Mahatma Gandhi, "If you look back through human history, you see that every evil regime has been overcome by good." And just after that a woman brought me this little bell, and I want to end on this note. She said, "If you're talking about hope and peace, ring this. This bell is made from metal from a defused landmine, from the killing fields of Pol Pot -- one of the most evil regimes in human history -- where people are now beginning to put their lives back together after the regime has crumbled. So, yes, there is hope, and where is the hope? Is it out there with the politicians? It's in our hands. It's in your hands and my hands and those of our children. It's really up to us. We're the ones who can make a difference. If we lead lives where we consciously leave the lightest possible ecological footprints, if we buy the things that are ethical for us to buy and don't buy the things that are not, we can change the world overnight. Thank you.
Dzień dobry. Po pierwsze, chciałabym powiedzieć, że to wspaniałe, że mogłam tutaj być przez ostatnie kilka dni. A po drugie, czuję się wyróżniona, że mogę wystąpić na końcu tego spotkania wspaniałych ludzi, tych wszystkich niesamowitych wykładów. Zgadzam się w wielu aspektach z niektórymi przedstawionymi tutaj tezami. Przybyłam do was bezpośrednio z ogromnego lasu tropikalnego w Ekwadorze, gdzie można się dostać tylko samolotem. Przebywałam z tubylcami o pomalowanych twarzach i włosami przystrojonymi piórami papug. Tam ci ludzie walczą, by firmy wydobywcze i drogi nie wdarły się w ich las. Walczą o to, by móc żyć w lesie po swojemu, w świecie czystym, świecie nieskażonym, w świecie niezanieczyszczonym. Jest tam coś niesamowitego, co pasuje do tematów, które omawiamy w TED. W środku głębokiej dżungli są zainstalowane panele słoneczne, pierwsze w tej części Ekwadoru, których głównym zadaniem jest pompowanie wody, aby kobiety nie musiały po nią chodzić. Woda była uzdatniana, ale ponieważ mieli wiele akumulatorów, zaczęli magazynować elektryczność. Dlatego w każdym z ośmiu domów w tej małej społeczności było światło, przez pół godziny każdego wieczoru. Wódz wioski w królewskich ozdobach siedział z laptopem w rękach. (Śmiech) Ten człowiek spędził trochę czasu poza wioską, ale wrócił. Powiedział: "Wiesz, dzięki elektryczności przeskoczyliśmy do zupełnie innej epoki. Nie wiedzieliśmy, że istnieją biali ludzie, jeszcze 50 lat temu, a teraz mamy laptopy i chcemy uczyć się od nowoczesnego świata. Chcemy się uczyć, jak dbać o zdrowie. Chcemy wiedzieć, czym zajmują się inni ludzie, interesuje nas to. I chcemy uczyć się języków obcych. Chcemy mówić po angielsku, francusku i może nawet po chińsku, a mamy zdolności językowe". Więc ten wódz ze swoim małym laptopem stara się walczyć z przeciwnościami i przeszkodami, z powodu długu zagranicznego Ekwadoru, walczy z presją Banku Światowego, MFW i oczywiście z tymi, którzy chcą wyzyskiwać las, wydobywać ropę. A więc, przybywam bezpośrednio stamtąd. Oczywiście, moja prawdziwa dziedzina badań zajmuje się jeszcze bardziej odmiennym rodzajem cywilizacji. Nie mogę jej nawet nazwać cywilizacją. Inny rodzaj życia, innego rodzaju stworzenie. Wade Davis w swoim wspaniałym wykładzie mówił o różnorodności kultur na całym świecie, jednak świat nie jest zamieszkały tylko przez istoty ludzkie, żyją tu także inne zwierzęta. I proponuję wprowadzić na konferencję TED, tak jak robię na całym świecie, prawo głosu zwierząt. Zbyt często widzimy tylko kilka zdjęć albo kawałek filmu, ale te istoty mają także swój głos, który coś przekazuje. Więc chcę wam przekazać pozdrowienia, tak, jak robią to szympansy w Tanzanii... Uu, uu, uu... (Brawa) Zajmuję się badaniem szympansów w Tanzanii od roku 1960. W trakcie tego czasu pojawiła się nowoczesna technologia, która w sposób diametralny zmieniła sposób pracy biologów. która w sposób diametralny zmieniła sposób pracy biologów. Na przykład, kilka lat temu po raz pierwszy udało się, po prostu dzięki zebraniu próbek kału szympansów i analizie materiału genetycznego, ustalić, po raz pierwszy, który samiec jest ojcem każdego dziecka w stadzie. Bo społeczność szympansów jest bardzo rozwiązła. Więc tak pojawiła się zupełnie nowa sfera badań. I używamy także [GIS] - Geograficznych czegośtam, aby oszacować rozmiar terytoriów szympansów. I wykorzystujemy także... Widzicie, że mało się na tym znam. Wykorzystujemy zdjęcia satelitarne, aby obserwować wylesianie na tym terenie. Pojawiają się nowe urządzenia pracujące w podczerwieni, więc możemy obserwować zwierzęta w nocy. Sprzęt do rejestracji wideo i taśmy stają się lżejsze i coraz lepsze. Więc trzeba przyznać, że obecnie potrafimy zrobić znacznie więcej, niż kiedy zaczęłam badania, w roku 1960. Szczególnie w przypadku badań szympansów i innych zwierząt z rozwiniętym mózgiem, badanych w niewoli, gdzie nowoczesna technologia pomaga odkrywać wyższe poziomy poznania u gatunków innych, niż ludzki. Dzięki temu wiemy, że potrafią dokonać tego, co wydawało się niemożliwe z punktu widzenia nauki, kiedy zaczynałam swoją karierę. z punktu widzenia nauki, kiedy zaczynałam swoją karierę. Najbardziej uzdolnionym intelektualnie przykładem takich zwierząt jest chyba mieszkająca w Japonii szympansica Ai, której imię znaczy "miłość". Opiekuje się nią wspaniały i wrażliwy człowiek. Ai kocha swój komputer. Opuszcza swoje stado, zostawia wodopój, nawet swoje drzewa, wszystko, żeby usiąść przed tym komputerem. Uwielbia go, jak dzieci gry wideo. Ma 28 lat. Posługuje się monitorem komputera i touchpadem szybciej, niż większość ludzi. Rozwiązuje bardzo skomplikowane zadania, nie mam czasu na szczegóły, ale niesamowite w tej szympansicy jest to, że nie lubi popełniać błędów. Jeśli jej nie idzie, jeśli wynik jest niezadowalający, podchodzi i zaczyna pukać w szybę, ponieważ nie widzi badacza po drugiej stronie. Tak prosi, by pozwolić jej spróbować jeszcze raz. A jej koncentracja... Koncentrowała się bardzo przez około 20 minut, a teraz chce zrobić to jeszcze raz, dla samej satysfakcji ze zrobienia czegoś lepiej. Nagroda nie jest ważna, co prawda otrzymuje małą nagrodę w postaci rodzynki za poprawne wykonanie zadanie, ale i tak zrobi to za za nic, jeśli ją o to poprosić. A więc mamy szympansicę używającą komputera. Szympansy, goryle, orangutany uczą się też ludzkiego języka migowego. Ale co ważne, kiedy po raz pierwszy byłam w Gombe, w roku 1960, co pamiętam tak dobrze, jakby wydarzyło się to wczoraj, kiedy pierwszy raz przedzierałam się przez gęstwinę zieleni, szympansy jeszcze przede mną uciekały, choć kilkoro było bardziej przyzwyczajonych do ludzi. Nagle ujrzałam ciemny, zgarbiony kształt nad termitierą i spojrzałam przez swoją lornetkę. Zobaczyłam szympansa, którego później nazwałam Dawid Siwobrody. Przy okazji, nauka wtedy nie aprobowała nadawania imion szympansom, miały mieć numery, co uważano za bardziej naukowe. W każdym razie, zauważyłam, że Dawid Siwobrody zrywa źdźbła trawy i używa ich do wyciągania termitów z podziemnego gniazda. I nie tylko to, bo czasem zrywał gałązkę z liśćmi, a następnie te liście usuwał. Dostosowanie przedmiotu do określonego zastosowania to początek wytwarzania narzędzi. To było przełomowe odkrycie, bo wtedy uważano, że tylko i wyłącznie ludzie potrafią wytwarzać i wykorzystywać narzędzia. Na studiach uczono mnie, że człowiek to zwierzę, które używa narzędzi. Więc kiedy mój mentor Louis Leakey usłyszał o tym odkryciu, powiedział: "Musimy teraz zmienić definicję człowieka i narzędza, albo pogodzić się z człowieczeństwem szympansów". (Śmiech) Wiemy dziś, że w samym Gombe szympansy używają narzędzi na dziewięć różnych sposobów, do różnych celów. Co więcej, w innych rejonach Afryki, gdziekolwiek badano szympansy, odkrywano zupełnie inne narzędzia i sposoby ich używania. A ponieważ wygląda na to, że te umiejętności przekazywane są z pokolenia na pokolenie, poprzez obserwację, naśladownictwo i praktykę, daje nam to definicję ludzkiej kultury. I tak, w trakcie tych 40 lat badań przeprowadzanych przeze mnie i innych na szympansach i innych naczelnych, czy jak ja mawiam, na innych ssakach ze złożonymi mózgami i systemem społecznym, odkryliśmy, że nie istnieje wyraźna linia oddzielająca ludzi od królestwa zwierząt. To bardzo niewyraźna linia. Coraz mniej wyraźna, bo ciągle odkrywamy, że zwierzęta potrafią coś, co arogancko uważaliśmy wyłącznie za ludzkie. Nie mam czasu, by opowiedzieć o fascynującym życiu szympansów, ale ich dzieciństwo jest całkiem długie, przez pięć lat są karmione piersią i śpią z matką, a kolejne 3-5 lat są emocjonalnie zależne od matki, nawet gdy rodzi się nowe potomstwo. W tym czasie zachowania da się kształtować, więc nauka jest ważna, a w społeczeństwie szympansów wiele trzeba się nauczyć. Długotrwała więź uczuciowa i wsparcie, rozwijające się w dzieciństwie pomiędzy potomstwem i matką, pomiędzy braćmi i siostrami, może trwać przez całe życie, które czasem trwa aż 60 lat. Szympansy w niewoli żyją nawet dłużej, niż 60 lat. Szympansy na wolności badamy dopiero 40 lat, i odkryliśmy, że są one zdolne do prawdziwego współczucia i altruizmu. Odnajdziemy to w ich bogatej komunikacji niewerbalnej. Wydają wiele dźwięków, których używają w różnych okolicznościach, ale wyrażają się też poprzez dotyk, postawę i gesty. I jak myślicie, co robią? Całują się, obejmują, trzymają za ręce. Poklepują się po plecach, kroczą dumnie, grożą pięścią... Czynności, które wykonujemy również my, i to w tym samym kontekście. Wykazują się złożoną współpracą. Czasami polują, choć niezbyt często, podczas polowania wykazują się złożoną współpracą, i dzielą się później zdobyczą. Okazują także emocje podobne, a może takie same, jak emocje, które określamy jako szczęście, smutek, strach i rozpacz. Znają cierpienie psychiczne i fizyczne. Nie mam czasu, aby udzielić wam informacji, aby udowodnić te twierdzenia. Powiem tylko, że wielu bystrych studentów najlepszych uniwersytetów bada emocje i osobowość zwierząt. Wiemy, ze szympansy i niektóre inne stworzenia rozpoznają swoje odbicie w lustrze - wiedzą, że to nie ktoś inny. Posiadają poczucie humoru, a to są przecież cechy tradycyjnie uważane za cechy wyłącznie ludzkie. Ale to uczy nas nowego szacunku do zwierząt, i to nie tylko dla szympansów, ale też innych wspaniałych zwierząt, z którymi dzielimy planetę. I kiedy będziemy w stanie przyznać, że nie tylko my posiadamy osobowość, umysł i przede wszystkim uczucia, będziemy musieli zastanowić się nad tym, jak wykorzystujemy i nękamy inne myślące istoty na tej planecie. To wszystko sprawia, że czujemy wielki wstyd, przynajmniej ja go czuję. Smutne jest to, że szympansy, które bardziej niż inne stworzenia uczą nas trochę pokory, wymierają w szybkim tempie. Większość z osób w tej sali wie dobrze, dlaczego znikają. Większość z osób w tej sali wie dobrze, dlaczego znikają. Wylesianie, wzrost ludzkiej populacji, która potrzebuje więcej ziemi. Wymierają, ponieważ firmy zajmujące się obróbką drewna wycinają połacie lasów. Giną we własnym środowisku, w sercu Afryki, ponieważ potężne międzynarodowe firmy rynku drzewnego zbudowały drogi, które chcą także budować w Ekwadorze i w innych miejscach, gdzie las jest wciąż nietknięty, aby eksploatować ropę i drewno. A w Dorzeczu Konga i innych rejonach świata, doprowadza to do tzw. "handlu dziczyzną z buszu". A znaczy to, że choć przez setki, może nawet tysiące lat, ludzie potrafili koegzystować ze środowiskiem naturalnym, w harmonii ze światem, zabijając tylko tyle zwierzyny, ile potrzebowali, aby wyżywić siebie i swoja rodzinę, nagle w skutek wybudowania dróg pojawiają się myśliwi z miasta. Strzelają do wszystkiego, co się rusza i jest większe od szczura, a mięso wędzą lub suszą na słońcu. Mają też transport, ładują to na ciężarówki do przewozu drewna, lub do przewozy ropy, i zawożą wszystko do miasta, aby sprzedać. A ludzie chętnie zapłacą więcej za tzw. dziczyznę z buszu, niż mięso ze zwierząt hodowlanych, w ich kulturze to rarytas. Biorą więcej, niż las wytwarza, a bazy zajmujące się wycinką drzew także chcą mięsa, więc myśliwi Pigmeje z Dorzecza Kongo, którzy żyli w cudownej harmonii z naturą przez setki lat, stają się teraz skorumpowani. Dostają broń i zabijają zwierzynę, za którą dostają pieniądze. Ich kultura wymiera razem ze zwierzyną, której potrzebują do przetrwania. Więc kiedy baza opuszcza dany teren, nie zostawia nic za sobą. Mówiono tu o utracie różnorodności kulturowej. Ja widziałam ten proces na własne oczy. I oto ponury obraz Afryki. Kocham Afrykę, i co widzimy tam obecnie? Widzimy wylesianie, poszerzanie się pustyni, ogromny głód, widzimy rozwój chorób i wzrost populacji w rejonach, gdzie zagęszczenie ludności jest zbyt duże, by utrzymać się z uprawy, a ludzie są zbyt biedni, by kupować jedzenie. Mieszkańcy Wysp Wielkanocnej, o których słyszeliśmy wczoraj, którzy wycieli wszystkie drzewa - czy byli głupcami? Czy nie zdawali sobie sprawy, co robią? Oczywiście, ale w obliczu ogromnej biedy w pewnych częściach naszego świata traci sens twierdzenie "oszczędźmy to drzewo dla potomków". Czym mam nakarmić dziś rodzinę? Może za ostatnie drzewo dostanę kilka dolarów, co pozwoli nam przeżyć kolejny dzień, a później będziemy się modlić o cud, który ocali nas od nieuchronnej zagłady". To całkiem ponury obraz rzeczywistości. Jedyną cechą, którą różnimy się od szympansów i innych żyjących istot jest nasz wyrafinowany język mówiony, który pozwala opowiedzieć dzieciom o rzeczach, których już nie ma. Możemy opowiadać o odległej przeszłości, planować przyszłość, dyskutować o pomysłach, które mogą być ulepszane dzięki zbiorowej mądrości. Możemy to osiągnąć poprzez rozmowę, nagrania wideo, słowo pisane. Jednak nadużywamy wspaniałego daru mowy, nie jesteśmy rozsądni i niszczymy świat. Można powiedzieć, że w świecie rozwiniętym jest jeszcze gorzej, ponieważ mamy taki łatwy dostęp do wiedzy o głupocie naszych poczynań. Czy wiecie, że rodzimy dzieci w świecie, gdzie w wielu miejscach woda jest dla nich trująca. Szkodzi im zanieczyszczone powietrze, żywność wychodowana na skażonej glebie zatruwa ich ciała. I nie mówię tylko o krajach rozwijających się, tak jest wszędzie. Wiecie, że w naszych ciałach jest 50 związków chemicznych, których nie było 50 lat temu? I tak wiele chorób, jak astma czy pewne rodzaje raka, staje się powszechne w okolicy miejsc, gdzie składuje się toksyczne odpady. Na całym świecie sami sobie robimy krzywdę, raniąc przy okazji zwierzęta oraz otaczającą nas przyrodę. Matkę Naturę, która nas stworzyła. Matka Natura, która jest nam potrzebna do wypoczynku wśród drzew, kwiatów i ptaków, dla naszego dobrego samopoczucia. Setki dzieci w krajach rozwiniętych nie spotykają się nigdy z naturą, ponieważ dorastają w betonowych blokach, znają tylko wirtualną rzeczywistość, nie mają możliwości wygrzania się na słońcu, albo spacerowania w lesie między promieniami padającymi na nie z góry przez liście. Kiedy podróżowałam po świecie, musiałam opuścić las, miejsce które kocham. Musiałam zostawić te fascynujące szympansy i pozwolić studentom i współpracownikom kontynuować badania, ponieważ kiedy odkryłam, że ich populacja zmniejszyła się z ok. 2 mln sto lat temu do około 150 tys. teraz, zrozumiałam że muszę opuścić las i zrobić wszystko, by uświadomić to ludziom na całym świecie. I im częściej mówię o sytuacji szympansów, tym bardziej staję się przekonana, że wszystko jakoś się łączy i problemy krajów rozwijających się tak często płyną z zachłanności świata rozwiniętego. Wszystko mi się poukładało, nie w sens, bo w sensie leży nadzieja, ale w nonsens. Jak możemy tak postępować? Ktoś powiedział to wczoraj. Na całym świecie spotykam młodych ludzi, którzy stracili nadzieję. Są zrozpaczeni. Powtarzają: "Nie ważne, co robimy, jedzmy, pijmy, żyjmy chwilą, bo jutro i tak umrzemy. Nie ma nadziei - to nam przekazują media". Spotkałam także ludzi pełnych gniewu, a gniew może zmienić się w przemoc, o czym doskonale wiemy. Mam trójkę małych wnuków i kiedy ci studenci uniwersyteccy, czy licealiści mówili "Jesteśmy źli", albo "Jesteśmy przepełnieni rozpaczą, ponieważ czujemy, że zaprzepaściliście naszą przyszłość i nic nie możemy z tym zrobić", spoglądałam w oczy wnucząt i myślałam, jak bardzo skrzywdziliśmy tę planetę, od kiedy byłam w ich wieku. Czuję głęboki wstyd i dlatego w Tanzani w 1991 roku założyłam program Korzenie i Pędy (Roots and Shoots). Na zewnątrz są dostępne broszury i jeśli ktoś ma do czynienia z dziećmi zależy mu na ich przyszłości, proszę, aby zapoznał się z tą broszurką. Korzenie i Pędy to program dążenia ku nadziei. Korzenie tworzą mocny fundament. Młode pędy wydają się wątłe, ale by dosięgnąć słońca, potrafią przebić mur. Tym murem są wszystkie probelmy, które wyrządziliśmy naszej planecie. Jak widzicie, to przesłanie o nadziei. Setki tysięcy młodych ludzi na całym świecie mogą przebić się przez te problemy i stworzyć lepszy świat. A najważniejszym przesłaniem programu Korzenie i Pędy jest to, że każda jednostka może dokonać zmian. Każdy z nas ma rolę do odegrania. Każdy wpływa codziennie na otaczający nas świat, a wy, naukowcy, wiecie że nie można nie... Nawet jeśli cały dzień spędzisz w łóżku, przecież wdychasz tlen i wydychasz dwutlenek węgla, korzystasz z łazienki i tak dalej. i wydychasz dwutlenek węgla, korzystasz z łazienki i tak dalej. Wpływasz na świat. Program Korzenie i Pędy angażuje młodzież w trzy rodzaje projektów. Są to zadania, które mają za zadanie odmienić na lepsze ich świat. Pierwszy projekt uczy, jak troszczyć się o społeczność ludzką. Inny, jak zadbać o zwierzęta, wliczając w to zwierzęta domowe, a przyznam, że nauczyłam się wszystkiego o zachowaniu zwierząt przed dotarciem do Gombe i szympansów, od mojego psa, Rustiego, który towarzyszył mi w dzieciństwie. Trzeci typ projektu to dbanie o środowisko lokalne. To, czym dziecko się zajmuje, zależy przede wszystkim od wieku. Działamy z dziećmi od wieku przedszkolnego, aż po studentów. Zależy to także od tego, czy to dzieci miejskie, czy wiejskie. Zależy to także od zamożności ich rodzin, a także od tego, w jakiej części kraju mieszkają. Działamy już we wszystkich stanach USA, a problemy na Florydzie są inne, niż problemy w Nowym Jorku. Zależy to także od kraju. Obecnie jesteśmy w ponad 60 krajach, gdzie działa 5000 grup i ciągle słyszę o tym, że wszędzie pojawiają się nowe grupy, o których nie słyszałam, bo dzieci angażują się w ten program i same zabierają go dalej. Dlaczego? Ponieważ podoba im się ten pomysł i to one same decydują, czym się zająć. To nie jest coś, co każą rodzice czy nauczyciele. To nie jest coś, co każą rodzice czy nauczyciele. Rozkazy bywają skuteczne, ale jeśli dzieci decydują same... "Chcemy oczyścić tę rzekę i zarybić ją, by była jak kiedyś. Chcemy pozbyć się skażonej ziemi i stworzyć tu ogród z organiczną uprawą. Chcemy spędzać czas ze starszymi osobami, słuchać i nagrywać ich opowieści. Chcemy pracować w schronisku dla psów. Chcemy uczyć się o zwierzętach. Chcemy..." To nie ma końca i to napawa mnie nadzieją na przyszłość. Przez 300 dni w roku podróżuję po świecie i wszędzie napotykam grupy Korzeni i Pędów, dzieci w różnym wieku. Wszędzie dzieci mówią mi z dumą: "Spójrz, ile zmieniliśmy!" A z pomocą przychodzi nam technologia, ponieważ dzięki nowym rodzajom komunikacji drogą elektroniczną, te dzieciaki mogą rozmawiać ze sobą na całym świecie. Jeśli jesteście zainteresowani pomocą - mamy tyle pomysłów, ale potrzebujemy pomocy w stworzeniu odpowiedniego systemu, który pomoże tym młodym osobom przekazywać swoje zaangażowanie. Ale także, co ważne, pozwoli im mówić o bezradności, mówić "Spróbowaliśmy tego, nie udało się, co teraz zrobić?" I oto inna grupa odpowie tym dzieciom, grupa z Ameryki, może w Izraelu. Powie: "Tak, zrobiliście to trochę źle. Oto, jak należy to zrobić". Nasza filozofia jest bardzo prosta. Nie wierzymy w przemoc. Żadnej przemocy, bomb czy broni. To nie jest droga do rozwiązywania problemów Przemoc prowadzi do przemocy, przynajmniej ja tak uważam. Więc jak rozwiązujemy problemy? Narzędziami do rozwiązywania problemów są wiedza i zrozumienie. Poznać fakty i zobaczyć, jak pasują do całości. Ciężka praca i wytrwałość - niepoddawanie się, oraz miłość i współczucie, które uczą szacunku do życia. Ile pozostało mi minut? Dwie, jedna? Chris Anderson: Jedna, od jednej do dwóch. Jane Goodall: Dwie, biorę dwie minuty. (Śmiech) Ściągniesz mnie ze sceny? (Śmiech) A więc, zasadniczo projekt Korzenie i Pędy zmienia życie młodych ludzi. Inwestuję w niego większość swej energii. I wierzę, że grupa taka jak ta może odegrać tu poważną rolę, nie dlatego, że możecie podzielić się technologią, ale dlatego, że tak wielu z was ma dzieci. I jeśli przekażecie ten program swoim dzieciom, będą miały wspaniałą możliwość zrobienia czegoś dobrego, ponieważ mają tak wspaniałych rodziców. I dobrze wiem, że bardzo wam zależy na tym, aby ten świat zmienił się na lepsze. To bardzo optymistyczne. Ale dzieci często mnie pytają... I to nie zajmie więcej niż 2minuty, obiecuję. Pytają: "Dr. Jane, czy naprawdę myśli pani optymistycznie o przyszłości? Podróżuje pani i widzi tyle strasznych rzeczy". Po pierwsze, mózg ludzki, nie muszę wam o tym mówić, teraz kiedy już wiemy, jakie na świecie są problemy, ludzkie mózgi, takie jak wasze, już szukają ich rozwiązania. I dużo o tym rozmawialiśmy. Po drugie, przyroda potrafi się uzdrowić. Możemy zniszczyć rzekę, ale też przywrócić ją do życia. Ogromny, całkowicie jałowy teren z naszą pomocą i odrobiną czasu może stać się oazą życia. I po trzecie, o czym mówił ostatni wykładowca, lub ktoś wcześniej, mówił o nieugiętej ludzkiej duszy. Otaczają nas niezwykli ludzie, którzy potrafią to, co wydaje się niemożliwe. Nelson Mandela - dotykam małego kawałka piaskowca z więzienia Robben Island, gdzie pracował ciężko przez 27 lat i opuścił to miejsce nie będąc zgorzkniałym człowiekiem, potrafił uwolnić swój lud z horroru apartheidu bez rozlewu krwi. I nawet po 11 września - byłam wtedy w Nowym Jorku i czułam ten strach, ale pomimo tego, było tam tak dużo ludzkiej odwagi, tak wiele miłości i współczucia. I kiedy potem podróżowałam po kraju, czułam ten strach, strach, który powodował, że ludzie nie potrafili już martwić się o środowisko, strach, który powodował, że ludzie nie potrafili już martwić się o środowisko, ze strachu, że posądzono by ich o brak patriotyzmu. Starałam się ich podbudować na duchu, a ktoś przytoczył wypowiedź Mahatmy Gandhiego" "Jeśli przyjrzysz się ludzkiej historii, zrozumiesz, że każdy zły reżim został pokonany przez dobro". I zaraz po tym kobieta przyniosła mi mały dzwoneczek i chcę zakończyć tym stwierdzeniem. Powiedziała "Jeśli będziesz mówić o nadziei i pokoju, zadzwoń. Ten dzwoneczek został wytopiony z rozbrojonej miny, z pól śmierci Pol Pota, z jednego z najbardziej okrutnych reżimów w historii ludzkości, gdzie ludzie zaczynają na nowo budować sobie życie, po tym, jak reżim upadł. Więc tak, istnieje nadzieja, a gdzie ona jest? Wśród polityków? Jest w naszych rękach. Nadzieja jest w twoich i moich rękach i w rękach naszych dzieci. To naprawdę zależy tylko od nas. My jesteśmy tymi, którzy mogą coś zmienić. Jeśli w życiu świadomie ograniczamy zostawiany przez nas "ślad ekologiczny", jeśli kupujemy towary pochodzące z etycznego biznesu i nie kupujemy tych, które takie nie są, możemy zmienić świat na lepsze, z dnia na dzień. Dziękuję