Καλημέρα σε όλους. Και αισθάνομαι - πρώτα απ' όλα, είναι φανταστικό που είμαι εδώ αυτές τις τελευταίες μέρες. Και δεύτερον, αισθάνομαι ότι είναι μια μεγάλη τιμή να κλείνω αυτή την εκπληκτική συγκέντρωση ανθρώπων -- αυτές τις φανταστικές ομιλίες που είχαμε. Αισθάνομαι ότι συμφωνώ, με πολλούς τρόπους, με μερικά από τα πράγματα που άκουσα.
Good morning everyone. First of all, it's been fantastic being here over these past few days. And secondly, I feel it's a great honor to kind of wind up this extraordinary gathering of people, these amazing talks that we've had. I feel that I've fitted in, in many ways, to some of the things that I've heard.
Ξεκίνησα -- ήρθα κατευθείαν εδώ από το βαθύ, βαθύ τροπικό δάσος της βροχής στο Εκουαδόρ, όπου ήμουν μακριά - μπορούσατε να πάτε εκεί μόνο με αεροπλάνο -- με ντόπιους με βαμμένα πρόσωπα και φτερά παπαγάλου στον στολισμό της κεφαλής τους. Όπου αυτοί οι άνθρωποι αγωνίζονται και προσπαθούν να κρατήσουν τις εταιρείες πετρελαίου και να κρατήσουν τους δρόμους, έξω από τα δάση τους. Αγωνίζονται για να αναπτύξουν τον δικό τους τρόπο ζωής μέσα στο δάσος σε ένα κόσμο που είναι καθαρός, έναν κόσμο που δεν είναι μολυσμένος, ένα κόσμο που δεν είναι ρυπασμένος.
I came directly here from the deep, deep tropical rainforest in Ecuador, where I was out -- you could only get there by a plane -- with indigenous people with paint on their faces and parrot feathers on their headdresses, where these people are fighting to try and keep the oil companies, and keep the roads, out of their forests. They're fighting to develop their own way of living within the forest in a world that's clean, a world that isn't contaminated, a world that isn't polluted.
Και αυτό που ήταν τόσο φανταστικό για μένα και αυτό που συμφωνεί ακριβώς με αυτό που όλοι συζητάμε εδώ στο TED, είναι ότι εκεί, ακριβώς στη μέση αυτού του δάσους της βροχής, υπήρχαν μερικοί ηλιακοί συλλέκτες -- οι πρώτοι σε εκείνο το μέρος του Εκουαδόρ -- και υπήρχαν κυρίως για να ανεβαίνει νερό με μια αντλία έτσι ώστε να μη χρειάζεται να κατεβαίνουν οι γυναίκες. Το νερό καθαριζόταν, αλλά επειδή είχαν πολλές μπαταρίες, μπορούσαν να αποθηκεύουν πολλή ηλεκτρική ενέργεια. Έτσι κάθε σπίτι -- και υπήρχαν, νομίζω, οκτώ σπίτια σε αυτή τη μικρή κοινότητα - μπορούσε να έχει φως για, νομίζω ήταν περίπου μισή ώρα κάθε βράδυ.
And what was so amazing to me, and what fits right in with what we're all talking about here at TED, is that there, right in the middle of this rainforest, was some solar panels -- the first in that part of Ecuador -- and that was mainly to bring water up by pump so that the women wouldn't have to go down. The water was cleaned, but because they got a lot of batteries, they were able to store a lot of electricity. So every house -- and there were, I think, eight houses in this little community -- could have light for, I think it was about half an hour each evening.
Και υπάρχει ο Αρχηγός, με όλα τα βασιλικά στολίδια, με ένα φορητό υπολογιστή. (Γέλια) Και αυτός ο άνθρωπος, έχει βρεθεί εκτός, αλλά έχει επιστρέψει, και έλεγε, «Ξέρετε, έχουμε ξαφνικά μεταπηδήσει σε μια τελείως νέα εποχή και δεν γνωρίζαμε καν για τον λευκό άνθρωπο 50 χρόνια πριν, και τώρα να 'μαστε εδώ με φορητούς υπολογιστές, και υπάρχουν κάποια πράγματα που θέλουμε να διδαχθούμε από το σύγχρονο κόσμο. Θέλουμε να μάθουμε για την υγειονομική περίθαλψη. Θέλουμε να μάθουμε για το τι κάνουν οι άλλοι άνθρωποι -- μας ενδιαφέρει. Και θέλουμε να μάθουμε άλλες γλώσσες. Και θέλουμε να μάθουμε Αγγλικά και Γαλλικά και ίσως Κινέζικα, και είμαστε καλοί στις γλώσσες».
And there is the Chief, in all his regal finery, with a laptop computer. (Laughter) And this man, he has been outside, but he's gone back, and he was saying, "You know, we have suddenly jumped into a whole new era, and we didn't even know about the white man 50 years ago, and now here we are with laptop computers, and there are some things we want to learn from the modern world. We want to know about health care. We want to know about what other people do -- we're interested in it. And we want to learn other languages. We want to know English and French and perhaps Chinese, and we're good at languages."
Νάτος λοιπόν με το μικρό του φορητό υπολογιστή, αλλά αγωνίζεται εναντίον του κράτους των πιέσεων -- εξαιτίας του χρέους, του εξωτερικού χρέους του Εκουαδόρ -- αντιμάχεται την πίεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, του ΔΝT και φυσικά τους ανθρώπους που θέλουν να εκμεταλλευτούν τα δάση και να βγάλουν το πετρέλαιο. Και έτσι, έρχομαι κατευθείαν από εκεί εδώ. Αλλά, φυσικά, το πραγματικό μου πεδίο ειδίκευσης βρίσκεται σε ένα ακόμα πιο διαφορετικό είδος πολιτισμού -- δεν μπορώ στ' αλήθεια να το ονομάσω πολιτισμό. Ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, μία διαφορετική ύπαρξη. Μιλήσαμε προηγουμένως -- αυτή η θαυμάσια ομιλία του Γουέιντ Ντέιβις για τις διαφορετικές κουλτούρες των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο -- αλλά ο κόσμος δεν αποτελείται μόνο από ανθρώπους, υπάρχουν επίσης και άλλα ζώα.
So there he is with his little laptop computer, but fighting against the might of the pressures -- because of the debt, the foreign debt of Ecuador -- fighting the pressure of World Bank, IMF, and of course the people who want to exploit the forests and take out the oil. And so, coming directly from there to here. But, of course, my real field of expertise lies in an even different kind of civilization -- I can't really call it a civilization. A different way of life, a different being. We've talked earlier -- this wonderful talk by Wade Davis about the different cultures of the humans around the world -- but the world is not composed only of human beings; there are also other animal beings.
Και σκέφτομαι να φέρω σε αυτή την συνδιάσκεψη TED, όπως πάντα κάνω σε όλο τον κόσμο, τη φωνή του ζωικού βασιλείου. Πολύ συχνά απλώς βλέπουμε λίγες διαφάνειες ή λίγο φίλμ, αλλά αυτά τα όντα έχουν φωνές που σημαίνουν κάτι. Και έτσι, θέλω να σας δώσω ένα χαιρετισμό, σαν από έναν χιμπατζή στα δάση της Τανζανίας -- Όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου! (Χειροκρότημα)
And I propose to bring into this TED conference, as I always do around the world, the voice of the animal kingdom. Too often we just see a few slides, or a bit of film, but these beings have voices that mean something. And so, I want to give you a greeting, as from a chimpanzee in the forests of Tanzania -- Ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh! (Applause)
Μελετάω χιμπατζήδες στην Τανζανία από το 1960. Σε όλο αυτό το διάστημα έχουν υπάρξει σύγχρονες τεχνολογίες που έχουν πράγματι μεταμορφώσει τον τρόπο, με τον οποίο οι βιολόγοι πεδίου κάνουν τη δουλειά τους. Για παράδειγμα, για πρώτη φορά, πριν λίγα χρόνια, απλώς συλλέγοντας μικρά δείγματα από περιττώματα μπορέσαμε να τα στείλουμε για ανάλυση - για να γίνει το προφίλ DNA - έτσι για πρώτη φορά, πράγματι ξέρουμε ποιοι αρσενικοί χιμπατζήδες είναι οι πατεράδες καθενός μικρού. Διότι οι χιμπατζήδες έχουν μια κοινωνία πολύ έκλυτου ζευγαρώματος. Έτσι αυτό μας ανοίγει έναν ολόκληρο νέο δρόμο έρευνας.
I've been studying chimpanzees in Tanzania since 1960. During that time, there have been modern technologies that have really transformed the way that field biologists do their work. For example, for the first time, a few years ago, by simply collecting little fecal samples we were able to have them analyzed -- to have DNA profiling done -- so for the first time, we actually know which male chimps are the fathers of each individual infant. Because the chimps have a very promiscuous mating society. So this opens up a whole new avenue of research.
Και χρησιμοιούμε GSI -- γεωγραφικό ό,τι κι αν είναι, GSI -- για να καθορίσουμε την εξάπλωση των χιμπατζήδων. Και χρησιμοποιούμε -- μπορείτε να δείτε ότι πραγματικά δεν είμαι για τέτοια πράγματα -- αλλά χρησιμοποιούμε δορυφορικές εικόνες για να δούμε την αποψίλωση των δασών στην περιοχή. Και φυσικά, υπάρχουν εξελίξεις στις υπέρυθρες, έτσι μπορείς να παρακολουθείς τα ζώα τη νύχτα, και εξοπλισμός για καταγραφή σε βίντεο, και η ηχογράφηση γίνεται ευκολότερη και καλύτερη. Έτσι με πολλούς, πολλούς τρόπους, μπορούμε να κάνουμε πράγματα σήμερα που δεν μπορούσαμε να κάνουμε όταν ξεκίνησα το 1960. Ειδικά όταν οι χιμπατζήδες και άλλα ζώα με μεγάλους εγκεφάλους, μελετώνται σε αιχμαλωσία, η σύγχρονη τεχνολογία μάς βοηθά να αναζητήσουμε τα ανώτερα επίπεδα επίγνωσης σε μερικά από αυτά τα μη ανθρώπινα ζώα. Έτσι ώστε γνωρίζουμε σήμερα, [ότι] είναι ικανά για επιδόσεις που θα θεωρούνταν τελείως αδύνατες από την επιστήμη όταν ξεκίνησα. Νομίζω ότι ο χιμπατζής σε αιχμαλωσία που είναι ο πιο ικανός για διανοητικές επιδόσεις είναι ένας που ονομάζεται Άι στην Ιαπωνία -- το όνομά της σημαίνει αγάπη -- και έχει έναν εκπληκτικά ευαίσθητο συνεργάτη που δουλεύει με αυτήν. Αγαπά τον υπολογιστή της -- θα αφήσει τη μεγάλη της ομάδα και το τρεχούμενο νερό της, και τα δέντρα της και τα πάντα. Και θα έρθει να καθίσει στον υπολογιστή της -- είναι σαν ένα βιντεοπαιχνίδι για ένα παιδί, έχει κολλήσει.
And we use GSI -- geographic whatever it is, GSI -- to determine the range of the chimps. And we're using -- you can see that I'm not really into this kind of stuff -- but we're using satellite imagery to look at the deforestation in the area. And of course, there's developments in infrared, so you can watch animals at night, and equipment for recording by video, and tape recording is getting lighter and better. So in many, many ways, we can do things today that we couldn't do when I began in 1960. Especially when chimpanzees, and other animals with large brains, are studied in captivity, modern technology is helping us to search for the upper levels of cognition in some of these non-human animals. So that we know today, they're capable of performances that would have been thought absolutely impossible by science when I began. I think the chimpanzee in captivity who is the most skilled in intellectual performance is one called Ai in Japan -- her name means love -- and she has a wonderfully sensitive partner working with her. She loves her computer -- she'll leave her big group, and her running water, and her trees and everything. And she'll come in to sit at this computer -- it's like a video game for a kid; she's hooked.
Είναι 28 ετών, παρεμπιπτόντως, και κάνει πράγματα με την οθόνη του υπολογιστή της, και μια επιφάνεια αφής που μπορεί να τα κάνει πιο γρήγορα από τους περισσότερους ανθρώπους. Κάνει πολύ πολύπλοκα πράγματα, και δεν έχω χρόνο να μπω σε λεπτομέρειες, αλλά το εκπληκτικό με αυτό το θηλυκό είναι ότι δεν της αρέσει να κάνει λάθη. Αν έχει ένα κακό γύρο και το σκορ της δεν είναι καλό, θα έρθει και θα τεντωθεί και θα χτυπήσει το γυαλί -- διότι δεν μπορεί να δει τον πειραματιστή -- πράγμα που σημαίνει ότι ζητά άλλον ένα γύρο. Και η συγκέντρωσή της -- ήδη είναι πολύ συγκεντρωμένη για 20 λεπτά ή περισσότερο, και τώρα θέλει να το ξανακάνει όλο από την αρχή, απλώς για την ικανοποίηση του να το κάνει καλύτερα. Και η τροφή δεν είναι σημαντική -- πράγματι παίρνει μια μικρή ανταμοιβή, όπως μια σταφίδα για μια σωστή απόκριση -- αλλά θα το κάνει και για τίποτα, αν της το πεις εκ των προτέρων. Εδώ είμαστε λοιπόν, ένας χιμπατζής χρησιμοποιεί έναν υπολογιστή.
She's 28, by the way, and she does things with her computer screen and a touch pad that she can do faster than most humans. She does very complex tasks, and I haven't got time to go into them, but the amazing thing about this female is she doesn't like making mistakes. If she has a bad run, and her score isn't good, she'll come and reach up and tap on the glass -- because she can't see the experimenter -- which is asking to have another go. And her concentration -- she's already concentrated hard for 20 minutes or so, and now she wants to do it all over again, just for the satisfaction of having done it better. And the food is not important -- she does get a tiny reward, like one raisin for a correct response -- but she will do it for nothing, if you tell her beforehand. So here we are, a chimpanzee using a computer.
Οι χιμπατζήδες, οι γορίλες, οι ουρακοτάγκοι επίσης μαθαίνουν την ανθρώπινη νοηματική γλώσσα. Αλλά το θέμα είναι ότι όταν ήμουν για πρώτη φορά στο Γκόμπε το 1960 -- θυμάμαι τόσο καλά, τόσο ζωντανά, σαν να ήταν χθες-- την πρώτη φορά, όταν προχωρούσα μέσα στη βλάστηση, οι χιμπατζήδες ακόμα έτρεχαν μακριά μου, τουλάχιστον οι περισσότεροι, αν και μερικοί είχαν λίγο εγκλιματιστεί -- και είδα αυτή τη σκοτεινή φιγούρα, καμπουριασμένη πάνω από λόφο τερμιτών, και κοίταξα προσεκτικά με τα κιάλια μου.
Chimpanzees, gorillas, orangutans also learn human sign language. But the point is that when I was first in Gombe in 1960 -- I remember so well, so vividly, as though it was yesterday -- the first time, when I was going through the vegetation, the chimpanzees were still running away from me, for the most part, although some were a little bit acclimatized -- and I saw this dark shape, hunched over a termite mound, and I peered with my binoculars.
Ήταν, ευτυχώς, ένα ενήλικο αρσενικό που είχα ονομάσει Ντέιβιντ Γκρέιμπιαρντ [Γκριζογένη] -- και παρεμπιπτόντως, η επιστήμη τότε μου έλεγε ότι δεν θα έπρεπε να ονομάζω τους χιμπατζήδες ότι θα έπρεπε όλοι να έχουν αριθμούς, ήταν περισσότερο επιστημονικό. Τέλος πάντων, ο Ντέιβιντ Γκρέιμπιαρντ -- και το είδα αυτό -- μάζευε μικρά κομμάτια χορτάρι και τα χρησιμοποιούσε για να ψαρέψει τερμίτες από την υπόγεια φωλιά τους. Και όχι μόνο αυτό -- μερικές φορές θα έπαιρνε ένα κλαράκι με φύλλα και θα έβγαζε τα φύλλα.
It was, fortunately, one adult male whom I'd named David Greybeard -- and by the way, science at that time was telling me that I shouldn't name the chimps; they should all have numbers; that was more scientific. Anyway, David Greybeard -- and I saw that he was picking little pieces of grass and using them to fish termites from their underground nest. And not only that -- he would sometimes pick a leafy twig and strip the leaves --
Η μετατροπή ενός αντικειμένου ώστε να γίνει κατάλληλο για ένα συγκεκριμένο σκοπό -- η απαρχή της κατασκευής εργαλείων. Ο λόγος που αυτό ήταν τόσο συναρπαστικό και τόσο σημαντική ανακάλυψη είναι ότι τότε νομίζαμε ότι οι άνθρωποι, και μόνο οι άνθρωποι, χρησιμοποιούσαν και έφτιαχναν εργαλεία.
modifying an object to make it suitable for a specific purpose -- the beginning of tool-making. The reason this was so exciting and such a breakthrough is at that time, it was thought that humans, and only humans, used and made tools.
Όταν ήμουν στο σχολείο, οριζόμασταν ως άνθρωπος, ο κατασκευαστής εργαλείων. Έτσι ώστε όταν ο Λούις Λίκι, ο μέντοράς μου, άκουσε αυτά τα νέα, είπε, "Α, πρέπει τώρα να ξαναορίσουμε τον άνθρωπο, να ξαναορίσουμε το εργαλείο, ή να δεχτούμε τους χιμπατζήδες ως ανθρώπους." (Γέλια)
When I was at school, we were defined as man, the toolmaker. So that when Louis Leakey, my mentor, heard this news, he said, "Ah, we must now redefine 'man,' redefine 'tool,' or accept chimpanzees as humans." (Laughter)
Τώρα ξέρουμε ότι στο Γκόμπε μόνο, υπάρχουν εννέα διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν διαφορετικά αντικείμενα για διαφορετικούς σκοπούς. Επιπλέον, ξέρουμε ότι σε διαφορετικά μέρη της Αφρικής, οπουδήποτε έχουν μελετηθεί οι χιμπατζήδες, υπάρχουν τελείως διαφορετικές συμπεριφορές χρήσης εργαλείων. Και επειδή φαίνεται ότι αυτά τα πρότυπα περνούν από τη μια γενιά στην επόμενη, μέσω της παρατήρησης, της μίμησης και της εξάσκησης -- αυτό είναι ένας ορισμός της ανθρώπινης κουλτούρας. Αυτό που βρίσκουμε είναι ότι όλα αυτά τα 40 και κάτι χρόνια που εγώ και άλλοι μελετάμε τους χιμπατζήδες και τους άλλους μεγάλους πιθήκους, και, όπως λέω, άλλα θηλαστικά με σύνθετους εγκεφάλους και κοινωνικά συστήματα, έχουμε βρει ότι τελικά, δεν υπάρχει μια ξεκάθαρη γραμμή που να διαχωρίζει τους ανθρώπους από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο. Είναι μια πολύ θολή γραμμή. Και γίνεται πιο θολή συνεχώς, καθώς βρίσκουμε ζώα που κάνουν πράγματα τα οποία εμείς, στην άγνοιά μας, συνηθίζαμε να νομίζουμε ότι ήταν αποκλειστικά ανθρώπινα. Οι χιμπατζήδες -- δεν υπάρχει χρόνος για να συζητήσουμε για τις συναρπαστικές ζωές τους -- αλλά έχουν αυτή τη μακροχρόνια παιδική ηλικία, πέντε χρόνια θηλασμού και ύπνου με τη μητέρα, και έπειτα άλλα τρία, τέσσερα ή πέντε χρόνια συναισθηματικής εξάρτησης από αυτή, ακόμα και όταν γεννιέται το επόμενο παιδί. Η σημασία της μάθησης σε αυτή την περίοδο, όταν η συμπεριφορά είναι εύπλαστη -- και υπάρχουν πραγματικά πολλά να μάθεις στην κοινωνία των χιμπατζήδων.
We now know that at Gombe alone, there are nine different ways in which chimpanzees use different objects for different purposes. Moreover, we know that in different parts of Africa, wherever chimps have been studied, there are completely different tool-using behaviors. And because it seems that these patterns are passed from one generation to the next, through observation, imitation and practice -- that is a definition of human culture. What we find is that over these 40-odd years that I and others have been studying chimpanzees and the other great apes, and, as I say, other mammals with complex brains and social systems, we have found that after all, there isn't a sharp line dividing humans from the rest of the animal kingdom. It's a very wuzzy line. It's getting wuzzier all the time as we find animals doing things that we, in our arrogance, used to think was just human. The chimps -- there's no time to discuss their fascinating lives -- but they have this long childhood, five years of suckling and sleeping with the mother, and then another three, four or five years of emotional dependence on her, even when the next child is born. The importance of learning in that time, when behavior is flexible -- and there's an awful lot to learn in chimpanzee society.
Οι μακροχρόνιοι τρυφεροί δεσμοί στήριξης που αναπτύσσουν κατά τη διάρκεια αυτής της μακροχρόνιας παιδικής ηλικίας με τη μητέρα, με τους αδελφούς και τις αδελφές, και που μπορεί να διαρκέσουν για μια ζωή, που μπορεί να φτάσει μέχρι τα 60 χρόνια. Μπορούν στην πραγματικότητα να ζήσουν περισσότερο από 60 χρόνια σε αιχμαλωσία, έτσι έχουμε κάνει μόνο 40 χρόνια στη φύση μέχρι τώρα. Και ανακαλύπτουμε ότι οι χιμπατζήδες είναι ικανοί για αληθινή συμπόνια και αλτρουϊσμό. Και ανακαλύπτουμε τη μη-φωνητική τους επικοινωνία - είναι πολύ πλούσια -- έχουν πολλούς ήχους, τους οποίους χρησιμοποιούν σε διαφορετικές περιπτώσεις, αλλά επίσης χρησιμοποιούν αγγίγματα, στάσεις, χειρονομίες, και τι κάνουν; Φιλούν, αγκαλιάζουν, κρατιούνται από το χέρι. Χτυπούν ο ένας άλλος στην πλάτη, κορδώνονται, κουνάνε τη γροθιά τους -- πράγματα που κάνουμε -- και τα κάνουν μέσα στο ίδιο πλαίσιο. Έχουν ιδιαίτερα εξελιγμένη συνεργασία. Μερικές φορές κυνηγούν -- όχι τόσο συχνά, αλλά όταν κυνηγούν δείχνουν εξελιγμένη συνεργασία και μοιράζονται τη λεία. Βρίσκουμε ότι δείχνουν συναισθήματα, παρόμοια -ίσως μερικές φορές τα ίδια -- με εκείνα που περιγράφουμε για τους εαυτούς μας ως ευτυχία, δυστυχία, φόβο, απελπισία. Γνωρίζουν τον ψυχικό όπως και το φυσικό πόνο. Και δεν έχω χρόνο να εμβαθύνω στις πληροφορίες που θα σας αποδείξουν μερικά από αυτά, μπορώ να πω με σιγουριά ότι υπάρχουν πολλοί λαμπροί φοιτητές, στα καλύτερα πανεπιστήμια, που μελετούν τα συναισθήματα στα ζώα, που μελετούν τις προσωπικότητες στα ζώα. Γνωρίζουμε ότι οι χιμπατζήδες και κάποια άλλα πλάσματα μπορούν να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη -- τον εαυτό τους σε αντιδιαστολή με τους άλλους. Έχουν μια αίσθηση του χιούμορ, και αυτά είναι τα πράγματα που παραδοσιακά θεωρούνταν ως ανθρώπινα προνόμια. Αλλά αυτό μας διδάσκει μια νέα άποψη -- και είναι μια νέα άποψη όχι μόνο για τους χιμπατζήδες, θεωρώ, αλλά για κάποια από τα άλλα εκπληκτικά ζώα με τα οποία μοιραζόμαστε αυτόν τον πλανήτη. Από τη στιγμή που είμαστε έτοιμοι να παραδεχτούμε ότι τελικά δεν είμαστε τα μόνα όντα με προσωπικότητες, διάνοιες και, πάνω από όλα, αισθήματα, και τότε αρχίζουμε να σκεφτόμαστε τρόπους που χρησιμοποιούμε και κακοποιούμε τόσα πολλά συναισθανόμενα, σοφά πλάσματα πάνω σε αυτό τον πλανήτη, αυτό πράγματι αποτελεί αιτία για βαθιά ντροπή, τουλάχιστον για μένα.
The long-term affectionate supportive bonds that develop throughout this long childhood with the mother, with the brothers and sisters, and which can last through a lifetime, which may be up to 60 years. They can actually live longer than 60 in captivity, so we've only done 40 years in the wild so far. And we find chimps are capable of true compassion and altruism. We find in their non-verbal communication -- this is very rich -- they have a lot of sounds, which they use in different circumstances, but they also use touch, posture, gesture, and what do they do? They kiss; they embrace; they hold hands. They pat one another on the back; they swagger; they shake their fist -- the kind of things that we do, and they do them in the same kind of context. They have very sophisticated cooperation. Sometimes they hunt -- not that often, but when they hunt, they show sophisticated cooperation, and they share the prey. We find that they show emotions, similar to -- maybe sometimes the same -- as those that we describe in ourselves as happiness, sadness, fear, despair. They know mental as well as physical suffering. And I don't have time to go into the information that will prove some of these things to you, save to say that there are very bright students, in the best universities, studying emotions in animals, studying personalities in animals. We know that chimpanzees and some other creatures can recognize themselves in mirrors -- "self" as opposed to "other." They have a sense of humor, and these are the kind of things which traditionally have been thought of as human prerogatives. But this teaches us a new respect -- and it's a new respect not only for the chimpanzees, I suggest, but some of the other amazing animals with whom we share this planet. Once we're prepared to admit that after all, we're not the only beings with personalities, minds and above all feelings, and then we start to think about ways we use and abuse so many other sentient, sapient creatures on this planet, it really gives cause for deep shame, at least for me.
Έτσι, το λυπηρό είναι ότι αυτοί οι χιμπατζήδες -- που μας έχουν ίσως διδάξει, περισσότερο από κάθε άλλο πλάσμα, λίγη ταπεινότητα -- εξαφανίζονται πολύ γρήγορα στη φύση. Εξαφανίζονται για τους λόγους που όλοι σας σε αυτό το δωμάτιο γνωρίζετε πολύ καλά. Η αποψίλωση των δασών, η αύξηση των ανθρώπινων πληθυσμών που χρειάζονται περισσότερη γη. Εξαφανίζονται επειδή κάποιες εταιρείες ξυλείας επιδίδονται σε αποψιλωτική υλοτομία. Εξαφανίζονται στην καρδιά της περιοχής τους στην Αφρική επειδή οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες ξυλείας έχουν εισέλθει και φτιάχνουν δρόμους -- και θέλουν να το κάνουν στο Εκουαδόρ και σε άλλα μέρη όπου τα δάση παραμένουν ανέγγιχτα -- για βγάλουν πετρέλαιο ή ξυλεία. Και αυτό έχει οδηγήσει στην λεκάνη του Κόνγκο και σε άλλα μέρη του κόσμου, σε αυτό που είναι γνωστό ως εμπόριο κρέατος αγρίων ζώων. Αυτό σημαίνει ότι αν και για εκατοντάδες, ίσως χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι ζουν σε αυτά τα δάση, ή σε όποιο ενδιαίτημα κι αν είναι, σε αρμονία με τον κόσμο τους, απλώς σκοτώνοντας τα ζώα που χρειάζονται γι' αυτούς και τις οικογένειές τους -- τώρα, ξαφνικά, λόγω των δρόμων, οι κυνηγοί μπορούν να έρθουν από τις πόλεις. Πυροβολούν οτιδήποτε, κάθε ένα πράγμα που κινείται που είναι μεγαλύτερο από ένα μικρό ποντίκι, το ξηραίνουν στον ήλιο ή το καπνίζουν. Και τώρα έχουν μεταφορικά μέσα, το μεταφέρουν με τα φορτηγά των υλοτόμων ή τα φορτηγά των ορυχείων στις πόλεις όπου το πουλάνε. Και οι άνθρωποι θα πληρώσουν περισσότερα για κρέας αγρίων ζώων, όπως ονομάζεται, απ' ό,τι για το κρέας των οικόσιτων ζώων -- το προτιμούν λόγω κουλτούρας.
So, the sad thing is that these chimpanzees -- who've perhaps taught us, more than any other creature, a little humility -- are in the wild, disappearing very fast. They're disappearing for the reasons that all of you in this room know only too well. The deforestation, the growth of human populations, needing more land. They're disappearing because some timber companies go in with clear-cutting. They're disappearing in the heart of their range in Africa because the big multinational logging companies have come in and made roads -- as they want to do in Ecuador and other parts where the forests remain untouched -- to take out oil or timber. And this has led in Congo basin, and other parts of the world, to what is known as the bush-meat trade. This means that although for hundreds, perhaps thousands of years, people have lived in those forests, or whatever habitat it is, in harmony with their world, just killing the animals they need for themselves and their families -- now, suddenly, because of the roads, the hunters can go in from the towns. They shoot everything, every single thing that moves that's bigger than a small rat; they sun-dry it or smoke it. And now they've got transport; they take it on the logging trucks or the mining trucks into the towns where they sell it. And people will pay more for bush-meat, as it's called, than for domestic meat -- it's culturally preferred.
Και δεν είναι βιώσιμο, και οι τεράστιοι υλοτομικοί καταυλισμοί στο δάσος τώρα απαιτούν κρέας, έτσι οι Πυγμαίοι κυνηγοί στη λεκάνη του Κόνγκο, που έχουν ζήσει εκεί με τον θαυμάσιο τρόπο ζωής τους για τόσες πολλές εκατοντάδες χρόνια, έχουν τώρα διαφθαρεί. Τους έχουν δώσει όπλα, κυνηγούν για τους υλοτομικούς καταυλισμούς, παίρνουν χρήματα. Η κουλτούρα τους έχει καταστραφεί, μαζί με τα ζώα από τα οποία εξαρτώνται. Έτσι, όταν ο υλοτομικός καταυλισμός μετακινείται, δεν έχει μείνει τίποτα. Έχουμε μιλήσει ήδη για την απώλεια της ποικιλομορφίας της ανθρώπινης κουλτούρας και το έχω δει να συμβαίνει με τα ίδια μου τα μάτια. Και η ζοφερή εικόνα στην Αφρική -- αγαπώ την Αφρική, και τι βλέπουμε στην Αφρική; Βλέπουμε αποδάσωση, βλέπουμε την έρημο να απλώνεται, βλέπουμε μαζική πείνα, βλέπουμε ασθένειες και βλέπουμε αύξηση πληθυσμών σε περιοχές όπου υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι που ζουν σε συγκεκριμένες περιοχές από όσους η γη μπορεί πιθανώς να υποστηρίξει, και είναι πολύ φτωχοί για να αγοράσουν φαγητό από αλλού. Ήταν οι άνθρωποι για τους οποίους ακούσαμε χθες, στο Νησί του Πάσχα, που έκοψαν το τελευταίο τους δέντρο -- ήταν ανόητοι; Δεν γνώριζαν τι συνέβαινε; Φυσικά, αλλά αν έχετε δει την καταστροφική φτώχεια σε μερικά από αυτά τα μέρη του κόσμου δεν τίθεται θέμα του τύπου -- ας αφήσουμε το δέντρο για αύριο. «Πώς θα ταΐσω την οικογένειά μου σήμερα; Ίσως να μπορέσω να πάρω μόλις λίγα δολάρια από αυτό το τελευταίο δέντρο που θα μας βοηθήσουν να προχωρήσουμε λίγο περισσότερο, και μετά θα προσευχόμαστε ότι κάτι θα συμβεί για να μας σώσει από το αναπόφευκτο τέλος». Λοιπόν, αυτή είναι μια αρκετά ζοφερή εικόνα.
And it's not sustainable, and the huge logging camps in the forest are now demanding meat, so the Pygmy hunters in the Congo basin who've lived there with their wonderful way of living for so many hundreds of years are now corrupted. They're given weapons; they shoot for the logging camps; they get money. Their culture is being destroyed, along with the animals upon whom they depend. So, when the logging camp moves, there's nothing left. We talked already about the loss of human cultural diversity, and I've seen it happening with my own eyes. And the grim picture in Africa -- I love Africa, and what do we see in Africa? We see deforestation; we see the desert spreading; we see massive hunger; we see disease and we see population growth in areas where there are more people living on a certain piece of land than the land can possibly support, and they're too poor to buy food from elsewhere. Were the people that we heard about yesterday, on the Easter Island, who cut down their last tree -- were they stupid? Didn't they know what was happening? Of course, but if you've seen the crippling poverty in some of these parts of the world it isn't a question of "Let's leave the tree for tomorrow." "How am I going to feed my family today? Maybe I can get just a few dollars from this last tree which will keep us going a little bit longer, and then we'll pray that something will happen to save us from the inevitable end." So, this is a pretty grim picture.
Το μόνο που έχουμε, που μας κάνει τόσο διαφορετικούς από τους χιμπατζήδες ή τα άλλα ζωντανά πλάσματα, είναι αυτή η πολύπλοκη καθομιλουμένη γλώσσα -- μια γλώσσα με την οποία μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά για πράγματα που δεν είναι εδώ. Μπορούμε να μιλήσουμε για το μακρινό παρελθόν, να σχεδιάσουμε το μακρινό μέλλον, να συζητήσουμε ιδέες ο ένας με τον άλλον, έτσι ώστε οι ιδέες να μπορέσουν να αναπτυχθούν από τη συσσωρευμένη σοφία μιας ομάδας. Μπορούμε να το κάνουμε μιλώντας ο ένας στον άλλον, μπορούμε να το κάνουμε μέσω βίντεο, μέσω του γραπτού λόγου. Και τώρα κακοποιούμε αυτή τη σπουδαία δύναμη που έχουμε να είμαστε σοφοί συντονιστές και καταστρέφουμε τον κόσμο. Στον αναπτυγμένο κόσμο κατά έναn τρόπο, είναι χειρότερο, διότι έχουμε τόσο πολλή πρόσβαση στη γνώση της ανοησίας αυτού που κάνουμε. Ξέρετε, φέρνουμε μωράκια σε έναν κόσμο όπου, σε πολλά μέρη, το νερό τα δηλητηριάζει. Και ο αέρας τα βλάπτει, και η τροφή που έχει καλλιεργηθεί στη μολυσμένη γη τα δηλητηριάζει. Και αυτό δεν συμβαίνει μόνο στον μακρινό αναπτυσσόμενο κόσμο, συμβαίνει παντού.
The one thing we have, which makes us so different from chimpanzees or other living creatures, is this sophisticated spoken language -- a language with which we can tell children about things that aren't here. We can talk about the distant past, plan for the distant future, discuss ideas with each other, so that the ideas can grow from the accumulated wisdom of a group. We can do it by talking to each other; we can do it through video; we can do it through the written word. And we are abusing this great power we have to be wise stewards, and we're destroying the world. In the developed world, in a way, it's worse, because we have so much access to knowledge of the stupidity of what we're doing. Do you know, we're bringing little babies into a world where, in many places, the water is poisoning them? And the air is harming them, and the food that's grown from the contaminated land is poisoning them. And that's not just in the far-away developing world; that's everywhere.
Γνωρίζετε ότι όλοι έχουμε περίπου 50 χημικές ουσίες στο σώμα μας που δεν είχαμε πριν περίπου 50 χρόνια; Και τόσες πολλές από αυτές τις ασθένειες, όπως το άσθμα και κάποια είδη καρκίνου, βρίσκονται σε αύξηση γύρω από περιοχές όπου απορρίπτονται βρoμερά τοξικά απόβλητα. Βλάπτουμε τους εαυτούς μας σε όλο τον κόσμο, όπως επίσης βλάπτουμε τα ζώα, όπως επίσης βλάπτουμε την ίδια τη φύση. Η Μητέρα Φύση, που μας έδωσε την ύπαρξη. Η Μητέρα Φύση, όπου πιστεύω χρειάζεται να ξοδέψουμε χρόνο, όπου υπάρχουν δέντρα και άνθη και πτηνά για την καλή ψυχολογική μας ανάπτυξη. Και όμως, υπάρχουν εκατοντάδες και εκατοντάδες παιδιά στον αναπτυγμένο κόσμο που ποτέ δεν βλέπουν τη φύση, διότι μεγαλώνουν στο τσιμέντο και όλα όσα γνωρίζουν είναι εικονική πραγματικότητα, χωρίς καμία ευκαιρία να πάνε και να ξαπλώσουν στον ήλιο, ή στο δάσος, με τις διάστικτες ηλιακές κηλίδες να κατεβαίνουν από τοn θόλο από πάνω τους.
Do you know we all have about 50 chemicals in our bodies we didn't have about 50 years ago? And so many of these diseases, like asthma and certain kinds of cancers, are on the increase around places where our filthy toxic waste is dumped. We're harming ourselves around the world, as well as harming the animals, as well as harming nature herself -- Mother Nature, that brought us into being; Mother Nature, where I believe we need to spend time, where there's trees and flowers and birds for our good psychological development. And yet, there are hundreds and hundreds of children in the developed world who never see nature, because they're growing up in concrete and all they know is virtual reality, with no opportunity to go and lie in the sun, or in the forest, with the dappled sun-specks coming down from the canopy above.
Καθώς ταξίδευα σε όλο τον κόσμο, ξέρετε, έπρεπε να αφήσω το δάσος -- εκεί αγαπώ να βρίσκομαι. Έπρεπε να αφήσω αυτούς τους συναρπαστικούς χιμπατζήδες στους φοιτητές μου και στο προσωπικό πεδίου, για να συνεχίζουν να τους μελετούν, διότι, ανακαλύπτοντας ότι μειώθηκαν από περίπου δυο εκατομμύρια 100 χρόνια πριν σε περίπου 150.000 τώρα, ήξερα ότι έπρεπε να αφήσω το δάσος για να κάνω ό,τι μπορούσα για να εγείρω τη συνειδητοποίηση σε όλο τον κόσμο. Και όσο περισσότερο μιλούσα για το χάλι των χιμπατζήδων, τόσο περισσότερο συνειδητοποιούσα το γεγονός ότι καθετί είναι διασυνδεδεμένο, και ότι τα προβλήματα του αναπτυσσόμενου κόσμου τόσο συχνά πηγάζουν από την απληστία του αναπτυγμένου κόσμου, και όλα συνδέονταν, και ήταν -- όχι λογικό, η ελπίδα βρίσκεται στη λογική, είπατε -- ήταν μια ανοησία.
As I was traveling around the world, you know, I had to leave the forest -- that's where I love to be. I had to leave these fascinating chimpanzees for my students and field staff to continue studying because, finding they dwindled from about two million 100 years ago to about 150,000 now, I knew I had to leave the forest to do what I could to raise awareness around the world. And the more I talked about the chimpanzees' plight, the more I realized the fact that everything's interconnected, and the problems of the developing world so often stem from the greed of the developed world, and everything was joining together, and making -- not sense, hope lies in sense, you said -- it's making a nonsense.
Πώς μπορούμε να το κάνουμε; Κάποιος το είπε αυτό χθες, και καθώς ταξίδευα, συνέχεια συναντούσα νέους που είχαν χάσει την ελπίδα. Αισθάνονταν απελπισία, αισθάνονταν, «Λοιπόν, δεν έχει σημασία τι κάνουμε, τρώμε, πίνουμε και χαιρόμαστε, γιατί αύριο θα πεθάνουμε. Κάθε τι είναι μάταιο -- πάντα έτσι μας λένε τα μέσα». Και μετά συνάντησα κάποιους που ήταν θυμωμένοι, και ο θυμός μπορεί να μετατραπεί σε βία, και όλοι το γνωρίζουμε αυτό. Και έχω τρία μικρά εγγόνια, και κάποιοι από αυτούς τους σπουδαστές θα μου έλεγαν στο γυμνάσιο ή στο πανεπιστήμιο, θα έλεγαν, «Είμαστε θυμωμένοι», ή «Είμαστε γεμάτοι απελπισία, γιατί αισθανόμαστε ότι έχετε εκθέσει το μέλλον μας σε κίνδυνο, και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα γι' αυτό». Και κοίταξα στα μάτια τα μικρά μου εγγόνια, και σκέφτομαι πόσο έχουμε βλάψει τον πλανήτη από τότε που ήμουν στην ηλικία τους. Αισθάνομαι αυτή τη βαθιά ντροπή, και να γιατί το 1991 στην Τανζανία, ξεκίνησα ένα πρόγραμμα που ονομάζεται Roots and Shoots [Ρίζες και Βλαστάρια] Υπάρχουν μικρά φυλλάδια παντού έξω και αν κάποιος από εσάς έχει οποιαδήποτε σχέση με παιδιά και νοιάζεται για το μέλλον τους, σας εκλιπαρώ να πάρετε αυτό το φυλλάδιο. Και το Roots and Shoots είναι ένα πρόγραμμα για την ελπίδα. Οι Ρίζες [Roots] φτιάχνουν γερά θεμέλια. Τα Βλαστάρια [Shoots] μοιάζουν μικρά, αλλά για να φτάσουν στον ήλιο πρέπει να διαπεράσουν τοίχους από τούβλα. Δείτε τους τοίχους από τούβλα σαν όλα τα προβλήματα που έχουμε προκαλέσει πάνω σε αυτόν τον πλανήτη. Τότε, βλέπετε, είναι ένα μήνυμα ελπίδας.
How can we do it? Somebody said that yesterday. And as I was traveling around, I kept meeting young people who'd lost hope. They were feeling despair, they were feeling, "Well, it doesn't matter what we do; eat, drink and be merry, for tomorrow we die. Everything is hopeless -- we're always being told so by the media." And then I met some who were angry, and anger that can turn to violence, and we're all familiar with that. And I have three little grandchildren, and when some of these students would say to me at high school or university, they'd say, "We're angry," or "We're filled with despair, because we feel you've compromised our future, and there's nothing we can do about it." And I looked in the eyes of my little grandchildren, and think how much we've harmed this planet since I was their age. I feel this deep shame, and that's why in 1991 in Tanzania, I started a program that's called Roots and Shoots. There's little brochures all around outside, and if any of you have anything to do with children and care about their future, I beg that you pick up that brochure. And Roots and Shoots is a program for hope. Roots make a firm foundation. Shoots seem tiny, but to reach the sun they can break through brick walls. See the brick walls as all the problems that we've inflicted on this planet. Then, you see, it is a message of hope.
Εκατοντάδες και χιλιάδες νέοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο μπορούν να περάσουν και μπορούν να κάνουν αυτό τον κόσμο καλύτερο. Και το πιο σημαντικό μήνυμα του Roots and Shoots είναι ότι κάθε ένα άτομο κάνει τη διαφορά. Κάθε άτομο έχει ένα ρόλο να παίξει. Καθένας από εμάς επηρεάζει τον κόσμο γύρω μας κάθε μέρα, και εσείς οι επιστήμονες γνωρίζετε ότι δεν μπορείτε πραγματικά -- ακόμα κι αν μένετε στο κρεβάτι όλη μέρα, εισπνέετε οξυγόνο και εκπνέετε CO2 και πιθανώς πηγαίνετε στο μπάνιο και πράγματα σαν αυτά. Επηρεάζετε τον κόσμο. Έτσι, το πρόγραμμα Roots and Shoots εμπλέκει νέους σε τρία είδη προγραμμάτων. Και αυτά είναι προγράμματα για να κάνουν τον κόσμο γύρω τους ένα καλύτερο μέρος. Ένα πρόγραμμα είναι να δείξουν φροντίδα και ενδιαφέρον για τη δική τους ανθρώπινη κοινότητα. Ένα για ζώα, συμπεριλαμβανομένων των οικόσιτων ζώων -- και πρέπει να πω ότι έμαθα όλα όσα ξέρω για τη συμπεριφορά των ζώων πριν ακόμα πάω στο Γκόμπε και τους χιμπατζήδες, από το σκύλο μου, τον Ράστι, που ήταν ο σύντροφος της παιδικής μου ηλικίας. Και το τρίτο είδος προγράμματος, κάτι για το τοπικό περιβάλλον. Έτσι το τι κάνουν τα παιδιά εξαρτάται πρώτα απ' όλα, από το τι ηλικίας είναι -- και πηγαίνουμε τώρα από την προσχολική ηλικία μέχρι το πανεπιστήμιο. Θα εξαρτηθεί από το αν είναι σε πόλη ή σε ύπαιθρο. Θα εξαρτηθεί από το αν είναι πλούσια ή φτωχά. Θα εξαρτηθεί από το σε ποιο μέρος, ας πούμε, της Αμερικής βρίσκονται. Είμαστε σε κάθε πολιτεία τώρα, και τα προβλήματα στη Φλόριντα είναι διαφορετικά από τα προβλήματα στη Νέα Υόρκη. Θα εξαρτηθεί από το σε ποια χώρα βρίσκονται -- και είμαστε ήδη σε περισσότερες από 60 χώρες, με περίπου 5.000 ενεργές ομάδες -- και υπάρχουν ομάδες παντού για τις οποίες συνέχεια ακούω που δεν είχα καν ακούσει ποτέ, διότι τα παιδιά παίρνουν το πρόγραμμα και το διαδίδουν τα ίδια. Γιατί; Γιατί το πιστεύουν και είναι αυτά που αποφασίζουν τι θα κάνουν. Δεν είναι κάτι που τους λένε οι γονείς τους ή που τους λένε οι δάσκαλοί τους. Αυτό είναι αποτελεσματικό, αλλά αν αποφασίσουν μόνα τους, «Θέλουμε να καθαρίσουμε αυτό το ποτάμι και να βάλουμε τα ψάρια πίσω εκεί που ήταν. Θέλουμε να καθαρίσουμε το τοξικό έδαφος από αυτή την περιοχή και να έχουμε έναν οργανικό κήπο. Θέλουμε να πάμε και να περάσουμε χρόνο με τους ηλικιωμένους και να ακούσουμε τις αφηγήσεις τους και να καταγράψουμε τις προφορικές τους ιστορίες. Θέλουμε να πάμε και να δουλέψουμε σε ένα καταφύγιο σκύλων. Θέλουμε να μάθουμε για τα ζώα. Θέλουμε ... » Ξέρετε, αυτό συνεχίζεται και συνεχίζεται, και αυτό είναι πολύ ελπιδοφόρο για μένα. Καθώς ταξιδεύω στον κόσμο 300 μέρες το χρόνο, παντού υπάρχει μια ομάδα του Roots and Shoots διαφορετικών ηλικιών. Παντού υπάρχουν παιδιά με λαμπερά μάτια που λένε, «Κοιτάξτε τη διαφορά που έχουμε κάνει». Και τώρα μπαίνει η τεχνολογία σ' αυτό, διότι με αυτό το νέο τρόπο της ηλεκτρονικής επικοινωνίας αυτά τα παιδιά μπορούν να επικοινωνήσουν το ένα με το άλλο σε όλο τον κόσμο. Και αν κάποιος ενδιαφέρεται να μας βοηθήσει, έχουμε τόσο πολλές ιδέες, αλλά χρειαζόμαστε βοήθεια -- χρειαζόμαστε βοήθεια για να δημιουργήσουμε το σωστό είδος συστήματος, που θα βοηθήσει αυτούς τους νέους ανθρώπους να μεταδώσουν τον ενθουσιασμό τους.
Hundreds and thousands of young people around the world can break through, and can make this a better world. And the most important message of Roots and Shoots is that every single individual makes a difference. Every individual has a role to play. Every one of us impacts the world around us everyday, and you scientists know that you can't actually -- even if you stay in bed all day, you're breathing oxygen and giving out CO2, and probably going to the loo, and things like that -- you're making a difference in the world. So, the Roots and Shoots program involves youth in three kinds of projects. And these are projects to make the world around them a better place. One project to show care and concern for your own human community. One for animals, including domestic animals -- and I have to say, I learned everything I know about animal behavior even before I got to Gombe and the chimps from my dog, Rusty, who was my childhood companion. And the third kind of project: something for the local environment. So what the kids do depends first of all, how old are they -- and we go now from pre-school right through university. It's going to depend whether they're inner-city or rural. It's going to depend if they're wealthy or impoverished. It's going to depend which part, say, of America they're in. We're in every state now, and the problems in Florida are different from the problems in New York. It's going to depend on which country they're in -- and we're already in 60-plus countries, with about 5,000 active groups -- and there are groups all over the place that I keep hearing about that I've never even heard of, because the kids are taking the program and spreading it themselves. Why? Because they're buying into it, and they're the ones who get to decide what they're going to do. It isn't something that their parents tell them, or their teachers tell them. That's effective, but if they decide themselves, "We want to clean this river and put the fish back that used to be there. We want to clear away the toxic soil from this area and have an organic garden. We want to go and spend time with the old people and hear their stories and record their oral histories. We want to go and work in a dog shelter. We want to learn about animals. We want ... " You know, it goes on and on, and this is very hopeful for me. As I travel around the world 300 days a year, everywhere there's a group of Roots and Shoots of different ages. Everywhere there are children with shining eyes saying, "Look at the difference we've made." And now comes the technology into it, because with this new way of communicating electronically these kids can communicate with each other around the world. And if anyone is interested to help us, we've got so many ideas but we need help -- we need help to create the right kind of system that will help these young people to communicate their excitement.
Αλλά επίσης -- και αυτό είναι τόσο σημαντικό -- να μεταδώσουν την απελπισία τους, να πουν, «Έχουμε δοκιμάσει αυτό και δεν λειτουργεί και τι να κάνουμε;» Και τότε, προσέξτε, υπάρχει μια άλλη ομάδα που απαντά σε αυτά τα παιδιά που μπορεί να είναι στην Αμερική ή μπορεί να είναι μια ομάδα στο Ισραήλ, που λένε «Ε, κάνατε ένα μικρό λάθος. Έτσι θα έπρεπε να το κάνετε». Η φιλοσοφία είναι πολύ απλή. Δεν πιστεύουμε στη βία. Όχι βία, όχι βόμβες, όχι όπλα. Αυτός δεν είναι ο τρόπος να λύνεις προβλήματα. Η βία οδηγεί σε βία, τουλάχιστον όπως το βλέπω εγώ. Λοιπόν, πώς βρίσκουμε λύσεις; Τα εργαλεία επίλυσης των προβλημάτων είναι η γνώση και η κατανόηση. Γνωρίστε τα δεδομένα, αλλά δείτε πώς ταιριάζουν στη μεγάλη εικόνα. Σκληρή δουλειά και επιμονή -- μην το βάζετε κάτω -- και αγάπη και συμπόνια οδηγούν στον σεβασμό για όλη τη ζωή. Πόσα λεπτά ακόμα; Δύο, ένα; Κρις Άντερσον: Ένα - ένα με δυο. Τζέιν Γκούνταλ: Δύο, δύο, θα πάρω δύο. (Γέλια) Πρόκειται να έρθετε και να με απομακρύνετε; (Γέλια) Τέλος πάντων -- έτσι βασικά, το Roots and Shoots αρχίζει να αλλάζει τις ζωές νέων ανθρώπων. Είναι αυτό στο οποίο έχω αφιερώσει την περισσότερη ενέργειά μου. Και πιστεύω ότι μια ομάδα σαν αυτή μπορεί να έχει μια πολύ σοβαρή επίδραση, όχι απλώς επειδή μπορείτε να μοιραστείτε τεχνολογία με εμάς, αλλά επειδή τόσοι πολλοί από εσάς έχουν παιδιά.
But also -- and this is so important -- to communicate their despair, to say, "We've tried this and it doesn't work, and what shall we do?" And then, lo and behold, there's another group answering these kids who may be in America, or maybe this is a group in Israel, saying, "Yeah, you did it a little bit wrong. This is how you should do it." The philosophy is very simple. We do not believe in violence. No violence, no bombs, no guns. That's not the way to solve problems. Violence leads to violence, at least in my view. So how do we solve? The tools for solving the problems are knowledge and understanding. Know the facts, but see how they fit in the big picture. Hard work and persistence --don't give up -- and love and compassion leading to respect for all life. How many more minutes? Two, one? Chris Anderson: One -- one to two. Jane Goodall: Two, two, I'm going to take two. (Laughter) Are you going to come and drag me off? (Laughter) Anyway -- so basically, Roots and Shoots is beginning to change young people's lives. It's what I'm devoting most of my energy to. And I believe that a group like this can have a very major impact, not just because you can share technology with us, but because so many of you have children.
Και αν διαδώσετε αυτό το πρόγραμμα και το προτείνετε στα παιδιά σας, έχουν μια τόσο καλή ευκαιρία να βγουν έξω και να κάνουν καλό, επειδή έχουν γονείς σαν εσάς. Και είναι τόσο σαφές πόσο πολύ εσείς όλοι νοιάζεστε για την προσπάθεια να κάνουμε αυτόν τον κόσμο ένα καλύτερο μέρος. Είναι πολύ ενθαρρυντικό. Αλλά τα παιδιά πράγματι με ρωτούν -- και αυτό δεν θα πάρει περισσότερο από δυο λεπτά, το υπόσχομαι -- τα παιδιά λένε, «Δρ. Τζέιν, έχετε πράγματι ελπίδα για το μέλλον; Ταξιδεύετε, βλέπετε όλα αυτά τα απαίσια πράγματα να συμβαίνουν». Πρώτον, ο ανθρώπινος εγκέφαλος -- δεν χρειάζεται να πω κάτι γι' αυτό. Τώρα που γνωρίζουμε ότι τα προβλήματα είναι σε όλο τον κόσμο, οι ανθρώπινοι εγκέφαλοι σαν τους δικούς σας εγείρονται για να λύσουν αυτά τα προβλήματα. Και έχουμε μιλήσει πολύ για αυτό. Δεύτερον, η προσαρμοστικότητα της φύσης. Μπορούμε να καταστρέψουμε ένα ποτάμι, και μπορούμε να το ξαναφέρουμε στη ζωή. Μπορούμε να δούμε μια ολόκληρη περιοχή να ερημώνεται και μπορεί να ανθήσει και πάλι, με το πέρασμα του χρόνου ή με μια μικρή βοήθεια. Και τρίτον, ο τελευταίος ομιλητής μίλησε σχετικά -- ή ο προτελευταίος ομιλητής, μίλησε σχετικά με το ακατάβλητο ανθρώπινο πνεύμα. Περιτριγυριζόμαστε από τους πιο εκπληκτικούς ανθρώπους που κάνουν πράγματα που φαίνονται τελείως αδύνατα. Ο Νέλσον Μαντέλα - πήρα ένα μικρό κομμάτι ασβεστόλιθου από τη φυλακή του νησιού Ρόμπεν, όπου βασανίστηκε για 27 χρόνια, και βγήκε με τόσο λίγη πικρία που μπόρεσε να οδηγήσει το λαό του από τη φρίκη του απαρτχάιντ χωρίς ένα λουτρό αίματος. Ακόμα και μετά την 11η Σεπτεμβρίου -- και ήμουν στη Νέα Υόρκη και ένιωσα το φόβο -- παρ' όλα αυτά, υπήρχε τόσο πολύ ανθρώπινο κουράγιο, τόση πολλή αγάπη και τόση πολλή συμπόνια. Και τότε, καθώς πήγαινα σε όλη τη χώρα μετά από αυτό και αισθάνθηκα το φόβο, το φόβο που έκανε τους ανθρώπους να αισθάνονται ότι δεν μπορούσαν να ανησυχούν για το περιβάλλον πια, στην περίπτωση που δεν φαινόταν να είναι πατριωτικό -- και προσπαθούσα να τους ενθαρρύνω, κάποιος εμφανίστηκε με ένα μικρό ρητό από τον Μαχάτμα Γκάντι, «Αν κοιτάξετε πίσω δια μέσου της ανθρώπινης ιστορίας, βλέπετε ότι κάθε επαχθές καθεστώς έχει κατανικηθεί από το καλό». Και ακριβώς μετά από αυτό μια γυναίκα μου έφερε αυτό το καμπανάκι, και θέλω να τελειώσω με αυτό. Είπε, «Αν μιλάτε για την ελπίδα και την ειρήνη, σημάνετε αυτό». Αυτή η καμπάνα είναι φτιαγμένη από το μέταλλο μιας αφοπλισμένης νάρκης, από τα πεδία θανάτου του Πολ Ποτ -- ενός από τα πιο επαχθή καθεστώτα στην ανθρώπινη ιστορία -- όπου οι άνθρωποι τώρα αρχίζουν να ξαναστήνουν τις ζωές τους μετά την κατάρρευση του καθεστώτος.
And if you take this program out, and give it to your children, they have such a good opportunity to go out and do good, because they've got parents like you. And it's been so clear how much you all care about trying to make this world a better place. It's very encouraging. But the kids do ask me -- and this won't take more than two minutes, I promise -- the kids say, "Dr. Jane, do you really have hope for the future? You travel, you see all these horrible things happening." Firstly, the human brain -- I don't need to say anything about that. Now that we know what the problems are around the world, human brains like yours are rising to solve those problems. And we've talked a lot about that. Secondly, the resilience of nature. We can destroy a river, and we can bring it back to life. We can see a whole area desolated, and it can be brought back to bloom again, with time or a little help. And thirdly, the last speaker talked about -- or the speaker before last, talked about the indomitable human spirit. We are surrounded by the most amazing people who do things that seem to be absolutely impossible. Nelson Mandela -- I take a little piece of limestone from Robben Island Prison, where he labored for 27 years, and came out with so little bitterness, he could lead his people from the horror of apartheid without a bloodbath. Even after the 11th of September -- and I was in New York and I felt the fear -- nevertheless, there was so much human courage, so much love and so much compassion. And then as I went around the country after that and felt the fear -- the fear that was leading to people feeling they couldn't worry about the environment any more, in case they seemed not to be patriotic -- and I was trying to encourage them, somebody came up with a little quotation from Mahatma Gandhi, "If you look back through human history, you see that every evil regime has been overcome by good." And just after that a woman brought me this little bell, and I want to end on this note. She said, "If you're talking about hope and peace, ring this. This bell is made from metal from a defused landmine, from the killing fields of Pol Pot -- one of the most evil regimes in human history -- where people are now beginning to put their lives back together after the regime has crumbled.
Λοιπόν, ναι, υπάρχει ελπίδα, και πού είναι η ελπίδα; Είναι εκεί έξω με τους πολιτικούς; Είναι στο χέρι σας. Είναι στο χέρι σας και στο χέρι μου και στα χέρια των παιδιών σας. Πράγματι εξαρτάται από εμάς. Είμαστε αυτοί που μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Αν οδηγήσουμε τις ζωές εκεί που συνειδητά αφήνουμε τα όσο το δυνατόν ελαφρύτερα οικολογικά αποτυπώματα, αν αγοράζουμε τα πράγματα που είναι ηθικό για μας να αγοράζουμε και δεν αγοράζουμε τα πράγματα που δεν είναι, μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο σε μια νύχτα. Σας ευχαριστώ.
So, yes, there is hope, and where is the hope? Is it out there with the politicians? It's in our hands. It's in your hands and my hands and those of our children. It's really up to us. We're the ones who can make a difference. If we lead lives where we consciously leave the lightest possible ecological footprints, if we buy the things that are ethical for us to buy and don't buy the things that are not, we can change the world overnight. Thank you.