Dobré ráno. Posledních několik dnů na této konferenci bylo opravdu úžasných. Je to pro mě velká čest, že můžu promluvit k tak výjimečnému shromáždění - po všech úžasných projevech, které jsme tu už slyšeli. Myslím, že budu moci navázat na něco z toho, co jsem tu slyšela. Přijela jsem sem přímo z hlubokých deštných pralesů v Ekvádoru, z místa, kam se jinak než letadlem nedostanete, kde žijí domorodci s pomalovanými obličeji a čelenkami z papouščího peří. Tito lidé se snaží zabránit tomu, aby ropné společnosti a nové silnice pronikly do jejich lesů. Bojují za zachování svého způsobu života v pralese a ve světě, který není znečištěný odpady. Přijde mi úžasné - a zároveň to přímo souvisí s tím, o čem se bavíme na této konferenci - že právě tam, uprostřed pralesa se používaly solární panely - první v této části Ekvádoru - hlavně k pohonu vodní pumpy, která tak šetří práci místním ženám. Voda se pak čistí a protože panelů mají dost, mají i poměrně velké zásoby elektřiny. Takže každý dům - v téhle vesničce jich bylo asi osm - může každý večer přibližně půl hodiny svítit. Tady je náčelník - ve svém honosném rouchu - a pracuje s laptopem. (Smích) Tento muž byl nějakou dobu pryč a pak se vrátil zpět a říkal: "Najednou jsme se ocitli v úplně jiné době. Ještě před padesáti lety jsme o běloších vůbec nevěděli a teď používáme počítače. Chceme se z moderního světa něco naučit. Chceme vědět o zdravotnictví. Také nás zajímá, co dělají lidé v jiných částech světa. Chceme se naučit cizí jazyky - angličtinu, francouzštinu, možná čínštinu - jazyky nám jdou dobře." Sedí tu se svým laptopem, ale zároveň bojuje proti mocným tlakům - kvůli ekvádorskému zahraničnímu dluhu - Světové banky a Mezinárodního měnového fondu a samozřejmě i proti ropným společnostem, které se snaží do pralesa proniknout. Právě odtud jsem k vám přijela. To, čím se ale doopravdy zabývám, patří do ještě jiného druhu civilizace - vlastně civilizace to tak úplně není. Je to jiný způsob života, jsou to jiné bytosti. Přede mnou tu krásně promluvil Wade Davis o různých kulturách po celém světě - ale svět neobývají jenom lidské bytosti, jsou to i bytosti zvířecí. Na této konferenci bych ráda vystupovala jejich jménem, jako to ostatně dělám po celém světě. Příliš často o nich vidíme jen několik fotek nebo krátké video, ale zvířata mají hlasy, které něco znamenají. Chtěla bych vás proto pozdravit jako šimpanz z lesů v Tanzanii: Ahoj :) (Potlesk) Šimpanzi v Tanzanii se zabývám od roku 1960. Během té doby se objevily moderní technologie, které zásadně změnily způsob práce biologů v terénu. Například před několika lety jsme poprvé ze vzorků výkalů mohli analyzovat DNA, takže poprvé s jistotou víme, který šimpanz je otcem každého z mláďat, protože šimpanzi jsou velice promiskuitní. To nám otevírá úplně nové možnosti výzkumu. Používáme také GSI - geografické... kdo ví co... - k určení oblasti, kde se šimpanzi pohybují. Používáme také - asi jste si už všimli, že na takové věci moc nejsem - používáme také obrázky ze satelitů, na nichž vidíme míru odlesnění dané oblasti. A samozřejmě i záznamy pořízené infračervenou kamerou, takže můžeme zvířata pozorovat i v noci. Zařízení pro nahrávání obrazu a zvuku jsou také menší a lepší. V mnoha směrech tedy dnes můžeme dělat věci, které v roce 1960, když jsem začínala, nebyly možné. Při studiu šimpanzů a dalších zvířat s velkým mozkem, při jejich studiu v zajetí nám moderní technologie pomáhá zkoumat, jak tato zvířata poznávají a chápou. Dnes už tedy víme, že jsou schopny výkonů, které by vědci považovali za absolutně nemožné, když jsem před padesáti lety začínala. Myslím, že intelektuálně nejtalentovanějším šimpanzem v zajetí je Ai z Japonska - její jméno znamená láska - a pracuje s ní velice citlivý člověk. Má moc ráda svůj počítač - klidně odejde od své skupiny, potoka, stromů a od všeho, aby si mohla k tomu počítači sednout - má tam něco jako počítačovou hru a strašně jí to baví. Je jí 28 roků a s obrazovkou a touchpadem pracuje rychleji než většina lidí. Řeší velmi komplexní úlohy - na jejich popis teď ale nemám dost času - ale fascinující na téhle dámě je to, že nerada dělá chyby. Pokud se v nějaké úloze splete a dostane málo bodů, jde a zaťuká na sklo - protože experimentátora nevidí - a chce si to zkusit ještě jednou. I když už se na úlohu koncentrovala posledních dvacet minut, teď ji chce celou zopakovat - jen pro ten pocit, že se jí to tentokrát povedlo lépe. Jídlo jako odměna pro ní není důležité - stejně dostává jenom málo, asi jednu rozinku za správnou odpověď - ale klidně to udělá i bez odměny, pokud jí to řeknete předem. Takže tady máme šimpanze, jak používá počítač. Šimpanzi, gorily a orangutani se také umí naučit lidskou znakovou řeč. Jednu událost, která se stala, když jsem poprvé v roce 1960 přijela do Gombe, si ale pamatuji naprosto živě a zřetelně: když jsem se poprvé procházela lesem, šimpanzi ode mě většinou utíkali pryč, i když někteří už byli na lidi trochu zvyklí, uviděla jsem černou postavu skloněnou nad termitištěm. Podívala jsem se tam dalekohledem. Byl to jeden samec, kterého jsem pojmenovala David Greybeard - mimochodem podle vědeckých zvyklostí té doby se šimpanzům neměla dávat jména, jen čísla, že prý je to vědečtější. Ale co. Dívala jsem se, jak David Greybeard trhá stébla trávy a používá je jako proutek, na který uvnitř podzemního termitiště chytal termity. A nejen to - někdy si našel větvičku s listím a listy z ní otrhal. Úprava předmětu tak, aby byl použitelný pro konkrétní účel - to je začátek výroby nástrojů. Důvodem, proč to byl tak vzrušující a přelomový okamžik, bylo, že v té době se předpokládalo, že pouze lidé vyrábějí a používají nástroje. Když jsem chodila do školy, člověk byl definován jako výrobce nástrojů. Když se pak můj učitel Louis Leakey o tomhle dozvěděl, řekl: "Teď tedy musíme změnit definici člověka, změnit definici nástroje nebo začít šimpanze považovat za lidi." (Smích) Dnes už víme, že jen v samotném Gombe šimpanzi znají nejméně devět způsobů, jak používat různé předměty pro různé účely. Dále ještě víme, že v různých částích Afriky, kde byli šimpanzi také studováni, existují úplně jiné způsoby používání nástrojů. Zdá se také, že tyto vzory jsou předávány z jedné generace na druhou prostřednictvím pozorování, nápodoby a procvičování - a to je definice lidské kultury. Během těch čtyřiceti let, co jsme studovali šimpanze a další velké lidoopy a - jak říkám - další savce s komplexními mozky a sociálním systémem, jsme zjistili, že neexistuje ostrá hranice, která by oddělovala lidi od ostatních zvířat. Ta hranice je opravdu velmi mlhavá. A ještě mlhavější se stane pokaždé, když zjistíme, že zvířata dělají věci, které jsme ve své aroganci považovali za výlučně lidské. Šimpanzi - nemáme čas si povídat o všech aspektech jejich fascinujícího života - mají velmi dlouhé dětství, pět let je matka kojí a spí vedle nich. Další tři až pět roků jsou na ní ještě emocionálně závislí, i v případě, že už porodila další mládě. V této době se utváří jejich osobnost a učí se obrovské množství věcí nutných k životu ve skupině. Během dlouhého dětství si vytvářejí trvalé a silné vztahy s matkou, bratry a sestrami, které můžou trvat po celý jejich život, což je až šedesát let. V zajetí se mohou dožít i vyššího věku, naše výzkumy ve volné přírodě zatím trvají pouze 40 let. Zjistili jsme, že šimpanzi jsou schopni upřímného soucitu a altruismu. Mají velmi bohatou neverbální komunikaci - mnoho zvuků používaných v různých situacích, ale i doteky, postoje a gesta. A co dělají? Líbají se, objímají se, drží se za ruce. Plácají se po ramenou, předvádějí se, vyhrožují pěstí - dělají podobné věci jako lidé a dělají je i ve stejném kontextu. Mají také velmi propracovaná pravidla spolupráce. Když se například jednou za čas vydají na lov, složitě mezi sebou spolupracují a pak se podělí o kořist. Zjistili jsme, že vykazují emoce, které jsou podobné, možná i stejné jako ty, které u lidí popisujeme jako štěstí, smutek, strach a zoufalství. Trpí fyzicky i psychicky. Nemám teď tolik času, abych všechna svá tvrzení podložila důkazy, snad ale stačí říct, že velmi talentovaní studenti těch nejlepších univerzit se zabývají právě studiem zvířecích emocí a jejich osobností. Víme, že šimpanzi a některá další zvířata poznávají svůj obraz v zrcadle - oproti obrazu někoho jiného. Mají smysl pro humor, což jsou všechno věci, které jsme obecně považovali za výlučně lidské. To všechno nás učí novému druhu respektu a to nejen k šimpanzům, ale domnívám se, že i k některým dalším druhům zvířat, s nimiž sdílíme tuto planetu. Jakmile budeme připraveni uznat, že nejsme jediné bytosti s osobností a intelektem a hlavně emocemi, začneme pak přemýšlet o tom, jak využíváme a zneužíváme tolik jiných citlivých a vnímajících stvoření na této planetě, za což bychom se měli hluboce stydět. Smutné na tom je, že tito šimpanzi, kteří nás možná víc než kdo jiný naučili alespoň malé pokoře, ve volné přírodě velmi rychle vymírají. Vymírají z důvodů, o nichž všichni víme více než dobře. Kácení lesů, rostoucí počet lidí a potřeba stále nové půdy. Vymírají, protože některé dřevařské společnosti vykácejí úplně všechny stromy. Mizejí ze svých oblastí v Africe, protože tam přijely nadnárodní společnosti a začaly stavět silnice - to samé chtějí dělat i v Ekvádoru a na ostatních místech, kde jsou lesy ještě nedotčené - aby po nich mohli odvážet ropu a dřevo. V Konžské pánvi a na dalších místech světa to vedlo k obchodu s masem pralesních zvířat. I přes to, že po stovky nebo tisíce let lidé žili v těchto lesích v souladu s okolní přírodou a zabíjeli jenom tolik zvířat, kolik potřebovali pro sebe nebo pro své rodiny, teď můžou lovci po silnicích do lesa přímo z města. Postřílejí všechno, co se hýbe a co je větší než krysa, pak to usuší na slunci nebo vyudí. Teď je pro ně jednoduchý i transport, naloží to na náklaďák, dovezou do měst a tam to prodají. Lidé za takové maso zaplatí víc než za maso domácích zvířat - je to kulturní preference. Tohle není udržitelné. Obrovské tábory těžařů přebývajících v lese požadují maso, takže pygmejští lovci, kteří v Konžské pánvi žili svým jedinečným způsobem života po staletí, jsou nyní upláceni. Dostanou zbraně, obstarají těžařům maso a dostanou zaplaceno. Jejich kultura je ničena společně se zvířaty, na nichž závisejí. Když se tábor těžařů odstěhuje, nezbude po něm vůbec nic. Ztráta lidské kulturní diverzity už zde byla zmíněna a já jsem ji viděla na vlastní oči. A pak je tu ponurý obrázek Afriky, kterou mám ráda. Co zde vidíme? Kácení lesů, rozšiřování pouští, hladomory, nemoci a populační přírůstek v oblastech, kde už tak žije víc lidí, než kolik jich země dokáže uživit, a kteří jsou tak chudí, že odjinud si jídlo koupit nemohou. Ti lidé, o kterých jsme si povídali včera - lidé na Velikonočním ostrově, kteří pokáceli svůj poslední strom - byli hloupí? Neuvědomovali si snad, co způsobují? Pokud byste viděli tu beznadějnou bídu v některých částech světa, tam se nikdo neptá: necháme ten strom na později? Ale spíš: čím dneska nakrmím svou rodinu? Možná bych za ten poslední strom mohl dostat několik dolarů, to by nás ještě chvíli podrželo a pak se budeme modlit, že se stane zázrak, který nás zachrání od neodvratného konce. Je to docela děsivý obraz. To jediné, čím jsme natolik odlišní od šimpanzů a dalších zvířat, je náš složitý mluvený jazyk - řeč, kterou můžeme dětem vyprávět i o věcech, které tu zrovna nejsou. Můžeme mluvit o vzdálené minulosti i budoucnosti a diskutovat spolu o různých nápadech, takže ze sdílené moudrosti skupiny mohou vzejít nové myšlenky. Můžeme mezi sebou komunikovat slovem, obrazem nebo písmem. Ale my tuto moc zneužíváme a ničíme svět. V rozvinutých zemích je to v jistém smyslu horší, protože máme přístup k tolika informacím o nesmyslnosti naší činnosti. Přivádíme své děti do světa, v němž je voda na mnoha místech jedovatá. Vzduch jim ubližuje a jídlo vypěstované na zamořené půdě je otravuje. To se neděje jen někde daleko v rozvojových zemích, děje se to všude. Věděli jste, že ve svých tělech máme kolem 50 chemikálií, které v nich před 50 lety ještě nebyly? Přibývá nemocí jako je astma a některé druhy rakoviny, zejména v oblastech zamořených toxickým odpadem. Škodíme sami sobě, celému světu, zvířatům a samotné přírodě. Ničíme Matku Přírodu, díky níž jsme tady. Matku Přírodu, ve které bychom měli trávit více času, se stromy, květinami a ptáky, abychom se správně psychicky vyvíjeli. Přitom v rozvinutých zemích jsou stovky dětí, které nikdy opravdovou přírodu neviděly, protože vyrůstají ve světě z betonu a jediné, co znají, je svět virtuální reality. Nemají si kde lehnout na slunci nebo se projít lesem, prozářeným slunečními paprsky. Při svých cestách po světě jsem musela opustit svůj milovaný prales i úchvatné šimpanze a přenechala jejich studium svým kolegům a studentům. Počet šimpanzů se během posledního století snížil ze 2 miliónů na 150 000 a já jsem věděla, že musím z pralesa odjet, abych o něm mohla po světě šířit povědomí. Čím víc jsem mluvila o vážné situaci šimpanzů, tím víc jsem si uvědomovala, že všechno souvisí se vším a že problémy rozvojových zemí často vycházejí z nenasytnosti zemí rozvinutých. Všechno to najednou dávalo - ani ne tak smysl, protože ve smyslu je naděje - dávalo to spíš "nesmysl". Jak se to stalo? Někdo o tom mluvil včera... Během svých cest po světě potkávám mladé lidi, kteří ztratili naději. Jsou zoufalí, říkají: "Nezáleží na tom, co uděláme, budeme si prostě užívat, protože zítra stejně umřeme. Nic nemá smysl - pořád nám to říkají média." Také jsem potkala některé velmi rozzlobené a zlost se snadno změní v násilí, to všichni dobře známe. Mám tři vnoučata a když mi někteří studenti ze středních škol nebo univerzit říkají, že mají vztek nebo: "Ztratili jsme naději, protože se nám zdá, že jste zničili naší budoucnost a my s tím už nic nemůžeme dělat." Když se dívám na svá vnoučata, říkám si, jak moc jsme planetě uškodili od té doby, co jsem byla v jejich věku. Hluboce se za to stydím a to je důvod, proč jsem v roce 1991 v Tanzánii začala s programem nazvaným Roots and Shoots. Mám s sebou brožurky a pokud někdo z vás má něco do činění s dětmi a zajímá se o jejich budoucnost, vezměte si, prosím, jednu. Roots and Shoots je program naděje. Kořeny (roots) jsou pevným základem. Výhonky (shoots) vypadají křehce, ale aby se dostaly za sluncem, dokáží prorazit zeď. Dosaďte si místo zdi všechny problémy, které jsme této planetě přivodili. Je to tedy, jak vidíte, metafora pro naději. Stovky a tisíce mladých lidí na celém světě mohou prorazit a zlepšit svět. Tím nejdůležitějším poselstvím Roots and Shoots je, že každý jednotlivec může něco změnit. Každý má svou úlohu. Každý z nás dennodenně ovlivňuje prostředí, ve kterém žije, a vy jako vědci víte, že s tím se nedá nic dělat - i kdybyste strávili celý den v posteli, pořád dýcháte kyslík, vydechujete oxid uhličitý, chodíte na záchod a podobně. Měníte svět. Program Roots and Shoots spojuje mladé lidi ve třech projektech. V projektech, které mění svět k lepšímu. Jeden z nich se snaží pěstovat úctu a zájem o vaše vlastní lidské společenství. Další je zaměřen na zvířata, včetně těch domácích - musím říct, že vše, co vím o lidském chování, jsem se naučila ještě dřív, než jsem odjela do Gombe za šimpanzi, od svého pejska Rustyho, se kterým jsem vyrůstala. Třetí projekt se týká životního prostředí. Co děti budou dělat záleží hlavně na jejich věku - můžou se zapojit všechny, od dětí ve školkách po univerzitní studenty. Záleží také, jestli žijí ve městě nebo na venkově. Jestli jsou bohaté nebo chudé. Záleží také na tom, z jaké části - třeba Ameriky - pocházejí. Působíme ve všech amerických státech a problémy na Floridě jsou jiné než problémy v New Yorku. Záleží na tom, z které země pocházejí - působíme ve více než 60 zemích světa, v 5 000 aktivních skupinách - a každou chvíli se dozvím o nových skupinách různě po světě, o kterých jsem neměla tušení, protože děti samy převezmou iniciativu a šíří to dál. Proč? Protože tomu věří a samy si rozhodují o tom, co budou dělat. Není to nic, co by jim nařizovali rodiče nebo učitelé. Je efektivní, když si samy vyberou, co chtějí dělat: "Chceme vyčistit tuhle řeku, aby v ní znovu mohly žít ryby. Chceme vyčistit zamořenou půdu a pěstovat si na ní zeleninu. Chceme jít za starými lidmi, být s nimi a zaznamenat jejich životní příběhy. Chceme pomáhat v psím útulku. Chceme se dozvědět víc o zvířatech. Chceme..." Mohli bychom pokračovat do nekonečna, a to mi dává naději. Na cestách po světě strávím 300 dní v roce a všude potkávám skupiny Roots and Shoots s dětmi nejrůznějšího věku. Potkávám děti, které mi se zářícím pohledem říkají: "Podívejte se, co všechno jsme dokázali." K tomu všemu technologie umožňují elektronickou komunikaci a děti se tak mohou spojit s kýmkoli po celém světě. Pokud by nám někdo chtěl pomoci - máme tolik nápadů, ale potřebujeme pomoc s vytvořením správného prostředí, které mladým lidem umožní sdílet jejich nadšení. Ale také - a to je důležité - i jejich beznaděj, aby mohli říct: "Zkusili jsme tohle, ale nepomohlo to. Co máme dělat teď?" A můžou dostat odpověď od jiné skupiny, která může být třeba v Americe nebo v Izraeli, ve které bude stát: "Tohle jste udělali trochu špatně. Zkuste to příště takhle." Ta myšlenka je velice jednoduchá. Odmítáme násilí. Žádné násilí, bomby ani zbraně. Takhle se problémy nedají řešit. Podle mého názoru násilí vede jen k dalšímu násilí. Jak to tedy děláme? Cestou k vyřešení problémů jsou znalosti a porozumění. Je důležité znát fakta, ale také je vidět v širším kontextu. Důsledná práce a vytrvalost, nevzdávat se, láska, soucit a respekt ke všemu živému. Kolik minut ještě mám? Jednu? Dvě? Chris Anderson: Jednu, jednu až dvě. Jane: Dvě, vezmu si dvě. (Smích) Pak mě odsud odvlečeš? (Smích) Takže - Roots and Shoots v podstatě začíná měnit životy mladých lidí. Právě tomu věnuji nejvíc své energie. Věřím, že setkání jako toto mohou mnoho změnit, nejen proto, že s námi můžete sdílet nové technologie, ale také proto, že mnoho z vás má děti. Pokud jim o našem programu řeknete, je to pro ně dobrá možnost, jak něco zlepšit, díky rodičům jako jste vy. Vidím, jak moc se snažíte, aby se svět stal lepším místem k životu. Je to velmi povzbuzující. Děti se mě ale ptají - už to opravdu nebude trvat déle než dvě minuty - ptají se: "Jane, věříš opravdu, že máme naději? Tolik cestuješ a vidíš všechny ty strašné věci..." Za prvé: Lidský mozek - to teď nemusím rozebírat... Když si začínáme uvědomovat, v jakých problémech se svět ocitl, lidské mozky, jako ty vaše, se tím postupně začínají zabývat. O tom jsme již mluvili dost. Za druhé: nezdolnost přírody. Můžeme zničit řeku a můžeme ji také přivést zpět k životu. Máme celou zničenou oblast a s malou pomocí ji po čase můžeme vrátit do její původní krásy. Za třetí: můj předřečník zde hovořil o nezkrotné síle lidského ducha. Jsme obklopeni úžasnými lidmi, kteří dělají věci na první pohled nemožné. Nelson Mandela - mám kousek vápence z vězení na ostrově Robben, kde 27 let pracoval, a přesto není zahořklý a dokázal své lidi vyvést z hrůzy apartheidu bez prolití krve. I po 11. září - zrovna jsem byla v New Yorku - všude byl sice strach, ale i tolik lidské odvahy, lásky a soucitu. Cestovala jsem pak po USA a ten strach v lidech vyvolával pocit, že nemá smysl starat se o životní prostředí, pokud by kvůli tomu nevypadali jako praví patrioti. Já jsem se jim to snažila vymluvit. Někdo pak přečetl krátký citát Mahátmy Gándhího: "Podíváme-li se na dějiny lidstva, zjistíme, že každý špatný režim podlehl dobrému." Jedna žena mi pak přinesla tento zvoneček, a skončím tím, co mi řekla: "Když budete mluvit o naději a míru, zacinkejte na něj." Je vyrobený z kovu z nášlapné miny z minových polí Pol Potova režimu, jednoho z nejkrutějších režimů v dějinách lidstva. V těch místech lidé znovu začínají normálně žít, poté, co se režim rozpadl. Takže ano, máme naději, ale kde ji hledat? Mezi politiky? Je v našich rukách. Ve vašich, v mých a v rukách našich dětí. Záleží to jen na nás. My jsme ti, kdo mohou změnit svět. Pokud žijeme tak, abychom zanechali co nejmenší ekologickou stopu, pokud kupujeme věci, které nejsou v rozporu s naším svědomím, můžeme změnit svět téměř okamžitě. Děkuji.
Good morning everyone. First of all, it's been fantastic being here over these past few days. And secondly, I feel it's a great honor to kind of wind up this extraordinary gathering of people, these amazing talks that we've had. I feel that I've fitted in, in many ways, to some of the things that I've heard. I came directly here from the deep, deep tropical rainforest in Ecuador, where I was out -- you could only get there by a plane -- with indigenous people with paint on their faces and parrot feathers on their headdresses, where these people are fighting to try and keep the oil companies, and keep the roads, out of their forests. They're fighting to develop their own way of living within the forest in a world that's clean, a world that isn't contaminated, a world that isn't polluted. And what was so amazing to me, and what fits right in with what we're all talking about here at TED, is that there, right in the middle of this rainforest, was some solar panels -- the first in that part of Ecuador -- and that was mainly to bring water up by pump so that the women wouldn't have to go down. The water was cleaned, but because they got a lot of batteries, they were able to store a lot of electricity. So every house -- and there were, I think, eight houses in this little community -- could have light for, I think it was about half an hour each evening. And there is the Chief, in all his regal finery, with a laptop computer. (Laughter) And this man, he has been outside, but he's gone back, and he was saying, "You know, we have suddenly jumped into a whole new era, and we didn't even know about the white man 50 years ago, and now here we are with laptop computers, and there are some things we want to learn from the modern world. We want to know about health care. We want to know about what other people do -- we're interested in it. And we want to learn other languages. We want to know English and French and perhaps Chinese, and we're good at languages." So there he is with his little laptop computer, but fighting against the might of the pressures -- because of the debt, the foreign debt of Ecuador -- fighting the pressure of World Bank, IMF, and of course the people who want to exploit the forests and take out the oil. And so, coming directly from there to here. But, of course, my real field of expertise lies in an even different kind of civilization -- I can't really call it a civilization. A different way of life, a different being. We've talked earlier -- this wonderful talk by Wade Davis about the different cultures of the humans around the world -- but the world is not composed only of human beings; there are also other animal beings. And I propose to bring into this TED conference, as I always do around the world, the voice of the animal kingdom. Too often we just see a few slides, or a bit of film, but these beings have voices that mean something. And so, I want to give you a greeting, as from a chimpanzee in the forests of Tanzania -- Ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh! (Applause) I've been studying chimpanzees in Tanzania since 1960. During that time, there have been modern technologies that have really transformed the way that field biologists do their work. For example, for the first time, a few years ago, by simply collecting little fecal samples we were able to have them analyzed -- to have DNA profiling done -- so for the first time, we actually know which male chimps are the fathers of each individual infant. Because the chimps have a very promiscuous mating society. So this opens up a whole new avenue of research. And we use GSI -- geographic whatever it is, GSI -- to determine the range of the chimps. And we're using -- you can see that I'm not really into this kind of stuff -- but we're using satellite imagery to look at the deforestation in the area. And of course, there's developments in infrared, so you can watch animals at night, and equipment for recording by video, and tape recording is getting lighter and better. So in many, many ways, we can do things today that we couldn't do when I began in 1960. Especially when chimpanzees, and other animals with large brains, are studied in captivity, modern technology is helping us to search for the upper levels of cognition in some of these non-human animals. So that we know today, they're capable of performances that would have been thought absolutely impossible by science when I began. I think the chimpanzee in captivity who is the most skilled in intellectual performance is one called Ai in Japan -- her name means love -- and she has a wonderfully sensitive partner working with her. She loves her computer -- she'll leave her big group, and her running water, and her trees and everything. And she'll come in to sit at this computer -- it's like a video game for a kid; she's hooked. She's 28, by the way, and she does things with her computer screen and a touch pad that she can do faster than most humans. She does very complex tasks, and I haven't got time to go into them, but the amazing thing about this female is she doesn't like making mistakes. If she has a bad run, and her score isn't good, she'll come and reach up and tap on the glass -- because she can't see the experimenter -- which is asking to have another go. And her concentration -- she's already concentrated hard for 20 minutes or so, and now she wants to do it all over again, just for the satisfaction of having done it better. And the food is not important -- she does get a tiny reward, like one raisin for a correct response -- but she will do it for nothing, if you tell her beforehand. So here we are, a chimpanzee using a computer. Chimpanzees, gorillas, orangutans also learn human sign language. But the point is that when I was first in Gombe in 1960 -- I remember so well, so vividly, as though it was yesterday -- the first time, when I was going through the vegetation, the chimpanzees were still running away from me, for the most part, although some were a little bit acclimatized -- and I saw this dark shape, hunched over a termite mound, and I peered with my binoculars. It was, fortunately, one adult male whom I'd named David Greybeard -- and by the way, science at that time was telling me that I shouldn't name the chimps; they should all have numbers; that was more scientific. Anyway, David Greybeard -- and I saw that he was picking little pieces of grass and using them to fish termites from their underground nest. And not only that -- he would sometimes pick a leafy twig and strip the leaves -- modifying an object to make it suitable for a specific purpose -- the beginning of tool-making. The reason this was so exciting and such a breakthrough is at that time, it was thought that humans, and only humans, used and made tools. When I was at school, we were defined as man, the toolmaker. So that when Louis Leakey, my mentor, heard this news, he said, "Ah, we must now redefine 'man,' redefine 'tool,' or accept chimpanzees as humans." (Laughter) We now know that at Gombe alone, there are nine different ways in which chimpanzees use different objects for different purposes. Moreover, we know that in different parts of Africa, wherever chimps have been studied, there are completely different tool-using behaviors. And because it seems that these patterns are passed from one generation to the next, through observation, imitation and practice -- that is a definition of human culture. What we find is that over these 40-odd years that I and others have been studying chimpanzees and the other great apes, and, as I say, other mammals with complex brains and social systems, we have found that after all, there isn't a sharp line dividing humans from the rest of the animal kingdom. It's a very wuzzy line. It's getting wuzzier all the time as we find animals doing things that we, in our arrogance, used to think was just human. The chimps -- there's no time to discuss their fascinating lives -- but they have this long childhood, five years of suckling and sleeping with the mother, and then another three, four or five years of emotional dependence on her, even when the next child is born. The importance of learning in that time, when behavior is flexible -- and there's an awful lot to learn in chimpanzee society. The long-term affectionate supportive bonds that develop throughout this long childhood with the mother, with the brothers and sisters, and which can last through a lifetime, which may be up to 60 years. They can actually live longer than 60 in captivity, so we've only done 40 years in the wild so far. And we find chimps are capable of true compassion and altruism. We find in their non-verbal communication -- this is very rich -- they have a lot of sounds, which they use in different circumstances, but they also use touch, posture, gesture, and what do they do? They kiss; they embrace; they hold hands. They pat one another on the back; they swagger; they shake their fist -- the kind of things that we do, and they do them in the same kind of context. They have very sophisticated cooperation. Sometimes they hunt -- not that often, but when they hunt, they show sophisticated cooperation, and they share the prey. We find that they show emotions, similar to -- maybe sometimes the same -- as those that we describe in ourselves as happiness, sadness, fear, despair. They know mental as well as physical suffering. And I don't have time to go into the information that will prove some of these things to you, save to say that there are very bright students, in the best universities, studying emotions in animals, studying personalities in animals. We know that chimpanzees and some other creatures can recognize themselves in mirrors -- "self" as opposed to "other." They have a sense of humor, and these are the kind of things which traditionally have been thought of as human prerogatives. But this teaches us a new respect -- and it's a new respect not only for the chimpanzees, I suggest, but some of the other amazing animals with whom we share this planet. Once we're prepared to admit that after all, we're not the only beings with personalities, minds and above all feelings, and then we start to think about ways we use and abuse so many other sentient, sapient creatures on this planet, it really gives cause for deep shame, at least for me. So, the sad thing is that these chimpanzees -- who've perhaps taught us, more than any other creature, a little humility -- are in the wild, disappearing very fast. They're disappearing for the reasons that all of you in this room know only too well. The deforestation, the growth of human populations, needing more land. They're disappearing because some timber companies go in with clear-cutting. They're disappearing in the heart of their range in Africa because the big multinational logging companies have come in and made roads -- as they want to do in Ecuador and other parts where the forests remain untouched -- to take out oil or timber. And this has led in Congo basin, and other parts of the world, to what is known as the bush-meat trade. This means that although for hundreds, perhaps thousands of years, people have lived in those forests, or whatever habitat it is, in harmony with their world, just killing the animals they need for themselves and their families -- now, suddenly, because of the roads, the hunters can go in from the towns. They shoot everything, every single thing that moves that's bigger than a small rat; they sun-dry it or smoke it. And now they've got transport; they take it on the logging trucks or the mining trucks into the towns where they sell it. And people will pay more for bush-meat, as it's called, than for domestic meat -- it's culturally preferred. And it's not sustainable, and the huge logging camps in the forest are now demanding meat, so the Pygmy hunters in the Congo basin who've lived there with their wonderful way of living for so many hundreds of years are now corrupted. They're given weapons; they shoot for the logging camps; they get money. Their culture is being destroyed, along with the animals upon whom they depend. So, when the logging camp moves, there's nothing left. We talked already about the loss of human cultural diversity, and I've seen it happening with my own eyes. And the grim picture in Africa -- I love Africa, and what do we see in Africa? We see deforestation; we see the desert spreading; we see massive hunger; we see disease and we see population growth in areas where there are more people living on a certain piece of land than the land can possibly support, and they're too poor to buy food from elsewhere. Were the people that we heard about yesterday, on the Easter Island, who cut down their last tree -- were they stupid? Didn't they know what was happening? Of course, but if you've seen the crippling poverty in some of these parts of the world it isn't a question of "Let's leave the tree for tomorrow." "How am I going to feed my family today? Maybe I can get just a few dollars from this last tree which will keep us going a little bit longer, and then we'll pray that something will happen to save us from the inevitable end." So, this is a pretty grim picture. The one thing we have, which makes us so different from chimpanzees or other living creatures, is this sophisticated spoken language -- a language with which we can tell children about things that aren't here. We can talk about the distant past, plan for the distant future, discuss ideas with each other, so that the ideas can grow from the accumulated wisdom of a group. We can do it by talking to each other; we can do it through video; we can do it through the written word. And we are abusing this great power we have to be wise stewards, and we're destroying the world. In the developed world, in a way, it's worse, because we have so much access to knowledge of the stupidity of what we're doing. Do you know, we're bringing little babies into a world where, in many places, the water is poisoning them? And the air is harming them, and the food that's grown from the contaminated land is poisoning them. And that's not just in the far-away developing world; that's everywhere. Do you know we all have about 50 chemicals in our bodies we didn't have about 50 years ago? And so many of these diseases, like asthma and certain kinds of cancers, are on the increase around places where our filthy toxic waste is dumped. We're harming ourselves around the world, as well as harming the animals, as well as harming nature herself -- Mother Nature, that brought us into being; Mother Nature, where I believe we need to spend time, where there's trees and flowers and birds for our good psychological development. And yet, there are hundreds and hundreds of children in the developed world who never see nature, because they're growing up in concrete and all they know is virtual reality, with no opportunity to go and lie in the sun, or in the forest, with the dappled sun-specks coming down from the canopy above. As I was traveling around the world, you know, I had to leave the forest -- that's where I love to be. I had to leave these fascinating chimpanzees for my students and field staff to continue studying because, finding they dwindled from about two million 100 years ago to about 150,000 now, I knew I had to leave the forest to do what I could to raise awareness around the world. And the more I talked about the chimpanzees' plight, the more I realized the fact that everything's interconnected, and the problems of the developing world so often stem from the greed of the developed world, and everything was joining together, and making -- not sense, hope lies in sense, you said -- it's making a nonsense. How can we do it? Somebody said that yesterday. And as I was traveling around, I kept meeting young people who'd lost hope. They were feeling despair, they were feeling, "Well, it doesn't matter what we do; eat, drink and be merry, for tomorrow we die. Everything is hopeless -- we're always being told so by the media." And then I met some who were angry, and anger that can turn to violence, and we're all familiar with that. And I have three little grandchildren, and when some of these students would say to me at high school or university, they'd say, "We're angry," or "We're filled with despair, because we feel you've compromised our future, and there's nothing we can do about it." And I looked in the eyes of my little grandchildren, and think how much we've harmed this planet since I was their age. I feel this deep shame, and that's why in 1991 in Tanzania, I started a program that's called Roots and Shoots. There's little brochures all around outside, and if any of you have anything to do with children and care about their future, I beg that you pick up that brochure. And Roots and Shoots is a program for hope. Roots make a firm foundation. Shoots seem tiny, but to reach the sun they can break through brick walls. See the brick walls as all the problems that we've inflicted on this planet. Then, you see, it is a message of hope. Hundreds and thousands of young people around the world can break through, and can make this a better world. And the most important message of Roots and Shoots is that every single individual makes a difference. Every individual has a role to play. Every one of us impacts the world around us everyday, and you scientists know that you can't actually -- even if you stay in bed all day, you're breathing oxygen and giving out CO2, and probably going to the loo, and things like that -- you're making a difference in the world. So, the Roots and Shoots program involves youth in three kinds of projects. And these are projects to make the world around them a better place. One project to show care and concern for your own human community. One for animals, including domestic animals -- and I have to say, I learned everything I know about animal behavior even before I got to Gombe and the chimps from my dog, Rusty, who was my childhood companion. And the third kind of project: something for the local environment. So what the kids do depends first of all, how old are they -- and we go now from pre-school right through university. It's going to depend whether they're inner-city or rural. It's going to depend if they're wealthy or impoverished. It's going to depend which part, say, of America they're in. We're in every state now, and the problems in Florida are different from the problems in New York. It's going to depend on which country they're in -- and we're already in 60-plus countries, with about 5,000 active groups -- and there are groups all over the place that I keep hearing about that I've never even heard of, because the kids are taking the program and spreading it themselves. Why? Because they're buying into it, and they're the ones who get to decide what they're going to do. It isn't something that their parents tell them, or their teachers tell them. That's effective, but if they decide themselves, "We want to clean this river and put the fish back that used to be there. We want to clear away the toxic soil from this area and have an organic garden. We want to go and spend time with the old people and hear their stories and record their oral histories. We want to go and work in a dog shelter. We want to learn about animals. We want ... " You know, it goes on and on, and this is very hopeful for me. As I travel around the world 300 days a year, everywhere there's a group of Roots and Shoots of different ages. Everywhere there are children with shining eyes saying, "Look at the difference we've made." And now comes the technology into it, because with this new way of communicating electronically these kids can communicate with each other around the world. And if anyone is interested to help us, we've got so many ideas but we need help -- we need help to create the right kind of system that will help these young people to communicate their excitement. But also -- and this is so important -- to communicate their despair, to say, "We've tried this and it doesn't work, and what shall we do?" And then, lo and behold, there's another group answering these kids who may be in America, or maybe this is a group in Israel, saying, "Yeah, you did it a little bit wrong. This is how you should do it." The philosophy is very simple. We do not believe in violence. No violence, no bombs, no guns. That's not the way to solve problems. Violence leads to violence, at least in my view. So how do we solve? The tools for solving the problems are knowledge and understanding. Know the facts, but see how they fit in the big picture. Hard work and persistence --don't give up -- and love and compassion leading to respect for all life. How many more minutes? Two, one? Chris Anderson: One -- one to two. Jane Goodall: Two, two, I'm going to take two. (Laughter) Are you going to come and drag me off? (Laughter) Anyway -- so basically, Roots and Shoots is beginning to change young people's lives. It's what I'm devoting most of my energy to. And I believe that a group like this can have a very major impact, not just because you can share technology with us, but because so many of you have children. And if you take this program out, and give it to your children, they have such a good opportunity to go out and do good, because they've got parents like you. And it's been so clear how much you all care about trying to make this world a better place. It's very encouraging. But the kids do ask me -- and this won't take more than two minutes, I promise -- the kids say, "Dr. Jane, do you really have hope for the future? You travel, you see all these horrible things happening." Firstly, the human brain -- I don't need to say anything about that. Now that we know what the problems are around the world, human brains like yours are rising to solve those problems. And we've talked a lot about that. Secondly, the resilience of nature. We can destroy a river, and we can bring it back to life. We can see a whole area desolated, and it can be brought back to bloom again, with time or a little help. And thirdly, the last speaker talked about -- or the speaker before last, talked about the indomitable human spirit. We are surrounded by the most amazing people who do things that seem to be absolutely impossible. Nelson Mandela -- I take a little piece of limestone from Robben Island Prison, where he labored for 27 years, and came out with so little bitterness, he could lead his people from the horror of apartheid without a bloodbath. Even after the 11th of September -- and I was in New York and I felt the fear -- nevertheless, there was so much human courage, so much love and so much compassion. And then as I went around the country after that and felt the fear -- the fear that was leading to people feeling they couldn't worry about the environment any more, in case they seemed not to be patriotic -- and I was trying to encourage them, somebody came up with a little quotation from Mahatma Gandhi, "If you look back through human history, you see that every evil regime has been overcome by good." And just after that a woman brought me this little bell, and I want to end on this note. She said, "If you're talking about hope and peace, ring this. This bell is made from metal from a defused landmine, from the killing fields of Pol Pot -- one of the most evil regimes in human history -- where people are now beginning to put their lives back together after the regime has crumbled. So, yes, there is hope, and where is the hope? Is it out there with the politicians? It's in our hands. It's in your hands and my hands and those of our children. It's really up to us. We're the ones who can make a difference. If we lead lives where we consciously leave the lightest possible ecological footprints, if we buy the things that are ethical for us to buy and don't buy the things that are not, we can change the world overnight. Thank you.