Добро утро на всички. Преди всичко, чувствам, че е удоволствие да бъда тук през последните няколко дни. И второ, чувствам, че е голяма чест да участвам в това изключително събиране - с чудесните речи, които имахме досега. Имам чувството, че в известен смисъл съм си на мястото за някои от нещата, които чух. Аз започнах-- Дойдох направо тук от дълбоката тропическа гора на Еквадор където бях - може да достигнете там единствено със самолет - с местните индианци с боядисани лица и с пера от папагал на главите си. Там, където тези хора се борят да спрат петролните компании и да пазят пътищата далеч от техните гори. Те се борят да развиват своя собствен начин на живот в тропическите гори в един чист свят, който не е заразен, свят, който не е замърсен. И това, което беше толкова невероятно за мен и което се вписва в това, за което говорим тук в TED, е че там, точно в центъра на тропическата джунгла, имаше няколко слънчеви панела - първите в тази част на Еквадор-- и те служеха, за да могат помпите за вода да работят, и да няма нужда жените да ходят до долу за вода. Водата беше чиста, но тъй като имаше много бактерии те можеха да произвеждат и електричество. Така, всеки дом, а там където бях аз имаше осем в тази малка общност разполагаше с електричество за..мисля, че беше около половин час на вечер. И там си имат шеф, с всичките си накити и със своя преносим компютър. (Смях) Този човек е живял извън племето, но се е завърнал, и той казваше: " Знаете ли, че изведнъж сме направили скок в цяла нова ера, а дори не сме знаели за белия човек допреди 50 години, а сега си имаме преносими компютри, и има неща, които искаме да научим от модерния свят. Искаме да знаем повече за здравеопазването. Искаме да знаем какво правят другите хора, ние се интересуваме от това. Също искаме да учим други езици. Искаме да знаем английски, френски и може би китайски, и ние сме много добри в ученето на езици." Той е там с малкия си компютър, но се бори против мощния натиск, заради външния дълг на Еквадор, бори се срещу натиска на Световната банка, МВФ и разбира се с хората, които искат да използват тропическата джунгла, за да извличат петрол. И така, аз идвам директно от там до тук. Но, разбира се, истинската ми област на изследвания лежи в една много по-различна цивилизация, дори не мога да я нарека цивилизация. Това е различен начин на живот, различни същества. Говорихме по-рано, чудесната реч на Уейд Дейвис за различните човешки култури по света, но светът не се състои единствено от човешки същества, също има животински същества. Предлагам да се представи на тази конференция на TED, както обикновено правя по света, гласа на животинското царство. Много често виждаме само снимки или някой филм, но тези същества имат гласове, които означават нещо. Така че, аз искам да ви поздравя като шимпанзе от горите на Танзания-- У-у, у-у, у-уу, у-уу, у-уу, у-уу, у-у, у-уу, у-уу, у-уу! (Аплодисменти) Изучавам шимпанзетата в Танзания от 1960 Оттогава насам се появиха модерни технологии, които напълно промениха начина, по който биолозите вършеха своята работа. Например за пръв път, преди няколко години, само с малки фекални проби, като ги анализираме може да се направи ДНК профил, така, за пръв път можем да узнаем, кои от мъжките шимпанзета са бащите на отделните малки. Тъй като шимпанзетата имат промискуитетно общество. Това отваря нови възможности за научни изследвания. Ние също използваме ГИС (Глобална инициатива за субсидиране), за да определим кръга на шемпанзетата. И също използваме, без да съм много запозната в тази област, но използваме също сателитни изображения, за да наблюдаваме обезлесяването на региона. И разбира се, има развитие при използването на инфрачервени лъчи, така че, животните могат да се наблюдават и през нощта. Също има оборудване за видеозаписване, като устройствата всеки път стават все по-леки и по-добри. Така, по много различни начини можем да правим неща, които не можехме да правим през 1960. Особено при шимпанзетата, а и другите животни с голям мозък, за изследване след залавяне, модерната технология ни помага да изследваме по-високите нива на познание при някои от животинските видове. Вече знаем, че те са способни да изпълнят неща, които науката смяташе за невъзможни, когато започнах. Мисля, че най-подготвеното шимпанзе в интелектуален план се нарича Ай и се намира в Япония, името й означава любов и тя има един прекрасен чувствителен партньор, който работи с нея. Тя обича своя компютър, понякога напуска групата си, течащата вода, нейните дървета и всичко. Идва и сяда до компютъра, прилича на видео игра за децата и тя е завладяна от нея. Между другото тя е на 28 и обича да прави различни неща с екрана на своя компютър и с клавиатурата, така че тя може да работи много по-бързо от повечето хора. Тя наистина може да прави много сложни неща, но сега нямам време да се задълбочавам в тях. Но едно от най-вълнуващото нещо в нея е, че не обича да прави грешки. Ако е тичала зле и резултатът й не е добър, тя ще дойде и ще почука на стъклото, защото не може да види експериментатора, който я кара да повтори. Нейната концентрация - а тя вече може да се концентрира добре за около 20 минути, и иска да го направи отново и отново, само от удоволствието, че го е направила по-добре. И храната не е от значение, тя си получава малка награда, като например една стафида за правилен отговор, но тя ще го направи и без награда, ако кажеш предварително. Ето докъде сме стигнали, шимпанзетата да използват компютри. Шимпанзетата, горилите, орангутаните също изучават езика на знаците. Но въппроса е в това, когато за пръв път бях в Гомбе през 1960г., спомням си толкова добре, сякаш беше вчера, първия път, когато вървях през растителността и повечето от шимпанзетата бягаха от мен, въпреки, че някои от тях бяха малко привикнали, тогава видях тази мрачна фигура, изгърбена над един термит, и аз я погледнах през бинокъла си. За щастие това беше един възрастен мъжки, който аз нарекох Дейвид Грейбиърд, между другото, тогава науката казваше да не слагам имена на шимпанзетата, а всички те трябва да имат номера, вместо имена, и че това е по-научно. И така, Дейвид Грейбиърд - и аз видях как той вземаше тревички и ги използваше да хваща термити от техните дупки. И не само това, понякога вземаше цяла клонка и отделяше листата. Променяше един обект и го приспособяваше с цел да извърши някаква специфична дейност. Начало на правенето на инструмент. Причината това да бъде толкова вълнуващо и да се приеме за пробив беше в това, че до този момент се мислеше, че хората и само хората могат да изработват инструменти. Когато ходих на училище, дефинирахме човека като производител на инструменти. Така, когато Луис Лийки, моят ментор, чу тази новина, каза "Сега трябва да предефинираме "човек" и предефинираме "инструмент" или да приемем шимпанзетата за хора". (Смях) Сега знаем, че само в Гомбе има девет различни начина, по които шимпанзетата използват различни обекти за различни дейности. Също така знаем, че в различни части на Африка, където са били изследвани шимпанзетата, има напълно различно поведение при използване на инструменти. Както изглежда, тези модели се наследяват от едно поколение на друго, чрез наблюдения, имитация и практика - това е една дифиниция за човешката култура. Това, което открихме за 40 години, в които аз и други сме изследвали шимпанзетата и други големи маймуни и бозайници със сложни мозъци и социална система, ние открихме, че няма ясна линия, която ясно да разграничава хората от животинското царство. Това е една много объркваща линия. Превръща се в още по-объркваща, всеки път когато откриваме, че животните правят неща, които ние арогантно си мислим, че са характерни единствено за хората. Шимпанзетата - няма вече да обсъждам техния очарователен живот, имат дълго детство от 5 години, когато все още сучат и спят заедно с майка си, и след това още три, четири или пет години на емоционална зависимост от нея, дори и след като е родено друго. Важността да се обучи през това време, когато поведението е гъвкаво и има много неща, които трябва да се научат за общността на шимпанзетата. Дълготрайните нежни подкрепящи връзки, които се развиват по време на дългото детство с майката, с братята и сестрите, и които могат да се запазят през целия живот, продължаващ около 60 години. В действителност, ако са уловени, те могат да живеят повече от 60 години. Ние сме изследвали само 40 години в дивата природа. И ние открихме, че шимпанзетата са способни да проявяват истинско състрадание и алтруизъм. Ние открихме в тяхната невербална комуникация, която е много богата, те използват много различни звуци, при различни ситуации, но също така, те използват докосване, поза и жест и какво правят те? Те целуват, прегръщат, стискат си ръцете. Те се потупват един друг по гърба, перчат се и понякога размахват юмруци, неща, които ние също правим - и те ги използват в същия контекст. Те имат много сложни взаимоотношения. Понякога ловуват, не толкова често, но когато ловуват те използват сложно сътрудничество и си споделят плячката. Открихме, че имат близки емоции, а може би и същите като нас, тези, които описваме като радост, тъга, страх и на отчаяние. Те знаят какво е психическо и физическо страдание. Сега нямам време да навлизам в подробности, които доказват тези неща, достатъчно е да спомена, че има много брилиантни студенти в едни от най-добрите университети, които изследват емоциите на животните и тяхната индивидуалност. Ние знаем, че шимпанзетата и някои други животни могат да се разпознаят в огледалото, за разлика от други. Те имат чувство за хумор, и това са неща, които обикновено са свързани с човешкия характер. Но това ни учи на ново уважение, и не само уважение към шимпанзетата, смятам аз, но също и към други невероятни животни от нашата планета. След като сме готови да признаем, че в края на краищата ние не сме единствените същества с индивидуалност, разум, и чувства, това ни кара да мислим по какъв начин ние използваме и злоупотребяваме с толкова много съзнателни и мъдри същества на тази планета, това наистина дава повод за дълбок срам, поне за мен. Тъжно е, че тези шимпанзета, които може би са ни научили, много повече от което и да е друго същество, на скромност, започват да изчезват бързо в дивата природа. Изчезват поради причини, които всички вие знаете много добре. Изсичането на горите и увеличаването на населението, което има нужда от все повече земя. Изчезват защото някои компании за добив на дървесина унищожават следите от сечта им. Изчезват от сърцето на Африка, защото големи компании за добив на дървесина идват и започват да строят пътища, както искат да направят в Еквадор и други части, където горите все още са непокътнати, за да извличат петрол или дървесина. И това е достигнало до басейна на река Конго, както и в други части на света, и се знае като търговия с месо от планината. Това означава, че макар в продължение на стотици и хиляди години хората са живели в джунглата или другаде в хармония със света, който ги заобикаля, и са убивали животни единствено за храна на семейството, сега за съжаление, благодарение на пътищата, ловците могат да дойдат от градовете. Те стрелят срещу всичко, което се движи и е по-голямо от една мишка, изкарват месото на слънце и го изсушават. Те разполагат и с транспорт, вземат улова с камиони за дървесина или камиони, използвани в мините и го откарват в градовете за продажба. И хората плащат по-скъпо за това "месо от планината", както те го наричат, и го предпочитат пред домашното месо. И това не е устойчиво, големите лагери за дървесина, построени в джунглата сега изискват месо и по този начин корумпират ловците пигмеи от басейна на река Конго, които са живели там със своя чудесен начин на живот в продължение на стотици години. Сега са им дали оръжия, с които да убиват животните и след това им се плаща. По този начин тяхната култура се разрушава, заедно с животните от които са зависими. Когато лагерите за дървесина си тръгнат, след тях няма да остане нищо. Вече сме говорили за загубата на различни човешки култури и аз съм го видяла да се случва със собствените си очи. И тъжната картина на Африка. Обичам Африка, и какво виждаме в Африка? Виждаме изсичане на гори, виждаме как пустинята нараства, виждаме масов глад, виждаме болести и увеличаване на населението в райони където живеят много хора на парче земя, която не може да изхрани всички тях, а те са много бедни, за да купят храна от друг район. Хората, за които се говори вчера, на Великденските острови, които отсичат своето последно дърво, глупави ли са? Не знаят ли какво се случва? Разбира се, но ако можехте да видите бедността, в някои от тези части на света, въпроса да "оставим това дърво за утре" не стои. Въпросът е "Как да изхраня семейството си днес?" Може би мога да спечеля няколко долара за това последно дърво и с тях можем да преживеем известно време, и след това ще се молим да се случи нещо, което да ни спаси от неизбежния финал". Това е доста обезсърчително. Единственото, което имаме и което ни прави толкова различни от шимпанзетата, и от останалите същества, това е изтънчения говорим език - език, с който можем да обясним на децата неща, които не са тук. Можем да говорим за миналото и за бъдещето, да дискутираме идеи един с друг така, че идеите да могат да се развият и да се превърнат в мъдрост на една група. Можем да го направим, говорейки един с друг, можем да го направим чрез видео, можем да го напишем. Ние злоупотребяваме с тази велика сила, трябва да сме по-мъдри и настойчиви, а ние разрушаваме света. В развиващите се страни до известна степен е още по-зле, защото можем лесно да разберем глупостите, които правим. Знаете ли, че се раждат бебета в свят, където водата ги убива. Въздухът им вреди, а храната, която отглеждаме е от заразена и отровена земя. И това съществува не само в далечния развиващ се свят, това се проявава навсякъде. Знаете ли, че всички имаме около 50 химикали в нашия организъм, които преди 50 години не сме имали? И многобройни болести, като астмата и някои видове рак, са се увеличили на места, където се изхвърлят нашите токсични отпадъци. Ние сами си причиняваме щети в света, така както причиняваме щети на животните и на природата. Майката Природа, която ни е създала. Майката Природа, където трябва да прекарваме повече време, където има дървета, цветя и птици за нашето добро психологическо развитие. И въпреки това има стотици и стотици деца в развиващите се страни, които никога не са виждали природа, защото са израснали в панелни блокове, и всичко което познават е виртуалната реалност, без да имат възможност да се излегнат на слънце, или в гората с шарените цветове на слънцето, които се спускат от високите корони на дърветата. Докато пътувах из света, трябваше да напусна джунглата, където наистина обичам да бъда. Трябваше да оставя тези невероятни шимпанзета, за да могат моите студенти и екипът, с който работя да продължат да изучават, защото откривайки, че са намалели с 2 милиона отпреди 100 години до около 150,000 сега, разбрах, че трябва да напусна джунглата, за да направя каквото мога да информирам целия свят. И колкото повече говорех за тежкото положение на шимпанзетата, толкова повече си давах сметка, че всичко е свързано помежду си, и че проблемите на развиващия се свят често са резултат от алчността на развития свят, и че всичко се свързва в едно и става безсмислено, казват, че в „смисъла“ е надеждата, но това се превръща в безсмислица. Как можем да го направим? Вчера някой каза това и докато пътувах из света аз се срещах с млади хора, които бяха изгубили надежда. Чувстваха се отчаяни, те казваха „няма значение какво правим, да ядем, да пием и да се веселим, все едно утре всички ще умрем. Вече няма надежда, това е, което винаги ни казват медиите. След това се запознах с някои, които бяха ядосани и понякога яростта може да прерастне в насилие, и всички сме запознати с това. Имам три внучета, и когато някои от тези студенти ми каже в училище или в университета „Яд ни е,“ или „изгубили сме надежда, защото чувстваме, че сте направили компромис с нашето бъдеще и няма какво да направим аз погледнах в очите на моите внуци, и си давам сметка колко сме ощетили тази планета от времето когато бях на тяхната възраст. Чувствам този дълбок срам и затова през 1991 в Танзания започнах една програма наречена "Корени и филизи". Навън навсякъде има брошури, и ако някой от вас по някакъв начин е свързан с децата или го интересува тяхното бъдеще, моля ви да си вземете една от тях. "Корени и филизи" е една програма за надежда. Корените създават една здрава основа. Филизите изглеждат малки, но за да достигнат до слънцето те могат да пробият стени. Гледайте на стените като на проблемите, които сме създали на тази планета. Затова елате, това е едно послание на надеждата. Стотици и хиляди млади хора по целия свят могат да преминат през тях и да създадът едно по-добро бъдеще. И най-важното послание на "Корени и филизи" е, че всеки индивид е от значение. Всеки един индивид трябва да изпълни една задача. Всеки един от нас оказва влияние на света, който ни заобикаля, и вие учени много добре знаете, че не може да останете цял ден в леглото да вдишвате кислород и издишвате СО2 и да ходите до тоалетна, и да вършите неща като тези. Вие правите промяната в света. Така че, програмата Корени и филизи вкючва младежта в три основни вида проекти. И това са проекти, които да направят света по-добро място. Един проект е за обучение как да се грижим за собствената ни човешка общност. Друг е за животните, в който се включват и домашните животни и трябва да ви кажа, че научих всичко, което е свързано с поведението на животните още преди да отида в Гомбе, от моето куче Ръсти, който беше мой спътник в моето детство. И третият вид проект е свързан с местната околна среда. Това, което правят децата зависи от тяхната възраст, затова ние започваме от предучилищната възраст до университета. Зависи дали са в градски или селски район. Зависи дали са богати или бедни. Зависи от коя част на щатите са. Сега развиваме дейност във всички щати и проблемите във Флорида са по-различни от проблемите в Ню Йорк. Зависи в коя страна се намират, вече сме в повече от 60 държави с над 5,000 различни групи дейности и чувам за групи от всички страни, за които никога не бях чувала преди, защото децата вземат програмата и сами я разпространяват. Защо? Защото вярват в нея и са тези, които решават какво ще правят. Не е нещо, което им казват техните родители, или преподаватели. Това е ефективно, но ако те решават сами, „Искаме да почистим тази река и да върнем рибите отново. Искаме да почистим токсините от почвата на тази зона и да имаме една екологична градина. Искаме да прекараме известно време с по-възрастните и да чуем и запишем техните истории. Искаме да работим в един приют за кучета. Искаме да научим повече за животните. Искаме...“ И знаете ли, това продължава и продължава, и ми дава много надежда. Както пътувам около света 300 дни в годината, във всички части има една група на различна възраст от "Корени и филизи". Навсякъде има деца с блестящи очи да казват, „Вижте разликата, която постигнахме.“ И сега влиза в игра новата технология, защото с новия начин на общуване по електронен път, тези деца могат да общуват по между си по целия свят. И ако някой иска да ни помага, имаме много идеи, но имаме нужда от помощ, имаме нужда от помощ, за да създадем адекватна система, която да помага на тези младежи да споделят своите вълнения. Но също е важно да споделят своето отчаяние, да кажат, „Опитахме се, но не става, какво трябва да направим?“ И след това другата група ще отговори на тези деца, тя може да е от САЩ или от Израел, те могат да кажат “Да, малко сте се объркали. Ето как трябва да стане.“ Философията е много проста. Ние не вярваме в насилието. Не на насилието, не на бомбите, не на оръжията. Това не е начинът за решаване на проблемите. Насилието води до насилие, поне така мисля аз. Затова, как да го разрешим? Инструментите да разрешим проблемите са познанието и разбирането. Да познаваме фактите, но също да виждаме как те се вписват в цялостната ситуация. Упорит труд и постоянство, без да се предаваме, и любов и състрадание - те създават уважение за цял живот. Колко минути още? Две, една? Крис Андерсън: Една - от една, до две. Джейн Гудал: Две, ще ми трябват две. (Смях) Ще ме свалите на сила ли? (Смях) Добре тогава, "Корени и Филизи" е началото на промяната на живота на младите хора. Това е, на което съм посветила по-голямата част от енергията си. И мисля, че една група като тази може да окаже огромно въздействие, не само защото можете да споделите технология с нас, но защото повечето от вас имат деца. И ако вземете тази програма и я дадете на децата си, те ще имат възможност да излязат и да направят нещо добро, защото имат родители като вас. Съвсем ясно е, колко много сте загрижени да се опитаме да направим от този свят едно по-добро място. Това е много вдъхновяващо. Но децата ме питат и това няма да отнеме повече от две минути, обещавам ви, децата казват, "Д-р. Джейн наистина ли имате надежда за бъдещето? Вие пътувате и виждате, че се случват тези ужасни неща." Първо, човешкият мозък - няма нужда да казвам нищо относно това. Сега, когато знаем какви проблеми съществуват в света, умове като вашите се появяват, за да разрешат тези проблеми. Вече говорих достатъчно за това. На второ място, издръжливостта на природата. Можем да разрушим една река, след което отново да й върнем живота. Можем да видим цяла област опустяла и можем да направим така, че отново да разцъфти с малко време и помощ. И трето, последният оратор говори за, или предпоследния, говори за неукротимия човешки дух. Заобиколени сме от невероятни хора, които правят неща, на пръв поглед невъзможни. Нелсън Мандела, взе това парче вар от затвора в Робин Айлънд, където е работил 27 години и излезе с толкова малко горчивина, че можа да изведе своите хора от ужаса на апартейда без да се пролее кръв. Дори след 11 септември - аз бях в Ню Йорк и почувствах страх, но без съмнение имаше толкова много човешко достойнство, толкова обич и толкова състрадание. И тогава, докато прекосявах страната след това, което се беше случило и чувствах страха, страхът, който караше хората да усещат, че не могат да се тревожат повече за околната среда, за да не изглежда, че не са родолюбци и аз се опитвах да ги мотивирам. Някой дойде с един цитат на Махатма Ганди, "Ако погледнете назад в историята на човечеството, ще видите, че всички зли режими са били преодолени от доброто". И точно след това една жена ми даде една камбанка, и искам да завърша с тази бележка. Тя ми каза: "Ако говориш за надежда и мир, накарай тази камбанка да звъни. Тази камбана е изработена от метал придобит от една недействаща мина, от полетата на смъртта на Пол Пот - един от най-злите режими в историята, където хората едва сега започват да възстановяват своя живот, след като падна този режим" Да, има надежда, къде е тя? Там където са политиците ли? Тя е в нашите ръце. Във вашите ръце и в моите, и в тези на нашите деца. Наистина зависи от нас. Ние сме тези, които могат да променят нещата. Ако водим живот, в който осъзнато да оставим една много малка екологична следа, ако купуваме неща, които са етични за нас и не купуваме, които не са, можем да променим света за една нощ. Благодаря ви.
Good morning everyone. First of all, it's been fantastic being here over these past few days. And secondly, I feel it's a great honor to kind of wind up this extraordinary gathering of people, these amazing talks that we've had. I feel that I've fitted in, in many ways, to some of the things that I've heard. I came directly here from the deep, deep tropical rainforest in Ecuador, where I was out -- you could only get there by a plane -- with indigenous people with paint on their faces and parrot feathers on their headdresses, where these people are fighting to try and keep the oil companies, and keep the roads, out of their forests. They're fighting to develop their own way of living within the forest in a world that's clean, a world that isn't contaminated, a world that isn't polluted. And what was so amazing to me, and what fits right in with what we're all talking about here at TED, is that there, right in the middle of this rainforest, was some solar panels -- the first in that part of Ecuador -- and that was mainly to bring water up by pump so that the women wouldn't have to go down. The water was cleaned, but because they got a lot of batteries, they were able to store a lot of electricity. So every house -- and there were, I think, eight houses in this little community -- could have light for, I think it was about half an hour each evening. And there is the Chief, in all his regal finery, with a laptop computer. (Laughter) And this man, he has been outside, but he's gone back, and he was saying, "You know, we have suddenly jumped into a whole new era, and we didn't even know about the white man 50 years ago, and now here we are with laptop computers, and there are some things we want to learn from the modern world. We want to know about health care. We want to know about what other people do -- we're interested in it. And we want to learn other languages. We want to know English and French and perhaps Chinese, and we're good at languages." So there he is with his little laptop computer, but fighting against the might of the pressures -- because of the debt, the foreign debt of Ecuador -- fighting the pressure of World Bank, IMF, and of course the people who want to exploit the forests and take out the oil. And so, coming directly from there to here. But, of course, my real field of expertise lies in an even different kind of civilization -- I can't really call it a civilization. A different way of life, a different being. We've talked earlier -- this wonderful talk by Wade Davis about the different cultures of the humans around the world -- but the world is not composed only of human beings; there are also other animal beings. And I propose to bring into this TED conference, as I always do around the world, the voice of the animal kingdom. Too often we just see a few slides, or a bit of film, but these beings have voices that mean something. And so, I want to give you a greeting, as from a chimpanzee in the forests of Tanzania -- Ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh! (Applause) I've been studying chimpanzees in Tanzania since 1960. During that time, there have been modern technologies that have really transformed the way that field biologists do their work. For example, for the first time, a few years ago, by simply collecting little fecal samples we were able to have them analyzed -- to have DNA profiling done -- so for the first time, we actually know which male chimps are the fathers of each individual infant. Because the chimps have a very promiscuous mating society. So this opens up a whole new avenue of research. And we use GSI -- geographic whatever it is, GSI -- to determine the range of the chimps. And we're using -- you can see that I'm not really into this kind of stuff -- but we're using satellite imagery to look at the deforestation in the area. And of course, there's developments in infrared, so you can watch animals at night, and equipment for recording by video, and tape recording is getting lighter and better. So in many, many ways, we can do things today that we couldn't do when I began in 1960. Especially when chimpanzees, and other animals with large brains, are studied in captivity, modern technology is helping us to search for the upper levels of cognition in some of these non-human animals. So that we know today, they're capable of performances that would have been thought absolutely impossible by science when I began. I think the chimpanzee in captivity who is the most skilled in intellectual performance is one called Ai in Japan -- her name means love -- and she has a wonderfully sensitive partner working with her. She loves her computer -- she'll leave her big group, and her running water, and her trees and everything. And she'll come in to sit at this computer -- it's like a video game for a kid; she's hooked. She's 28, by the way, and she does things with her computer screen and a touch pad that she can do faster than most humans. She does very complex tasks, and I haven't got time to go into them, but the amazing thing about this female is she doesn't like making mistakes. If she has a bad run, and her score isn't good, she'll come and reach up and tap on the glass -- because she can't see the experimenter -- which is asking to have another go. And her concentration -- she's already concentrated hard for 20 minutes or so, and now she wants to do it all over again, just for the satisfaction of having done it better. And the food is not important -- she does get a tiny reward, like one raisin for a correct response -- but she will do it for nothing, if you tell her beforehand. So here we are, a chimpanzee using a computer. Chimpanzees, gorillas, orangutans also learn human sign language. But the point is that when I was first in Gombe in 1960 -- I remember so well, so vividly, as though it was yesterday -- the first time, when I was going through the vegetation, the chimpanzees were still running away from me, for the most part, although some were a little bit acclimatized -- and I saw this dark shape, hunched over a termite mound, and I peered with my binoculars. It was, fortunately, one adult male whom I'd named David Greybeard -- and by the way, science at that time was telling me that I shouldn't name the chimps; they should all have numbers; that was more scientific. Anyway, David Greybeard -- and I saw that he was picking little pieces of grass and using them to fish termites from their underground nest. And not only that -- he would sometimes pick a leafy twig and strip the leaves -- modifying an object to make it suitable for a specific purpose -- the beginning of tool-making. The reason this was so exciting and such a breakthrough is at that time, it was thought that humans, and only humans, used and made tools. When I was at school, we were defined as man, the toolmaker. So that when Louis Leakey, my mentor, heard this news, he said, "Ah, we must now redefine 'man,' redefine 'tool,' or accept chimpanzees as humans." (Laughter) We now know that at Gombe alone, there are nine different ways in which chimpanzees use different objects for different purposes. Moreover, we know that in different parts of Africa, wherever chimps have been studied, there are completely different tool-using behaviors. And because it seems that these patterns are passed from one generation to the next, through observation, imitation and practice -- that is a definition of human culture. What we find is that over these 40-odd years that I and others have been studying chimpanzees and the other great apes, and, as I say, other mammals with complex brains and social systems, we have found that after all, there isn't a sharp line dividing humans from the rest of the animal kingdom. It's a very wuzzy line. It's getting wuzzier all the time as we find animals doing things that we, in our arrogance, used to think was just human. The chimps -- there's no time to discuss their fascinating lives -- but they have this long childhood, five years of suckling and sleeping with the mother, and then another three, four or five years of emotional dependence on her, even when the next child is born. The importance of learning in that time, when behavior is flexible -- and there's an awful lot to learn in chimpanzee society. The long-term affectionate supportive bonds that develop throughout this long childhood with the mother, with the brothers and sisters, and which can last through a lifetime, which may be up to 60 years. They can actually live longer than 60 in captivity, so we've only done 40 years in the wild so far. And we find chimps are capable of true compassion and altruism. We find in their non-verbal communication -- this is very rich -- they have a lot of sounds, which they use in different circumstances, but they also use touch, posture, gesture, and what do they do? They kiss; they embrace; they hold hands. They pat one another on the back; they swagger; they shake their fist -- the kind of things that we do, and they do them in the same kind of context. They have very sophisticated cooperation. Sometimes they hunt -- not that often, but when they hunt, they show sophisticated cooperation, and they share the prey. We find that they show emotions, similar to -- maybe sometimes the same -- as those that we describe in ourselves as happiness, sadness, fear, despair. They know mental as well as physical suffering. And I don't have time to go into the information that will prove some of these things to you, save to say that there are very bright students, in the best universities, studying emotions in animals, studying personalities in animals. We know that chimpanzees and some other creatures can recognize themselves in mirrors -- "self" as opposed to "other." They have a sense of humor, and these are the kind of things which traditionally have been thought of as human prerogatives. But this teaches us a new respect -- and it's a new respect not only for the chimpanzees, I suggest, but some of the other amazing animals with whom we share this planet. Once we're prepared to admit that after all, we're not the only beings with personalities, minds and above all feelings, and then we start to think about ways we use and abuse so many other sentient, sapient creatures on this planet, it really gives cause for deep shame, at least for me. So, the sad thing is that these chimpanzees -- who've perhaps taught us, more than any other creature, a little humility -- are in the wild, disappearing very fast. They're disappearing for the reasons that all of you in this room know only too well. The deforestation, the growth of human populations, needing more land. They're disappearing because some timber companies go in with clear-cutting. They're disappearing in the heart of their range in Africa because the big multinational logging companies have come in and made roads -- as they want to do in Ecuador and other parts where the forests remain untouched -- to take out oil or timber. And this has led in Congo basin, and other parts of the world, to what is known as the bush-meat trade. This means that although for hundreds, perhaps thousands of years, people have lived in those forests, or whatever habitat it is, in harmony with their world, just killing the animals they need for themselves and their families -- now, suddenly, because of the roads, the hunters can go in from the towns. They shoot everything, every single thing that moves that's bigger than a small rat; they sun-dry it or smoke it. And now they've got transport; they take it on the logging trucks or the mining trucks into the towns where they sell it. And people will pay more for bush-meat, as it's called, than for domestic meat -- it's culturally preferred. And it's not sustainable, and the huge logging camps in the forest are now demanding meat, so the Pygmy hunters in the Congo basin who've lived there with their wonderful way of living for so many hundreds of years are now corrupted. They're given weapons; they shoot for the logging camps; they get money. Their culture is being destroyed, along with the animals upon whom they depend. So, when the logging camp moves, there's nothing left. We talked already about the loss of human cultural diversity, and I've seen it happening with my own eyes. And the grim picture in Africa -- I love Africa, and what do we see in Africa? We see deforestation; we see the desert spreading; we see massive hunger; we see disease and we see population growth in areas where there are more people living on a certain piece of land than the land can possibly support, and they're too poor to buy food from elsewhere. Were the people that we heard about yesterday, on the Easter Island, who cut down their last tree -- were they stupid? Didn't they know what was happening? Of course, but if you've seen the crippling poverty in some of these parts of the world it isn't a question of "Let's leave the tree for tomorrow." "How am I going to feed my family today? Maybe I can get just a few dollars from this last tree which will keep us going a little bit longer, and then we'll pray that something will happen to save us from the inevitable end." So, this is a pretty grim picture. The one thing we have, which makes us so different from chimpanzees or other living creatures, is this sophisticated spoken language -- a language with which we can tell children about things that aren't here. We can talk about the distant past, plan for the distant future, discuss ideas with each other, so that the ideas can grow from the accumulated wisdom of a group. We can do it by talking to each other; we can do it through video; we can do it through the written word. And we are abusing this great power we have to be wise stewards, and we're destroying the world. In the developed world, in a way, it's worse, because we have so much access to knowledge of the stupidity of what we're doing. Do you know, we're bringing little babies into a world where, in many places, the water is poisoning them? And the air is harming them, and the food that's grown from the contaminated land is poisoning them. And that's not just in the far-away developing world; that's everywhere. Do you know we all have about 50 chemicals in our bodies we didn't have about 50 years ago? And so many of these diseases, like asthma and certain kinds of cancers, are on the increase around places where our filthy toxic waste is dumped. We're harming ourselves around the world, as well as harming the animals, as well as harming nature herself -- Mother Nature, that brought us into being; Mother Nature, where I believe we need to spend time, where there's trees and flowers and birds for our good psychological development. And yet, there are hundreds and hundreds of children in the developed world who never see nature, because they're growing up in concrete and all they know is virtual reality, with no opportunity to go and lie in the sun, or in the forest, with the dappled sun-specks coming down from the canopy above. As I was traveling around the world, you know, I had to leave the forest -- that's where I love to be. I had to leave these fascinating chimpanzees for my students and field staff to continue studying because, finding they dwindled from about two million 100 years ago to about 150,000 now, I knew I had to leave the forest to do what I could to raise awareness around the world. And the more I talked about the chimpanzees' plight, the more I realized the fact that everything's interconnected, and the problems of the developing world so often stem from the greed of the developed world, and everything was joining together, and making -- not sense, hope lies in sense, you said -- it's making a nonsense. How can we do it? Somebody said that yesterday. And as I was traveling around, I kept meeting young people who'd lost hope. They were feeling despair, they were feeling, "Well, it doesn't matter what we do; eat, drink and be merry, for tomorrow we die. Everything is hopeless -- we're always being told so by the media." And then I met some who were angry, and anger that can turn to violence, and we're all familiar with that. And I have three little grandchildren, and when some of these students would say to me at high school or university, they'd say, "We're angry," or "We're filled with despair, because we feel you've compromised our future, and there's nothing we can do about it." And I looked in the eyes of my little grandchildren, and think how much we've harmed this planet since I was their age. I feel this deep shame, and that's why in 1991 in Tanzania, I started a program that's called Roots and Shoots. There's little brochures all around outside, and if any of you have anything to do with children and care about their future, I beg that you pick up that brochure. And Roots and Shoots is a program for hope. Roots make a firm foundation. Shoots seem tiny, but to reach the sun they can break through brick walls. See the brick walls as all the problems that we've inflicted on this planet. Then, you see, it is a message of hope. Hundreds and thousands of young people around the world can break through, and can make this a better world. And the most important message of Roots and Shoots is that every single individual makes a difference. Every individual has a role to play. Every one of us impacts the world around us everyday, and you scientists know that you can't actually -- even if you stay in bed all day, you're breathing oxygen and giving out CO2, and probably going to the loo, and things like that -- you're making a difference in the world. So, the Roots and Shoots program involves youth in three kinds of projects. And these are projects to make the world around them a better place. One project to show care and concern for your own human community. One for animals, including domestic animals -- and I have to say, I learned everything I know about animal behavior even before I got to Gombe and the chimps from my dog, Rusty, who was my childhood companion. And the third kind of project: something for the local environment. So what the kids do depends first of all, how old are they -- and we go now from pre-school right through university. It's going to depend whether they're inner-city or rural. It's going to depend if they're wealthy or impoverished. It's going to depend which part, say, of America they're in. We're in every state now, and the problems in Florida are different from the problems in New York. It's going to depend on which country they're in -- and we're already in 60-plus countries, with about 5,000 active groups -- and there are groups all over the place that I keep hearing about that I've never even heard of, because the kids are taking the program and spreading it themselves. Why? Because they're buying into it, and they're the ones who get to decide what they're going to do. It isn't something that their parents tell them, or their teachers tell them. That's effective, but if they decide themselves, "We want to clean this river and put the fish back that used to be there. We want to clear away the toxic soil from this area and have an organic garden. We want to go and spend time with the old people and hear their stories and record their oral histories. We want to go and work in a dog shelter. We want to learn about animals. We want ... " You know, it goes on and on, and this is very hopeful for me. As I travel around the world 300 days a year, everywhere there's a group of Roots and Shoots of different ages. Everywhere there are children with shining eyes saying, "Look at the difference we've made." And now comes the technology into it, because with this new way of communicating electronically these kids can communicate with each other around the world. And if anyone is interested to help us, we've got so many ideas but we need help -- we need help to create the right kind of system that will help these young people to communicate their excitement. But also -- and this is so important -- to communicate their despair, to say, "We've tried this and it doesn't work, and what shall we do?" And then, lo and behold, there's another group answering these kids who may be in America, or maybe this is a group in Israel, saying, "Yeah, you did it a little bit wrong. This is how you should do it." The philosophy is very simple. We do not believe in violence. No violence, no bombs, no guns. That's not the way to solve problems. Violence leads to violence, at least in my view. So how do we solve? The tools for solving the problems are knowledge and understanding. Know the facts, but see how they fit in the big picture. Hard work and persistence --don't give up -- and love and compassion leading to respect for all life. How many more minutes? Two, one? Chris Anderson: One -- one to two. Jane Goodall: Two, two, I'm going to take two. (Laughter) Are you going to come and drag me off? (Laughter) Anyway -- so basically, Roots and Shoots is beginning to change young people's lives. It's what I'm devoting most of my energy to. And I believe that a group like this can have a very major impact, not just because you can share technology with us, but because so many of you have children. And if you take this program out, and give it to your children, they have such a good opportunity to go out and do good, because they've got parents like you. And it's been so clear how much you all care about trying to make this world a better place. It's very encouraging. But the kids do ask me -- and this won't take more than two minutes, I promise -- the kids say, "Dr. Jane, do you really have hope for the future? You travel, you see all these horrible things happening." Firstly, the human brain -- I don't need to say anything about that. Now that we know what the problems are around the world, human brains like yours are rising to solve those problems. And we've talked a lot about that. Secondly, the resilience of nature. We can destroy a river, and we can bring it back to life. We can see a whole area desolated, and it can be brought back to bloom again, with time or a little help. And thirdly, the last speaker talked about -- or the speaker before last, talked about the indomitable human spirit. We are surrounded by the most amazing people who do things that seem to be absolutely impossible. Nelson Mandela -- I take a little piece of limestone from Robben Island Prison, where he labored for 27 years, and came out with so little bitterness, he could lead his people from the horror of apartheid without a bloodbath. Even after the 11th of September -- and I was in New York and I felt the fear -- nevertheless, there was so much human courage, so much love and so much compassion. And then as I went around the country after that and felt the fear -- the fear that was leading to people feeling they couldn't worry about the environment any more, in case they seemed not to be patriotic -- and I was trying to encourage them, somebody came up with a little quotation from Mahatma Gandhi, "If you look back through human history, you see that every evil regime has been overcome by good." And just after that a woman brought me this little bell, and I want to end on this note. She said, "If you're talking about hope and peace, ring this. This bell is made from metal from a defused landmine, from the killing fields of Pol Pot -- one of the most evil regimes in human history -- where people are now beginning to put their lives back together after the regime has crumbled. So, yes, there is hope, and where is the hope? Is it out there with the politicians? It's in our hands. It's in your hands and my hands and those of our children. It's really up to us. We're the ones who can make a difference. If we lead lives where we consciously leave the lightest possible ecological footprints, if we buy the things that are ethical for us to buy and don't buy the things that are not, we can change the world overnight. Thank you.