Good afternoon, good evening, whatever. We can go, jambo, guten Abend, bonsoir, but we can also ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh. That is the call that chimpanzees make before they go to sleep in the evening. You hear it going from one side of the valley to the other, from one group of nests to the next.
Goedemiddag, goedenavond, wat je wilt. We kunnen jambo, guten Abend, bonsoir zeggen, maar ook -- ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh. Dat is de roep van de chimpansees voor ze 's avonds gaan slapen. Het gaat van de ene kant van de vallei naar de andere, van de ene groep nesten naar de andere.
And I want to pick up with my talk this evening from where Zeray left off yesterday. He was talking about this amazing, three-year-old Australopithecine child, Selam. And we've also been hearing about the history, the family tree, of mankind through DNA genetic profiling. And it was a paleontologist, the late Louis Leakey, who actually set me on the path for studying chimpanzees. And it was pretty extraordinary, way back then. It's kind of commonplace now, but his argument was -- because he'd been searching for the fossilized remains of early humans in Africa. And you can tell an awful lot about what those beings looked like from the fossils, from the shape of the muscle attachments, something about the way they lived from the various artifacts found with them. But what about how they behaved? That's what he wanted to know. And of course, behavior doesn't fossilize. He argued -- and it's now a fairly common theory -- that if we found behavior patterns similar or the same in our closest living relatives, the great apes, and humans today, then maybe those behaviors were present in the ape-like, human-like ancestor some seven million years ago. And therefore, perhaps we had brought those characteristics with us from that ancient, ancient past.
Ik wil vanavond in mijn talk doorgaan waar Zeray gisteren gebleven is. Hij sprak over het wonderbaarlijke Australophiticeense kind, de 3-jarige Selam. Ook luisterden we naar de geschiedenis, de stamboom van de mensheid door genetische DNA-profilering. Wijlen Louis Leaky, een paleontoloog, zette mij ertoe aan chimpansees te bestuderen. Dat was in die tijd vrij bijzonder. Tegenwoordig kun je het gewoon noemen, maar het kwam doordat hij op zoek was geweest naar de fossiele resten van de eerste mensen in Afrika -- je kunt uit de fossielen heel veel opmaken over het uiterlijk van deze wezens, door de vorm van de spieraanhechtingen. Iets over hun levenswijze uit de verschillende artefacten bij de vindplaats. Maar hoe gedroegen ze zich? Dat wilde hij weten. Gedrag versteent natuurlijk niet. Hij beweerde -- wat nu redelijk gemeengoed is -- dat als we overeenkomsten zouden ontdekken in ons gedrag en dat van onze naaste verwant, de mensaap, datzelfde gedrag misschien vertoond werd door de aap-, mensachtige voorouder van zo'n 7 miljoen jaar geleden. Dus hadden we misschien deze kenmerken meegenomen uit dat verre, verre verleden.
Well, if you look in textbooks today that deal with human evolution, you very often find people speculating about how early humans may have behaved, based on the behavior of chimpanzees. They are more like us than any other living creature, and we've heard about that during this TED Conference. So it remains for me to comment on the ways in which chimpanzees are so like us, in certain aspects of their behavior.
Nu wordt in de huidige schoolboeken over de menselijke evolutie heel vaak gespeculeerd over het gedrag van de eerste mensen, gebaseerd op het gedrag van chimpansees. Ze lijken meer op ons dan enig ander levend wezen, dat hebben we tijdens deze TED-conferentie gehoord. Ik zal u vertellen op welke manier de chimpansees in bepaalde aspecten van hun gedrag zo op ons lijken.
Every chimpanzee has his or her own personality. Of course, I gave them names. They can live to be 60 years or more, although we think most of them probably don't make it to 60 in the wild. Mr. Wurzel. The female has her first baby when she's 11 or 12. Thereafter, she has one baby only every five or six years, a long period of childhood dependency when the child is nursing, sleeping with the mother at night, and riding on her back. And we believe that this long period of childhood is important for chimpanzees, just as it is for us, in relation to learning. As the brain becomes ever more complex during evolution in different forms of animals, so we find that learning plays an ever more important role in an individual's life history. And young chimpanzees spend a lot of time watching what their elders do. We know now that they're capable of imitating behaviors that they see. And we believe that it's in this way that the different tool-using behaviors -- that have now been seen in all the different chimpanzee populations studied in Africa -- how these are passed from one generation to the next, through observation, imitation and practice, so that we can describe these tool-using behaviors as primitive culture.
Iedere chimpansee heeft zijn of haar eigen persoonlijkheid. Natuurlijk gaf ik ze namen. Ze kunnen wel 60 jaar of ouder worden, hoewel ze in het wild de 60 waarschijnlijk niet halen. Mr. Wurzel. Het vrouwtje krijgt haar eerste baby rond haar 11e of 12e jaar. Daarna krijgt ze maar om de 5 of 6 jaar een baby, een lange afhankelijkheidsperiode, waarin het kind wordt gevoed, 's nachts bij de moeder slaapt en op haar rug wordt meegedragen. Deze lange kindertijd is belangrijk voor het leerproces van chimpansees, net als voor ons. Omdat tijdens de evolutie, de hersenen bij verschillende diersoorten steeds complexer worden, speelt leren een steeds grotere rol in de levensgeschiedenis van een individu. Jonge chimpansees brengen veel tijd door met het kijken naar wat de ouderen doen. We weten tegenwoordig dat ze gedrag kunnen imiteren. We denken dat dit de manier is waarop bij alle onderzochte Afrikaanse chimpanseepopulaties de kunst van het omgaan met werktuigen van de ene op de andere generatie wordt doorgegeven, door observatie, imitatie en oefening. Het omgaan met werktuigen is dus primitief beschaafd gedrag.
Chimpanzees don't have a spoken language. We've talked about that. They do have a very rich repertoire of postures and gestures, many of which are similar, or even identical, to ours and formed in the same context. Greeting chimpanzees embracing. They also kiss, hold hands, pat one another on the back. And they swagger and they throw rocks. In chimpanzee society, we find many, many examples of compassion, precursors to love and true altruism. Unfortunately, they, like us, have a dark side to their nature. They're capable of extreme brutality, even a kind of primitive war. And these really aggressive behaviors, for the most part, are directed against individuals of the neighboring social group. They are very territorially aggressive. Chimpanzees, I believe, more than any other living creature, have helped us to understand that, after all, there is no sharp line between humans and the rest of the animal kingdom.
Zoals gezegd, chimpansees hebben geen gesproken taal. Ze hebben wel een rijk arsenaal aan houdingen en gebaren, die vaak lijken op, of zelfs gelijk zijn aan die van ons en in dezelfde context ontstonden. Ze begroeten elkaar met een omhelzing. Ook kussen ze, houden elkaars hand vast en kloppen elkaar op de rug . Ze doen stoer en gooien met stenen. De chimpanseegemeenschap kent veel mededogen, de opstap naar liefde en echt altruïsme. Helaas hebben ze ook een schaduwzijde, net als wij. Ze kunnen extreem gewelddadig, zelfs oorlogszuchtig zijn. Dit agressieve gedrag is voor het grootste deel gericht tegen enkelingen uit de sociale buurgroep. Ze zijn territoriaal erg agressief. Chimpansees hebben ons, meer dan enig ander levend wezen, doen inzien, dat er uiteindelijk geen scherpe lijn is tussen mensen en de rest van het dierenrijk.
It's a very blurry line, and it's getting more blurry all the time as we make even more observations. The study that I began in 1960 is still continuing to this day. And these chimpanzees, living their complex social lives in the wild, have helped -- more than anything else -- to make us realize we are part of, and not separated from, the amazing animals with whom we share the planet. So it's pretty sad to find that chimpanzees, like so many other creatures around the world, are losing their habitats. This is just one photograph from the air, and it shows you the forested highlands of Gombe. And it was when I flew over the whole area, about 16 years ago, and realized that outside the park, this forest, which in 1960 had stretched almost unbroken along the eastern shore of Lake Tanganyika, which is where the tiny, 30-square-mile Gombe National Park lies, that a question came to my mind. "How can we even try to save these famous chimpanzees, when the people living around the National Park are struggling to survive?" More people are living there than the land could possibly support. The numbers increased by refugees pouring in from Burundi and over the lake from Congo. And very poor people -- they couldn't afford to buy food from elsewhere.
Het is een wazige lijn, die hoe meer observaties we doen, hoe langer hoe waziger wordt. De studie die ik begon in 1960 gaat tot de dag van vandaag door. De chimpansees, met hun complexe sociale leven in de wildernis, hebben ons -- meer dan wat ook -- geholpen te beseffen dat we onderdeel zijn, geen afsplitsing van het fantastische dierenrijk op de planeet die van ons samen is. Het is dus heel treurig dat chimpansees, zoals zoveel schepsels op de wereld, hun leefgebieden kwijtraken. Dit is een luchtfoto die de beboste hooglanden van Gombe laat zien. Toen ik 16 jaar geleden over dit hele gebied vloog en me realiseerde dat buiten het park, dit bos zich in 1960 bijna zonder onderbreking langs de oostkust van het meer van Tanganyika uitstrekte, dat is waar het ca. 50 km2 kleine Gombe National Park ligt, kwam er een vraag in mij op: "Hoe kun je er aan denken de chimpansees te redden als de mensen hier al moeten vechten om te overleven?" Er wonen daar al meer mensen dan het land aankan. Als gevolg van de vluchtelingenstroom uit Burundi en uit Congo, van over het meer. Heel arme mensen die geen voedsel van buitenaf konden betalen.
This led to a program, which we call TACARE. It's a very holistic way of improving the lives of the people living in the villages around the park. It started small with 12 villages. It's now in 24. There isn't time to go into it, but it's including things like tree nurseries, methods of farming most suitable to this now very degraded, almost desert-like land up in these mountains. Ways of controlling, preventing soil erosion. Ways of reclaiming overused farmland, so that within two years they can again be productive. Working to help the villagers obtain fresh water from wells. Perhaps build some schoolrooms. Most important of all, I believe, is working with small groups of women, providing them with opportunities for micro-credit loans. And we've got, as is the case around the world, about 95 percent of all loans returned. Empowering women, working with education, providing scholarships for girls so they can finish secondary school, in the clear understanding that, all around the world, as women's education improves, family size drops. We provide information about family planning and about HIV/AIDS.
Hieruit ontstond het 'TACARE-programma' [Take Care]. Het is een holistische manier om de levens te verbeteren van de mensen in de dorpen rond het park. Het startte klein met 12 dorpen. Nu zijn het er 24. In het kort bestaat het onder andere uit boomkwekerijen, geschikte landbouwmethodes voor het onvruchtbare, bijna woestijnachtige land hoog in de bergen. Controlemethodes, voorkomen van bodemerosie. Manieren om uitgeputte landbouwgrond te herwinnen, zodat die binnen 2 jaar weer productief kan zijn. De dorpelingen helpen vers bronwater te winnen. Eventueel wat klaslokalen bouwen. Het belangrijkste is, denk ik, het werken met kleine groepjes vrouwen, ze de kans geven op een micro-kredietlening. Zoals overal ter wereld wordt bij ons ca. 95% van alle leningen afbetaald. Het stimuleren van vrouwen in het onderwijs, beurzen voor meisjes in het voortgezet onderwijs, vanuit de wetenschap dat ontwikkeling van vrouwen overal ter wereld kleinere gezinnen tot gevolg heeft. We geven informatie over geboorteregeling en hiv/aids
And as a result of this program, something's happening for conservation. What's happening for conservation is that the farmers living in these 24 villages, instead of looking on us as a bunch of white people coming to study a whole bunch of monkeys -- and by the way, many of the staff are now Tanzanian -- but when we began the TACARE program, it was a Tanzanian team going into the villages. It was a Tanzanian team talking to the villagers, asking what they were interested in. Were they interested in conservation? Absolutely not. They were interested in health; they were interested in education. And as time went on, and as their situation began to improve, they began to understand ever more about the need for conservation. They began to understand that as the upper levels of the hills were denuded of trees, so you've got this terrible soil erosion and mudslides.
Het resultaat van dit programma, is dat er iets gaat gebeuren voor het natuurbehoud. De boeren die in deze 24 dorpen leven beschouwen ons niet meer als een stel blanken dat een stel apen komt bestuderen -- tussen haakjes, veel personeel is nu Tanzaniaans, maar toen we startten met het TACARE-programma ging een Tanzaniaans team de dorpen in. Een Tanzaniaans team sprak met de dorpelingen over wat hun belangstelling had. Was het natuurbehoud? Beslist niet. Ze hadden interesse in gezondheid en onderwijs. Terwijl de tijd verstreek en hun situatie verbeterde, begonnen ze steeds meer het belang van natuurbehoud in te zien. Ze begonnen te begrijpen dat als ze de bomen aan de top van de heuvels weghakten, bodemerosie en modderstromen het gevolg waren.
Today, we are developing what we call the Greater Gombe Ecosystem. This is an area way outside the National Park, stretching out into all these very degraded lands. And as these villages have a better standard of life, they are actually agreeing to put between 10 percent and 20 percent of their land in the highlands aside, so that once again, as the trees grow back, the chimpanzees will have leafy corridors through which they can travel to interact -- as they must for genetic viability -- with other remnant groups outside the National Park. So TACARE is a success. We're replicating it in other parts of Africa, around other wilderness areas which are faced with extreme population pressure.
Nu zijn we bezig met de ontwikkeling van het 'Greater Gombe Ecosystem'. Het gaat om een gebied ver buiten het National Park, met in meer of mindere mate verwaarloosde grond. Omdat de dorpen een betere levensstandaard hebben, zijn ze werkelijk bereid om 10 tot 20% van hun land aan de naastgelegen hooglanden te geven, zodat de chimpansees, als er weer bomen groeien, bladerrijke gangen hebben om zich door te verplaatsen met het oog op de interactie-- die nodig is voor de genetische levensvatbaarheid -- met andere restgroepen buiten het National Park. Dus is TACARE een succes. We zetten het ook op in andere delen van Afrika, rondom andere stukken wildernis, die lijden onder extreme bevolkingsdruk.
The problems in Africa, however, as we've been discussing for the whole of these first couple of days of TED, are major problems. There is a great deal of poverty. And when you get large numbers of people living in land that is not that fertile, particularly when you cut down trees, and you leave the soil open to the wind for erosion, as desperate populations cut down more and more trees, so that they can try and grow food for themselves and their families, what's going to happen? Something's got to give. And the other problems -- in not only Africa, but the rest of the developing world and, indeed, everywhere -- what are we doing to our planet? You know, the famous scientist, E. O. Wilson said that if every person on this planet attains the standard of living of the average European or American, we need three new planets. Today, they are saying four. But we don't have them. We've got one.
De problemen in Afrika zijn echter, zoals tijdens deze eerste TED-dagen is besproken, zeer groot. Er is heel veel armoede. Als grote aantallen mensen op onvruchtbaar land leven, vooral als de bomen gekapt worden en door de wind erosie ontstaat op de onbedekte bodem, omdat de wanhopige bevolking steeds meer bomen kapt in een poging om voedsel voor zichzelf en hun familie te verbouwen, wat gaat er dan gebeuren? Er moèt iets gedaan worden. Er zijn ook andere problemen -- niet alleen in Afrika, maar ook in de rest van de ontwikkelingslanden en eigenlijk overal. Wat doen we onze planeet toch aan? De beroemde wetenschapper E. O. Wilson zei, dat tegen de tijd dat iedereen op deze planeet de levensstandaard van de gemiddelde Europeaan of Amerikaan bereikt, we 3 nieuwe planeten nodig hebben. Nu zeggen ze al 4. Maar we hebben ze niet. We hebben er maar een.
And what's happened? I mean, the question here is, here we are, arguably the most intelligent being that's ever walked planet Earth, with this extraordinary brain, capable of the kind of technology that is so well illustrated by these TED Conferences, and yet we're destroying the only home we have. The indigenous people around the world, before they made a major decision, used to sit around and ask themselves, "How does this decision affect our people seven generations ahead?" Today, major decisions -- and I'm not particularly talking about Africa here, but the developed world -- major decisions involving millions of dollars, and millions of people, are often based on, "How will this affect the next shareholders' meeting?" And these decisions affect Africa.
Wat is er gebeurd? Het probleem zit in de mens, aantoonbaar het intelligentste wezen ooit op de planeet Aarde, met zijn buitengewone brein, in staat tot het soort technologie dat zo goed aan bod komt in de TED-conferenties. Toch vernietigen we de enige thuis die we hebben. De inheemse volkeren overal ter wereld gingen voor iedere belangrijke beslissing bij elkaar zitten en vroegen zich af: "Wat voor gevolgen heeft dit besluit voor ons volk over 7 generaties?" Tegenwoordig zijn belangrijke beslissingen -- niet speciaal in Afrika, maar in de ontwikkelde wereld -- grote beslissingen die gaan over miljoenen dollars en miljoenen mensen, vaak gebaseerd op: "Wat is het gevolg voor de volgende aandeelhoudersvergadering?" Deze beslissingen hebben gevolgen voor Afrika.
As I began traveling around Africa talking about the problems faced by chimpanzees and their vanishing forests, I realized more and more how so many of Africa's problems could be laid at the door of previous colonial exploitation. So I began traveling outside Africa, talking in Europe, talking in the United States, going to Asia. And everywhere there were these terrible problems. And you know the kind I'm talking about. I'm talking about pollution. The air that we breathe that often poisons us. The earth is poisoning our foods. The water -- water is perhaps one of the most crucial issues that we're going to face in this century -- and everywhere water is being polluted by agricultural, industrial and household chemicals that still are being sprayed around the world, seemingly with the inability to profit from past experience. The mangroves are being cut down; the effects of things like the tsunami get worse. We've talked about the soil erosion. We have the reckless burning of fossil fuels along with other greenhouse gasses, so called, leading to climate change. Finally, all around the world, people have begun to believe that there is something going on very wrong with our climate.
Toen ik begon met reizen door Afrika om te praten over de chimpansees die hun bossen zagen verdwijnen, werd me steeds duidelijker dat de oorzaak van veel problemen lag bij de voormalige koloniale uitbuiting. Ik begon met reizen buiten Afrika, spreken in Europa en de Verenigde Staten, ik ging naar Azië. Overal had men met die vreselijke problemen te maken. Je weet waar ik het over heb. Over vervuiling -- de giftige lucht die we vaak inademen. De aarde vergiftigt ons voedsel. Water -- misschien wel een van de meest cruciale vraagstukken die we deze eeuw het hoofd gaan moeten bieden. Overal wordt water vervuild door chemicaliën uit landbouw, industrie en huishoudens. Nog steeds wordt er overal ter wereld mee gespoten zonder dat men blijkbaar geleerd heeft van het verleden. De mangrovebossen worden gekapt, de effecten van zoiets als de tsunami worden erger. We hebben het gehad over de bodemerosie. Het roekeloze verbruik van fossiele brandstoffen, dat samen met andere broeikasgassen, naar verluid leidt tot klimaatverandering. Eindelijk beginnen mensen overal ter wereld te begrijpen dat er iets helemaal verkeerd gaat met ons klimaat.
All around the world climates are mixed up. And it's the poor people who are affected worse. It's Africa that already is affected. In many parts of sub-Saharan Africa, the droughts are so much worse. And when the rain does come, it so often leads to flooding and added distress, and the cycle of poverty and hunger and disease. And the numbers of people living in an area that the land cannot support, who are too poor to buy food, who can't move away because the whole land is degraded. And so you get desertification -- creeping, creeping, creeping -- as the last of the trees are cut down. And this kind of thing is not just in Africa. It's all over the world.
Over de hele wereld raakt het klimaat in de war. En de armen hebben er het meest van te lijden. Afrika is al aangetast. In veel gebieden ten zuiden van de Sahara is de droogte veel erger geworden. En als het dan regent, krijg je vaak overstromingen en nog meer ellende, de cyclus van armoede, honger en ziekte. De massa's mensen die leven in onvruchtbare gebieden, die te arm zijn om voedsel te kopen, die niet weg kunnen, omdat het hele land niets meer waard is. En zo krijg je sluipenderwijs woestijnvorming, terwijl de laatste bomen worden gekapt. Dit gebeurt niet alleen in Afrika maar overal ter wereld.
So it wasn't surprising to me that as I was traveling around the world I met so many young people who seemed to have lost hope. We seem to have lost wisdom, the wisdom of the indigenous people. I asked a question. "Why?" Well, do you think there could be some kind of disconnect between this extraordinarily clever brain, the kind of brain that the TED technologies exemplify, and the human heart? Talking about it in the non-scientific term, in terms of love and compassion. Is there some disconnect? And these young people, when I talk to them, basically they were either depressed or apathetic, or bitter and angry. And they said more or less the same thing, "We feel this way because we feel you've compromised our future and there's nothing we can do about it."
Het was dan ook geen verrassing voor mij, dat ik op mijn reizen door de wereld zoveel jongeren ontmoette die alle hoop verloren leken te hebben. Het lijkt of we de wijsheid van de inheemse volkeren kwijt zijn. Ik vroeg: "Waarom?" Zou er misschien een verbinding zijn weggevallen tussen dat buitengewoon slimme brein, het soort brein waaruit de TED-technologieën voortkomen, en het menselijk hart? Vanuit niet-wetenschappelijk oogpunt dan. Uit oogpunt van liefde en mededogen. Is de verbinding verbroken? Als ik praat met deze jongeren, in feite waren ze ofwel depressief en apathisch, of verbitterd en boos. Maar ze zeiden min of meer hetzelfde: "We voelen ons zo, omdat jullie onze toekomst in gevaar hebben gebracht en we er niets tegen kunnen doen."
We have compromised their future. I've got three little grandchildren, and every time I look at them and I think how we've harmed this beautiful planet since I was their age, I feel this desperation. And that led to this program we call Roots and Shoots, which began right here in Tanzania and has now spread to 97 countries around the world. It's symbolic. Roots make a firm foundation. Shoots seem tiny; to reach the sun they can break through a brick wall. See the brick wall as all these problems we've inflicted on the planet, environmental and social. It's a message of hope. Hundreds and thousands of young people around the world can break through and can make this a better world for all living things. The most important message of Roots and Shoots: every single one of us makes a difference, every single day. We have a choice. Every one of us in this room, we have a choice as to what kind of difference we want to make. The very poor have no choice. It's up to us to change things so that the poor have choice as well.
Wij hebben hun toekomst in gevaar gebracht. Ik heb 3 kleinkinderen en als ik naar ze kijk en denk aan wat deze planeet al is aangedaan sinds ik zo oud was, dan voel ik wanhoop. Dat leidde tot het 'Roots and Shoots-programma', dat hier in Tanzania begon en nu verspreid is over 97 landen in de wereld. Het is symbolisch. Wortels zorgen voor een hechte basis. Scheuten lijken minuscuul, maar kunnen een muur breken op zoek naar licht -- de muur staat voor alle problemen die wij de planeet hebben bezorgd, op milieu- en sociaal gebied. Het is een boodschap van hoop. Honderdduizenden jongeren overal ter wereld kunnen voor een doorbraak zorgen en deze wereld beter maken. De belangrijkste boodschap van Roots and Shoots: Ieder van ons kan iedere dag een verschil maken. We hebben een keuze. Iedereen die hier aanwezig is. We kunnen kiezen welk verschil we willen maken. De allerarmsten hebben geen keus. De omslag moet van ons komen, zodat de armen ook een keus hebben.
The Roots and Shoots groups all choose three projects. It depends on how old they are, and which country, whether they're in a city or rural, as to what kinds of projects. But basically, we have programs now from preschool right through university, with more and more adults starting their own Roots and Shoots groups. And every group chooses, between them, three different kinds of project to make this a better world, recognizing that all these different problems are interconnected and impinge on each other. So one of their projects will be to help their own human community. And then, if they're able, they may raise money to help communities in other parts of the world. One of their projects will be to help animals -- not just wildlife, domestic animals as well. And one of their projects will be to help the environment that we all share. And woven throughout all of this is a message of learning to live in peace and harmony within ourselves, in our families, in our communities, between nations, between cultures, between religions and between us and the natural world. We need the natural world. We cannot go on destroying it at the rate we are. We not do have more than this one planet.
De Roots and Shoots-groepen kiezen allemaal 3 projecten. De projectkeuze hangt af van hun leeftijd, het land waar ze vandaan komen, of ze in de stad of op het land wonen. In principe hebben we programma's van peuterzaal tot universiteit, met steeds meer volwassenen die hun eigen groep starten. Iedere groep kiest zelf 3 verschillende projecten voor een betere wereld, zich bewust van de verbinding en de raakvlakken tussen al die verschillende problemen. Een van die projecten geeft hulp aan hun eigen gemeenschap. Waarna ze hopelijk geld kunnen verzamelen om gemeenschappen elders ter wereld te helpen. Een project geeft hulp aan dieren -- niet alleen wilde dieren, maar ook huisdieren. Nog een project bestaat uit hulp aan ons aller milieu. Door dit alles heen klinkt de boodschap van het leren leven in vrede en harmonie met onszelf, onze familie, onze gemeenschap, tussen naties en culturen, tussen religies en tussen ons en de natuur. We hebben de natuur nodig. We kunnen niet doorgaan met haar aan dit tempo te vernietigen. Deze planeet is de enige die we hebben.
Just picking one or two of the projects right here in Africa that the Roots and Shoots groups are doing, one or two projects only -- in Tanzania, in Uganda, Kenya, South Africa, Congo-Brazzaville, Sierra Leone, Cameroon and other groups. And as I say, it's in 97 countries around the world. Of course, they're planting trees. They're growing organic vegetables. They're working in the refugee camps, with chickens and selling the eggs for a little amount of money, or just using them to feed their families, and feeling a sense of pride and empowerment, because they're no longer helpless and depending on others with their vegetables and their chickens. It's being used in Uganda to give some psychological help to ex-child soldiers. Doing projects like this is bringing them out of themselves. Once again, they're useful members of society. We have this program in prisons as well. So, there's no time for more Roots and Shoots now. But -- oh, they're also working on HIV/AIDS. That's a very important component of Roots and Shoots, with older kids talking to younger ones. And unwanted pregnancies and things like that, which young people listen to better from other youth, rather than adults.
Ik haal er een paar projecten uit, hier in Afrika, waar de Roots en Shoots-groepen mee bezig zijn, slechts een of twee -- in Tanzania, Oeganda, Kenia, Zuid-Afrika, Congo-Brazaville, Sierra Leone, Kameroen en andere landen. Zoals ik al zei, dit leeft wereldwijd in 97 landen. Natuurlijk worden er bomen geplant, organische groenten gekweekt. Ze werken in de vluchtelingenkampen, houden kippen en verkopen de eieren voor weinig geld of gebruiken ze als voedsel voor hun familie. Ze hebben een gevoel van trots en kracht want ze zijn door hun groenten en kippen niet langer hulpeloos en afhankelijk van anderen. Het wordt in Oeganda gebruikt om psychologische hulp te geven aan ex-kindsoldaten. Door dit soort projecten komen ze uit hun isolement. Ze kunnen weer deelnemen aan de samenleving. Ook in de gevangenis brengen we dit programma. Er is nu geen tijd voor nog meer Roots and Shoots, maar -- oh, ze werken ook aan hiv/aids. Dat is een heel belangrijk onderdeel van Roots and Shoots, oudere kinderen die met de jongere spreken. Over o.a. ongewenste zwangerschap, want jongeren nemen meer aan van andere jongeren dan van volwassenen.
Hope. That's the question I get asked as I'm going around the world: "Jane, you've seen so many terrible things, you've seen your chimpanzees decrease in number from about one million, at the turn of the century, to no more than 150,000 now, and the same with so many other animals. Forests disappearing, deserts where once there was forest. Do you really have hope?" Well, yes. You can't come to a conference like TED and not have hope, can you? And of course, there's hope. One is this amazing human brain.
Hoop. Dat is de vraag die mij overal ter wereld wordt gesteld: "Jane, je hebt zoveel verschrikkelijks gezien, je chimpansees die in aantal achteruit gingen van ca. 1 miljoen rond de eeuwwisseling naar slechts 150.000 nu. Dat geldt ook voor zoveel andere dieren. Bossen die verdwijnen, woestijnen waar eens bos was. Heb je nog hoop?" Nou, ja. Kun je naar zoiets als een TED-conferentie komen zonder hoop? Natuurlijk is er hoop. Ten eerste: dat wonderbaarlijke menselijke brein.
And I mean, think of the technologies. And I've just been so thrilled, finally, to come to people talking about compost latrines. It's one of my hobbyhorses. We just flush all this water down the lavatory, it's terrible. And then talking about renewable energy -- desperately important. Do we care about the planet for our children? How many of us have children or grandchildren, nieces, nephews? Do we care about their future? And if we care about their future, we, as the elite around the world, we can do something about it. We can make choices as to how we live each day. What we buy. What we wear. And choose to make these choices with the question, how will this affect the environment around me? How will it affect the life of my child when he or she grows up? Or my grandchild, or whatever it is. So the human brain, coupled with the human heart, and we join hands around the world. And that's what TED is helping so well with, and Google who help us, and Esri are helping us with mapping in Gombe National Park. All of these technologies we can use.
Ik bedoel, neem nu de technologie. Ik ben razend enthousiast als ik spreek over composttoiletten. Het is een van mijn stokpaardjes. Al dat water dat we door het toilet spoelen, verschrikkelijk. Ook praten over duurzame energie is ontzettend belangrijk. Bekommeren wij ons om de planeet van onze kinderen? Hoeveel van ons hebben kinderen of kleinkinderen, nichten, neven? Bekommeren wij ons om hun toekomst? Als dat zo is, kunnen wij, de bevoorrechten van deze wereld, er iets aan doen. We kunnen kiezen wat me met onze dag doen, wat we kopen, wat we aantrekken. En kiezen om bij iedere keuze de vraag te stellen: welk effect zal dit hebben op mijn leefomgeving? En op het toekomstige leven van mijn kind? Of mijn kleinkind, of wie dan ook. Dus, het menselijk brein gekoppeld aan het menselijk hart -- en wereldwijd slaan we de handen in elkaar. Daar geeft TED zó'n goede bijdrage aan. Ook Google biedt hulp. ESRI helpt ons bij het in kaart brengen van 'Gombe National Park'. Al die technologieën kunnen we gebruiken.
Now let's link them, and it's beginning to happen, isn't it? You've heard about it this afternoon. It's beginning to happen. This change, this change. To see change that we must have if we care about the future. And the next reason for hope -- nature is amazingly resilient. You can take an area that's absolutely destroyed, with time and perhaps some help it can regenerate. And an example is the TACARE program. I told you, where a seemingly dead tree stump -- if you stop hacking them for firewood, which you don't need to because you have wood lots, then in five years you can have a 30-foot tree. And animals, almost on the brink of extinction, can be given a second chance. That's my next book. It's inspiring. And it brings me to my last category of hope, and we've heard about this so much in the last two days: this indomitable human spirit. This determination of people, the resilience of the human spirit, So that people who you would think would be battered by poverty, or disease, or whatever, can pull themselves up out of it, sometimes with a helping hand, and take their part in society, and take their part in changing the world.
Verbind ze met elkaar en er begint iets te gebeuren, toch? U hebt het vanmiddag gehoord. Er begint wat te gebeuren. Die verandering, dingen zien veranderen, dat moet gebeuren als de toekomst ons lief is. De volgende reden tot hoop -- de natuur is verbazend veerkrachtig. Neem een volkomen vernietigd gebied -- met tijd en misschien wat hulp kan het zich herstellen. Een voorbeeld is het TACARE-programma. Als je een ogenschijnlijk dode boomstronk niet meer verhakt tot brandhout, het hoeft niet want je hebt houtpercelen, dan kun je over 5 jaar een boom van 10 meter hebben. Dieren die op de rand van uitsterven staan, kunnen een tweede kans krijgen. Daarover gaat mijn volgende boek. Het is inspirerend en leidt me naar de laatste categorie hoop -- we hebben er veel over gehoord, deze laatste 2 dagen: de onverzettelijke menselijke geest. De vastberadenheid en veerkracht van de menselijke geest. Zodat mensen die murw gebeukt zouden moeten zijn door armoede, ziekte of ander leed, zich daaraan kunnen ontworstelen -- soms met hulp -- en hun plaats in de gemeenschap en het veranderen van de wereld kunnen innemen.
And just to think of one or two people out of Africa who are just really inspiring. We could make a very long list, but obviously Nelson Mandela, emerging from 17 years of hard physical labor, 23 years of imprisonment, with this amazing ability to forgive, so that he could lead his nation out the evil regime of apartheid without a bloodbath. Ken Saro-Wiwa, in Nigeria, who took on the giant oil companies, and although people around the world tried their best, was executed. People like this are so inspirational. People like this are the role models we need for young Africans. And we need some environmental role models as well, and I've been hearing some of them today. So I'm really grateful for this opportunity to share this message again, with everyone at TED. And I hope that some of us can get together and talk about some of these things, especially the Roots and Shoots program.
Denk eens aan 1 of 2 echt inspirerende Afrikanen. We zouden een hele lange lijst kunnen maken, maar natuurlijk noemen we Nelson Mandela, die na 17 jaar dwangarbeid en 23 jaar gevangenschap toch in staat was tot vergeving, zodat hij zijn land zonder bloedvergieten kon bevrijden van het misdadige apartheidsregime. Ken Saro-Wiwa uit Nigeria, die het opnam tegen de oliemultinationals en ondanks steun uit de hele wereld werd geëxecuteerd. Dit soort mensen zijn zo inspirerend. Ze zijn de rolmodellen die jonge Afrikanen nodig hebben. We hebben ook behoefte aan rolmodellen op milieugebied, ik heb er vandaag enkelen van horen spreken. Ik ben echt dankbaar dat ik deze boodschap weer mag delen met iedereen hier bij TED. Ik hoop dat sommigen van ons hier samen over verder praten, vooral over het Roots and Shoots-programma.
And just a last word on that -- the young woman who's running this entire conference center, I met her today. She came up so excited, with her certificate. She was [in] Roots and Shoots. She was in the leadership in Dar es Salaam. She said it's helped her to do what she's doing. And it was very, very exciting for me to meet her and see just one example of how young people, when they are empowered, given the opportunity to take action, to make the world a better place, truly are our hope for tomorrow. Thank you.
Waar ik tot slot nog dit over kwijt wil -- Ik heb vandaag de jonge vrouw ontmoet die dit hele conferentiecentrum leidt. Ze toonde me dolenthousiast haar certificaat van Roots and Shoots. Ze maakte deel uit van de leiding in Dar es Salaam. Ze zei dat het haar heeft geholpen te doen wat ze doet. Het was voor mij een heel opwindende ontmoeting met een van die mensen, die laat zien dat jongeren, als ze de kans krijgen om actie te ondernemen, om verbetering in de wereld te brengen, echt onze hoop zijn voor morgen. Dankjewel.
(Applause)
(Applaus)