Metaphor lives a secret life all around us. We utter about six metaphors a minute. Metaphorical thinking is essential to how we understand ourselves and others, how we communicate, learn, discover and invent. But metaphor is a way of thought before it is a way with words.
A metafora titokban itt él körülöttünk. Nagyjából hat metaforát használunk minden percben. Metaforákban gondolkodni alapvető feltétele annak, ahogy megértjük önmagunkat és másokat. ahogy kommunikálunk, tanulunk, vagy fölfedezünk, vagy feltalálunk valamit. De a metafora a gondolat útja is, mielőtt a szavak megjelennének.
Now, to assist me in explaining this, I've enlisted the help of one of our greatest philosophers, the reigning king of the metaphorians, a man whose contributions to the field are so great that he himself has become a metaphor. I am, of course, referring to none other than Elvis Presley. (Laughter)
Ahhoz, hogy ezt elmagyarázhassam, az egyik legnagyobb filozófust hívtam segítségül, a metafórák koronázatlan Királyát, valakit, akinek a hozzájárulása ehhez a területhez olyan hatalmas, hogy ő maga is metaforává vált. Akiről beszélek, ki is lehetne más, mint Elvis Presley. (nevetés)
Now, "All Shook Up" is a great love song. It's also a great example of how whenever we deal with anything abstract -- ideas, emotions, feelings, concepts, thoughts -- we inevitably resort to metaphor. In "All Shook Up," a touch is not a touch, but a chill. Lips are not lips, but volcanoes. She is not she, but a buttercup. And love is not love, but being all shook up.
Szóval, az "All Shook Up" (Minden felkavarodott) az egyik legjobb szerelmes dal. De arra is jó példa, hogy bármikor, ha valami elvonttal találkozunk, ötletekkel, érzelmekkel, érzésekkel, gondolatokkal, azonnal a metaforához fordulunk segítségért. Az "All Shook Up"-ban az érintés nem érintés, hanem borzongás a száj nem száj, hanem vulkán és a lány nem lány, hanem egy virág, a boglárka. A szerelem pedig nem szerelem, hanem az az érzés, hogy minden felkavarodott.
In this, Elvis is following Aristotle's classic definition of metaphor as the process of giving the thing a name that belongs to something else. This is the mathematics of metaphor. And fortunately it's very simple. X equals Y. (Laughter) This formula works wherever metaphor is present.
Elvis ebben a tekintetben Arisztotelész klasszikus definícióját követi, mely szerint egy dolognak olyan nevet adunk, amely egy másik dologhoz tartozik. Ez a metafora matematikája. És szerencsére ez elég egyszerű, vagyis X egyenlő Y-nal. (nevetés) Ez az egyenlet minden metaforára érvényes.
Elvis uses it, but so does Shakespeare in this famous line from "Romeo and Juliet:" Juliet is the sun. Now, here, Shakespeare gives the thing, Juliet, a name that belongs to something else, the sun. But whenever we give a thing a name that belongs to something else, we give it a whole network of analogies too. We mix and match what we know about the metaphor's source, in this case the sun, with what we know about its target, Juliet. And metaphor gives us a much more vivid understanding of Juliet than if Shakespeare had literally described what she looks like.
Elvis is használja, de ugyanígy használja Shakespeare is a "Rómeó és Júlia" híres sorában Júlia a Nap. Vagyis Shakespeare a Júlia nevű dolognak olyan nevet ad, ami valami máshoz, a Naphoz tartozik. De amikor olyan nevet adunk egy dolognak, ami valami máshoz tartozik, vele együtt a tulajdonságok egész szövevényét is adjuk. Vagyis összekapcsolunk mindent, amit a metafora forrásáról tudunk, ami jelen esetben a Nap, azzal, amit a céljáról, Júliáról tudunk. És a metafora segítségével sokkal színesebb képet kapunk Júliáról, mintha Shakespeare részletesen leírta volna a külsejét.
So, how do we make and understand metaphors? This might look familiar. The first step is pattern recognition. Look at this image. What do you see? Three wayward Pac-Men, and three pointy brackets are actually present. What we see, however, are two overlapping triangles. Metaphor is not just the detection of patterns; it is the creation of patterns. Second step, conceptual synesthesia.
Nézzük akkor, hogyan hozzuk létre és hogyan értjük meg a metaforát? Ez itt ismerősnek tűnhet. Az első lépés a mintázat felismerése. Nézzék meg ezt a képet. Mit látnak? Három marcona Pac Man és három befelé forduló zárójel van a képen. De amit látunk, az mégis két egymást fedő háromszög. A metafora nem csupán a mintázat felismerése. hanem a mintázat létrehozása is. Második lépés. Fogalmi szinesztézia.
Now, synesthesia is the experience of a stimulus in once sense organ in another sense organ as well, such as colored hearing. People with colored hearing actually see colors when they hear the sounds of words or letters. We all have synesthetic abilities. This is the Bouba/Kiki test. What you have to do is identify which of these shapes is called Bouba, and which is called Kiki. (Laughter)
A szinesztézia pedig azt jelenti, hogy egy ingert valamelyik érzékszervünkkel egyidőben egy másik érzékszervünkkel is érzékelünk, mint amilyen a színes hallás. Akiknek színes hallásuk van, azok tényleg színeket látnak, együtt a hangokkal, a szavakkal, vagy a hangzókkal. De mindnyájunknak van ilyen szinesztéziás képességünk. Ez itt a Bouba/Kiki teszt. Csak annyi a dolguk, hogy határozzák meg, melyik alakzat neve Bouba és melyiké Kiki. (nevetés)
If you are like 98 percent of other people, you will identify the round, amoeboid shape as Bouba, and the sharp, spiky one as Kiki. Can we do a quick show of hands? Does that correspond? Okay, I think 99.9 would about cover it. Why do we do that? Because we instinctively find, or create, a pattern between the round shape and the round sound of Bouba, and the spiky shape and the spiky sound of Kiki.
Ha nem különböznek az emberiség 98 százalékától, akkor a kerekded, amőbaszerű alakzatot gondolják Boubának és a hegyes, éles formájút Kikinek. Föltennék gyorsan a kezüket? Így van? Oké, úgy látom, kábé 99,9 körül lehet az eredmény... De miért van ez így? Mert ösztönösen mintázatot találunk, vagy teremtünk a kerekded forma és a Bouba kerek hangjai, meg az éles forma és a Kiki éles hangjai között
And many of the metaphors we use everyday are synesthetic. Silence is sweet. Neckties are loud. Sexually attractive people are hot. Sexually unattractive people leave us cold. Metaphor creates a kind of conceptual synesthesia, in which we understand one concept in the context of another.
És sok hétköznapi metafora ugyanígy szinesztéziás. A nyugalom édes. A nyakkendő harsány. A szexuálisan vonzó emberektől felforr a vérünk. A nem vonzóak hidegen hagynak. A metafora fogalmi szinesztéziát teremt, amelyben valaminek a fogalmát valami másnak a kontextusában értjük meg.
Third step is cognitive dissonance. This is the Stroop test. What you need to do here is identify as quickly as possible the color of the ink in which these words are printed. You can take the test now. If you're like most people, you will experience a moment of cognitive dissonance when the name of the color is printed in a differently colored ink. The test shows that we cannot ignore the literal meaning of words even when the literal meaning gives the wrong answer.
A harmadik lépés a kognitív disszonancia. Ez itt a Stroop-teszt. Próbálják meg azonosítani lehetőleg gyorsan azt a színt, amellyel a szavakat nyomtatták. Máris elkezdhetik a tesztet. Ha önök is olyanok, mint a legtöbb ember, akkor egy pillanatra megtapasztalták a kognitív disszonanciát minden olyan szónál, ahol a nyomtatás színe eltért a megnevezett színtől Ez a teszt megmutatja, hogy képtelenek vagyunk figyelmen kívül hagyni a szavak jelentését és ez akkor is így van, ha a szó szerinti jelentés a rossz válasz.
Stroop tests have been done with metaphor as well. The participants had to identify, as quickly as possible, the literally false sentences. They took longer to reject metaphors as false than they did to reject literally false sentences. Why? Because we cannot ignore the metaphorical meaning of words either.
A Stroop-tesztet megcsinálták metaforára is. A résztvevőknek a lehető leggyorsabban meg kellett találniuk a szó szerinti értelemben hibás mondatokat. És ez hosszabb ideig tartott, amikor metaforákat tartalmazott a mondat, mint amikor nem. Miért? Mert nem tudunk eltekinteni a szavak metaforikus jelentésétől sem.
One of the sentences was, "Some jobs are jails." Now, unless you're a prison guard, the sentence "Some jobs are jails" is literally false. Sadly, it's metaphorically true. And the metaphorical truth interferes with our ability to identify it as literally false. Metaphor matters because it's around us every day, all the time. Metaphor matters because it creates expectations.
Az egyik mondat így hangzott: "Némelyik munkahely börtön." Namármost, hacsak nem börtönőr valaki, az a mondat, hogy "Némelyik munkahely börtön", szó szerinti értelemben hibás. Sajnos, metaforikus értelemben viszont igaz. És ez a metaforikus igazság megzavarja a szó szerinti értelmezés folyamatát. A metafora fontos, mert folyamatosan és állandóan jelen van körülöttünk. A metafora fontos, mert elvárásokat teremt.
Pay careful attention the next time you read the financial news. Agent metaphors describe price movements as the deliberate action of a living thing, as in, "The NASDAQ climbed higher." Object metaphors describe price movements as non-living things, as in, "The Dow fell like a brick."
Legközelebb, amikor pénzügyi híreket olvasnak, figyeljenek nagyon. Az Ügynök metaforák úgy írják le az ármozgásokat, mint valami élő dolog szándékos tevékenységét. Ahogyan "a NASDAQ feljebb kúszott" például. A Tárgyi metaforák viszont ugyanezt úgy írják le, mintha élettelen dologhoz tartozna, mint például, hogy "A Dow úgy zuhant le, mint a féltégla".
Researchers asked a group of people to read a clutch of market commentaries, and then predict the next day's price trend. Those exposed to agent metaphors had higher expectations that price trends would continue. And they had those expectations because agent metaphors imply the deliberate action of a living thing pursuing a goal. If, for example, house prices are routinely described as climbing and climbing, higher and higher, people might naturally assume that that rise is unstoppable. They may feel confident, say, in taking out mortgages they really can't afford. That's a hypothetical example of course. But this is how metaphor misleads.
Kutatók arra kértek egy csoportot, hogy olvassanak el egy csomó piaci kommentárt, majd azok alapján próbálják megjósolni a másnapi ármozgásokat. Akik Ügynök-metaforákkal találkoztak a szövegben, azok közül többen számítottak arra, hogy az emelkedés trendje folytatódik. És azért voltak ilyen elvárásaik, mert az Ügynök-metaforák egy élőlény szándékos célkövető tevékenységének a képét mutatják. Ha például a házárakról rendszeresen azt olvassuk, hogy kúszik és kúszik egyre feljebb az emberek természetesnek veszik, hogy ez a kúszás megállíthatatlan. Mondjuk, nagyobb hajlandóságot éreznek rá, hogy olyan hitelbe is belevágjanak, amit valójában nem engedhetnének meg maguknak. Ez persze csak feltételezés. De éppen így vezet félre bennünket a metafora.
Metaphor also matters because it influences decisions by activating analogies. A group of students was told that a small democratic country had been invaded and had asked the U.S. for help. And they had to make a decision. What should they do? Intervene, appeal to the U.N., or do nothing? They were each then given one of three descriptions of this hypothetical crisis. Each of which was designed to trigger a different historical analogy: World War II, Vietnam, and the third was historically neutral.
A metafora fontos azért is, mert befolyásolja döntéseinket, azzal, hogy hasonlóságokat aktivál. Egyetemisták egy csoportjának azt mondták, hogy egy kicsi, demokratikus ország az Egyesült Államokhoz fordult segítségért, mert megszállták. A csoportnak dönteni kellett. Mi legyen? Közbelépjenek, az ENSZ-hez foruljanak, vagy ne tegyenek semmit? Mindannyian háromféle esetleírásból kaptak egyet az előbbi kitalált válságról. A leírások szándékosan különböző történelmi analógiák előhívását célozták: II. Világháború, Vietnam, a harmadik pedig történelmi szempontból semleges volt.
Those exposed to the World War II scenario made more interventionist recommendations than the others. Just as we cannot ignore the literal meaning of words, we cannot ignore the analogies that are triggered by metaphor. Metaphor matters because it opens the door to discovery. Whenever we solve a problem, or make a discovery, we compare what we know with what we don't know. And the only way to find out about the latter is to investigate the ways it might be like the former.
Azok közül, akik a II. Világháborús forgatókönyvet kapták sokkal többen javasolták a beavatkozást, mint a többiek. Ahogyan nem tudjuk figyelmen kívül hagyni a szavak szó szerinti jelentését, ugyanúgy nem tudjuk figyelmen kívül hagyni azokat a hasonlóságokat sem, amelyeket a metafora hív elő. A metafora fontos, mert ajtót nyit a felfedezéseknek. Valahányszor problémát oldunk meg, vagy felfedezünk valamit, az ismeretlent összehasonlítjuk valami olyannal, amit már ismerünk. És az egyetlen módja, hogy megtudjunk valamit az ismeretlenről az, hogy kiderítjük, mi mindenben hasonlíthat az ismerthez.
Einstein described his scientific method as combinatory play. He famously used thought experiments, which are essentially elaborate analogies, to come up with some of his greatest discoveries. By bringing together what we know and what we don't know through analogy, metaphorical thinking strikes the spark that ignites discovery.
Einstein a maga tudományos módszerét kombinatorikus játékként írta le. Híres volt arról, hogy szerette a gondolatkísérleteket, amelyek aprólékosan kidolgozott hasonatrendszerek és amelyek alapján a leghíresebb felfedezéseinek egy része megszületett. Azzal, hogy összekapcsolunk valamit, amit már ismerünk, valami olyannal, amit nem ismerünk, a metaforikus gondolkodás szikrát csihol, amely fellobbantja a felfedezés lángját.
Now metaphor is ubiquitous, yet it's hidden. But you just have to look at the words around you and you'll find it. Ralph Waldo Emerson described language as "fossil poetry." But before it was fossil poetry language was fossil metaphor. And these fossils still breathe.
A metafora mindenütt ott van ugyan, mégis rejtve marad. De csak körül kell néznünk a világban ahhoz, hogy észrevegyük. Ralph Waldo Emerson úgy írja le a nyelvet, mint ami "megkövült költészet". De mielőtt ez a megkövült költészet létrejött a nyelv maga volt a megkövült metafora. Ám ezek a kövületek élnek és lélegeznek.
Take the three most famous words in all of Western philosophy: "Cogito ergo sum." That's routinely translated as, "I think, therefore I am." But there is a better translation. The Latin word "cogito" is derived from the prefix "co," meaning "together," and the verb "agitare," meaning "to shake." So, the original meaning of "cogito" is to shake together. And the proper translation of "cogito ergo sum" is "I shake things up, therefore I am." (Laughter)
Nézzük a nyugati filozófia három leghíresebb szavát: "Cogito ergo sum" Ezt általában úgy fordítják, hogy "Gondolkodom, tehát vagyok." De van ennek egy jobb fordítása is. A latin "cogito" szó az "együtt" jelentésű "co" elötagból és az "agitare" igéből áll, melynek jelentése: felkavarni. Tehát a "cogito" valódi jelentése az, hogy együtt felkavarni. Így a "cogito ergo sum" pontos fordítása az, hogy "Felkavarom a dolgokat, tehát vagyok." (nevetés)
Metaphor shakes things up, giving us everything from Shakespeare to scientific discovery in the process. The mind is a plastic snow dome, the most beautiful, most interesting, and most itself, when, as Elvis put it, it's all shook up. And metaphor keeps the mind shaking, rattling and rolling, long after Elvis has left the building. Thank you very much. (Applause)
A metafora felkavarja a dolgokat. és közben mindent megkapunk tőle Shakespeare-től a tudományos felfedezésekig. Az elménk olyan, mint az üveggömb, amiben esni kezd a hó, ha felrázzuk. Ekkor a legszebb, a legérdekesebb, és a leginkább önmaga, amikor - Elvis megfogalmazásában - minden felkavarodik benne. És a metafora folyamatosan felkavarja az elmét, hajtja és gördíti előre, bár Elvis már rég "elhagyta az épületet". Nagyon köszönöm. (taps)