There is something about physics that has been really bothering me since I was a little kid. And it's related to a question that scientists have been asking for almost 100 years, with no answer. How do the smallest things in nature, the particles of the quantum world, match up with the largest things in nature -- planets and stars and galaxies held together by gravity?
Pewne zagadnienie w fizyce nie daje mi spokoju już od wczesnego dzieciństwa. Ma związek z pytaniem, które naukowcy stawiają sobie od niemal stu lat i wciąż nie znają odpowiedzi. Co łączy najmniejsze elementy przyrody, cząstki świata kwantowego, z największymi obiektami w przyrodzie, planetami, gwiazdami i galaktykami, związanymi siłą grawitacji?
As a kid, I would puzzle over questions just like this. I would fiddle around with microscopes and electromagnets, and I would read about the forces of the small and about quantum mechanics and I would marvel at how well that description matched up to our observation. Then I would look at the stars, and I would read about how well we understand gravity, and I would think surely, there must be some elegant way that these two systems match up. But there's not. And the books would say, yeah, we understand a lot about these two realms separately, but when we try to link them mathematically, everything breaks.
Jako dziecko nieustannie się nad tym głowiłem. Majstrowałem przy mikroskopie, bawiłem się elektromagnesami, czytałem o siłach w mikroskali i o mechanice kwantowej, zachwycałem się opisem naukowym, który tak dokładnie odpowiada obserwacjom. Potem spoglądałem w gwiazdy, czytałem o tym, jak rozumiemy grawitację, i myślałem, że z pewnością jest jakiś elegancki sposób, aby połączyć te systemy. Ale takiego sposobu nie ma. Książki mówią, że, owszem, wiemy wiele o każdej z tych dziedzin z osobna, ale gdy tylko próbujemy połączyć je za pomocą matematycznych równań, wszystko się rozlatuje.
And for 100 years, none of our ideas as to how to solve this basically physics disaster, has ever been supported by evidence. And to little old me -- little, curious, skeptical James -- this was a supremely unsatisfying answer.
Przez 100 lat żadna hipoteza proponująca rozwiązanie tej fizycznej katastrofy nie została poparta dowodami. Dla małego, dociekliwego, sceptycznego Jamesa, jakim wtedy byłem, to była wysoce niezadowalająca odpowiedź.
So, I'm still a skeptical little kid. Flash-forward now to December of 2015, when I found myself smack in the middle of the physics world being flipped on its head. It all started when we at CERN saw something intriguing in our data: a hint of a new particle, an inkling of a possibly extraordinary answer to this question.
Nadal jestem sceptycznym dzieciakiem. Przenieśmy się błyskawicznie do grudnia 2015 roku, gdy trafiłem w sam środek świata fizyki, który właśnie został wywrócony do góry nogami. Wszystko zaczęło się w CERN, gdy w naszych danych pojawiło się coś intrygującego: ślad nowej cząstki, podejrzenie istnienia niezwykłej odpowiedzi na to pytanie.
So I'm still a skeptical little kid, I think, but I'm also now a particle hunter. I am a physicist at CERN's Large Hadron Collider, the largest science experiment ever mounted. It's a 27-kilometer tunnel on the border of France and Switzerland buried 100 meters underground. And in this tunnel, we use superconducting magnets colder than outer space to accelerate protons to almost the speed of light and slam them into each other millions of times per second, collecting the debris of these collisions to search for new, undiscovered fundamental particles. Its design and construction took decades of work by thousands of physicists from around the globe, and in the summer of 2015, we had been working tirelessly to switch on the LHC at the highest energy that humans have ever used in a collider experiment.
Nadal jestem sceptycznym dzieciakiem, ale jestem również łowcą cząstek. Jestem fizykiem, pracuję w CERN przy Wielkim Zderzaczu Hadronów (LHC), naukowym eksperymencie o największej skali w dziejach świata. To 27-kilometrowy tunel zakopany 100 m pod granicą francusko-szwajcarską, W tunelu używamy nadprzewodzących magnesów zimniejszych od przestrzeni kosmicznej do przyspieszania protonów do prędkości równej niemal prędkości światła i zderzamy je ze sobą miliony razy na sekundę, aby zebrać szczątki tych zderzeń i na ich podstawie szukać nowych, dotąd nieodkrytych cząstek fundamentalnych. Projekt i konstrukcja LHC kosztowały dziesiątki lat pracy tysięcy fizyków ze wszystkich krańców Ziemi. W lecie 2015 roku pracowaliśmy bez wytchnienia nad rozruchem LHC na najwyższej energii, z jaką kiedykolwiek przeprowadzano eksperymenty tego typu.
Now, higher energy is important because for particles, there is an equivalence between energy and particle mass, and mass is just a number put there by nature. To discover new particles, we need to reach these bigger numbers. And to do that, we have to build a bigger, higher energy collider, and the biggest, highest energy collider in the world is the Large Hadron Collider. And then, we collide protons quadrillions of times, and we collect this data very slowly, over months and months. And then new particles might show up in our data as bumps -- slight deviations from what you expect, little clusters of data points that make a smooth line not so smooth. For example, this bump, after months of data-taking in 2012, led to the discovery of the Higgs particle -- the Higgs boson -- and to a Nobel Prize for the confirmation of its existence.
Wysoka energia jest istotna, ponieważ istnieje równoważność między masą a energią cząstek. Masa jest tylko liczbą nadaną cząstkom przez naturę. Aby znaleźć nowe cząstki, musimy sięgać tych większych liczb. Aby to zrobić trzeba budować większe zderzacze o większej mocy, a największym i najpotężniejszym z nich jest Wielki Zderzacz Hadronów. Potem zderzamy protony kwadryliony razy i miesiącami gromadzimy dane. Nowe cząstki mogą się pojawić na wykresach jako garbki, niewielkie odstępstwa od oczekiwań, małe grupy punktów, przez które gładka linia nie jest już taka gładka. Na przykład ten garbek po miesiącach gromadzenia danych w 2012 roku doprowadził do odkrycia bozonu Higgsa i Nagrody Nobla przyznanej za potwierdzenie jego istnienia.
This jump up in energy in 2015 represented the best chance that we as a species had ever had of discovering new particles -- new answers to these long-standing questions, because it was almost twice as much energy as we used when we discovered the Higgs boson. Many of my colleagues had been working their entire careers for this moment, and frankly, to little curious me, this was the moment I'd been waiting for my entire life. So 2015 was go time.
Ten skok energetyczny w 2015 roku dawał największe szanse, jakie kiedykolwiek trafiły się naszemu gatunkowi, na odkrycie nowych cząstek i nowych odpowiedzi na odwieczne pytania, bo użyto niemal dwa razy tyle energii niż wtedy, gdy odkryliśmy bozon Higgsa. Wielu moich kolegów pracowało na ten moment przez całe życie zawodowe, i, szczerze mówiąc, ja również czekałem na ten moment całe życie. 2015 rok to był ten czas.
So June 2015, the LHC is switched back on. My colleagues and I held our breath and bit our fingernails, and then finally we saw the first proton collisions at this highest energy ever. Applause, champagne, celebration. This was a milestone for science, and we had no idea what we would find in this brand-new data. And then a few weeks later, we found a bump. It wasn't a very big bump, but it was big enough to make you raise your eyebrow. But on a scale of one to 10 for eyebrow raises, if 10 indicates that you've discovered a new particle, this eyebrow raise is about a four.
W czerwcu 2015 roku LHC ponownie włączono. Razem z kolegami wstrzymaliśmy oddech i ujrzeliśmy pierwsze zderzenie protonów o niespotykanie wysokiej energii. Brawa, szampan, świętowanie. To był milowy krok w nauce. Nie mieliśmy pojęcia, co znajdziemy w naszych najświeższych danych. Po kilku tygodniach znaleźliśmy garbek. Garbek był niewielki. Ale na tyle duży, by unieść kilka brwi. Na skali uniesień brwi od 1 do 10, gdzie 10 oznacza odkrycie nowej cząstki, zdobył może 4. (Śmiech)
(Laughter)
I spent hours, days, weeks in secret meetings, arguing with my colleagues over this little bump, poking and prodding it with our most ruthless experimental sticks to see if it would withstand scrutiny. But even after months of working feverishly -- sleeping in our offices and not going home, candy bars for dinner, coffee by the bucketful -- physicists are machines for turning coffee into diagrams --
Spędziłem godziny, dni, tygodnie na tajnych spotkaniach spierając się o niego z kolegami, trącając go i szturchając najbezwzględniejszymi kijami eksperymentów, patrząc uważnie czy wytrzyma badanie. Mimo miesięcy gorączkowej pracy, spania w biurze, batoników na kolację i hektolitrów kawy - fizycy to maszyny do zamieniania kawy w wykresy -
(Laughter)
(Śmiech)
This little bump would not go away. So after a few months, we presented our little bump to the world with a very clear message: this little bump is interesting but it's not definitive, so let's keep an eye on it as we take more data. So we were trying to be extremely cool about it.
garbek nie chciał zniknąć. Po kilku miesiącach przedstawiliśmy go światu z bardzo jasnym przekazem: jest interesujący, ale nie jednoznaczny, miejmy go na oku i zbierzmy więcej danych. Staraliśmy się zachować spokój.
And the world ran with it anyway. The news loved it. People said it reminded them of the little bump that was shown on the way toward the Higgs boson discovery. Better than that, my theorist colleagues -- I love my theorist colleagues -- my theorist colleagues wrote 500 papers about this little bump.
Ale machina i tak ruszyła. Brzuszek stał się medialnym hitem. Mówiono, że przypomina ten garbek, który doprowadził do odkrycia bozonu Higgsa. Co więcej, moi koledzy-teoretycy - kocham moich kolegów-teoretyków - koledzy-teoretycy napisali 500 artykułów na temat garbka.
(Laughter)
(Śmiech)
The world of particle physics had been flipped on its head. But what was it about this particular bump that caused thousands of physicists to collectively lose their cool? This little bump was unique. This little bump indicated that we were seeing an unexpectedly large number of collisions whose debris consisted of only two photons, two particles of light. And that's rare.
Świat fizyki cząstek stanął na głowie. Co sprawiło, że tysiące fizyków kolektywnie straciło dla niego głowę? Garbek był wyjątkowy. Jego obecność oznaczała widok niespodziewanie wielkiej liczby zderzeń, których szczątki składały się tylko z dwóch fotonów, dwóch cząstek światła. A to rzadko spotykane.
Particle collisions are not like automobile collisions. They have different rules. When two particles collide at almost the speed of light, the quantum world takes over. And in the quantum world, these two particles can briefly create a new particle that lives for a tiny fraction of a second before splitting into other particles that hit our detector. Imagine a car collision where the two cars vanish upon impact, a bicycle appears in their place --
Zderzenia cząstek nie przypominają kolizji drogowych; podlegają innym prawom. Gdy cząstki zderzają się niemal z prędkości światła, prawa mechaniki kwantowej biorą górę. W świecie kwantów te dwie cząstki mogą na chwilę utworzyć nową cząstkę, która istnieje przez ułamki sekund, a zaraz potem rozpada się na inne cząstki, które uderzają w nasz detektor. Wyobraźcie sobie kolizję drogową: w momencie zderzenia auta znikają, a zamiast nich zjawia się rower,
(Laughter)
(Śmiech)
And then that bicycle explodes into two skateboards, which hit our detector.
który zaraz potem eksploduje i rozpada się na dwie deskorolki, uderzające w nasz detektor.
(Laughter)
(Śmiech)
Hopefully, not literally. They're very expensive.
Nie dosłownie, mam nadzieję; nasze detektory są bardzo drogie.
Events where only two photons hit out detector are very rare. And because of the special quantum properties of photons, there's a very small number of possible new particles -- these mythical bicycles -- that can give birth to only two photons. But one of these options is huge, and it has to do with that long-standing question that bothered me as a tiny little kid, about gravity.
Przypadki, kiedy tylko dwa fotony uderzają w detektor są bardzo rzadkie. Ze względu na specjalne własności kwantowe fotonów istnieje bardzo niewiele hipotetycznych cząstek, - tych mitycznych rowerów - które mogą zrodzić tylko dwa fotony. Jedna z opcji ma kolosalne znaczenie i związek z tymi odwiecznymi pytaniami, które nie dają mi spokoju od dzieciństwa, z pytaniami o naturę grawitacji.
Gravity may seem super strong to you, but it's actually crazily weak compared to the other forces of nature. I can briefly beat gravity when I jump, but I can't pick a proton out of my hand. The strength of gravity compared to the other forces of nature? It's 10 to the minus 39. That's a decimal with 39 zeros after it.
Siła grawitacji może się wam wydawać duża, ale tak naprawdę jest szalenie słaba w porównaniu z innymi siłami natury. Mogę chwilowo pokonać grawitację jednym skokiem, ale nie mogę wyjąć protonu z własnej ręki. Jaka jest siła grawitacji w porównaniu z innymi siłami natury? 10 do minus 39. To jest ułamek dziesiętny z 39 zerami.
Worse than that, all of the other known forces of nature are perfectly described by this thing we call the Standard Model, which is our current best description of nature at its smallest scales, and quite frankly, one of the most successful achievements of humankind -- except for gravity, which is absent from the Standard Model. It's crazy. It's almost as though most of gravity has gone missing. We feel a little bit of it, but where's the rest of it? No one knows.
Co gorsza, wszystkie pozostałe siły idealnie opisuje Model Standardowy, nasz obowiązujący, najdokładniejszy opis świata w najmniejszej skali, stanowiący jedno z największych osiągnięć gatunku ludzkiego, z wyjątkiem grawitacji, którą Model Standardowy pomija. To jakiś obłęd! To prawie tak, jakby większość grawitacji zaginęła. Czujemy jej niewielką część, ale gdzie jest reszta? Nie wiadomo.
But one theoretical explanation proposes a wild solution. You and I -- even you in the back -- we live in three dimensions of space. I hope that's a non-controversial statement.
Jedno z teoretycznych wyjaśnień stawia kuriozalną hipotezę. Wy i ja, nawet ty, tam, z tyłu, żyjemy w przestrzeni trójwymiarowej. Mam nadzieję, że to zdanie nie budzi kontrowersji.
(Laughter)
(Śmiech)
All of the known particles also live in three dimensions of space. In fact, a particle is just another name for an excitation in a three-dimensional field; a localized wobbling in space. More importantly, all the math that we use to describe all this stuff assumes that there are only three dimensions of space. But math is math, and we can play around with our math however we want. And people have been playing around with extra dimensions of space for a very long time, but it's always been an abstract mathematical concept. I mean, just look around you -- you at the back, look around -- there's clearly only three dimensions of space.
Wszystkie znane nam cząstki również żyją w przestrzeni trójwymiarowej. "Cząstka" to tak właściwie inna nazwa pobudzenia w polu trójwymiarowym, miejscowego kołysania w przestrzeni. Co ważniejsze, cała matematyka, której używamy do opisu tych zjawisk, zakłada, że istnieją tylko trzy wymiary przestrzeni. Ale matma to matma, można się nią dowolnie bawić. Ludzie od wieków eksperymentują z dodatkowymi wymiarami, ale to zawsze były abstrakcyjne matematyczne idee. Spójrzcie dookoła, ty z tyłu - rozejrzyj się, naturalnie istnieją tylko trzy wymiary.
But what if that's not true? What if the missing gravity is leaking into an extra-spatial dimension that's invisible to you and I? What if gravity is just as strong as the other forces if you were to view it in this extra-spatial dimension, and what you and I experience is a tiny slice of gravity make it seem very weak? If this were true, we would have to expand our Standard Model of particles to include an extra particle, a hyperdimensional particle of gravity, a special graviton that lives in extra-spatial dimensions.
A co jeśli to nieprawda? Co, jeśli brakująca grawitacja wycieka do innego wymiaru, który jest dla nas niewidoczny? Co, jeśli siła grawitacji jest równa innym siłom przyrody, jeśli spojrzeć na nią w tym dodatkowym wymiarze, a to, czego doświadczamy tutaj, to tylko jej niewielki kawałek i dlatego wydaje się taka słaba? Jeśli to prawda, trzeba by rozszerzyć Model Standardowy o nową cząstkę, hiperwymiarową cząstkę grawitacji, grawiton żyjący w dodatkowym wymiarze. Widzę wasze zdumione spojrzenia.
I see the looks on your faces. You should be asking me the question, "How in the world are we going to test this crazy, science fiction idea, stuck as we are in three dimensions?" The way we always do, by slamming together two protons --
Powinniście zapytać: "Jak, u licha, mamy zweryfikować ten szalony pomysł rodem z sci-fi skoro tkwimy w przestrzeni trójwymiarowej?". Tak jak zawsze: zderzając ze sobą dwa protony,
(Laughter)
(Śmiech)
Hard enough that the collision reverberates into any extra-spatial dimensions that might be there, momentarily creating this hyperdimensional graviton that then snaps back into the three dimensions of the LHC and spits off two photons, two particles of light. And this hypothetical, extra-dimensional graviton is one of the only possible, hypothetical new particles that has the special quantum properties that could give birth to our little, two-photon bump.
z taką siłą, żeby zderzenie rozniosło się w ten domniemany dodatkowy wymiar, tworząc hiperwymiarowy grawiton, który momentalnie wróciłby do trzech wymiarów LHC i rozpadł się na dwa fotony, dwie cząstki światła. Ten hipotetyczny, hiperwymiarowy grawiton jest jedyną nową hipotetyczną cząstką o takich własnościach kwantowych, która mogłaby zrodzić nasz mały, dwu-fotonowy garbek.
So, the possibility of explaining the mysteries of gravity and of discovering extra dimensions of space -- perhaps now you get a sense as to why thousands of physics geeks collectively lost their cool over our little, two-photon bump. A discovery of this type would rewrite the textbooks. But remember, the message from us experimentalists that actually were doing this work at the time, was very clear: we need more data. With more data, the little bump will either turn into a nice, crisp Nobel Prize --
Zatem możliwość wyjaśnienia tajemnic grawitacji i odkrycie dodatkowych wymiarów przestrzeni... Być może już rozumiecie, dlaczego tysiące maniaków fizyki potraciło naraz głowy dla dwu-fotonowego garbka. Odkrycie tego rodzaju zmuszałoby do pisania od nowa podręczników. Ale pamiętajcie, że my, fizycy eksperymentalni, którzy prowadzili te badania, mówiliśmy jasno: "Potrzeba więcej danych". Większa ilość danych przekształciłaby garbek albo w nowiuteńką Nagrodę Nobla, (Śmiech)
(Laughter)
Or the extra data will fill in the space around the bump and turn it into a nice, smooth line.
albo wypełniła przestrzeń i przekształciła go w gładką linię.
So we took more data, and with five times the data, several months later, our little bump turned into a smooth line. The news reported on a "huge disappointment," on "faded hopes," and on particle physicists "being sad." Given the tone of the coverage, you'd think that we had decided to shut down the LHC and go home.
Zebraliśmy pięć razy więcej danych i po kilku miesiącach garbek... stał się gładką linią. Media donosiły o "wielkim rozczarowaniu", "zawiedzionych nadziejach" i "smutnych fizykach cząstek". Z tonu tych doniesień można by wywnioskować, że zamknęliśmy LHC i poszliśmy do domu.
(Laughter)
(Śmiech)
But that's not what we did. But why not? I mean, if I didn't discover a particle -- and I didn't -- if I didn't discover a particle, why am I here talking to you? Why didn't I just hang my head in shame and go home?
Ale nie zrobiliśmy tego. Ale dlaczego nie? Jeśli nie odkryłem nowej cząstki, a przecież nie odkryłem, skoro nie odkryłem nowej cząstki, dlaczego dzisiaj do was mówię? Dlaczego nie spuściłem ze wstydem głowy i nie poszedłem do domu?
Particle physicists are explorers. And very much of what we do is cartography. Let me put it this way: forget about the LHC for a second. Imagine you are a space explorer arriving at a distant planet, searching for aliens. What is your first task? To immediately orbit the planet, land, take a quick look around for any big, obvious signs of life, and report back to home base. That's the stage we're at now. We took a first look at the LHC for any new, big, obvious-to-spot particles, and we can report that there are none. We saw a weird-looking alien bump on a distant mountain, but once we got closer, we saw it was a rock.
Fizycy cząstek są odkrywcami. Dużą część naszej pracy stanowi kartografia. Albo inaczej, zapomnijcie na chwilę o LHC. Wyobraźcie sobie, że jako kosmonauci docieracie na odległą planetę w poszukiwaniu obcych. Jakie jest wasze pierwsze zadanie? Szybko okrążyć planetę, wylądować, pobieżnie się rozejrzeć, szukając oczywistych śladów życia, i przesłać wstępny raport do bazy. Na takim właśnie etapie jesteśmy. Rzuciliśmy pierwsze spojrzenie na LHC, szukając nowych, dużych, łatwych do spostrzeżenia cząstek, i możemy zaraportować, że takich nie ma. Zobaczyliśmy dziwny, obcy garbek na odległej górze, ale z bliska okazało się, że to kamień,
But then what do we do? Do we just give up and fly away? Absolutely not; we would be terrible scientists if we did. No, we spend the next couple of decades exploring, mapping out the territory, sifting through the sand with a fine instrument, peeking under every stone, drilling under the surface. New particles can either show up immediately as big, obvious-to-spot bumps, or they can only reveal themselves after years of data taking.
I co teraz robimy? Poddajemy się i wracamy do domu? Kategorycznie nie. Tak robią koszmarni naukowcy. Teraz spędzamy kilka kolejnych dziesięcioleci na badaniach, oznaczając terytorium, przeszukując piasek z pomocą specjalistycznego sprzętu, zerkając pod każdy kamień, wiercąc pod powierzchnią. Nowe cząstki mogą pojawić się natychmiast jako duże i łatwe do zauważenia garby lub ujawnić swoją obecność po latach gromadzenia danych.
Humanity has just begun its exploration at the LHC at this big high energy, and we have much searching to do. But what if, even after 10 or 20 years, we still find no new particles? We build a bigger machine.
Ludzkość dopiero zaczęła poszukiwania na tak dużych energiach i mamy mnóstwo badań do przeprowadzenia. Ale co, jeśli nawet po 10-20 latach nie znajdziemy nowych cząstek? Zbudujemy większy sprzęt.
(Laughter)
(Śmiech)
We search at higher energies. We search at higher energies. Planning is already underway for a 100-kilometer tunnel that will collide particles at 10 times the energy of the LHC. We don't decide where nature places new particles. We only decide to keep exploring. But what if, even after a 100-kilometer tunnel or a 500-kilometer tunnel or a 10,000-kilometer collider floating in space between the Earth and the Moon, we still find no new particles? Then perhaps we're doing particle physics wrong.
Będziemy szukać na wyższych energiach. Planuje się budowę tunelu o długości 100 km, który umożliwi zderzanie cząstek z energią 10 razy większą niż LHC. Nie mamy wpływu na to, gdzie natura umieszcza cząstki, mamy wpływ tylko na kontynuowanie poszukiwań. A co, jeśli 100-kilometrowy tunel, albo 500-kilometrowy, albo 10 000-kilometrowy zderzacz unoszący się między Ziemią a Księżycem nie doprowadzi do odkrycia nowych cząstek? Wówczas być może okaże się, że źle uprawiamy fizykę.
(Laughter)
(Śmiech)
Perhaps we need to rethink things. Maybe we need more resources, technology, expertise than what we currently have. We already use artificial intelligence and machine learning techniques in parts of the LHC, but imagine designing a particle physics experiment using such sophisticated algorithms that it could teach itself to discover a hyperdimensional graviton.
Być może trzeba wszystko jeszcze raz przemyśleć. Być może potrzeba więcej środków, technologii, ekspertyz niż te, które mamy. Częściowo korzystamy już ze sztucznej inteligencji i samouczenia maszyn w LHC, ale wyobraźcie sobie eksperyment z użyciem tak złożonego algorytmu, że mógłby sam uczyć się szukać hiperwymiarowego grawitonu.
But what if? What if the ultimate question: What if even artificial intelligence can't help us answer our questions? What if these open questions, for centuries, are destined to be unanswered for the foreseeable future? What if the stuff that's bothered me since I was a little kid is destined to be unanswered in my lifetime? Then that ... will be even more fascinating.
Ostateczne pytanie: co, jeśli sztuczna inteligencja nie pomoże odpowiedzieć na te pytania? Co, jeśli te otwarte od wieków pytania są skazane na brak odpowiedzi w najbliższej przyszłości? Co, jeśli pytania, które nie dają mi spokoju od dzieciństwa, nie znajdą odpowiedzi za mojego życia? Wówczas to wszystko... ... okaże się tym bardziej fascynujące.
We will be forced to think in completely new ways. We'll have to go back to our assumptions, and determine if there was a flaw somewhere. And we'll need to encourage more people to join us in studying science since we need fresh eyes on these century-old problems. I don't have the answers, and I'm still searching for them. But someone -- maybe she's in school right now, maybe she's not even born yet -- could eventually guide us to see physics in a completely new way, and to point out that perhaps we're just asking the wrong questions. Which would not be the end of physics, but a novel beginning.
Zmusi nas do myślenia w zupełnie inny sposób. Będziemy musieli zrewidować założenia i zastanowić się, czy gdzieś nie ma błędu. Będziemy musieli zachęcić więcej osób do studiowania nauk ścisłych, bo będzie potrzebne świeże spojrzenie na odwieczne problemy. Ja nie znam odpowiedzi i wciąż ich szukam. Ale być może ktoś, kto jeszcze chodzi do szkoły albo jeszcze się nawet nie urodził, mógłby nas kiedyś poprowadzić w kierunki innego spojrzenia na fizykę, i zwrócić uwagę, że być może zadajemy niewłaściwe pytania. To nie byłby koniec fizyki, tylko jej obiecujący początek.
Thank you.
Dziękuję.
(Applause)
(Brawa)