I'd like to talk today about the two biggest social trends in the coming century, and perhaps in the next 10,000 years. But I want to start with my work on romantic love, because that's my most recent work. What I and my colleagues did was put 32 people, who were madly in love, into a functional MRI brain scanner. 17 who were madly in love and their love was accepted; and 15 who were madly in love and they had just been dumped. And so I want to tell you about that first, and then go on into where I think love is going.
Sot dua t'ju flas mbi dy prirjet më të mëdha shoqërore të shekullit të ardhshëm, dhe ndoshta për 10 mijë vjetët e ardhshëm. Por dua t'ia filloj me punimet e mia rreth dashurisë romantike, ngaqë këto janë punimet e mia më të reja. Ajo çka bëmë unë dhe kolegët e mi qe vënia e 32 personave, të dashuruar marrëzisht, në një skaner MRI truri. 17 që qenë të dashuruar marrëzisht dhe që dashuria u kish ecur mbarë; dhe 15 që qenë marrosur pas dashurisë, por që nuk ua kishin pranuar. Pra dua t'ju rrëfej për këtë së pari, dhe mandej të eci më tej, drejt asaj ku mendoj se po shkon dashuria.
(Laughter)
"What 'tis to love?" Shakespeare said. I think our ancestors -- I think human beings have been wondering about this question since they sat around their campfires or lay and watched the stars a million years ago. I started out by trying to figure out what romantic love was by looking at the last 45 years of the psychological research and as it turns out, there's a very specific group of things that happen when you fall in love. The first thing that happens is, a person begins to take on what I call, "special meaning." As a truck driver once said to me, "The world had a new center, and that center was Mary Anne."
"Ç'do të thotë të duash?" pyeste Shekspiri. Mendoj se paraardhësit tanë -- mendoj se qeniet njerëzore e kanë vrarë mendjen për këtë çështje qëkur zunë të ulen rreth zjarrit ose të këqyrnin yjet shtrirë, këtu e një milion vjet të shkuar. Ia fillova duke u përpjekur të kuptoj se ç'qe dashuria romantike duke parë kërkimet për të në 45 vitet e fundit -- thjesht kërkimet psikologjike, dhe siç del, ka një grup shumë specifik gjërash që ndodhin kur bini në dashuri. Gjëja e parë që ndodh është ajo që e quaj -- një person fillon të marrë atë që e quaj, "kuptim të veçantë." Siç më tha njëherë një shofer kamionësh, "Qendra e botës u zhvendos gjetkë, dhe kjo qendër tanimë qe Meri An."
George Bernard Shaw said it differently. "Love consists of overestimating the differences between one woman and another." And indeed, that's what we do.
Xhorxh Bernard Shou e shprehu pakëz më ndryshe. Ai thosh, "Dashuria konsiston në mbivlerësimin e dallimeve mes një gruaje dhe një tjetre." Dhe vërtet, kjo është ajo që bëjmë. (Të qeshura)
(Laughter)
And then you just focus on this person. You can list what you don't like about them, but then you sweep that aside and focus on what you do. As Chaucer said, "Love is blind."
Dhe ju mandej thjesht fokusoheni në këtë person. Mund të radhisni ç'nuk ju pëlqen në ta, por mandej kësaj i bini vizë dhe përqendroheni në punën tuaj. Si thosh Chaucer-i, "Dashuria është e verbër."
In trying to understand romantic love, I decided I would read poetry from all over the world, and I just want to give you one very short poem from eighth-century China, because it's an almost perfect example of a man who is focused totally on a particular woman. It's a little bit like when you are madly in love with somebody and you walk into a parking lot -- their car is different from every other car in the parking lot. Their wine glass at dinner is different from every other wine glass at the dinner party. And in this case, a man got hooked on a bamboo sleeping mat.
Duke u përpjekur të kuptoj dashurinë romantike, vendosa të lexoj poezi nga gjithë bota, dhe dua t'ju jap një poezi shumë të shkurtër nga Kina e shekullit të tetë, ngaqë është thuajse një shembull i përkryer i një burri që është fokusuar tërësisht te një grua e dhënë. Ngjan paksa me rastin kur jeni marrosur pas dikujt dhe hyni në një parkim. Makina e tij është ndryshe nga e gjithkujt tjetër. Gota e verës gjatë një darke është ndryshe nga çdo gotë vere në pritjen e dhënë. Dhe në rastin tonë, një burrë u fiksua me dyshekun prej bambuje.
And it goes like this. It's by a guy called Yuan Zhen. "I cannot bear to put away the bamboo sleeping mat. The night I brought you home, I watched you roll it out." He became hooked on a sleeping mat, probably because of elevated activity of dopamine in his brain, just like with you and me.
Është e një tipi të quajtur Juan Çen dhe fillon kështu: "Nuk bëj dot pa dyshekun prej bambuje. Ditën që të prura në shtëpi, të pashë ta shtroje." U fiksua me një dyshek, me gjasa për shkak të aktivitetit të lartë të dopaminës në tru, njësoj si ju dhe unë.
But anyway, not only does this person take on special meaning, you focus your attention on them. You aggrandize them. But you have intense energy. As one Polynesian said, "I felt like jumping in the sky." You're up all night. You're walking till dawn. You feel intense elation when things are going well; mood swings into horrible despair when things are going poorly. Real dependence on this person. As one businessman in New York said to me, "Anything she liked, I liked." Simple. Romantic love is very simple.
Sidoqoftë, ky person jo vetëm që merr kuptim të veçantë, vëmendja juaj fokusohet në ta. I lartësoni ata. Por keni energji të fuqishme. Siç tha një polinezian njëherë, "M'u duk se kërceva në qiell." Gjithë natën zgjuar. Lart e poshtë më këmbë deri në agim. Ndjeheni thellësisht i ekzaltuar kur gjërat ju shkojnë mbarë, por humori ndërron në dëshpërim të tmerrshëm kur gjërat venë ters. Varësi e vërtetë nga ky person. Siç më tha një biznesmen dikur në Nju Jork, "Çfarëdo që i pëlqente asaj, e pëlqeja." E thjeshtë. Dashuria romantike është shumë e thjeshtë.
You become extremely sexually possessive. You know, if you're just sleeping with somebody casually, you don't really care if they're sleeping with somebody else. But the moment you fall in love, you become extremely sexually possessive of them. I think there's a Darwinian purpose to this. The whole point of this is to pull two people together strongly enough to begin to rear babies as a team.
Bëheni tejet posesiv seksualisht. E keni parasysh, nëse, me raste, e ndani shtratin me dikë, nuk pyesni fort nëse ky apo ajo e bën këtë edhe me dikë tjetër. Por në çastin që bini në dashuri, bëheni tejet posesiv seksualisht për ta. Mendoj se ka një kuptim darvinist për këtë. Gjithë kuptimi i kësaj është të bëhen tok dy vetë aq tok sa për të filluar e rritur bebe, si një ekip.
But the main characteristics of romantic love are craving: an intense craving to be with a particular person, not just sexually, but emotionally. It would be nice to go to bed with them, but you want them to call you on the telephone, to invite you out, etc., to tell you that they love you. The other main characteristic is motivation. The motor in the brain begins to crank, and you want this person.
Por karakteristika qendrore e dashurisë romantike është të lakmuarit: një lakmi e fuqishme për të qenë me një person të dhënë, jo thjesht seksualisht, por emocionalisht. Do të donit më mirë -- edhe të shkonit në shtrat me të do të ishte bukur, po doni që t'ju marrë në telefon, t'ju ftojë të dilni, etj. T'ju thotë që ju do. Karakteristika tjetër kryesore është motivimi. Motori në mendjen tuaj fillon e xhiron, dhe e dëshironi atë person.
And last but not least, it is an obsession. Before I put these people in the MRI machine, I would ask them all kinds of questions. But my most important question was always the same. It was: "What percentage of the day and night do you think about this person?" And indeed, they would say, "All day. All night. I can never stop thinking about him or her."
Dhe e fundit, por jo nga rëndësia, është një lloj fiksimi. Kur i vendos këta persona në skaner, përpara se t'i vendos në skanerin MRI, U bëj lloj-lloj pyetjesh. Por pyetja ime më e rëndësishme gjithnjë ka qenë po ajo: "Sa përqind të ditës dhe natës mendoni rreth këtij personi?" Dhe në fakt, përgjigja është "Ditë e natë. Nuk e heq dot mendjen prej tij apo saj."
And then, the very last question -- I would always have to work myself up to this question, because I'm not a psychologist. I don't work with people in any kind of traumatic situation. My final question was always the same. I would say, "Would you die for him or her?" And, indeed, these people would say "Yes!" as if I had asked them to pass the salt. I was just staggered by it.
Dhe mandej, pyetja e fundit që u bëj -- Përherë do të më duhej ta përgatisja veten për këtë pyetje, ngaqë nuk jam psikologe. Dhe nuk merrem me persona që janë në gjendje traumatike. Dhe pyetja ime e fundit qe përherë po ajo. U thosha, "Jeni gati të vdisni për të?" Dhe, në fakt, këta persona më thoshin "Po!," si t'u kisha kërkuar të më jepnin pak kripën. Nga kjo kam mbetur me gojë hapur.
So we scanned their brains, looking at a photograph of their sweetheart and looking at a neutral photograph, with a distraction task in between. So we could look at the same brain when it was in that heightened state and when it was in a resting state. And we found activity in a lot of brain regions. In fact, one of the most important was a brain region that becomes active when you feel the rush of cocaine. And indeed, that's exactly what happens.
Pra, skanuam trurin e tyre, teksa vështronin një foto të të dashurit/dashurës dhe një pa lidhje, me diçka për heqje vëmendje në mes. Pra mund të gjenim -- shihnim të njëjtin tru kur qe në gjendje të eksituar dhe kur qe në gjendje të qetësuar. Dhe pamë aktivitet në mjaft zona të trurit. Në fakt, një nga më të rëndësishmet qe një zonë e trurit që aktivizohet kur ndjeni gulçet e kokainës. Dhe vërtet, kjo është pikërisht ajo çka ndodh.
I began to realize that romantic love is not an emotion. In fact, I had always thought it was a series of emotions, from very high to very low. But actually, it's a drive. It comes from the motor of the mind, the wanting part of the mind, the craving part of the mind. The kind of part of the mind when you're reaching for that piece of chocolate, when you want to win that promotion at work. The motor of the brain. It's a drive.
Zura të kuptoj që dashuria romantike nuk është një emocion. Në fakt, përherë kam menduar që është një varg emocionesh, nga shumë të forta në ato shumë të dobëta. Por në të vërtetë, është një nxitje. Që vjen nga motori i mendjes, nga pjesa e mendjes e lidhur me dëshirën, pjesa e mendjes e lidhur me lakminë. Ajo lloj mendje -- pjesë e mendjes -- kur përpiqeni të kapni një çokollatë, kur doni të fitoni një ngritje në pozitë në punë. Motori i trurit. Është një nxitës.
And in fact, I think it's more powerful than the sex drive. You know, if you ask somebody to go to bed with you, and they say, "No, thank you," you certainly don't kill yourself or slip into a clinical depression. But certainly, around the world, people who are rejected in love will kill for it. People live for love. They kill for love. They die for love. They have songs, poems, novels, sculptures, paintings, myths, legends. In over 175 societies, people have left their evidence of this powerful brain system. I have come to think it's one of the most powerful brain systems on Earth for both great joy and great sorrow.
Dhe në fakt, mendoj se është më i fuqishëm se sa shtysa seksuale. E dini, nëse i kërkoni dikujt të shkojë në shtrat me ju dhe ju përgjigjen, "Jo, faleminderit," sigurisht që nuk ia hiqni vetes dhe as përfundoni në depresion klinik. Por qartazi, anembanë botës, njerëz me dashuri të mohuar do të vrisnin për të. Njerëzit rrojnë për dashurinë. Ata vrasin nga dashuria. Vdesin për dashurinë. Kanë këngë, poema, romane, skulptura, piktura, mite, legjenda. Në mbi 175 qytete, njerëzit kanë lënë shenjën e tyre të këtij sistemi të fuqishëm trunor. Kam filluar të mendoj se është një nga sistemet trunorë më të fuqishëm në planet si në rast lumturie të madhe, ashtu edhe për trishtim të madh. Dhe mendoj gjithashtu që është një prej tre,
And I've also come to think that it's one of three basically different brain systems that evolved from mating and reproduction. One is the sex drive: the craving for sexual gratification. W.H. Auden called it an "intolerable neural itch," and indeed, that's what it is. It keeps bothering you a little bit, like being hungry. The second of these three brain systems is romantic love: that elation, obsession of early love. And the third brain system is attachment: that sense of calm and security you can feel for a long-term partner.
sistemeve trunore, në thelb të ndryshëm, të rrjedhur nga çiftimi dhe riprodhimi. Njëri është nxitja seksuale: lakmia për kënaqësi seksuale. W.H. Auden e quante "sëmbim nevror i patolerueshëm," dhe në fakt, ashtu është. Ju bezdis nga pak vazhdimisht, njësoj si kur jeni të uritur. I dyti prej këtyre sistemeve trunore është dashuria romantike: ky lartësim, obsesion i dashurisë së hershme. Dhe sistemi i tretë trunor është lidhja: ajo ndjenjë paqeje dhe sigurie prej një partneri që e keni prej shumë kohësh.
And I think that the sex drive evolved to get you out there, looking for a whole range of partners. You can feel it when you're just driving along in your car. It can be focused on nobody. I think romantic love evolved to enable you to focus your mating energy on just one individual at a time, thereby conserving mating time and energy. And I think that attachment, the third brain system, evolved to enable you to tolerate this human being at least long enough to raise a child together as a team. So with that preamble, I want to go into discussing the two most profound social trends. One of the last 10,000 years and the other, certainly of the last 25 years, that are going to have an impact on these three different brain systems: lust, romantic love and deep attachment to a partner.
Dhe mendoj se shtysa seksuale evoluoi që t'ju hedhë atje tej, në kërkim të një dore të tërë partnerësh. E keni parasysh, mund t'ju vijë edhe kur jeni thjesht duke ngarë makinën. Mund të mos ketë lidhje fare me dikë konkret. Mendoj se dashuria romantike evoluoi që t'ju mundësojë të përqendroni energjinë e çiftimit në vetëm një individ në herë, duke ruajtur kështu kohë dhe energji çiftimi. Dhe mendoj se të qenët i lidhur pas dikujt, sistemi i tretë trunor, evoluoi për t'ju bërë të mundur tolerimin e kësaj qenie njerëzore -- (Të qeshura) -- të paktën për aq kohë sa duhet për të rritur një fëmijë, tok, si një skuadër. Me këtë si hyrje, dua të vazhdoj me diskutimin e dy prirjeve më të thella shoqërore. Njëra, e 10 mijë vjetëve të fundit, dhe tjetra -- sigurisht e 25 viteve të fundit -- që do të kenë ndikim në këto tre sisteme të ndryshme trunore: epshi, dashuria romantike dhe përkushtimi i thellë ndaj një partneri.
The first is women working, moving into the workforce. I've looked at 130 societies through the demographic yearbooks of the United Nations. Everywhere in the world, 129 out of 130 of them, women are not only moving into the job market -- sometimes very, very slowly, but they are moving into the job market -- and they are very slowly closing that gap between men and women in terms of economic power, health and education. It's very slow.
E para është gruaja në punë, kalimi i saj si krah pune. Kam vëzhguar 150 -- 130 shoqëri përmes anuarëve demografikë të Kombeve të Bashkuara. Dhe kudo në botë, në 129 nga 130 prej tyre, gratë jo thjesht po bëhen pjesë e tregut të punës -- ndonjëherë shumë, shumë ngadalë, por po bëhen pjesë e tregut të punës -- dhe po zhdukin shumë ngadalë këtë dallim mes burrave dhe grave për sa i takon pushtetit ekonomik, shëndetit dhe arsimit. Po ngjet shumë ngadalë.
For every trend on this planet, there's a counter-trend. We all know of them, but nevertheless -- the Arabs say, "The dogs may bark, but the caravan moves on." And, indeed, that caravan is moving on. Women are moving back into the job market. And I say back into the job market, because this is not new. For millions of years, on the grasslands of Africa, women commuted to work to gather their vegetables. They came home with 60 to 80 percent of the evening meal. The double income family was the standard. And women were regarded as just as economically, socially and sexually powerful as men. In short, we're really moving forward to the past.
Për çdo prirje -- në këtë planet, ka një kundërprirje. Të gjithë e dimë, por s'prish punë -- thënia e vjetër arabe. Arabi thotë, "Qentë le të lehin, karvani bën tej." Dhe, vërtet, ky karvan po shkon përpara. Gratë po i kthehen tregut të punës. Dhe them po i kthehen tregut të punës, ngaqë kjo s'është e re. Për miliona vjetë, në kullotat e Afrikës, gratë shkonin në punë për të mbledhur fruta. Ktheheshin në shtëpi me 60 deri 80 përqind të ushqimit të darkës. Familja me dy të ardhura qe standardi. Dhe gratë shiheshin po aq të fuqishme ekonomikisht, shoqërisht dhe seksualisht sa dhe burrat. Shkurt, po bëjmë vërtet përpara drejt të shkuarës.
Then, women's worst invention was the plow. With the beginning of plow agriculture, men's roles became extremely powerful. Women lost their ancient jobs as collectors, but then with the industrial revolution and the post-industrial revolution they're moving back into the job market. In short, they are acquiring the status that they had a million years ago, 10,000 years ago, 100,000 years ago. We are seeing now one of the most remarkable traditions in the history of the human animal. And it's going to have an impact.
Mandej, shpikja më e keqe për gratë qe plugu. Me fillimin e bujqësisë me plug, roli i burrit u bë tejet i fuqishëm. Gratë humbën punën e tyre të lashtë si mbledhëse, por së fundi, me revolucionin industrial dhe revolucionin pasindustrial ato po rikthehen në tregun e punës. Shkurt, po fitojnë statusin që kanë pasur një milion vjetë më parë, 10 mijë vjetë më parë, 100 mijë vjetë më parë. Tani po vëmë re një nga traditat më të dalluara në historinë e kafshës njerëzore. Dhe kjo do të ketë ndikim.
I generally give a whole lecture on the impact of women on the business community. I'll say just a couple of things, and then go on to sex and love. There's a lot of gender differences; anybody who thinks men and women are alike simply never had a boy and a girl child. I don't know why they want to think that men and women are alike. There's much we have in common, but there's a whole lot that we do not have in common.
Zakonisht jap leksion të plotë mbi ndikimin e grave në bashkësinë e biznesit. Do të them vetëm nja dy gjëra, për të vazhduar mandej me seksin dhe dashurinë. Ka plot dallime mes dy gjinive; cilido që mendon se meshkujt dhe femrat janë njësoj, thjesht nuk ka pasur kurrë bij apo bija. Nuk e di përse duan të mendohet që meshkujt dhe femrat janë njësoj. Ka plot gjëra që i kemi njësoj, por ka plot të tjera që nuk i kemi -- që nuk i kemi njësoj.
We are -- in the words of Ted Hughes, "I think that we are like two feet. We need each other to get ahead." But we did not evolve to have the same brain. And we're finding more and more gender differences in the brain. I'll only just use a couple and then move on to sex and love. One of them is women's verbal ability. Women can talk.
Jemi -- me fjalët e Ted Hughes-it, Mendoj se jemi krijuar që të jemi -- të jemi si dy këmbët. Kemi nevojë për njëri-tjetrin që të shkojmë përpara." Por nuk evoluuam për të pasur të njëjtin tru. Dhe po gjejmë gjithnjë e më tepër dallime gjinore në tru. Do të përdor vetëm ca dhe mandej do të hidhem te seksi dhe dashuria. Një prej tyre është aftësia verbale e femrave. Femrat munden të bisedojnë.
Women's ability to find the right word rapidly, basic articulation goes up in the middle of the menstrual cycle, when estrogen levels peak. But even at menstruation, they're better than the average man. Women can talk. They've been doing it for a million years; words were women's tools. They held that baby in front of their face, cajoling it, reprimanding it, educating it with words. And, indeed, they're becoming a very powerful force.
Aftësia e femrave për të gjetur shpejt fjalën e duhur, artikulim i thjeshtë shtohet në mes të ciklit menstrual, kur kulmon niveli i estrogjenit. Por edhe gjatë menstruacionit, ato janë më të afta se mashkulli mesatar. Femrat munden të flasin. Këtë e kanë bërë gjatë miliona vitesh; fjalët qenë mjetet e femrave. I mbanin foshnjat para fytyrës, për t'i përkëdhelur, për t'i qortuar, për t'i edukuar me anë të fjalës. Dhe kështu u bënë një forcë shumë e fuqishme.
Even in places like India and Japan, where women are not moving rapidly into the regular job market, they're moving into journalism. And I think that the television is like the global campfire. We sit around it and it shapes our minds. Almost always, when I'm on TV, the producer who calls me, who negotiates what we're going to say, is a woman. In fact, Solzhenitsyn once said, "To have a great writer is to have another government."
Madje edhe në vende si India dhe Japonia, ku femrat nuk po kalojnë shpejt në tregun e rregullt të punës, po kalojnë në gazetari. Dhe mendoj se televizioni është si një lloj zjarri global kampimi. Ulemi përreth tij dhe na modelon mendjen. Thuajse përherë, kur jam në një TV, producenti që më thirri, që merret me se çfarë do të them, është një femër. Në fakt, Solzhenicini tha dikur, "Të kesh një shkrimtar të madh, është si të kesh një tjetër qeveri." Sot në Amerikë 54 përqind e njerëzve që shkruajnë janë femra.
Today 54 percent of people who are writers in America are women. It's one of many, many characteristics that women have that they will bring into the job market. They've got incredible people skills, negotiating skills. They're highly imaginative. We now know the brain circuitry of imagination, of long-term planning. They tend to be web thinkers. Because the female parts of the brain are better connected, they tend to collect more pieces of data when they think, put them into more complex patterns, see more options and outcomes. They tend to be contextual, holistic thinkers, what I call web thinkers.
Është një prej shumë karakteristikave që kanë gratë që do t'i kthejë ato në tregun e punës. Ato kanë aftësi të pabesueshme për t'u marrë me njerëzit, me negociata. Përfytyrimi i tyre është i fortë. E njohim tashmë qarkun trunor të përfytyrimit, planifikim afatgjatë. Priren të mendojnë në mënyrë rrjetësore. Ngaqë pjesët femërore të trurit janë të lidhura më mirë, ato priren të grumbullojnë më shumë pjesë të dhënash gjatë të menduarit, t'i vendosin ato në rregullsi më komplekse, të shohin më tepër mundësi dhe përfundime. Ato priren të jenë mendimtare kontekstuale, holistike, ajo çka i quaj mendimtare rrjetësore.
Men tend to -- and these are averages -- tend to get rid of what they regard as extraneous, focus on what they do, and move in a more step-by-step thinking pattern. They're both perfectly good ways of thinking. We need both of them to get ahead. In fact, there's many more male geniuses in the world. And there's also many more male idiots in the world.
Meshkujt priren -- dhe kjo vlen për mesataren -- priren të heqin qafe atë çka e shohin si të tepërt, të përqendrohen në atë që kanë në dorë, dhe të ecin më tepër sipas një rregullsie të menduari hap pas hapi. Që të dyja janë mënyra të mira të menduari. Na duhen të dyja që të ecim përpara. Në fakt, në botë ka më tepër gjeni meshkuj. Kur -- dhe ka po ashtu plot idiotë meshkuj në botë. (Të qeshura)
(Laughter)
Kur truri i mashkullit punon mirë, punon tejet mirë.
When the male brain works well, it works extremely well. And what I really think that we're doing is, we're moving towards a collaborative society, a society in which the talents of both men and women are becoming understood and valued and employed.
Dhe ajo që mendoj se po bëjmë në të vërtetë është se po shkojmë drejt një shoqërie bashkëpunuese, një shoqëri në të cilën talentet, si meshkuj, ashtu edhe femra, po kuptohen më mirë vlerësohen dhe punësohen më mirë.
But in fact, women moving into the job market is having a huge impact on sex and romance and family life. Foremost, women are starting to express their sexuality. I'm always astonished when people come to me and say, "Why is it that men are so adulterous?" "Why do you think more men are adulterous than women?" "Well, men are more adulterous!" And I say, "Who do you think these men are sleeping with?"
Por në fakt, hedhja e femrave në tregun e punës po ka një ndikim të pamat te seksi, marrëdhëniet dashurore dhe jeta familjare. Mbi të gjitha, femrat po zënë ta shprehin seksualitetin e tyre. Gjithmonë habitem kur vijnë e më pyesin, "Pse tradhtojnë kaq shumë meshkujt?" Dhe u them, "Pse mendoni që ka më shumë meshkuj se femra që tradhtojnë?" "Eh, mirë -- meshkujt janë më shumë tradhtarë!" Dhe u them, "Me kë mendoni se ju tradhtojnë këta meshkujt?"
(Laughter)
Dhe -- hesap i thjeshtë! (Të qeshura)
And -- basic math!
Kështu pra.
Anyway. In the Western world, women start sooner at sex, have more partners, express less remorse for the partners that they do, marry later, have fewer children, leave bad marriages in order to get good ones. We are seeing the rise of female sexual expression. And, indeed, once again we're moving forward to the kind of sexual expression that we probably saw on the grasslands of Africa a million years ago, because this is the kind of sexual expression that we see in hunting and gathering societies today.
Në Perëndim, vajzat e reja fillojnë -- femrat e fillojnë seksin më herët, kanë më shumë partnerë, shprehin më pak keqardhje për partnerët, se sa këta për to, martohen më të mëdha, bëjnë më pak fëmijë, braktisin një martesë të dështuar për një të mbarë. Po shihet rritje e shprehjes seksuale femërore. Dhe, në fakt, edhe njëherë po shkojmë drejt asaj shprehje të seksualitetit që, me gjasa, do të shihnim në kullotat e Afrikës miliona vjetë më parë, ngaqë ky është lloji i shprehjes së seksualitetit që shohim sot në shoqëri me bazë gjuetinë dhe mbledhjen e frutave.
We're also returning to an ancient form of marriage equality. They're now saying that the 21st century is going to be the century of what they call the "symmetrical marriage," or the "pure marriage," or the "companionate marriage." This is a marriage between equals, moving forward to a pattern that is highly compatible with the ancient human spirit.
Po i kthehemi gjithashtu një forme të lashtë barazie martesore. Tani thuhet se shekulli i 21-të do të jetë shekulli i asaj që e quajnë "martesë simetrike," ose "martesë e kulluar," ose the "martesë shokësh." Kjo është një martesë mes të barabartësh, që shkon drejt një rregullsie që përputhet shumë me frymë e lashtë njerëzore.
We're also seeing a rise of romantic love. 91 percent of American women and 86 percent of American men would not marry somebody who had every single quality they were looking for in a partner, if they were not in love with that person. People around the world, in a study of 37 societies, want to be in love with the person that they marry. Indeed, arranged marriages are on their way off this braid of human life.
Po shohim gjithashtu një ngritje të dashurisë romantike. 91 përqind e femrave dhe 86 përqind e meshkujve në Amerikë nuk do të martoheshin me dikë që ka gjithë cilësitë të cilat i kërkojnë në një partner, nëse nuk do ta dashuronin atë person. Njerëz anembanë botës, nga një studim me 37 shoqëri, duan të dashurojnë personin me të cilin martohen. Vërtet, martesat me shkuesi janë duke u lënë prapa këtij shtegu të jetës njerëzore.
I even think that marriages might even become more stable because of the second great world trend. The first one being women moving into the job market, the second one being the aging world population. They're now saying that in America, that middle age should be regarded as up to age 85. Because in that highest age category of 76 to 85, as much as 40 percent of people have nothing really wrong with them. So we're seeing there's a real extension of middle age.
Unë madje mendoj se martesat mund të bëhen edhe më të qëndrueshme për shkak të prirjes së dytë të fuqishme botërore. E para qe kalimi i femrave në tregun e punës, e dyta është mplakja e popullsisë botërore. Tani thonë që në Amerikë, mosha e mesme duhet parë si ajo deri në 85 vjeç. Ngaqë në këtë kategori të moshës më të madhe, 76 deri 85, vetëm -- deri 40 përqind e personave nuk gjejnë te ta asgjë që nuk shkon. Pra po vërejmë që ka një shtim real të moshës së mesme.
For one of my books, I looked at divorce data in 58 societies. And as it turns out, the older you get, the less likely you are to divorce. So the divorce rate right now is stable in America, and it's actually beginning to decline. It may decline some more. I would even say that with Viagra, estrogen replacement, hip replacements and the incredibly interesting women -- women have never been as interesting as they are now. Not at any time on this planet have women been so educated, so interesting, so capable. And so I honestly think that if there really was ever a time in human evolution when we have the opportunity to make good marriages, that time is now.
Dhe shqyrtova -- për një nga librat e mi, shqyrtova të dhëna divorcesh nga 85 shoqëri. Dhe nga sa del, sa më i madh në moshë, aq më pak gjasa të divorcoheni. Niveli i divorceve tani për tani në Amerikë është i qëndrueshëm, dhe po fillon të bjerë. Mund të bjerë edhe ca. Mund ta thosha këtë me Viagran, me ndërrim estrogjeni, ndërrim ijësh dhe me femrat kaq interesante sa nuk besohet -- femrat nuk kanë qenë kurrë më interesante se sa janë tani. Asnjëherë në këtë planet femrat nuk kanë qenë kaq të arsimuara, kaq interesante, kaq të afta. Dhe pra, sinqerisht, mendoj se nëse ka pasur vërtet një epokë në evolucionin njerëzor kur të kishim mundësinë të bëjmë martesa të mbara, kjo kohë është tani.
However, there's always kinds of complications in this. These three brain systems -- lust, romantic love and attachment -- don't always go together. They can go together, by the way. That's why casual sex isn't so casual. With orgasm you get a spike of dopamine. Dopamine's associated with romantic love, and you can just fall in love with somebody who you're just having casual sex with. With orgasm, then you get a real rush of oxytocin and vasopressin -- those are associated with attachment. This is why you can feel such a sense of cosmic union with somebody after you've made love to them.
Sidoqoftë, përherë ka ndërlikime në kësi gjërash. Në këto tre sisteme të trurit: epsh, dashuri romantike dhe lidhje -- jo gjithmonë shkojnë tok. Mund të shkojnë tok, meqë ra fjala. Për këtë arsye seksi rastësor nuk është edhe aq i rastit. Orgazma ju jep një kulmim të dopaminës. Dopamina i përshoqërohet dashurisë romantike, dhe mund të bini në dashuri me dikë me të cilin thjesht bëtë seks rastësor. Me orgazmën mandej keni një vërshim të vërtetë oksitocine dhe vazopresine -- këto i përshoqërohen lidhjes me dikë. Prej saj ju vjen ndjesia e një bashkimi kozmik me dikë pasi keni bërë dashuri me të. Por këto tre sisteme të trurit: epshi, dashuria romantike dhe lidhja,
But these three brain systems: lust, romantic love and attachment, aren't always connected to each other. You can feel deep attachment to a long-term partner while you feel intense romantic love for somebody else, while you feel the sex drive for people unrelated to these other partners. In short, we're capable of loving more than one person at a time. In fact, you can lie in bed at night and swing from deep feelings of attachment for one person to deep feelings of romantic love for somebody else. It's as if there's a committee meeting going on in your head as you are trying to decide what to do. So I don't think, honestly, we're an animal that was built to be happy; we are an animal that was built to reproduce. I think the happiness we find, we make. And I think, however, we can make good relationships with each other.
jo gjithmonë janë të lidhur me njëri-tjetrin. Mund të ndjeheni thellësisht i lidhur me një partner që e keni prej kohësh ndërkohë që ndjeni dashuri të fuqishme romantike për dikë tjetër, teksa ndjeni pasionin seksual për persona pa lidhje me këta partnerët më sipër. Shkurt, jemi të aftë të duam më shumë se një person në herë. Në fakt, mund të rrini shtrirë në shtrat natën dhe të hidheni nga ndjesitë e thella të lidhjes për një person në ndjesi të thella të dashurisë romantike për dikë tjetër. Pak a shumë sikur në kokën tuaj të bëhej mbledhje për të vendosur se çfarë të bëni. Pra nuk mendoj, sinqerisht, se jemi një kafshë e krijuar për të qenë e lumtur; jemi një kafshë që u krijua për t'u riprodhuar. Mendoj se lumturinë që gjejmë, e bëjmë vetë. Dhe mendoj që, sido qoftë, mund të ndërtojmë marrëdhënie të mira me njëri-tjetrin.
So I want to conclude with two things. I want to conclude with a worry, and with a wonderful story. The worry is about antidepressants. Over 100 million prescriptions of antidepressants are written every year in the United States. And these drugs are going generic. They are seeping around the world. I know one girl who's been on these antidepressants, SSRIs, serotonin-enhancing antidepressants -- since she was 13. She's 23. She's been on them ever since she was 13.
Pra dua ta përfundoj me këto dy gjëra. Dua ta përfundoj me një shqetësim. Kam një shqetësim -- dhe një histori të mrekullueshme. Shqetësimi lidhet me antidepresantët. Në Shtetet e Bashkuara shkruhen mbi 100 milionë receta antidepresantësh në vit. Dhe këto barna po bëhen të rëndomta. Po përmbytin botën ngado. Njoh një vajzë që merr nga këta antidepresantë, shtim serotonine -- SSRI, antidepresantë për shtim serotonine -- që prej moshës 13 vjeç. Është 23 tani. I merr që kur qe 13 vjeçe.
I've got nothing against people who take them short term, when they're going through something horrible. They want to commit suicide or kill somebody else. I would recommend it. But more and more people in the United States are taking them long term. And indeed, what these drugs do is raise levels of serotonin. And by raising levels of serotonin, you suppress the dopamine circuit. Everybody knows that. Dopamine is associated with romantic love. Not only do they suppress the dopamine circuit, but they kill the sex drive. And when you kill the sex drive, you kill orgasm. And when you kill orgasm, you kill that flood of drugs associated with attachment. The things are connected in the brain. And when you tamper with one brain system, you're going to tamper with another. I'm just simply saying that a world without love is a deadly place.
Nuk kam asgjë me personat që i marrin për pak kohë, kur po kalojnë diçka vërtet të tmerrshme. Kur duan të bëjnë vetëvrasje ose do të donin të vrisnin dikë. Do t'ua këshilloja madje. Por në Shtetet e Bashkuara gjithnjë e më tepër persona po i marrin për shumë kohë. Dhe vërtet, ajo çka bëjnë këto barna është rritja e nivelit të serotoninës. Dhe duke rritur nivelin e serotoninës, ju bllokoni qarkun e dopaminës. Kjo dihet nga të gjithë. Dopamina i përshoqërohet dashurisë romantike. Jo vetëm që bllokojnë qarkun e dopaminës, por vrasin edhe dëshirën për seks. Dhe po vratë dëshirën për seks, asgjësoni orgazmën. Dhe po asgjësuat orgazmën, asgjësoni atë rrëke kimike përshoqëruar lidhjes me dikë. Në tru gjërat janë të lidhura me njëra-tjetrën. Dhe kur fusni hundët në një sistem të trurit, do të ngatërroni punë në një tjetër. Thjesht po them që një botë pa dashuri është një vend i vdekur.
So now --
Pra, kështu -- (Duartrokitje) -- faleminderit.
(Applause)
Thank you.
Dua ta mbyll me një histori. E mandej, vetëm një koment.
I want to end with a story. And then, just a comment. I've been studying romantic love and sex and attachment for 30 years. I'm an identical twin; I am interested in why we're all alike. Why you and I are alike, why the Iraqis and the Japanese and the Australian Aborigines and the people of the Amazon River are all alike. And about a year ago, an Internet dating service, Match.com, came to me and asked me if I would design a new dating site for them. I said, "I don't know anything about personality. You know? I don't know. Do you think you've got the right person?" They said, "Yes." It got me thinking about why it is that you fall in love with one person rather than another.
Për 30 vjetë jam marrë me studimin e dashurisë romantike, seksit dhe lidhjes. Jam binjake; më intereson të njoh pse jemi të gjithë të ngjashëm. Pse ju dhe unë jemi të ngjashëm, pse irakianët dhe japonezët dhe aborigjenët e Australisë dhe tributë e lumit të Amazonës janë të ngjashëm. Dhe rreth një vit më parë, një shërbim Interneti takimesh, Match.com, erdhi dhe më pyeti nëse mund të konceptoja për ta një site të ri shërbimi takimesh. U thashë, "Nuk di asgjë rreth personalitetit. Apo nuk e dini? Nuk di asgjë. Mendoni se jam personi i duhur?" Më thanë, "Po." Kjo më bëri të mendohem rreth faktit se pse biem në dashuri me një person dhe jo me dikë tjetër. Ky është projekti im i tanishëm; që do të jetë libri im i ardhshëm.
That's my current project; it will be my next book. There's all kinds of reasons that you fall in love with one person rather than another. Timing is important. Proximity is important. Mystery is important. You fall in love with somebody who's somewhat mysterious, in part because mystery elevates dopamine in the brain, probably pushes you over that threshold to fall in love. You fall in love with somebody who fits within what I call your "love map," an unconscious list of traits that you build in childhood as you grow up. And I also think that you gravitate to certain people, actually, with somewhat complementary brain systems. And that's what I'm now contributing to this.
Ka një qerre me arsye pse bini në dashuri me dikë dhe jo me një tjetër. Ora biologjike ka rëndësi. Ka rëndësi afërsia. Misteri ka rëndësi. Bini në dashur me dikë që në një farë mënyre është misterioz, pjesërisht ngaqë misteri e rrit nivelin e dopaminës në tru, dhe, me gjasa, ju shtyn tej pragut të rënies në dashuri. Bini në dashuri me dikë që bie brenda asaj që e quaj "harta juaj e dashurisë," një listë tiparesh që krijohet gjatë fëmijërisë në rritje e sipër, dhe për të cilën jeni të pandërgjegjshëm. Dhe mendoj gjithashtu që përfundoni në -- vini qark disa personash, në fakt, me sisteme truri njëfarësoj komplementare. Dhe këtu po kontribuoj tani.
But I want to tell you a story, to illustrate. I've been carrying on here about the biology of love. I wanted to show you a little bit about the culture of it, too, the magic of it. It's a story that was told to me by somebody who had heard it just from one -- probably a true story. It was a graduate student -- I'm at Rutgers and my two colleagues -- Art Aron is at SUNY Stony Brook. That's where we put our people in the MRI machine.
Por desha t'ju tregoj një histori -- për ilustrim. U mora këtu me biologjinë e dashurisë. Doja t'ju tregoja pakëz edhe për kulturën e saj -- magjinë e saj. Është një rast që ma ka treguar dikush që e dëgjoi prej dikujt tjetër -- ka gjasa të jetë e vërtetë. Bëhet fjalë për një student -- unë dhe dy kolegët e mi jemi në Rutgers -- Art Aron punon në SUNY Stony Brook. Kjo këtu është makina ku skanojmë personat në MRI.
And this graduate student was madly in love with another graduate student, and she was not in love with him. And they were all at a conference in Beijing. And he knew from our work that if you go and do something very novel with somebody, you can drive up the dopamine in the brain, and perhaps trigger this brain system for romantic love.
Dhe ky student qe marrisht i dashuruar me një tjetër studente, që nuk qe e dashuruar me të. Dhe të dy qenë në një konferencë në Pekin. Dhe ky e dinte nga punimet tona që po se se bëni diçka vërtet të re me dikë, mund ta rrisni nivelin e dopaminës në tru. Dhe ndoshta ta vini në punë sistemin trunor të dashurisë romantike. (Të qeshura)
(Laughter)
Kështu që vendosi ta vinte shkencën në funksionim,
So he decided he'd put science to work. And he invited this girl to go off on a rickshaw ride with him.
dhe e ftoi atë vajzë për një xhiro me shtyje-hiqe.
And sure enough -- I've never been in one, but apparently they go all around the buses and the trucks and it's crazy and it's noisy and it's exciting. He figured that this would drive up the dopamine, and she'd fall in love with him. So off they go and she's squealing and squeezing him and laughing and having a wonderful time. An hour later they get down off of the rickshaw, and she throws her hands up and she says, "Wasn't that wonderful?" And, "Wasn't that rickshaw driver handsome!"
Dhe merret me mend -- unë nuk kam hipur ndonjëherë, por kuptohet që gjarpëruan mes autobusëve dhe kamionëve mes zhurmës dhe rrëmujës, të ngazëllyer. Dhe miku mendonte që kjo do t'ia shtonte dopaminën, dhe zoga do të binte në dashuri me të. Dhe ja ku filluan, ajo duke gërthitur dhe duke e shtrënguar pas vetes mes të qeshurash, duke u dëfryer sa mundej. Pas një ore zbritën prej shtyje-hiqes, dhe ajo me duart përpjetë i thotë, "A s'qe e mrekullueshme?" Dhe, "A nuk qe i pashëm ai i djali i shtyje-hiqes?!"
(Laughter)
(Të qeshura) (Duartrokitje)
(Applause)
There's magic to love!
Dashuria ka brenda magji!
(Applause)
Por do ta mbyll duke thënë që miliona vjetë më parë, evolucioni na pajisi me tre shtysa themelore:
But I will end by saying that millions of years ago, we evolved three basic drives: the sex drive, romantic love and attachment to a long-term partner. These circuits are deeply embedded in the human brain. They're going to survive as long as our species survives on what Shakespeare called "this mortal coil."
shtysa për seks, dashuria romantike dhe lidhja me një partner për shumë kohë. Këto qarqe janë të ngulitura thellë në trurin njerëzor. Do të mbijetojnë për sa kohë specia jonë mbijeton në atë që Shekspiri e quajti "kjo pështjellë e mortme."
Thank you.
Faleminderit. (Duartrokitje)
Chris Anderson: Helen Fisher!
(Applause)