As you heard, I'm a physicist. And I think the way we talk about physics needs a little modification. I am from just down the road here; I don't live here anymore. But coming from round here means that I have a northern nana, my mum's mom. And Nana is very bright; she hasn't had much formal education, but she's sharp. And when I was a second-year undergraduate studying physics at Cambridge, I remember spending an afternoon at Nana's house in Urmston studying quantum mechanics. And I had these folders open in front of me with this, you know, hieroglyphics -- let's be honest. And Nana came along, and she looked at this folder, and she said, "What's that?" I said, "It's quantum mechanics, Nana." And I tried to explain something about what was on the page. It was to do with the nucleus and Einstein A and B coefficients. And Nana looked very impressed. And then she said, "Oh. What can you do when you know that?"
Như các bạn biết, tôi là nhà vật lý. Và tôi nghĩ chúng ta cần có chút thay đổi khi nói về vật lý. Tôi đã từng sống rất gần nơi này. Nhưng tôi vẫn còn người thân định cư ở đây, là bà ngoại tôi. Bà ngoại rất giỏi. Mặc dù bà không được học hành nhiều, nhưng bà rất nhạy bén. Khi tôi đang là sinh viên năm hai khoa Vật lý đại học Cambridge. Tôi nhớ là tôi đã dành cả buổi chiều ở nhà bà ở Urmston, để học vật lý lượng tử. Tôi mở ba tập sách trước mặt mình. Thành thật mà nói, trong sách toàn các kí hiệu và công thức. Bà ngoại tới, nhìn vào cuốn sách, hỏi tôi: "Cái gì đây?" Tôi nói: "Đó là vật lý lượng tử ạ." Và tôi cố gắng giải thích cho bà những thứ trong quyển sách, như là hạt nhân, các hệ số trong phương trình Einstein. Bà tôi có vẻ rất hứng thú. Rồi bà nói: " Vậy thì, con biết những cái đó để làm gì?"
(Laughter)
(Cười)
"Don't know, ma'am."
"Con cũng không biết nữa bà ơi."
(Laughter)
(Cười)
I think I said something about computers, because it was all I could think of at the time.
Tôi nghĩ tôi hay nói về máy tính vì lúc nào tôi cũng nghĩ đến nó.
But you can broaden that question out, because it's a very good question -- "What can you do when you know that?" when "that" is physics? And I've come to realize that when we talk about physics in society and our sort of image of it, we don't include the things that we can do when we know that. Our perception of what physics is needs a bit of a shift. Not only does it need a bit of a shift, but sharing this different perspective matters for our society, and I'm not just saying that because I'm a physicist and I'm biased and I think we're the most important people in the world. Honest.
Nhưng chúng ta có thể hiểu câu hỏi của bà tôi theo cách khác - "Chúng ta làm được gì khi ta hiểu về vật lý?" Và tôi bắt đầu nhận ra điều đó khi ta nói về vật lý và cách xã hội nhìn nhận nó, ta không nghĩ tới những thứ ta có thể làm nếu hiểu vật lý. Quan điểm chúng ta về vật lý cần phải thay đổi một chút. Không chỉ là thay đổi một chút, mà chúng ta cần phải chia sẻ cách nhìn khác này cho mọi người. Tôi nói vậy không phải vì tôi là nhà vật lý nên tôi thiên vị đâu. Tôi nghĩ chúng ta là những người quan trọng nhất trên thế giới. Thật đấy.
So, the image of physics -- we've got an image problem, let's be honest -- it hasn't moved on much from this. This is a very famous photograph that's from the Solvay Conference in 1927. This is when the great minds of physics were grappling with the nature of determinism and what it means only to have a probability that a particle might be somewhere, and whether any of it was real. And it was all very difficult. And you'll notice they're all very stern-looking men in suits. Marie Curie -- I keep maybe saying, "Marie Antoinette," which would be a turn-up for the books -- Marie Curie, third from the left on the bottom there, she was allowed in, but had to dress like everybody else.
Vì vậy, những tưởng tượng lệch lạc về vật lí không hề thay đổi nhiều. Đây là bức ảnh rất nổi tiếng tại hội nghị Solvay năm 1927. Lúc này những bộ óc vĩ đại đang cố gắng tìm hiểu bản chất của thuyết tất định, là liệu có khả năng một nguyên tử sẽ cố định tại một vị trí nào đó, và liệu nó có thật hay không. Đây là một việc rất khó khăn. Bạn thấy đấy tất cả họ đều nghiêm nghị trong bộ vest đen. Marie Curie - tôi vẫn hay gọi bà là "Marie Antoinette" - là một điểm nhấn trong bức ảnh này. Marie Curie, đứng thứ 3 hàng dưới tính từ bên trái qua. Bà có mặt trong hình, nhưng mặc đồ như những người đàn ông khác.
(Laughter)
(cười)
So, this is what physics is like -- there's all these kinds of hieroglyphics, these are to do with waves and particles. That is an artist's impression of two black holes colliding, which makes it look worth watching, to be honest. I'm glad I didn't have to write the risk assessment for whatever was going on there. The point is: this is the image of physics, right? It's weird and difficult, done by slightly strange people dressed in a slightly strange way. It's inaccessible, it's somewhere else and fundamentally, why should I care?
Vật lý cũng giống như vậy - toàn công thức và kí hiệu, Sóng và các nguyên tử đều rất khó hiểu. Đây là hình ảnh về sự va chạm của hai lỗ đen, thật đáng để xem! Tôi mừng vì không phải viết bài đánh giá nguy cơ về chuyện gì sẽ diễn ra ở đó. Vấn đề là: đây là một hình ảnh vật lý. Nó kì lạ và khó hiểu, và chỉ được nghiên cứu bởi những người kì lạ mặc đồ kì lạ. Không nhiểu người hiểu được vật lý, vậy sao tôi lại quan tâm đến vật lý?
And the problem with that is that I'm a physicist, and I study this. This -- this is my job, right? I study the interface between the atmosphere and the ocean. The atmosphere is massive, the ocean is massive, and the thin layer that joins them together is really important, because that's where things go from one huge reservoir to the other. You can see that the sea surface -- that was me who took this video -- the average height of those waves by the way, was 10 meters. So this is definitely physics happening here -- there's lots of things -- this is definitely physics. And yet it's not included in our cultural perception of physics, and that bothers me.
Vấn đề là tôi là một nhà vật lý, và tôi nghiên cứu về nó. Đây là công việc của tôi. Tôi nghiên cứu mặt phân giới giữa khí quyển và đại dương. Khí quyển bao la và đại dương cũng thế, và mặt phân giới mỏng manh kết hợp chúng lại rất quan trọng. Bởi vì đó là nơi mọi thứ đi từ khí quyển qua đại dương và ngược lại. Video về bề mặt đại dương các bạn đang xem do tôi quay lại - độ cao trung bình của những con sóng này là 10m. Có gì đó liên quan đến vật lý diễn ta ở đây. Rất nhiều nữa là đằng khác. Nhưng trong nhiều hiện tượng, ta không mô tả vật lý cụ thể, điều đó làm tôi rất băn khoăn.
So what is included in our cultural perception of physics? Because I'm a physicist, there has to be a graph, right? That's allowed. We've got time along the bottom here, from very fast things there, to things that take a long time over here. Small things at the bottom, big things up there. So, our current cultural image of physics looks like this. There's quantum mechanics down in that corner, it's very small, it's very weird, it happens very quickly, and it's a long way down in the general ... on the scale of anything that matters for everyday life. And then there's cosmology, which is up there; very large, very far away, also very weird. And if you go to some places like black holes in the beginning of the universe, we know that these are frontiers in physics, right? There's lots of work being done to discover new physics in these places.
Vậy làm sao để mô tả vật lý một cách sống động được? Tôi là một nhà vật lý, tôi cần một biểu đồ. Hãy xem, chúng ta có trục hoành để diễn tả thời gian. Trục tung diễn tả kích thước. Hình ảnh cụ thể về vật lý của chúng ta sẽ như thế này. Phía gốc của biểu đồ là vật lý lượng tử. Nó cực kì nhỏ và rất kỳ lạ. Sau đó chúng biến chuyển chớp nhoáng trong khoảng thời gian dài đằng đẵng trong phạm vi vật chất quanh chúng ta. Và chúng tiến tới một vũ trụ như bên trên, rất rộng và rất xa, cũng khá kì dị. Và nếu bạn đi tới những nơi như lỗ đen - nơi bắt đầu của vũ trụ, chúng ta biết rằng chúng là chướng ngại của vật lý. Nhiều công trình được thực hiện tìm ra tính chất vật lý tại những nơi này.
But the thing is, you will notice there's a very large gap in the middle. And in that gap, there are many things. There are planets and toasts and volcanoes and clouds and clarinets and bubbles and dolphins and all sorts of things that make up our everyday life. And these are also run by physics, you'd be surprised -- there is physics in the middle, it's just that nobody talks about it. And the thing about all of these is that they all run on a relatively small number of physical laws, things like Newton's laws of motion, thermodynamics, some rotational dynamics. The physics in the middle applies over a huge range, from very, very small things to very, very big things. You have to try very hard to get outside of this. And there is also a frontier in research physics here, it's just that nobody talks about it. This is the world of the complex. When these laws work together, they bring about the beautiful, messy, complex world we live in.
Nhưng bạn hãy chú ý vấn đề ở đây là có một khoảng trống rất lớn ở giữa. Trong khoảng trống đó có rất nhiều thứ. Các hành tinh, bánh mì nướng, núi lửa, mây, kèn clarinet, bọt biển và cá heo. Tất tần tật mọi thứ tạo nên cuộc sống của chúng ta. Và chúng cũng vận hành theo vật lý. Khoảng giữa đó có mặt vật lý nhưng chẳng có ai nói về nó. Tất cả mọi thứ tôi vừa đề cập đến đều được vận hành theo một số lượng không nhiều các định luật vật lý, chẳng hạn ba định luật Newton, nhiệt động lực học, động học quay. Các định luật vật lí này áp dụng cho phạm vi rộng từ những thứ rất nhỏ cho đến những thứ rất lớn. Bạn khó có thể nằm ngoài các quy luật này. Cũng có những giới hạn khi nghiên cứu chúng, nhưng chẳng ai nói về điều đó cả. Đây là một thế giới phức tạp, nơi các định luật gắn kết, giúp vận hành thế giới xinh đẹp, hỗn độn và phức tạp mà chúng ta đang sống.
Fundamentally, this is the bit that really matters to me on an everyday basis. And this is the bit that we don't talk about. There's plenty of physics research going on here. But because it doesn't involve pointing at stars, people for some reason think it's not that. Now, the cool thing about this is that there are so many things in this middle bit, all following the same physical laws, that we can see those laws at work almost all the time around us.
Chúng là những điều khiến tôi bận tâm khi đi làm mỗi ngày. Và đây là những điều chúng ta không hay nói ra. Rất nhiều người đang nghiên cứu về chúng, nhưng nó không liên quan đến những điều to tát, nên người ta không nghĩ nhiều về nó. Điều thú vị chính là việc có rất nhiều thứ cần nghiên cứu trong khoảng giữa đó, chúng tuân theo các quy luật vật lý. Chúng ta thấy các quy luật này luôn vận hành xung quanh chúng ta.
I've got a little video here. So the game is, one of these eggs is raw and one of them has been boiled. I want you to tell me which one is which. Which one's raw?
Các bạn hãy sau video sau. Câu hỏi là: Có một quả trứng sống và một quả trứng chín. Bạn hãy nói tôi biết cái nào sống, cái nào chín?
(Audience responds)
(khán giả trả lời)
The one on the left -- yes! And even though you might not have tried that, you all knew. The reason for that is, you set them spinning, and when you stop the cooked egg, the one that's completely solid, you stop the entire egg. When you stop the other one, you only stop the shell; the liquid inside is still rotating because nothing's made it stop. And then it pushes the shell round again, so the egg starts to rotate again. This is brilliant, right? It's a demonstration of something in physics that we call the law of conservation of angular momentum, which basically says that if you set something spinning about a fixed axis, that it will keep spinning unless you do something to stop it. And that's really fundamental in how the universe works. And it's not just eggs that it applies to, although it's really useful if you're the sort of person -- and apparently, these people do exist -- who will boil eggs and then put them back in the fridge. Who does that? Don't admit to it -- it's OK. We won't judge you. But it's also got much broader applicabilities.
Cái bên trái - đúng vậy. Bạn không cần thử chúng bạn cũng biết. Lý do là khi bạn quay chúng, lúc bạn dừng quả chín, cả quả trứng sẽ dừng lại ngay, vì bên trong nó đặc. Nhưng khi bạn ngừng quả sống, bạn chỉ tác động lên vỏ, chất lỏng bên trong vẫn quay vì đâu có cái gì khiến chúng ngừng quay. Chất lỏng này đẩy cho vỏ trứng tiếp tục quay. Hay quá phải không? Đó là minh hoạ cho một định luật vật lý cho Định luật bảo toàn mô-men động lượng trong chuyển động quay. Định luật này như sau: Nếu bạn quay một vật xung quanh một trục cố định, nó sẽ quay mãi cho đến khi có tác động làm nó ngừng quay. Đây cũng là nguyên lý căn bản về cách vũ trụ này hoạt động. Nguyên lí này không chỉ áp dụng cho quả trứng. Mặc dù nó rất hữu ích cho một số người -- có thể bạn cũng sẽ làm vậy -- những người luộc chín trứng rồi cho vào tủ lạnh. Có ai làm vậy không? Cứ nhận đi. Không ai đánh giá bạn đâu. Nguyên lí này có ứng dụng rộng hơn thế rất nhiều.
This is the Hubble Space Telescope. The Hubble Ultra Deep Field, which is a very tiny part of the sky. Hubble has been floating in free space for 25 years, not touching anything. And yet it can point to a tiny region of sky. For 11 and a half days, it did it in sections, accurately enough to take amazing images like this. So the question is: How does something that is not touching anything know where it is? The answer is that right in the middle of it, it has something that, to my great disappointment, isn't a raw egg, but basically does the same job. It's got gyroscopes which are spinning, and because of the law of conservation of angular momentum, they keep spinning with the same axis, indefinitely. Hubble kind of rotates around them, and so it can orient itself. So the same little physical law we can play with in the kitchen and use, also explains what makes possible some of the most advanced technology of our time. So this is the fun bit of physics, that you learn these patterns and then you can apply them again and again and again. And it's really rewarding when you spot them in new places. This is the fun of physics.
Đây là Kính thiên văn Hubble, và ảnh chụp Vùng sâu Hubble, một phần rất nhỏ của vũ trụ. Nó đã trôi trong không gian 25 năm, không đụng phải bất cứ vật nào. Nó có thể chụp ảnh một vùng rất nhỏ trên bầu trời. Chỉ trong 11 ngày rưỡi, Hubble đã làm tốt nhiệm vụ của mình, và chụp những bức hình tuyệt vời thế này. Câu hỏi ở đây là: Làm sao chiếc kính đó biết nó ở đâu nếu nó không đụng phải bất cứ thứ gì? Câu trả lời nằm ngay trong chính nó, dù không phải là một quả trứng sống, nhưng nó cũng hoạt động tương tự. Nó có một con quay hồi chuyển bên trong, và vì tuân theo Định luật bảo toàn mô-men động lượng, nên chúng tiếp tục quay trên cùng một trục. Đó là lý do nó có thể tự định hướng. Với cùng định luật vật lý, chúng ta có thể vận dụng trong nhà bếp, và cũng giải thích được những công nghệ hiện đại trong thời đại chúng ta. Điều thú vị của vật lý là chúng ta biết được các nguyên lí, và có thể ứng dụng chúng nhiều lần. Rất đáng để ứng dụng một nguyên lý theo nhiều cách khác nhau. Vật lý quả thật rất thú vị.
I have shown that egg video to an audience full of businesspeople once and they were all dressed up very smartly and trying to impress their bosses. And I was running out of time, so I showed the egg video and then said, "Well, you can work it out, and ask me afterwards to check." Then I left the stage. And I had, literally, middle-aged grown men tugging on my sleeve afterwards, saying, "Is it this? Is it this?" And when I said, "Yes." They went, "Yes!"
Tôi đã đưa video về quả trứng cho buổi hội thảo toàn các doanh nghiệp, họ ăn mặc bảnh bao và cố gây ấn tượng với sếp của họ. Khi sắp hết thời gian, tôi chiếu đoạn video đó và nói: "Các bạn có thể suy nghĩ và hỏi tôi sau để kiểm chứng." Sau đó tôi rời sân khấu. Sau đó, một người đàn ông trung niên tới kéo áo tôi và hỏi: "Có phải thế này không?" Khi tôi nói "Đúng vậy!", anh ta tỏ ra rất vui.
(Laughter)
(cười)
The joy that you get from spotting these patterns doesn't go away when you're an adult.
Niềm vui khi bạn phát hiện ra những điều như thế này không mất đi cho dù bạn đã trưởng thành.
And that's really important, because physics is all about patterns, and a small number of patterns give you access to almost all of the physics in our everyday world. The thing that's best about this is it involves playing with toys. Things like the egg shouldn't be dismissed as the mundane little things that we just give the kids to play with on a Saturday afternoon to keep them quiet. This is the stuff that actually really matters, because this is the laws of the universe and it applies to eggs and toast falling butter-side down and all sorts of other things, just as much as it applies to modern technology and anything else that's going on in the world. So I think we should play with these patterns.
Điều đó rất quan trọng, bởi vì vật lý là như vậy, thậm chí chỉ từ những hiện tượng nhỏ, ta cũng có thể hiểu được hầu hết thế giới vật lý quanh mình, nhất là từ những trò chúng ta hay chơi. Những thứ như quả trứng tưởng như chỉ là món đồ chơi lặt vặt cho trẻ con chơi vào những chiều thứ bảy, để chúng không làm ồn. Những điều nhỏ nhặt đó lại vô cùng quan trọng, vì chúng thể hiện một phần quy luật của vũ trụ trên mình. Hay như mặt trét bơ của bánh mì nướng luôn chạm đất trước khi chúng rơi, và nhiều thứ nữa, cả công nghệ hiện đại, hay bất cứ thứ gì khác trên quả đất này. Chúng ta thử xem vài ví dụ nhé.
Basically, there are a small number of concepts that you can become familiar with using things in your kitchen, that are really useful for life in the outside world. If you want to learn about thermodynamics, a duck is a good place to start, for example, why their feet don't get cold. Once you've got a bit of thermodynamics with the duck, you can also explain fridges. Magnets that you can play with in your kitchen get you to wind turbines and modern energy generation. Raisins in [fizzy] lemonade, which is always a good thing to play with. If you're at a boring party, fish some raisins out of the bar snacks, put them in some lemonade. It's got three consequences. First thing is, it's quite good to watch; try it. Secondly, it sends the boring people away. Thirdly, it brings the interesting people to you. You win on all fronts. And then there's spin and gas laws and viscosity. There's these little patterns, and they're right around us everywhere. And it's fundamentally democratic, right? Everybody has access to the same physics; you don't need a big, posh lab.
Về căn bản, có một số các ý tưởng có lẽ bạn đã quen khi áp dụng trong nhà bếp và cũng hữu dụng khi ra ngoài. Nếu bạn muốn tìm hiểu về Nhiệt động lực, hãy nhìn con vịt xem, tại sao chân chúng không bao giờ lạnh? Khi đã biết đôi chút về Nhiệt động lực học qua con vịt, bạn sẽ hiểu cơ chế tủ lạnh. Nam châm bạn sử dụng trong nhà bếp lại có liên quan đến cối xay gió và các máy phát điện hiện đại. Bỏ nho khô vào sô đa chanh rất thú vị. Nếu bạn đang chán bữa tiệc, hãy lấy một ít nho khô bỏ vào sô đa chanh. Bạn sẽ có được ba thứ. Thứ nhất, xem nó rất vui, bạn hãy thử đi. Thứ hai, nó làm cho những người nhàm chán đi khỏi. Thứ ba, nó làm những người thú vị đến với bạn. Đằng nào bạn cũng được lợi. Chúng ta còn có chuyển động quay, các khí, các chất kết dính. Những thứ này đều có mặt xung quanh chúng ta. Thật là công bằng vì tất cả mọi người đều áp dụng được vật lý mà không cần phải có phòng thí nghiệm.
When I wrote the book, I had the chapter on spin. I had written a bit about toast falling butter-side down. I gave the chapter to a friend of mine who's not a scientist, for him to read and tell me what he thought, and he took the chapter away. He was working overseas. I got this text message back from him a couple of weeks later, and it said, "I'm at breakfast in a posh hotel in Switzerland, and I really want to push toast off the table, because I don't believe what you wrote." And that was the good bit -- he doesn't have to. He can push the toast off the table and try it for himself.
Khi viết sách, tôi dành một chương cho chuyển động quay. Tôi viết về mặt trét bơ trên bánh mì chạm đất trước khi rơi. Tôi tặng quyển sách cho một người bạn. Cậu ấy không phải nhà khoa học. Tôi muốn xem cậu ấy nghĩ như thế nào. Cậu ấy mang quyển sách theo khi làm việc ở nước ngoài. Vài tuần trước, tôi nhận được tin nhắn của cậu ấy. Cậu ấy nói, "Mình đang ăn sáng trong một khách sạn sang trọng ở Thụy Sĩ, và mình muốn thả cái bánh mì phết bơ xuống đất, vì mình không tin những gì cậu viết." Thật tốt vì cậu ấy không cần tin sách. Cậu ấy có thể thử bằng cách thả bánh mì xuống đất.
And so there's two important things to know about science: the fundamental laws we've learned through experience and experimentation, work. The day we drop an apple and it goes up, then we'll have a debate about gravity. Up to that point, we basically know how gravity works, and we can learn the framework. Then there's the process of experimentation: having confidence in things, trying things out, critical thinking -- how we move science forward -- and you can learn both of those things by playing with toys in the everyday world.
Có hai điều quan trọng phải biết về khoa học: Các định luật chúng ta học được qua kinh nghiệm, và qua thí nghiệm. Nếu ta thả quả táo và nó bay ngược lên, ta sẽ phải tranh luận về trọng trường. Còn hiện tại, trọng trường vẫn như ta đang biết và chúng ta có thể tận dụng nó. Quá trình thử nghiệm thường là: nhận thức mọi thứ, thử nghiệm chúng, suy luận logic - đó là cách khoa học tiến bộ. Bạn dễ dàng vận dụng được hai điều trên qua các trò chơi xung quanh chúng ta.
And it's really important, because there's all this talk about technology, we've heard talks about quantum computing and all these mysterious, far-off things. But fundamentally, we still live in bodies that are about this size, we still walk about, sit on chairs that are about this size, we still live in the physical world. And being familiar with these concepts means we're not helpless. And I think it's really important that we're not helpless, that society feels it can look at things, because this isn't about knowing all the answers. It's about having the framework so you can ask the right questions. And by playing with these fundamental little things in everyday life, we gain the confidence to ask the right questions.
Điều này rất quan trọng, bởi vì chúng ta đang nói về công nghệ. Chúng ta nghe nhiều về máy tính lượng tử, nó thật khó hiểu và xa vời. Nhưng thật ra cơ thể chúng ta, cách chúng ta đứng ngồi đều liên quan đến vật lý. Việc hiểu được những khái niệm về vật lý giúp chúng ta kiểm soát cuộc sống quanh ta. Điều này rất quan trọng. Mọi người đều cảm thấy họ hiểu được mọi thứ, đây không đơn giản chỉ để biết câu trả lời, mà còn để chúng ta có cơ sở đặt ra câu hỏi phù hợp. Và khi chơi những trò chơi hàng ngày, chúng ta biết được chúng ta nên thắc mắc điều gì.
So, there's a bigger thing. In answer to Nana's question about what can you do when you know that -- because there's lots of stuff in the everyday world that you can do when you know that, especially if you've got eggs in the fridge -- there's a much deeper answer. And so there's all the fun and the curiosity that you could have playing with toys. By the way -- why should kids have all the fun, right? All of us can have fun playing with toys, and we shouldn't be embarrassed about it. You can blame me, it's fine.
Còn một vấn đề quan trọng hơn, để trả lời câu hỏi của bà tôi về việc biết để làm gì? Câu trả lời là, có rất nhiều thứ chúng ta có thể làm khi chúng ta biết. Nhất là khi nhắc đến những quả trứng trong tủ lạnh - câu trả lời về nó rất sâu xa. Có đủ trò vui và điều kì lạ khi bạn chơi nghịch các thứ. Tiện đây, tại sao trẻ con lúc nào cũng đùa nghịch, tất cả chúng ta đều có thể nghịch ngợm, và chúng ta thấy thoải mái khi nghịch ngợm thứ này thứ kia.
So when it comes to reasons for studying physics, for example, here is the best reason I can think of: I think that each of us has three life-support systems. We've got our own body, we've got a planet and we've got our civilization. Each of those is an independent life-support system, keeping us alive in its own way. And they all run on the fundamental physical laws that you can learn in the kitchen with eggs and teacups and lemonade, and everything else you can play with. This is the reason, for example, why something like climate change is such a serious problem, because It's two of these life-support systems, our planet and our civilization, kind of butting up against each other; they're in conflict, and we need to negotiate that boundary.
Khi nhắc đến lý do tại sao lại học vật lý, tôi nghĩ lí do quan trọng nhất là: Mỗi người chúng ta có ba hệ thống duy trì sự sống: cơ thể chúng ta, hành tinh chúng ta, và nền văn minh của chúng ta. Mỗi hệ thống này hoạt động độc lập để suy trì sự sống cho chúng ta. Chúng vận hành theo các nguyên lí vật lý, mà chúng ta đều biết qua quả trứng, tách trà, sô đa chanh, hay mọi thứ mà bạn có thể chơi. Đây là lý do tại sao những thứ như thay đổi khí hậu lại là vấn đề nghiêm trọng. Bởi vì nó liên quan đến hai hệ thống duy trì sự sống, hành tinh và nền văn minh ta sống. Khá là mâu thuẫn phải không, vì vậy chúng ta cần thảo luận vấn đề này.
And the fundamental physical laws that we can learn that are the way the world around us works, are the tools at the basis of everything; they're the foundation. There's lots of things to know about in life, but knowing the foundations is going to get you a long way. And I think this, if you're not interested in having fun with physics or anything like that -- strange, but apparently, these people exist -- you surely are interested in keeping yourself alive and in how our life-support systems work. The framework for physics is remarkably constant; it's the same in lots and lots of things that we measure. It's not going to change anytime soon. They might discover some new quantum mechanics, but apples right here are still going to fall down.
Các định luật vật lý căn bản giúp vận hành thế giới chúng ta sống là các công cụ căn bản cho mọi thứ, chúng là nền tảng. Có nhiều thứ chúng ta phải biết, nhưng biết được cái căn bản sẽ giúp ta tiến xa. Tôi nghĩ nếu bạn không thích các trò chơi liên quan đến vật lý, có rất nhiều người như bạn, nhưng bạn chắc chắn sẽ quan tâm đến cuộc sống của bạn, và các hệ thống duy trì sự sống. Nền tảng của vật lý hầu như bất biến, chúng là như nhau đối với các vật thể khác nhau. Chúng sẽ không sớm thay đổi. Người ta có thể tìm ra thuyết lượng tử mới, nhưng trái táo thì luôn rơi xuống.
So, the question is -- I get asked sometimes: How do you start? What's the place to start if you're interested in the physical world, in not being helpless, and in finding some toys to play with? Here is my suggestion to you: the place to start is that moment -- and adults do this -- you're drifting along somewhere, and you spot something and your brain goes, "Oh, that's weird." And then your consciousness goes, "You're an adult. Keep going." And that's the point -- hold that thought -- that bit where your brain went, "Oh, that's a bit odd," because there's something there to play with, and it's worth you playing with it, so that's the place to start.
Vậy thì câu hỏi ở đây là: Bạn nên bắt đầu như thế nào, bắt đầu ở đâu? Nếu bạn không thích vật lý, cũng không muốn chơi những thứ liên quan đến vật lý? Vậy thì đề nghị của tôi là: Bạn hãy bắt đầu ngay bây giờ bằng cách đi tới nơi nào đó tìm một thứ mà bạn thấy kì lạ. Sau đó bạn nghĩ: "Mình sẽ tiếp tục tìm hiểu." Và cứ tiếp tục suy nghĩ như vậy. Tâm trí bạn mách bảo: "Thật là li kì." Có điều gì đó để tìm hiểu, rất đáng để tìm hiểu. Đó chính là lúc bạn bắt đầu.
But if you don't have any of those little moments on your way home from this event, here are some things to start with. Put raisins in [fizzy] lemonade; highly entertaining. Watch a coffee spill dry. I know that sounds a little bit like watching paint dry, but it does do quite weird things; it's worth watching. I'm an acquired taste at dinner parties if there are teacups around. There are so many things you can do to play with teacups, it's brilliant. The most obvious one is to get a teacup, get a spoon, tap the teacup around the rim and listen, and you will hear something strange. And the other thing is, push your toast off the table because you can, and you'll learn stuff from it. And if you're feeling really ambitious, try and push it off in such a way that it doesn't fall butter-side down, which is possible.
Nhưng từ đây về nhà, bạn lại không hứng thú với cái gì, vậy thì bạn hãy bắt đầu như sau. Bỏ ít nho khô vào sô đa chanh, rất vui đó. Quan sát giọt cà phê khô lại. Tôi biết là nghe có vẻ chán như quan sát quần áo khô, nhưng mà nó rất đáng xem, khá kì lạ đấy. Tôi sẽ có hứng khi tham gia các bữa tiệc nếu có nhiều tách trà xung quanh. Bạn có nhiều trò hay để làm với tách trà. Chẳng hạn như lấy một tách trà và một cái muỗng, gõ muỗng quanh mép tách trà và lắng nghe. Bạn sẽ nghe thấy âm thanh lạ lạ. Hoặc bạn cũng có thể đẩy miếng bánh mì trét bơ xuống bàn, bạn sẽ có thứ để học đấy. Nếu hiếu kì hơn, bạn có thể cố thử xem có cách nào bánh mì rớt xuống mà mặt trét bơ không chạm xuống sàn trước. Có thể làm được đấy.
The point of all of this is that, first of all, we should all play with toys. We shouldn't be afraid to investigate the physical world for ourselves with the tools around us, because we all have access to them. It matters, because if we want to understand society, if we want to be good citizens, we need to understand the framework on which everything else must be based.
Vấn đề ở chỗ, ban đầu chúng ta chỉ nghịch phá thôi. Chúng ta không ngại tìm hiểu vật lý thông qua các đồ dùng xung quanh ta, bởi vì chúng ta dễ có chúng. Nhưng nếu chúng ta muốn tìm hiểu xã hội, muốn trở thành công dân tốt, chúng ta phải biết được cách mọi thứ vận hành.
Playing with toys is great. Understanding how to keep our life-support systems going is great. But fundamentally, the thing that we need to change in the way that we talk about physics, is we need to understand that physics isn't out there with weird people and strange hieroglyphics for somebody else in a posh lab. Physics is right here; it's for us, and we can all play with it.
Nghịch ngợm đồ vật thật vui. Hiểu được các hệ thống duy trì sự sống là điều tốt. Nhưng căn bản là điều chúng ta muốn thay đổi chính là cách chúng ta nói về vật lý. Chúng ta cần hiểu vật lý không phải chỉ dành cho những người kì dị hay nó toàn các kí hiệu kì dị chỉ dành cho những nhà nghiên cứu. Vật lý ở ngay đây, cho chúng ta, tất cả chúng ta đều vận dụng nó.
Thank you very much.
Cảm ơn rất nhiều.
(Applause)
(Vỗ tay)