I told you three things last year. I told you that the statistics of the world have not been made properly available. Because of that, we still have the old mindset of developing in industrialized countries, which is wrong. And that animated graphics can make a difference. Things are changing and today, on the United Nations Statistic Division Home Page, it says, by first of May, full access to the databases. (Applause) And if I could share the image with you on the screen. So three things have happened. U.N. opened their statistic databases, and we have a new version of the software up working as a beta on the net, so you don't have to download it any longer.
Ju kam dëftuar tri gjëra vitin e kaluar. Ju kam thënë se statistikat e botës nuk janë vënë në dispozicion si duhet. Për këtë arsye akoma kemi konceptin e vjetër të vendeve në zhvillim dhe atyre të industrializuara, që është gabim. Dhe grafikat e animuara mund ta dëshmojnë dallimin. Gjërat po ndryshojnë. Dhe sot në webfaqen e departamentit të statistikave të Kombeve të Bashkuara, thuhet se, prej një majit, do të ketë qasje të plotë në baza të të dhënave. (Duartrokitje) Dhe nëse mund ta ndaj pamjen me ju në ekran. Tri gjëra kanë ndodhë. O.K.B. ka hapur bazat e të dhënave statistikore, dhe ne kemi një verzion të ri të softwareit që punon në internet, kështuqë nuk keni nevojë ta shkarkoni më.
And let me repeat what you saw last year. The bubbles are the countries. Here you have the fertility rate -- the number of children per woman -- and there you have the length of life in years. This is 1950 -- those were the industrialized countries, those were developing countries. At that time there was a "we" and "them." There was a huge difference in the world. But then it changed, and it went on quite well.
Më lejoni të përsëris atë që keni parë vitin e kaluar. Fluskat janë shtetet. Këtu keni shkallën e plleshmërisë - numrin e fëmijëve për grua - dhe këtu keni kohëzgjatjen e jetës në vite. Kjo është 1950 - këto janë vendet e industrializuara, këto vendet në zhvillim. Në atë kohë ka ekzistuar koncepti ne dhe ata. Ka pasur dallime të mëdha në botë. Por pastaj gjërat ndryshuan, dhe shkoi mjaft mirë.
And this is what happens. You can see how China is the red, big bubble. The blue there is India. And they go over all this -- I'm going to try to be a little more serious this year in showing you how things really changed. And it's Africa that stands out as the problem down here, doesn't it? Large families still, and the HIV epidemic brought down the countries like this. This is more or less what we saw last year, and this is how it will go on into the future.
Dhe kjo është ajo që ndodhi. Mund të shihni si Kina, është fluska e madhe e kuqe; e kaltëra është India. Do të mundohem të jem pak më serioz këtë vit duke ju treguar se si gjërat ndryshuan me të vërtetë. Dhe është Afrika që bjen në sy si problem këtu poshtë, apo jo? Familje të mëdha akoma, dhe epidemia HIV i bjen poshtë vendet si këto. Kjo është pakashumë ajo që pamë vjet. dhe kjo është si do të zhvillohet në të ardhmen.
And I will talk on, is this possible? Because you see now, I presented statistics that don't exist. Because this is where we are. Will it be possible that this will happen? I cover my lifetime here, you know? I expect to live 100 years. And this is where we are today. Now could we look here instead at the economic situation in the world? And I would like to show that against child survival. We'll swap the axis. Here you have child mortality -- that is, survival -- four kids dying there, 200 dying there. And this is GDP per capita on this axis. And this was 2007.
Dhe do të flas, nëse kjo është e mundshme? Sepse tash mund të shihni, kam prezentuar statistika që nuk ekzistojnë. Sepse kjo është ku jemi. A do të jetë e mundshme që kjo të ndodh? Këtu mbuloj tërë jetën time, e kuptoni? Pres të jetoj 100 vjet. Dhe kjo është ku jemi sot. Tash mund të shikojme në vend të kësaj gjendjen ekonomike në botë? Dhe dua t'jua tregoj atë, krahasuar me mbijetesën e foshnjave. Do t'i shkëmbejmë boshtet: këtu keni vdekshmërine e foshnjeve -- gjegjësisht, mbijetesën -- katër fëmijë duke vdekur këtu, 200 duke vdekur atje. Dhe kjo është GDP per capita në këtë bosht. Dhe kjo ishte 2007.
And if I go back in time, I've added some historical statistics -- here we go, here we go, here we go -- not so much statistics 100 years ago. Some countries still had statistics. We are looking down in the archive, and when we are down into 1820, there is only Austria and Sweden that can produce numbers. (Laughter) But they were down here. They had 1,000 dollars per person per year. And they lost one-fifth of their kids before their first birthday.
Nëse kthehemi mbrapa në kohë, kam futur disa statistika historike -- qe pra, qe pra, qe pra -- nuk ka shumë statistika 100 vjet më parë. Disa vende akoma kishin statistika. Këtu gjurmojmë thellë në arkiva. dhe ku jemi thellë në vitin 1820. janë vetëm Austria dhe Suedia që mund të prodhojnë numra. (Të qeshura) Por ato janë këtu poshtë, kishin 1000 dollar për person në vjet. Dhe ato humbnin një të pestën e fëmijëve para ditëlindjes së parë.
So this is what happens in the world, if we play the entire world. How they got slowly richer and richer, and they add statistics. Isn't it beautiful when they get statistics? You see the importance of that? And here, children don't live longer. The last century, 1870, was bad for the kids in Europe, because most of this statistics is Europe. It was only by the turn of the century that more than 90 percent of the children survived their first year. This is India coming up, with the first data from India. And this is the United States moving away here, earning more money. And we will soon see China coming up in the very far end corner here. And it moves up with Mao Tse-Tung getting health, not getting so rich. There he died, then Deng Xiaoping brings money. It moves this way over here. And the bubbles keep moving up there, and this is what the world looks like today. (Applause)
Kjo është ajo që ndodh në botë, nëse e luajmë tërë botën, si u bënë ngadalë më të pasura dhe më të pasura, dhe ato shtojnë statistika. A nuk është e bukur kur ka statistika? E shihni rëndësinë e tyre? Dhe këtu, fëmijët nuk jetojnë më gjatë. Shekulli i fundit, 1870, ishte i keq për fëmijët në Europë, Sepse shumica e këtyre statistikave janë Europë, Vetëm në kapërcyell të shekullit më shumë se 90 përqind të fëmijëve mbijetuan vitin e parë. Kjo është India duke u ngjitur, me të dhënat e para nga India. Dhe këto janë Shtetet e Bashkuara duke ikur këtu, duke fituar më shumë para. Dhe së shpejti do ta shohim Kinën duke hipur nga këndi këtu. Dhe ngjitet lartë me Mao Cedunin që bjen shëndet, pa u bërë fort i pasur. Këtu vdes ai, mandej Deng Ksiaoping bjen para, Lëviz këndej dhe vjen këtu. Dhe fluskat ngjiten lartë, Dhe kështu duket bota sot. (Duartrokitje)
Let us have a look at the United States. We have a function here -- I can tell the world, "Stay where you are." And I take the United States -- we still want to see the background -- I put them up like this, and now we go backwards. And we can see that the United States goes to the right of the mainstream. They are on the money side all the time. And down in 1915, the United States was a neighbor of India -- present, contemporary India. And that means United States was richer, but lost more kids than India is doing today, proportionally. And look here -- compare to the Philippines of today. The Philippines of today has almost the same economy as the United States during the First World War. But we have to bring United States forward quite a while to find the same health of the United States as we have in the Philippines. About 1957 here, the health of the United States is the same as the Philippines. And this is the drama of this world which many call globalized, is that Asia, Arabic countries, Latin America, are much more ahead in being healthy, educated, having human resources than they are economically.
Le t'i shikojmë Shtetet e Bashkuara. Këtu kemi një funksion -- Mund t'i them botës, "Rri aty ku je." Dhe i marr Shtetet e Bashkuara -- duam ta shohim sfondin edhe më tutje -- I vendos kështu, dhe tash kthehemi mbrapsht. Dhe mund të shohim se Shtetet e Bashkuara shkojnë djathtas nga rrjedha e përgjithshme. Ato gjenden në anën e parave gjatë gjithë kohës. Dhe këtu poshtë më 1915, Shtetet e Bashkuara ishin fqinj të Indisë -- të Indisë së sotme. Dhe kjo do të thotë se Shtetet e Bashkuara ishin më të pasura, por humbnin më shumë fëmijë se India sot, përpjestimisht. Dhe shikoni këtu -- krahasoni me Filipinet sot. Filipinet sot kanë pothuajse të njejtën ekonomi si Shtetet e Bashkuara gjatë Luftës së Parë Botërore. Por duhet ti sjellim Shtetet e Bashkuara akoma më përpara në kohë për të gjetur të njejtin sistem shëndetësor siç e kemi në Filipine. Diku nga viti 1957 këtu, shëndetësia në Shtetet e Bashkuara është e njejtë si në Filipine. Dhe kjo është drama e kësaj bote, të cilën shumë e quajnë të globalizuar, që Azia, vendet Arabe, Amerika Latine janë shumë më përpara në të qenit të shëndetshëm, të edukuar në pasuri të burimeve njerëzore se sa në ekonomi.
There's a discrepancy in what's happening today in the emerging economies. There now, social benefits, social progress, are going ahead of economical progress. And 1957 -- the United States had the same economy as Chile has today. And how long do we have to bring United States to get the same health as Chile has today? I think we have to go, there -- we have 2001, or 2002 -- the United States has the same health as Chile. Chile's catching up! Within some years Chile may have better child survival than the United States. This is really a change, that you have this lag of more or less 30, 40 years' difference on the health.
Ka një diskrepancë në atë se çka ndodh sot në ekonomitë gufuese. Qe pra, benefitet speciale, përparimi shoqëror ecin më përpara se përparimi ekonomik. Dhe 1957 -- Shtetet e Bashkuara kanë ekonomi të njejtë si Kili sot. Dhe sa do të na duhet që t'i sjellim Shtetet e Bashkuara të ketë shëndetin e njejtë si Kili sot? Mendoj se duhet të shkojmë, qe -- ku e kemi 2001, apo 2002 -- Shtetet e Bashkuara kanë të njejtin shëndet si Kili. Kili po e zë hapin! Për disa vjet Kili mund të ketë mbijetesë më të lartë të foshnjave se Shtetet e Bashkuara. Ky është vërtetë ndryshim, që kemi këtë prapambetje prej rreth 30, 40 vitesh diferencë në shëndetësi.
And behind the health is the educational level. And there's a lot of infrastructure things, and general human resources are there. Now we can take away this -- and I would like to show you the rate of speed, the rate of change, how fast they have gone. And we go back to 1920, and I want to look at Japan. And I want to look at Sweden and the United States. And I'm going to stage a race here between this sort of yellowish Ford here and the red Toyota down there, and the brownish Volvo. (Laughter) And here we go. Here we go. The Toyota has a very bad start down here, you can see, and the United States Ford is going off-road there. And the Volvo is doing quite fine. This is the war. The Toyota got off track, and now the Toyota is coming on the healthier side of Sweden -- can you see that? And they are taking over Sweden, and they are now healthier than Sweden. That's the part where I sold the Volvo and bought the Toyota. (Laughter) And now we can see that the rate of change was enormous in Japan. They really caught up.
Dhe pas shëndetësisë është niveli i arsimit. Dhe ka shumë gjëra tjera infrastrukturore, dhe burimet e përgjithshme njerëzore janë këtu. Tash mund ta heqim këtë -- dhe dua t'ju tregoj shkallën e shpejtësisë, shkallën e ndryshimit, sa shpejtë kanë shkuar. Dhe kthehemi në vitin 1920, dhe dua të shikoj Japoninë. Dhe dua të shikoj Suedinë dhe Shtetet e Bashkuara. Dhe do ta vendos një garë këtu në mes të Fordit si të verdhë këtu dhe Toyotas të kuqe atje, dhe Volvos së murrme. (Qeshje) Dhe shkojmë tash, shkojmë. Toyota ka start të dobët këtu poshtë, siç mund ta shihni, Fordi nga Shtetet e Bashkuara doli nga udha këtu. Volvoja po ecën mirë. Kjo është lufta. Toyota doli nga shtegu, dhe tash Toyota po vjen në anën e shëndetshme të Suedisë -- a po e shihni? Dhe po e tejkalojnë Suedinë, dhe tash janë më të shëndoshë se Suedia. Këtu është pjesa kur unë shita Volvon dhe bleva Toyotën. (Qeshje) Dhe tash mund të shohim se shkalla e ndryshimit ishte tejet e lartë në Japoni. Me të vërtetë e zunë hapin.
And this changes gradually. We have to look over generations to understand it. And let me show you my own sort of family history -- we made these graphs here. And this is the same thing, money down there, and health, you know? And this is my family. This is Sweden, 1830, when my great-great-grandma was born. Sweden was like Sierra Leone today. And this is when great-grandma was born, 1863. And Sweden was like Mozambique. And this is when my grandma was born, 1891. She took care of me as a child, so I'm not talking about statistic now -- now it's oral history in my family. That's when I believe statistics, when it's grandma-verified statistics. (Laughter) I think it's the best way of verifying historical statistics. Sweden was like Ghana. It's interesting to see the enormous diversity within sub-Saharan Africa. I told you last year, I'll tell you again, my mother was born in Egypt, and I -- who am I? I'm the Mexican in the family. And my daughter, she was born in Chile, and the grand-daughter was born in Singapore, now the healthiest country on this Earth. It bypassed Sweden about two to three years ago, with better child survival. But they're very small, you know? They're so close to the hospital we can never beat them out in these forests. (Laughter) But homage to Singapore.
Dhe kjo ndryshon gradualisht. Duhet të shikojmë nëpër gjenerata që ta kuptojmë. Më lejoni t'jua tregoj historinë time familjare -- kemi bërë këto grafika këtu. Dhe këtu kemi të njejtën gjë, paratë këtu poshtë dhe shëndeti, si ta them? Dhe kjo është familja ime. Kjo është Suedia, 1830, kur u lind stër-stër-gjyshja ime. Suedia ishte si Sierra Leone sot. Dhe kjo është kur u lind stër-gjyshja, më 1863. Suedia ishte si Mozambiku. Dhe kjo është kur u lind gjyshja ime, më 1891. Ajo kujdesej për mua kur isha i vogël, kështuqë tash nuk po flas për statistika -- tash është në historinë e familjes sime. Kjo është kur filloj t'u besoj statistikave, kur jane statistika të vërtetuara nga gjyshja. (Qeshje) Mendoj se është mënyra më e mirë e vërtetimit të statistikave historike. Suedia ishte si Gana. Është interesante të shohësh diverzitetin e madh brenda Afrikës nën-Sahara. Ju kam thënë vitin e kaluar, dhe do t'ju them sërish, nëna ime u lind në Egjipt, ndërsa unë -- kush jam unë? Unë jam meksikani në familje. Ndërsa vajza ime, u lind në Kil, mbesa u lind në Singapor, sot vendi më i shëndoshë në tërë rruzullin. e tejkaloi Suedinë para dy-tre vjetësh, me mbijetesë më të lartë të foshnjave. Por janë shumë të vegjël, apo jo. Ata janë aq afër spitalit sa që ne nuk mund t'i mundim nëpër këto pyje. (Qeshje) Por respekt për Singaporin.
Singapore is the best one. Now this looks also like a very good story. But it's not really that easy, that it's all a good story. Because I have to show you one of the other facilities. We can also make the color here represent the variable -- and what am I choosing here? Carbon-dioxide emission, metric ton per capita. This is 1962, and United States was emitting 16 tons per person. And China was emitting 0.6, and India was emitting 0.32 tons per capita. And what happens when we moved on? Well, you see the nice story of getting richer and getting healthier -- everyone did it at the cost of emission of carbon dioxide. There is no one who has done it so far. And we don't have all the updated data any longer, because this is really hot data today. And there we are, 2001.
Singapori janë më të mirët sot. Tash edhe kjo duket si një tregim i mirë. Por nuk është edhe aq lehtë, se e tërë kjo është tregim i mirë. Sepse më duhet t'ju tregoj një tjetër mundësi. Mund ta bëjmë ngjyrën këtu që ta paraqesë variablën -- dhe çka do të zgjedh këtu? Emitimin e dioksid-karbonit, tona metrik për kokë banori. Kjo është 1962, dhe Shtetet e Bashkuara po emitonin 16 tona për kokë. Ndërsa Kina po emitonte 0.6, India po emitonte 0.32 tona per capita. Dhe çka ndodh kur shkojmë më tutje? Eh, e shihni që tregimi i këndshëm i pasurimit dhe rritjes së shëndetit -- të gjithë e bënë këtë në kurriz të emitimit të dioksid-karbonit. Nuk ka asnjë që nuk e ka bërë deri tash. Dhe nuk i kemi të gjitha shënimet e freskëta sepse sot kjo është temë e nxehtë. Dhe ja ku jemi më 2001.
And in the discussion I attended with global leaders, you know, many say now the problem is that the emerging economies, they are getting out too much carbon dioxide. The Minister of the Environment of India said, "Well, you were the one who caused the problem." The OECD countries -- the high-income countries -- they were the ones who caused the climate change. "But we forgive you, because you didn't know it. But from now on, we count per capita. From now on we count per capita. And everyone is responsible for the per capita emission."
Dhe në diskutimin ku mora pjesë me liderët globalë, e dini, shumë prej tyre sot thonë, se problemi janë ekonomitë gufuese, ato po nxjerrin tepër shumë dioksid-karboni. Ministri i Mjedisit i Indisë pat thënë, "Paj, ju jeni ata që e keni shkaktuar problemin. Vendet e OZhBE (OECD) -- vendet me të ardhura të larta -- ato e kishin shkaktuar ndryshimin e klimës. Por ne jua falim, sepse nuk e keni ditur. Por që tash, do të numrojmë për kokë banori. Prej tash numrojmë për kokë banori. Dhe secili është përgjegjës për emitimin për kokë banori."
This really shows you, we have not seen good economic and health progress anywhere in the world without destroying the climate. And this is really what has to be changed. I've been criticized for showing you a too positive image of the world, but I don't think it's like this. The world is quite a messy place. This we can call Dollar Street. Everyone lives on this street here. What they earn here -- what number they live on -- is how much they earn per day. This family earns about one dollar per day. We drive up the street here, we find a family here which earns about two to three dollars a day. And we drive away here -- we find the first garden in the street, and they earn 10 to 50 dollars a day.
Kjo vërtet ju tregon se nuk kemi parë zhvillim të mirë ekonomik dhe përparim shëndetësor kudoqoftë në botë pa e shkatërruar klimën. Dhe kjo është ajo që duhet të ndryshojë. Më kanë kritikuar se kam paraqitur imazh shumë pozitiv të botës, por nuk mendoj se është i tillë. Bota është një vend shumë i ngatërruar. Këtë mund ta quajmë Rruga e Dollarit. Të gjithë jetojnë në këtë rrugë këtu. Atë që e fitojnë këtu -- te cili numër jetojnë -- është sa fitojnë në ditë. Kjo familje fiton një dollar në ditë. Vazhdojmë kësaj rruge këndej, gjejmë një familje që fiton rreth dy deri tre dollarë në ditë. Dhe vazhdojme këndej -- e gjejmë oborrin e parë në rrugë, dhe këta fitojnë 10 deri 50 dollarë në ditë.
And how do they live? If we look at the bed here, we can see that they sleep on a rug on the floor. This is what poverty line is -- 80 percent of the family income is just to cover the energy needs, the food for the day. This is two to five dollars. You have a bed. And here it's a much nicer bedroom, you can see. I lectured on this for Ikea, and they wanted to see the sofa immediately here. (Laughter) And this is the sofa, how it will emerge from there. And the interesting thing, when you go around here in the photo panorama, you see the family still sitting on the floor there. Although there is a sofa, if you watch in the kitchen, you can see that the great difference for women does not come between one to 10 dollars. It comes beyond here, when you really can get good working conditions in the family. And if you really want to see the difference, you look at the toilet over here. This can change. This can change. These are all pictures and images from Africa, and it can become much better. We can get out of poverty.
Si jetojnë këta? Nëse shikojmë shtratin këtu, mund të shohim se flejnë në batanie në dysheme. Kjo është linja e varfërisë -- 80 përqind e të ardhurave shkon për të mbuluar nevojat energjetike të familjes, bukën e përditshme. Këtu është 2 deri 5 dollarë, këtu kemi shtrat. Dhe këtu kemi dhomë të fjetjes shumë më të bukur. Kam mbajtë lekcion për këtë për Ikea'n, ata donin të shihnin kauçin menjëherë këtu. (Qeshje) Dhe këtu është kauçi, si do të dalë nga këtu. Dhe gjëja interesante, nëse sillemi këtu në foton panoramë, e shihni familjen akoma duke u ulur në dysheme, megjithëse kemi kauç. Nëse i lëshojmë një sy kuzhinës, mund të shihni që ndryshimi i madh për gratë nuk vjen në mes të 1 dhe 10 dollarë. Vjen këtu përtej, kur vërtetë mund të keni kushte të mira pune në familje. Dhe nëse vërtetë doni të shihni dallimin, shikoni te banjoja këndej. Kjo mund të ndryshojë, kjo mund të ndryshojë. Të gjitha këto janë pamje nga Afrika, dhe mund të bëhet shumë më mirë. Mund të dalim nga varfëria.
My own research has not been in IT or anything like this. I spent 20 years in interviews with African farmers who were on the verge of famine. And this is the result of the farmers-needs research. The nice thing here is that you can't see who are the researchers in this picture. That's when research functions in poor societies -- you must really live with the people.
Hulumtimi im nuk ishte në TI apo diçka të ngjashme. Kam kaluar 20 vjet me intervistim të farmerëve afrikanë që ishin në zgripth të urisë. Dhe kjo ishte rezultati i hulumtimit të nevojave të farmerëve. E bukura këtu është se nuk mund të shihni kush janë hulumtuesit në këtë tablo. Kjo është kur hulumtimi funksionon për shoqëri -- duhet të jetoni bashkë me njerëzit.
When you're in poverty, everything is about survival. It's about having food. And these two young farmers, they are girls now -- because the parents are dead from HIV and AIDS -- they discuss with a trained agronomist. This is one of the best agronomists in Malawi, Junatambe Kumbira, and he's discussing what sort of cassava they will plant -- the best converter of sunshine to food that man has found. And they are very, very eagerly interested to get advice, and that's to survive in poverty. That's one context. Getting out of poverty. The women told us one thing. "Get us technology. We hate this mortar, to stand hours and hours. Get us a mill so that we can mill our flour, then we will be able to pay for the rest ourselves." Technology will bring you out of poverty, but there's a need for a market to get away from poverty. And this woman is very happy now, bringing her products to the market. But she's very thankful for the public investment in schooling so she can count, and won't be cheated when she reaches the market. She wants her kid to be healthy, so she can go to the market and doesn't have to stay home. And she wants the infrastructure -- it is nice with a paved road. It's also good with credit. Micro-credits gave her the bicycle, you know. And information will tell her when to go to market with which product. You can do this.
Kur jeni në varfëri, gjithçka sillet rreth mbijetesës. Merremi me sigurimin e ushqimit. Nërsa këto dy farmere të reja, janë vajza tash -- sepse prindërit kanë vdekur nga HIV AIDS -- diskutojnë me një agronom të shkolluar. Ky është një nga agronomët më të mirë në Malawi, Junatambe Kumbira, dhe ai diskuton çfarë lloji të maniokës do të mbjellin -- shndërruesi më i fortë i dritës së diellit në ushqim që e ka zbuluar njeriu Dhe ata janë shumë të etshëm të marrin një këshillë, për të mbijetuar varfërinë. Ky është një kontekst. Të dalësh nga varfëria. Gratë na thanë një gjë. "Na sillni teknologji. E urrejmë këtë kazmë, qëndrimin orë mbas ore. Na sillni një mulli, që të mund ta bluajmë miellin tonë, atëherë do të mund të paguajmë të gjitha të tjerat vetë." Teknologjia mund t'ju nxjerr nga varfëria por lypset një treg për të dalë nga varfëria. Dhe kjo grua tash është e lumtur, që mund t'i sjell prodhimet e veta në treg. Por është shumë mirënjohëse për investimet publike në edukim në mënyrë që të llogaris se nuk do të mashtrohet kur të dalë në treg. Ajo do që fëmija i saj të jetë i shëndoshë, që të mund të dalë në treg dhe të mos ngujohet në shtëpi. Dhe ajo e do infrastrukturën -- është më mirë me rrugë të shtruar Ka të mira edhe nga kreditë. Mikrokreditë ia kanë mundësuar biçikletën, Dhe informacioni i thotë kur të dalë me cilin prodhim në treg Kjo mund të bëhet.
I find my experience from 20 years of Africa is that the seemingly impossible is possible. Africa has not done bad. In 50 years they've gone from a pre-Medieval situation to a very decent 100-year-ago Europe, with a functioning nation and state. I would say that sub-Saharan Africa has done best in the world during the last 50 years. Because we don't consider where they came from. It's this stupid concept of developing countries that puts us, Argentina and Mozambique together 50 years ago, and says that Mozambique did worse. We have to know a little more about the world. I have a neighbor who knows 200 types of wine. He knows everything. He knows the name of the grape, the temperature and everything. I only know two types of wine -- red and white. (Laughter) But my neighbor only knows two types of countries -- industrialized and developing. And I know 200, I know about the small data. But you can do that. (Applause)
Kjo është përvoja ime 20 vjeçare në Afrikë ajo që në dukje është e pamundur, është e mundur. Afrika nuk ka kaluar keq. Për 50 vjet kanë kapërcyer nga situata paramesjetare në një Europë të para 100 vjetëve, me një shtet e komb funksional. Do të thosha se Afrika nën Sahara ka përparuar më së miri në botë gjatë 50 viteve të fundit. Sepse nuk e marrim parasysh prej nga kanë ardhur. Është koncepti i dobët i vendeve në zhvillim që na bashkon Argjentinën dhe Mozambikun 50 vjet më parë, dhe na thotë se Mozambiku kaloi keq. Duhet të dijmë pak më shumë për botën. Kam një fqinj që i njeh 200 lloje të verërave. Ai i di të gjitha. I di emrat e llojeve të rrushit, temperaturën dhe gjithçka tjetër. Unë i njoh vetëm dy lloje të verës -- të kuqe dhe të bardhë. (Qeshje) Por komshiu im i njeh vetëm dy lloje të vendeve -- të industrializuara dhe në zhvillim Ndërsa unë i njoh 200, unë di të dhëna të vogla. Por edhe ju mund ta bëni këtë. (Duartrokitje)
But I have to get serious. And how do you get serious? You make a PowerPoint, you know? (Laughter) Homage to the Office package, no? What is this, what is this, what am I telling? I'm telling you that there are many dimensions of development. Everyone wants your pet thing. If you are in the corporate sector, you love micro-credit. If you are fighting in a non-governmental organization, you love equity between gender. Or if you are a teacher, you'll love UNESCO, and so on. On the global level, we have to have more than our own thing. We need everything. All these things are important for development, especially when you just get out of poverty and you should go towards welfare.
Por duhet të bëhem më serioz. Por si të bëhesh serioz? E bën një PowerPoint? (Qeshje) Homazh pakos Office apo jo? Ç'është kjo, ç'është kjo që po ju tregoj? Po ju tregoj se ka shumë dimenzione të zhvillimit. Secili e do të preferuarin e vet. Nëse jeni në sektorin e biznesit, i doni mikro-kreditë. Nëse po luftoni në sektorin joqeveritar, e doni barazinë mes gjinive. Nëse jeni mësues, e doni UNESCO'n e kështu me rradhë. Në nivel global, na duhet pak më shumë se e jona. Na duhet gjithçka. Të gjitha këto janë të rëndësishme për zhvillimin, sidomos nëse sapo jeni duke dalë nga varfëria dhe ia keni mësyer mirëqenies.
Now, what we need to think about is, what is a goal for development, and what are the means for development? Let me first grade what are the most important means. Economic growth to me, as a public-health professor, is the most important thing for development because it explains 80 percent of survival. Governance. To have a government which functions -- that's what brought California out of the misery of 1850. It was the government that made law function finally. Education, human resources are important. Health is also important, but not that much as a mean. Environment is important. Human rights is also important, but it just gets one cross.
Tash, ajo që duhet ta kemi parasysh është, cili është qëllimi i zhvillimit, dhe cilat janë mjetet për t'u zhvilluar? Më lejoni që fillimisht të vlerësoj mjetet më të rëndësishme. Rritja ekonomike për mua si profesor i shëndetit publik, është më e rëndësishmja për zhvillim, sepse shpjegon 80% të mbijetesës. Qeverisja. Të kesh qeveri funksionale -- kjo është ajo që nxori Kaliforninë nga mjerimi në vitin 1850. Ishte qeveria ajo që bëri ligjin të funksionojë në fund të fundit. Edukimi, burimet njerëzore janë të rëndësishme. Shëndetësia është gjithashtu e rëndësishme, por jo aq si mjet. Ambienti është i rëndësishëm. Të drejta e njeriut janë të rëndësishme, por marrin vetëm një kryq.
Now what about goals? Where are we going toward? We are not interested in money. Money is not a goal. It's the best mean, but I give it zero as a goal. Governance, well it's fun to vote in a little thing, but it's not a goal. And going to school, that's not a goal, it's a mean. Health I give two points. I mean it's nice to be healthy -- at my age especially -- you can stand here, you're healthy. And that's good, it gets two plusses. Environment is very, very crucial. There's nothing for the grandkid if you don't save up. But where are the important goals? Of course, it's human rights. Human rights is the goal, but it's not that strong of a mean for achieving development. And culture. Culture is the most important thing, I would say, because that's what brings joy to life. That's the value of living.
Tash si është puna me qëllimet? Kah po shkojmë? Nuk jemi të interesuar për para. Paratë nuk janë cak. Është mjeti më i mirë, por si cak ia jap një zero. Qeverisja, është gallatë të votosh në një vend të vogël, por nuk është cak. Dhe të shkosh në shkollë, është cak, por nuk është mjet. Shëndetësisë ia jap dy pikë. Mendoj se është mirë të jesh i shëndoshë -- sidomos në moshën time -- mund të qëndrosh këtu se ke shëndet. Pra është mirë, merr dy plusa. Ambienti është kyç me të vërtetë. Nuk mbetet gjë për nipin nëse nuk e ruan. Por ku janë caqet e rëndësishme? Natyrisht, janë të drejtat e njeriut. Të drejtat e njeriut janë cak, por nuk janë mjet aq i fortë për të arritur zhvillimin. E kultura. Kultura është gjëja më kryesore, do të thosha, sepse ajo sjell kënaqësi në jetë. Ajo është vlera e jetës.
So the seemingly impossible is possible. Even African countries can achieve this. And I've shown you the shot where the seemingly impossible is possible. And remember, please remember my main message, which is this: the seemingly impossible is possible. We can have a good world. I showed you the shots, I proved it in the PowerPoint, and I think I will convince you also by culture. (Laughter) (Applause) Bring me my sword! Sword swallowing is from ancient India. It's a cultural expression that for thousands of years has inspired human beings to think beyond the obvious. (Laughter) And I will now prove to you that the seemingly impossible is possible by taking this piece of steel -- solid steel -- this is the army bayonet from the Swedish Army, 1850, in the last year we had war. And it's all solid steel -- you can hear here. And I'm going to take this blade of steel, and push it down through my body of blood and flesh, and prove to you that the seemingly impossible is possible. Can I request a moment of absolute silence? (Applause)
Kështu ajo që në dukje është e pamundur, bëhet e mundur. Madje edhe vendet Afrikane mund ta mbërrijnë këtë. Dhe ju kam treguar se në dukje e pamundura është e mundur. Dhe mbani në mend, ju lutem mbani në mend porosinë time kryesore, që është: ajo që duket e pamundur është e mundur. Mund ta kemi një botë të mirë. Ju kam treguar pikat, e kam vërtetuar me PowerPoint, dhe mendoj se do t'ju bind edhe simbas kulturës. (Qeshje) (Duartrokitje) Ma sillni shpatën! Kapërdirja e shpatës vjen nga India e lashtë. Është shprehje kulturore që ka frymëzuar për mijëra vjet qeniet njerëzore të mendojnë për atë që është matanë të dukshmes (Qeshje) Dhe do ta vërtetoj për ju se e pamundura në dukje është e mundur. duke marrë këtë copë çeliku -- çelik i rrahur -- është bajoneta e armatës suedeze e vitit 1850, në vitin e fundit kishim luftë. Është çelik i rrahur -- mund ta dëgjoni. Dhe do ta marr këtë teh çeliku, dhe ta fus në trupin tim nga mishi dhe gjaku, dhe ta dëshmoj për ju se në dukje e pamundura është e mundur. A mund të kërkoj një moment qetësie absolute? (Duartrokitje)