Five years ago, I was on this stage to talk about the relationships between humans and machines. Today, I'm here to talk only about the relationships between humans.
Бес жыл бұрын осы мінберде адам мен машина арасындағы қарым-қатынас жайлы сөз қозғадым. Бүгін тек адам мен адам арасындағы байланыс жайлы сөйлеймін.
I regularly say in my lectures on artificial intelligence that humans will always have a monopoly on evil. It's not a threat, just a reminder that people choose. We are not algorithms. We are not bound by code or commandments or laws or treaties. We have them. But we choose.
Өз дәрістерімде жасанды интеллект пен адам әрқашан жауыз бола алатынын үнемі айтып жүрмін. Қорқытқаным емес, адамдар солай таңдай алатынын еске салғаным. Біз – алгоритм емеспіз. Кодтарға, бұйрықтарға, заңдарға, келісімдерге бағынышты емеспіз. Бізде бәрі бар. Бірақ таңдау жасай аламыз.
So let us talk now about the choices we make. About things in black and white. About Russia's war on Ukraine. And about good and evil.
Қазір қабылдаған шешімдеріміз жайлы айтайық. Қара Һәм ақ дүниелер жайлы. Украинадағы Ресейдің соғысы жайлы. Ізгілік пен зұлымдық хақында.
My life experience prepared me to identify evil at an early age. Not my life as the chess player. Not even as the youngest world champion in history. No. My relevant experience is where I was born and raised, in what Ronald Reagan accurately called the “evil empire,” the USSR. As a young star in the chess-crazed Soviet Union in the ’70s and ’80s, I had many privileges my compatriots did not. I could travel to the West outside of the Iron Curtain, where it was obvious to me very quickly that they were the free world and we were not, despite what communist propaganda told us.
Өмірлік тәжірибем ерте жастан зұлымдықты айыра білуді ұқтырды. Шахматшылық өмірімде емес. Тіпті тарихта ең жас әлем чемпионы болғанымда да емес. Жоқ. Туып-өскен, Роналд Рейган «жауыз империя» деп дәл атаған КСРО-да ұғындым. 70-80 жылдары шахматқұмар Кеңес Одағының жас жұлдызы болғандықтан, менде отандастарымда болмаған көптеген артықшылықтар болды. Темір перденің ар жағындағы батысқа саяхаттап, коммунистік үгітке қарамастан, олардың еркін әлемде өмір сүріп жатқанын, бізде керісінше екенін дереу түсіндім.
I eventually got into trouble for sharing these views. What late American civil rights hero and Congressman John Lewis would have called “good trouble.” My criticism of the Soviet system and my praise for America was bad enough. But it was even worse because where it was published. [“Playboy” Interview: Garry Kasparov]
Бұл ойымды ортаға салған соң, ақыры, қиындыққа тап болдым. Америкалық адам құқықтарының қаһарманы, конгресмен Жон Леуіс айтқандай: «қажет түйткіл». Кеңестік жүйені сынап, Американы мақтағаным, айтарлықтай жаман болды. Бірақ жарияланғанда, одан да жаман болды. [“Playboy” Сұхбат: Гарри Каспаров]
(Laughter)
(Күлкі)
My comments were almost as [much of] a scandal as Soviet movie star Natalya Negoda’s nude photos in “Playboy” in the same year. I felt I had to speak out to use my fame to push the envelope of free speech in Gorbachev's collapsing empire. The next year, in October 1990, in my world championship match against Anatoly Karpov in New York City, I refused to play under Soviet hammer and sickle and demanded to play under Russian flag. The USSR staggered on for another year until it disintegrated on Christmas Day, 1991.
Менің пікірлерім сол жылы Кеңес кино жұлдызы Наталья Негоданың “Playboy-дағы” жалаңаш суреттеріндей дауға айналды. Горбачевтың құлағалы тұрған империясында сөз еркіндігі қанат жаюы үшін даңқымды пайдаланып, сөйлеуім керек деп ойладым. Келесі, 1990 жылы Нью Йорктегі Анатолий Карповке қарсы ойнаған Әлем біріншілігінде Кеңестің орақ-балғасынан бас тартып, Ресей туының астында ойнаймын деп талап қойдым. КСРО 1991 жылы Рождество күнінде ыдырағанша тағы бір жыл өмір сүрді.
Oh, what a great moment in world history. How we celebrated, the evil empire had fallen, the future looked bright. And yet, eight years later, on December 31, 1999, a former lieutenant colonel of the KGB became the president of Russia. His name was Vladimir Putin. How this happened is a long, painful story. And in fact, I wrote a book about it in 2015 called "Winter is Coming." Not an original title, I have to admit.
Ах, әлем тарихындағы қандай ғажап сәт. Жауыз империя құлап, болашағымыз жарқын болады деп қалай қуанып едік. Бірақ сегіз жылдан кейін 1991 жылдың 31 желтоқсанында КГБ-ның бұрынғы подполковнигі Ресейдің президенті болды. Оның есімі – Владимир Путин еді. Бұл – ауыр әрі ұзақ әңгіме. Айтпақшы, 2015 жылы “Алдымызда - қыс” деген кітап жаздым. Түпнұсқа атауы емес, мойындауым керек.
(Laughter)
(Күлкі)
But I'm a fan of "Game of Thrones."
Бірақ мен “Тақтар таласының” жанкүйерімін.
(Laughter)
(Күлкі)
And also I felt it was appropriate because it was a warning. The subtitle was more important: "Why Vladimir Putin and the Enemies of the Free World Must Be Stopped." The publisher, by the way, didn't like it. "Enemies." It's too harsh. Sounded like Cold War.
Әрі мұны орынды деп ойлаймын, өйткені бұл – ескерту. Тақырыбы маңыздырақ болды: “Неге Владимир Путин мен азат әлемнің дұшпандарын ауыздықтау керек?» Әрине, баспагер мұны ұнатпады. “Дұшпандар“. Тым дөрекі. Қырғиқабақ соғысы сияқты.
"Absolutely," I said. "Cold War because winter is coming."
“Дәл солай” дедім. “Алдымыз – қыс” болғандықтан, Қырғиқабақ соғыс.
(Laughter)
(Күлкі)
Well, here we are, seven years later. And if I wrote a sequel, it would be called “Winter Is Here.” And the subtitle would be "I Bleeping Told You So."
Жақсы, одан бері 17 жыл өтті Егер жалғасын жазар болсам, бұл “Қыс келді” деп аталар еді. Ал тақырыбы: “Қап, айттым ғой сендерге” болар еді.
(Laughter)
(Күлкі)
Actually, my first article of warning was published in “The Wall Street Journal” on January 4, 2001. I saw evil because I heard evil. Putin was telling us what he was. All we had to do was listen. When Putin said that there was no such thing as a former KGB agent, I knew Russia's fragile democracy was in danger. When Putin said that the collapse of the Soviet Union was the greatest geopolitical catastrophe of the 20th century, I knew Russia’s newly independent neighbors were at risk. And when Putin talked at the Munich Security Conference in 2007 about a return to spheres of influence, I knew he was ready to launch his plan. It was the language from the Molotov-Ribbentrop Pact, 1939. The language Hitler and Stalin used to divide Europe. And a year later, in 2008, Putin invaded the Republic of Georgia. 2014, Ukraine.
Негізінде, алғаш рет ескерту жасаған мақалам 2001 жылдың 4 қаңтарында The Wall Street Journal-да жарық көрді. Зұлымның үнін естіп, өзін көрдім. Путин өзінің кім болғанын айтты. Барлығымыз тыңдауымыз керек болды. Путин бұрынғы КГБ-ның агенті ретінде мұндай түсінік жоқ екенін айтқанда, Ресейдегі демократияның мүшкіл халін түсіндім. Путин Кеңес одағының ыдырауын ХХ ғасырдың ең ауыр геосаяси апаты деп айтқанда, Ресейдің енді тәуелсіз болған көршілерінің зор қауіптің алдында тұрғанын білдім. Путин 2007 жылы Мюнхен Қауіпсіздік Конференциясында ықпал ету аймағын қайтару жайлы айтқанда, оның көздегенін орындауға дайын екенін түсіндім. Бұл 1939 жылы Молотов-Риббентроп Пактісінің сөзі еді. Еуропаны бөліп алмақ болған Гитлер мен Сталиннің сөзі еді. Бір жылдан соң, 2008 жылы Путин Грузия Республикасына басып кірді. 2014 жылы Украинаға.
It's a paradox, isn't it? Dictators lie about everything they have done, but often they tell us exactly what they're going to do. Just listen. Anyone who is surprised at Putin's war crimes in Ukraine must not be aware about his long record, beginning with the Second Chechen War in Grozny more than two decades ago. Vladimir Putin has been a war criminal from the start.
Парадокс емес пе, иә? Диктаторлар өздерінің әр ісі жайлы өтірік айтады, бірақ олар өздерінің не мақсаты барын да жиі айтып қояды. Тыңдаңызшы. Путиннің Украинадағы әскери қылмысынан шошынғандар оның 20 жылдан да біраз бұрын Грозныйдағы Екінші Шешен соғысынан бастап жүріп өткен жолы жайлы білмейді. Владимир Путин әуелден әскери қылмыскер еді.
So in 2005, still being ranked number one, I retired from professional chess to form a pro-democracy, anti-Putin movement in Russia. As you could see, it didn't go so well. But it was not about winning or losing. I knew it was my moral duty in keeping with the slogan of Soviet dissidents: "Do what you must and so be it." Ah, my friends and critics both kept telling me, "Gary, you are a chess player, you're not a politician. This is not chess. You see everything in black and white. Politics are gray. You have to compromise." Really? Those who peacefully marched with me for free Russia are either in exile, like me. Or in jail, like Alexei Navalny. Or even murdered like Boris Nemtsov.
2005 жылы рейтингте бірінші болғаныма қарамастан, кәсіби шахматтан демократияшыл, Ресейдегі Путинге қарсы қозғалысқа кеттім. Байқағандарыңыздай, ойдағыдай болмады. Бұл жеңілу я жеңу жайлы емес. Кеңес диссиденттерінің ұранына сай, бұл менің моральдық парызым деп ұқтым: Жасауға тиістіні жаса және солай болсын! Ах, достарымның да, сыншылардың да айтқаны: “Гарри, сен – шахматшысың, саясаткер емессің. Бұл – шахмат емес. Сен барлығын ақ, қара кейпінде көресің. Саясат – сұр. Ымыраға келуің керек“. Солай ма? Менімен бірге Ресейдің еркіндігі үшін бейбіт шеруге шыққандар қуғында жүр. Немесе Алексей Навальный сияқты түрмеде. Тіпті Борис Немцов сияқты өлтірілді.
Compromise? Not black and white? Are you sure? Compromise with this? You cannot look at the images from Ukraine in recent weeks and say there is no pure evil. Mariupol destroyed, Bucha slaughtered, Kramatorsk train station massacred. And worse is yet to come.
Ымыра? Ақ пен қара емес пе? Сенімдісіз бе? Ымыраға келу ме? Украинадағы соңғы аптадағы суреттерге қарап, нағыз зұлым жоқ деп айта алмайсыз. Мариуполь талқандалды, Буча езіп-жаншылды, Краматорск вокзалында қанды қырғын болды. Ең сорақысы әлі алда.
And these horrors are not from Poland in 1945. Not from Rwanda in 1994. Not Aleppo 2016. This is Europe this week. How could this happen? How did we forget what evil can do? We have lost the generation that saw World War II firsthand. Otherwise we reserve absolute evil for fiction.
Бұл 1945 жылғы Польшадағы сұмдық емес. Руандадағы 1994 жылғы жағдай емес. 2016-дағы Алеппо емес. Бұл – осы аптадағы Еуропа. Бұл қалай болуы мүмкін? Қалайша зұлымның әлеуетін ұмыттық? Біз екінші дүниежүзілік соғысты көрген ұрпақтан айырылдық. Әйтпесе, асқан зұлымдық тек қиял-ғажайыпта ғана болады.
In fables, they believe in true evil. Good is harder to define. There is no pure good. If anyone says they know what pure good is, it's probably evil.
Олар аңыздардағы зұлымдыққа сенеді. Ізгілікті айыра білу қиындау. Тек жақсылық болмайды. Егер біреу ізгіліктің қандай болатынын білем десе, бәлкім сол нағыз залым.
(Laughter)
(Күлкі)
In fantasy tales of hobbits and elves and dwarves, there was an idea that good comes in different forms and shapes, often in conflict. But they had to be united when facing absolute evil. Good will disagree. Evil says, "No more disagreements ever." That was life in real Mordor, the Soviet Union. That's what Putin wants for Russia and the world.
Ергежейлілер жайлы қиял-ғажайып ертегілерде бақыт әртүрлі болып, бақыт әртүрлі болып, тіпті жанжалмен келеді деген идея болды. Олар асқан зұлымдықты көрген кезде бірігуі керек еді. Ізгілік онымен келісімге келмейді. Зұлымдық: “Ешқандай кикілжің болмайды” дейді. Кеңес Одағында қара түнектегі шын өмір осындай еді. Путин Ресейге, бүкіл әлемге осыны жасағысы келеді.
We celebrated the end of the Cold War, but for too long, we forgot that evil doesn’t die. It can be buried for a while under the rubble of the Berlin Wall, but it grows back through the cracks of our apathy.
Қырғиқабақ соғыстың аяқталғанын тойладық, бірақ зұлымдықтың өлмейтінін әбден ұмыттық. Ол біраз уақыт Берлин қабырғасының астында көмілген болуы мүмкін, бірақ бейқамдығымыздың кесірінен қайта бой көтереді.
We called it diplomacy when Putin was embraced by the leaders of the free world as equal despite his crimes. We called it engagement when we bought trillions of dollars in Russian oil and gas, money that built Putin's police state and his war machine. Let us call these things what they are: it was appeasement, it was collaboration.
Қылмысына қарамай, еркін әлемнің басшылары Путинге тең қарағанды дипломатия деп атадық. Путиннің соғыс машинасын, әскери мемлекетін құруға септескен триллиондаған долларға сатып алғанымызды қарым-қатынас деп атадық. Бұлардың бәрін өз атымен атайықшы: бұл көндігу, дұшпанмен келісімге келу.
These days, we prefer to focus on domestic issues. We argue about the past, we fantasize about the future while ignoring the present.
Біз қазір ішкі мәселелерге мән берген жөн деп санаймыз. Өйткеніміз жайлы дауласып, бүгінгіні ойламай, болашақты қиялдаймыз.
Once the move is made you cannot change it. Acknowledge the wrongdoings of the past, but do not pretend it can be fixed. It's the present that must be fixed. The heroes of the past were far from perfect. But the world we live in is better because of them. We too cannot be perfect. But we must always try to be better.
Өткенді өзгерту мүмкін емес. Өткен шақтағы қателікті мойында, бірақ түзеймін деп әуреленбе. Бұл қазір өзгеруі керек. Бұрынғының батырлары мінсіз болмады, бірақ сүріп жатқан жақсы өміріміз солардың арқасы. Біз де мінсіз бола алмаймыз, бірақ біз әрқашан озық болуға ұмтылуымыз керек.
As a chess player, I know that strategy is the future impact of present decisions. However grand our plans are for two, five, even ten moves ahead, it's the move that we make now that determines that future.
Шахматшы ретінде, стратегия қазіргі амалдардың келешегі екенін білемін. Алайда біздің жоспарларымыз екі, бес, тіпті он қадам алда болғанның өзінде, қазір жасайтын амалымыз болашағымызды айқындайды.
Ukraine is now on the front line of the war, global war of freedom against tyranny. The war the free world didn't want to admit existed. It cannot be ignored any longer.
Украина қазір зұлымдыққа қарсы еркіндіктің жаһандық соғысында майданның алғы шебінде. Азат әлем мойындағысы келмеген соғыс. Енді көз жұма қарауға болмайды.
Brave Ukrainians are fighting like hell and dying right now to remind us not to take liberty for granted. Putin, like every dictator before him, underestimated the free will of free people. They deserve every weapon, every resource to win this war. Because they're fighting for us. Not only for the whole and free Ukraine.
Ержүрек украиндардың жан аямай соғысуы есімізге еркіндікті солай болуы тиіс құбылыс деп қарамау керектігін салады. Путин өзіне дейінгі диктаторлар сияқты азат адамдардың ерік-жігерін жете бағаламады. Олар осы соғысты жеңуі үшін кез келген қару-жараққа, қолдауға лайық. Олар Украинаның тұтастығы мен азаттығы үшін ғана емес, біз үшін де соғысып жатыр.
Everyone who told me a decade ago I was wrong, now is telling I'm right. Unfortunately. But we're still repeating the same mistakes of thinking that we can muddle through without taking risks, without taking a stand. The price of stopping a dictator always goes up with every delay, every hesitation. Meeting evil halfway, it's still a victory for evil.
Он жыл бұрын сенікі қате дегендердің барлығы қазір менікі жөн дейді. Амал нешік... Бірақ біз табанды болмай, тәуекел жасамай, жеңіп шығамыз деп ойлап, бұрынғы қателіктерімізді қайталап жатырмыз. Әр кешіккен, абдыраған сайын диктаторды тоқтатудың құны қымбаттап жатыр. Зұлымды жарты жолда кездестірсеңіз де, бұл зұлым үшін жеңіс.
Evil tempts us with our weakness, with our desire for comfort, being comfortable, cautious, rational, civilized. What kind of civilization [are we] fighting for, if we allow war crimes and genocide again? What kind of world are we leaving for our children and grandchildren if we only talk of the past and the future while ignoring murder and misery in the present?
Зұлымдық бізді жайлылыққа, тоқшылыққа ұмтылатындығымызға қарай, сақтығымыздағы, парасат-пайымымыздағы, өркендеуіміздегі осал тұстарымызды тауып, еліктіре түседі. Қылмыс пен геноцидке тағы да жол беретін болсақ, біз қандай өркениет үшін күресіп жатырмыз? Бүгінгі өлім мен азапқа көз жұма қарап, тек өткен мен болашақ жайлы айта берсек, балаларымыз бен немерелерімізге қандай әлем қалдырамыз?
This is not chess. This is not a battle between opposite colors, but of opposite values. Freedom, life and love versus tyranny, death and hatred.
Бұл – шахмат емес. Бұл қарама-қарсы түстердің емес, қарама-қарсы құндылықтардың айқасы. Азаттық, өмір, махаббат, зұлымдыққа, өлім мен қатігездікке қарсы.
This is not chess. But sometimes things are black and white. Sometimes you have to fight for what you believe. Or you lose it.
Бұл – шахмат емес. Бірақ кейде дүние ақ пен қарадан тұрады. Кейде сен неге сенсең, сол үшін күресуіңе тура келеді. Немесе жеңілесің.
This is not chess. There are no draws, no compromises in our battle with true evil. It's win or lose. And so we must fight. And so we must win. (Ukrainian) Slava Ukraini! Glory to Ukraine. Glory to freedom.
Бұл – шахмат емес. Нағыз зұлыммен күресімізде тең ойын не ымыра болмайды. Жеңіс я жеңіліс. Біз күресуге міндеттіміз. Жеңуге тиіспіз. (Украинша) Слава Украини! Жасасын Украина! Жасасын еркіндік!
Thank you.
Рақмет!
(Applause)
(Қол шапалақтау)