I have a very difficult task. I'm a spectroscopist. I have to talk about astronomy without showing you any single image of nebulae or galaxies, etc. because my job is spectroscopy. I never deal with images. But I'll try to convince you that spectroscopy is actually something which can change this world. Spectroscopy can probably answer the question, "Is there anybody out there?" Are we alone? SETI. It's not very fun to do spectroscopy.
Ես մի շատ բարդ խնդիր ունեմ։ Ես սպեկտրասկոպիայի մասնագետ եմ Ես պետք է խոսեմ աստղագիտությունից առանց ցույց տալու որևէ միգամածության կամ գալակտիկայի նկարն, քանի որ իմ գործը սպեկտրասկոպիան է։ Ես նկարների հետ գործ չեմ ունենում։ Սակայն ես կփորձեմ ձեզ համոզել, որ սպեկտրասկոպիան մի բան է, որն իրականում կարող է փոխել այս աշխարհը։ Սպեկտրասկոպիան հավանաբար կարող է պատասխանել այն հարցին, թե «Արդյո՞ք այնտեղ որևէ մեկը կա»։ Արդյո՞ք մենք միայնակ ենք։ SETI (այլմոլորակային բանականության փնտրում)։ Սպեկտրասկոպիան այնքան ել ուրախ զբաղմունք չէ։
One of my colleagues in Bulgaria, Nevena Markova, spent about 20 years studying these profiles. And she published 42 articles just dedicated to the subject. Can you imagine? Day and night, thinking, observing, the same star for 20 years is incredible. But we are crazy. We do these things. (Laughter)
Բուլղարացի իմ կոլեգաներից մեկը Նևիանա Մարկովան մոտ 20 տարի է անցկացրել այս ուրվագծերը ուսումնասիրելով։ Նա 42 հոդված է հրապարակել, որոնք նվիրված են միայն այդ թեմային։ Կարո՞ղ եք պատկերացնել։ Օր ու գիշել մտածել, 20 տարի շարունակ ուսումնասիրել միևնույն աստղը. անհավատալի է։ Սակայն մենք խենթ ենք: Մենք այսպիսի բաներ անում ենք։ (Ծիծաղ)
And I'm not that far. I spent about eight months working on these profiles. Because I've noticed a very small symmetry in the profile of one of the planet host stars. And I thought, well maybe there is Lithium-6 in this star, which is an indication that this star has swallowed a planet. Because apparently you can't have this fragile isotope of Lithium-6 in the atmospheres of sun-like stars. But you have it in planets and asteroids. So if you engulf planet or large number of asteroids, you will have this Lithium-6 isotope in the spectrum of the star. So I invested more than eight months just studying the profile of this star.
Ես էլ պակասը չեմ։ Ես մոտ ութ ամիս եմ անցկացրել այս ուրվագծերի վրա աշխատելով։ Պատճառն այն էր, որ ես մի փոքր համաչափություն էի նկատել մոլորակներ ունեցող աստղերի ուրվագծերում։ Ես մտածում էի` դե, երևի այս աստղում Լիթիում-6 կա ինչը նշան է, որ այդ աստղը մոլորակ է կլանել։ Քանի որ, ըստ երևույթին, հնարավոր չէ ունենալ այդպիսի փխրուն իզոտոպ, ինչպիսին Լիթիում-6-ն է արևի նման աստղերի մթնոլորտներում։ Դրանք առկա են մոլորակներում և աստերոիդների վրա։ Այսպիսով, կլանելով մոլորակ կամ մի քանի աստերոիդներ, աստղի սպեկտրում կարելի է ստանալ այս Լիթիում-6 իզոտոպը։ Այսպիսով ես անցկացրեցի ավելի քան ութ ամիս ուսումնասիրելով միայն այս աստղի սպեկտրում լիթիումի գիծը։
And actually it's amazing, because I got phone calls from many reporters asking, "Have you actually seen the planet going into a star?" Because they thought that if you are having a telescope, you are an astronomer so what you are doing is actually looking in a telescope. And you might have seen the planet going into a star. And I was saying, "No, excuse me. What I see is this one." (Laughter) It's just incredible. Because nobody understood really. I bet that there were very few people who really understood what I'm talking about. Because this is the indication that the planet went into the star. It's amazing.
Դա իրականում զարմանալի է, քանի որ ես շատ լրագրողներից զանգեր էի ստանում, որ հարցնում էին` «Դուք իրականում տեսե՞լ եք, թե ինչպես է մոլորակը կլանվում աստղի կողմից»։ Քանի որ նրանք կարծում են, թե աստղադիտակ ունենալով, աստղագետները իրականում հենց միայն զբաղված են երկինքը աստղադիտակով դիտելով։ Եվ հնարավոր է, մոլորակի` աստղի մեջ մտնելու պահ տեսնել։ Ես ասում էի. «Ոչ, ներեցեք: Ես միայն այսպիսի բան եմ տեսնում» (Ծիծաղ) Դա ուղղակի անհավատալի է: Ոչ ոք չէր հասկանում։ Վստահ եմ, որ շատ քչերը կային, ովքեր իսկապես հասկանում էին, թե ես ինչի մասին եմ խոսում։ Քանի որ, հենց սա է այն ցուցիչը, որ մոլորակը մտել է աստղի մեջ։ Սա զարմանալի է:
The power of spectroscopy was actually realized by Pink Floyd already in 1973. (Laughter) Because they actually said that you can get any color you like in a spectrum. And all you need is time and money to make your spectrograph. This is the number one high resolution, most precise spectrograph on this planet, called HARPS, which is actually used to detect extrasolar planets and sound waves in the atmospheres of stars.
Սպեկտրասկոպիայի ուժը դեռևս 1973 թվականին ըմբռնել էր Pink Floyd խումբը։ (Ծիծաղ) Քանի որ նրանք ասացին, որ կարելի է ցանկացած գույն ստանալ սպեկտրի մեջ։ Սեփական սպեկտրոգրաֆը ստեղծելու համար միայն ժամանակ և փող է հարկավոր։ Սա բարձր թույլտվությամբ ամենաճշգրիտ սպեկտրոգրաֆն է մեր մոլորակի վրա և կոչվում է HARPS, և այն օգտագործվել է արեգակնային համակարգից դուրս գտնվող աստղերի մթնոլորտներում մոլորակներ և ձայնային ալիքներ հայտնաբերելու համար։
How we get spectra? I'm sure most of you know from school physics that it's basically splitting a white light into colors. And if you have a liquid hot mass, it will produce something which we call a continuous spectrum. A hot gas is producing emission lines only, no continuum. And if you place a cool gas in front of a hot source, you will see certain patterns which we call absorption lines. Which is used actually to identify chemical elements in a cool matter, which is absorbing exactly at those frequencies.
Ինչպե՞ս ենք ստանում սպեկտրը։ Վստահ եմ, ձեզանից շատերը դպրոցական ֆիզիկայից գիտեն, որ դա ուղղակի սպիտակ լույսի տրոհումն է գույների։ Եվ եթե տաք հեղուկ զանգված ունեք՝ այն կստեղծի մի բան, որը մենք անվանում ենք շարունակական սպեկտր։ Տաք գազը միայն արտադրում է արտանետման գծեր, շարունակականություն չկա։ Իսկ եթե սառը գազ տեղադրեք տաք աղբյուրի դիմաց, ապա կարելի է որոշակի կաղապարներ տեսնել, որոնց մենք անվանում ենք կլանման գծեր։ Այն օգտագործվում է սառը նյութերում քիմիական տարրեր ճանաչելու համար որոնք կլանում ճիշտ այդ հաճախականությունները։
Now, what we can do with the spectra? We can actually study line-of-sight velocities of cosmic objects. And we can also study chemical composition and physical parameters of stars, galaxies, nebulae. A star is the most simple object. In the core, we have thermonuclear reactions going on, creating chemical elements. And we have a cool atmosphere. It's cool for me. Cool in my terms is three or four or five thousand degrees. My colleagues in infra-red astronomy call minus 200 Kelvin is cool for them. But you know, everything is relative. So for me 5,000 degrees is pretty cool. (Laughter)
Այժմ, ի՞նչ ենք մենք կարող անել այդ սպեկտրների հետ. մենք կարող ենք ուսումնասիրել տիեզերական մարմինների ճառագայթային (ռադիալ) արագությունները։ Մենք կարող ենք նաև ուսումնասիրել աստղերի, գալակտիկաների և միգամածությունների քիմիական բաղադրությունը և ֆիզիկական հատկությունները։ Աստղը ամենապարզ օբյեկտն է։ Միջուկում տեղի են ունենում ջերմամիջուկային ռեակցիաներ, որոնք ստեղծում են քիմիական տարրեր։ Եվ ունենք սառը մթնոլորտը։ Ինձ համար դա սառն է։ Սառը ասելով, նկատի ունեմ երեք, չորս կամ հինգ հազար աստիճան։ Ինֆրակարմիր աստղիագիտությամբ զբաղվող իմ գործընկերները մինուս 200 Կելվինն են անվանում սառը։ Սակայն ինչպես գիտեք, ամեն ինչ հարաբերական է։ Դե ինձ համար 5000 աստիճանը բավականին սառը։ (Ծիծաղ)
This is the spectrum of the Sun -- 24,000 spectral lines, and about 15 percent of these lines is not yet identified. It is amazing. So we are in the 21st century, and we still cannot properly understand the spectrum of the sun. Sometimes we have to deal with just one tiny, weak spectral line to measure the composition of that chemical element in the atmosphere. For instance, you see the spectral line of the gold is the only spectral line in the spectrum of the Sun. And we use this weak feature to measure the composition of gold in the atmosphere of the Sun.
Սա Արևի սպեկտրն է։ 24 հազար սպեկտրալ գծեր, և այս գծերի մոտ 15 տոկոսը դեռևս ճանաչված չէ։ Դա զարմանալի է։ Լինելով 21-րդ դարում, մենք դեռևս չենք կարողանում նորմալ հասկանալ արևի սպեկտրը։ Երբեմն մենք պետք է հիմնվենք միայն մեկ փոքր, թույլ սպեկտրալ գծի վրա, մթնոլորտում որոշակի քիմիական տարրի բաղադրությունը չափելու համար։ Օրինակ, տեսնում եք ոսկու սպեկտրալ գիծը այն միակ սպեկտրալ գիծն է Արեգակի սպեկտրում: Եվ այս թույլ առանձնահատկությունն օգտագործելով մենք չափում ենք Արևի մթնոլորտում ոսկու բաղադրությունը։
And now this is a work in progress. We have been dealing with a similarly very weak feature, which belongs to osmium. It's a heavy element produced in thermonuclear explosions of supernovae. It's the only place where you can produce, actually, osmium. Just comparing the composition of osmium in one of the planet host stars, we want to understand why there is so much of this element. Perhaps we even think that maybe supernova explosions trigger formations of planets and stars. It can be an indication.
Այժմ սա ընթացիկ աշխատանք է Մենք արդեն գործ ունեցել ենք նման թույլ առանձնահատկության հետ, որը պատկանում է օսմիումին։ Դա մի ծանր տարր է, որը ստեղծվում է գերնոր աստղերի ջերմամիջուկային պայթյուններում։ Դա միակ տեղն է, որտեղ օսմիում է արտադրվում: Համեմատելով օսմիումի բաղադրությունը մոլորակներ ունեցող աստղերի հետ, մենք փորձում ենք հասկանալ, թե ինչու է այնտեղ այդ տարրից այդքան շատ պարունակվում։ Թերևս, մենք նույնիսկ մտածում ենք, որ գուցե գերնոր աստղերի պայթյունները մոլորակների և աստղերի ձևավորման խթան են հանդիսանում: Դա կարող է այդպիսի նշան լինել։
The other day, my colleague from Berkeley, Gibor Basri, emailed me a very interesting spectrum, asking me, "Can you have a look at this?" And I couldn't sleep, next two weeks, when I saw the huge amount of oxygen and other elements in the spectrum of the stars. I knew that there is nothing like that observed in the galaxy. It was incredible. The only conclusion we could make from this is clear evidence that there was a supernova explosion in this system, which polluted the atmosphere of this star. And later a black hole was formed in a binary system, which is still there with a mass of about five solar masses. This was considered as first evidence that actually black holes come from supernovae explosions.
Վերջերս Բերկլիի համալսարանից իմ գործընկերը, Գիբոր Բասրին ինձ ուղարկեց մի շատ հետաքրքիր սպեկտր և ասաց` «Կդիտե՞ք սա»։ Հաջորդող երկու շաբաթների ընթացքում ես չէի կարողանում քնել, երբ տեսա թթվածնի և այլ տարրերի այն ահռելի քանակը, որոնք երևում էին աստղերի սպեկտրում։ Ես գիտեի, որ նման ոչինչ չի դիտարկվում գալակտիկայում։ Դա անհավատալի էր: Միակ հետևությունը որ կարողացանք անել դրանից որ դա պարզ վկայությունն էր նրա, որ այս համակարգում մի գերնոր պայթյուն էր տեղի ունեցել, ինչը «կեղտոտել» էր այս աստղի մթնոլորտը։ Հետագայում կազմավորվել էր սև անցք կրկնակի համակարգում, որը դեռևս կա և որի զանգվածը մոտ հինգ արեգակնային զանգվածների չափ է։ Սա համարվեց առաջին ապացույցը, որ սև անցքերն իրականում առաջանում են գերնորերի պայթյուններից։
My colleagues, comparing composition of chemical elements in different galactic stars, actually discovered alien stars in our galaxy. It's amazing that you can go so far simply studying the chemical composition of stars. They actually said that one of the stars you see in the spectra is an alien. It comes from a different galaxy. There is interaction of galaxies. We know this. And sometimes they just capture stars.
Տարբեր գալակտիկական աստղերի քիմիական տարրերի բաղադրությունը համեմատելով՝ իմ գործընկերները բացահայտեցին մեր գալակտիկայում գտնվող օտար աստղեր։ Ուղղակի զարմանալի է, թե որքան հեռու կարելի է հասնել ընդամենրը աստղերի քիմիական բաղադրությունը ուսումնասիրելով։ Պարզվեց, որ սպեկտրերում երևացող աստղերից մեկըն իրականում օտար է։ Այն ուրիշ գալակտիկայից է եկել։ Գալակտիկաները միմյանց հետ փոխազդում են։ Մենք դա գիտենք։ Երբեմն դրանք ուղղակի կլանում են աստղերը։
You've heard about solar flares. We were very surprised to discover a super flare, a flare which is thousands of millions of times more powerful than those we see in the Sun. In one of the binary stars in our galaxy called FH Leo, we discovered the super flare. And later we went to study the spectral stars to see is there anything strange with these objects. And we found that everything is normal. These stars are normal like the Sun. Age, everything was normal. So this is a mystery. It's one of the mysteries we still have, super flares. And there are six or seven similar cases reported in the literature.
Դուք լսել եք արեգակնային բռնկումների մասին։ Մենք բավականին զարմացել էինք հայտնաբերելով գեր-բռնկումներ, այնպիսի բռնկում, որոնք հազարավոր անգամներ ավելի հզոր են, քան նրանք, որ մենք տեսնում ենք Արևի վրա։ Մեր մոլորակի կրկնակի աստղերից մեկի՝ FH Leo-յի վրա մենք գեր-բռնկում հայտնաբերեցինք։ Հետագայում մենք ուսումնասիրեցինք սպեկտրալ գծերը, որպեսզի տեսնենք, թե արդյոք այդ օբյեկտների հետ ինչ-որ բան այն չէ։ Մենք գտանք, որ ամեն ինչ նորմալ է։ Այս աստղերը Արևի նման նորմալ են։ Տարիքը, ամեն ինչ սովորական էր։ Այսպիսով սա առեղծված է։ Գեր-բռնկումները դեռևս առեղծված են մեզ համար։ Ու գրականության մեջ նշվում է վեց կամ յոթ նման դեպք։
Now to go ahead with this, we really need to understand chemical evolution of the universe. It's very complicated. I don't really want you to try to understand what is here. (Laughter) But it's to show you how complicated is the whole story of the production of chemical elements. You have two channels -- the massive stars and low-mass stars -- producing and recycling matter and chemical elements in the universe. And doing this for 14 billion years, we end up with this picture, which is a very important graph, showing relative abundances of chemical elements in sun-like stars and in the interstellar medium.
Այժմ, շարունակելով, մենք պետք է հասկանանք տիեզերքի քիմիական զարգացումը։ Սա շատ բարդ է։ Ես չեմ ուզում, որպեսզի դուք փորձեք սա հասկանալ։ (Ծիծաղ) Սակայն, որպեսզի ցույց տամ, թե որքան խառն է քիմիական տարրերի արտադրման այս ամբողջ պատմությունը։ Կա երկու ուղի` մեծազանգված և փոքրազանգված աստղերը, որոնք տրեզերքում արտադրում և վերամշակում են նյութեր և քիմիական տարրեր։ Անելով դա 14 միլիարդ տարի շարունակ, մենք ստանում ենք հետևյալ պատկերը։ Ինչը մի շատ կարևոր գրաֆիկ է, այն ցույց է տալիս արեգականման աստղերում և միջաստղային տարածություններում քիմիական տարրերի առատությունը։
So which means that it's really impossible to find an object where you find about 10 times more sulfur than silicon, five times more calcium than oxygen. It's just impossible. And if you find one, I will say that this is something related to SETI, because naturally you can't do it. Doppler Effect is something very important from fundamental physics. And this is related to the change of the frequency of a moving source. The Doppler Effect is used to discover extrasolar planets.
Սա նշանակում է, որ իսկապես անհնար է գտնել մի օբյեկտ, որում 10 անգամ ավելի շատ ծծումբ լինի քան սիլիցիում, հինգ անգամ ավելի շատ կալցիում քան թթվածին: Դա ուղղակի անհնար է: Եվ եթե գտնեք այդպիսինը՝ ես կասեմ՝ SETI-ի հետ կապված մի բան կա։ Քանի որ դա բնական ճանապարհով հեշտ չէ անել։ Դոպլերի էֆեկտը շատ կարևոր է ֆունդամենտալ ֆիզիկայում։ Այն կապված է շարժվող աղբյուրի հաճախականության փոփոխության հետ։ Դոպլերի էֆեկտն օգտագործում են արտաարեգակնային մոլորակներ գտնելու համար։
The precision which we need to discover a Jupiter-like planet around a sun-like star is something like 28.4 meters per second. And we need nine centimeters per second to detect an Earth-like planet. This can be done with the future spectrographs. I, myself, I'm actually involved in the team which is developing a CODEX, high resolution, future generation spectrograph for the 42 meter E-ELT telescope. And this is going to be an instrument to detect Earth-like planets around sun-like stars. It is an amazing tool called astroseismology where we can detect sound waves in the atmospheres of stars.
Այն ճշգրտությունը, որն անհրաժեշտ է Յուպիտերի նման մոլորակ հայտնաբերելու համար Արևի նման աստղի շուրջը, մոտ 28.4 մետր/վարկյան է: Մեզ հարկավոր է վայրկյանում 9 սանտիմետր, Երկրի պես մոլորակ հայտնաբերելու համար։ Դա հնարավոր կլինի անել ապագա սպեկտրոգրաֆներով։ Ես ինքս հիմա ներգրավված եմ մի թիմում, որը մշակում է CODEX, բարձր թույլատրությամբ ապագա սերնդի սպեկտրոգրաֆ, 42 մետրանոց E-ELT աստղադիտակի համար։ Սա հանդիսանալու է այն գործիքը, որը թույլ կտա հայտնաբերել Երկրանման մոլորակներ արեգակնանման աստղերի շուրջ։ Դա մի հրաշալի գործիք է, որը կոչվում է աստղասեյսմոլոգիա, որի շնորհիվ մենք կարող ենք աստղերի մթնորոլորտում հայտնաբերել ձայնային ալիքներ։
This is the sound of an Alpha Cen. We can detect sound waves in the atmospheres of sun-like stars. Those waves have frequencies in infrasound domain, the sound actually nobody knows, domain. Coming back to the most important question, "Is there anybody out there?" This is closely related to tectonic and volcanic activity of planets. Connection between life and radioactive nuclei is straightforward. No life without tectonic activity, without volcanic activity. And we know very well that geothermal energy is mostly produced by decay of uranium, thorium, and potassium.
Սա Ալֆա Կենտավրի ձայնն է։ Մենք կարող ենք հայտնաբերել արեգականման աստղերի մթնոլորտերի ձայնային ալիքները։ Այդ ալիքներն ունեն հաճախականութուններ ինֆրաձայնի տիրույթում, «ձայներ, որոնց ոչ մեկ չի ճանաչում» տիրույթում: Վերադառնալով ամենակարևոր հարցին, թե «Արդյո՞ք այնտեղ ինչ-որ մեկը կա». սա սերտորեն կապված է մոլորակների տեկտոնական և հրաբխային ակտիվությունների հետ։ Կյանքի և ռադիոակտիվ միջուկների միջև կապը ակնհայտ է։ Չի կարող կյանք լինել առանց տեկտոնական կամ հրաբխային ակտիվության։ Մենք շատ լավ գիտենք, որ գեոջերմային էներգիան առավելապես արտադրվում է ուրանի, թորիումի և կալիումի քայքայումից։
How to measure, if we have planets where the amount of those elements is small, so those planets are tectonically dead, there cannot be life. If there is too much uranium or potassium or thorium, probably, again, there would be no life. Because can you imagine everything boiling? It's too much energy on a planet. Now, we have been measuring abundance of thorium in one of the stars with extrasolar planets. It's exactly the same game. A very tiny feature.
Այն, թե ինչպես չափել, թե արդյոք կան մոլորակներ, որտեղ այս տարրերի պարունակությունը փոքր է, այսպես, այս մոլորակները տեկտոնապես մեռած են, այնտեղ կյանք լինել չի կարող։ Եթե չափից շատ ուրան, կալիում կամ թորիում կա, ապա կրկին, հավանաբար կյանք չի կարող լինել: Քանի որ... կարո՞ղ եք պատկերացնել, որ շուրջն ամեն ինչ եռալիս լինի: Մոլորակի վրա չափից շատ էներգիա կա: Մենք չափում էինք թորիումի ավելցուկը, արտաարեգակնային մոլորակներ ունեցող աստղերից մեկի վրա։ Դա ճիշտ նույն պատմությունն է: Շատ չնչին արտահայտում:
We are actually trying to measure this profile and to detect thorium. It's very tough. It's very tough. And you have to, first you have to convince yourself. Then you have to convince your colleagues. And then you have to convince the whole world that you have actually detected something like this in the atmosphere of an extrasolar planet host star somewhere in 100 parsec away from here. It's really difficult. But if you want to know about a life on extrasolar planets, you have to do this job. Because you have to know how much of radioactive element you have in those systems.
Մենք փորձում ենք չափել այս ուրվագիծը, և հարտնաբերել թորիում։ Դա շատ-շատ բարդ է։ Առաջին հերթին հարկավոր է ինքդ քեզ համոզել, ապա հարկավոր է համոզել գործընկերներին։ Ապա հարկավոր է համոզել ողջ աշխարհին որ արտաարեգակնային մոլորակի մթնոլորտում հայտնաբերել ես այսպիսի մի բան, այստեղից 100 պարսեկ հեռու գտնվող մի ընդունող աստղ։ Շատ դժվար է։ Սակայն, եթե ցանկանում եք իմանալ արտաարեգակնային մոլորակների վրա կյանքի մասին, պետք է սա անեք։ Քանի որ պետք է իմանալ, թե որքան ռադիոակտիվ տարրեր կան, այդ համակարգերում։
The one way to discover about aliens is to tune your radio telescope and listen to the signals. If you receive something interesting, well that's what SETI does actually, what SETI has been doing for many years. I think the most promising way is to go for biomarkers. You can see the spectrum of the Earth, this Earthshine spectrum, and that is a very clear signal. The slope which is coming, which we call a Red Edge, is a detection of vegetated area. It's amazing that we can detect vegetation from a spectrum. Now imagine doing this test for other planets.
Այլմոլորակայիններ հայտնաբերելու միակ ճանապարհը, ռադիոաստղադիտակ տեղադրել ու ազդանշաններ լսելն է։ Եթե որևէ հետաքրքիր բան եք ստանում, հենց այն է, ինչը SETI-ն է անում, այն, ինչը որ SETI-ն անում է շատ տարիներ շարունակ։ Կարծում եմ, ամենախոստումնալից ճանապարհը, բիոնշիչներին հետևելն է: Այստեղ կարող եք տեսնել Երկրի, այս Երկրափայլի սպեկտրը, և սա շատ պարզ ազդանշան է։ Այն թեքությունը, որ գալիս է, և որը մենք անվանում ենք Կարմիր Սահման, հանդիսանում է վեգետացված տարածություն: Զարմանալի է, որ մենք կարող ենք բուսականություն հայտնաբերել սպեկտրի միջոցով։ Այժմ փորձեք կրկնել այս թեստը այլ մոլորակների համար։
Now very recently, very recently, I'm talking about last six, seven, eight months, water, methane, carbon dioxide have been detected in the spectrum of a planet outside the solar system. It's amazing. So this is the power of spectroscopy. You can actually go and detect and study a chemical composition of planets far, far, far from solar system. We have to detect oxygen or ozone to make sure that we have all necessary conditions to have life.
Այժմ, բավականին վերջերս, նկատի ունեմ վերջին վեց, յոթ, ութ ամիսներին, ջուր, մեթան, ածխաթթու գազ են հայտանբերվել մի մոլորակի սպեկտրում, որը գտնվում է արեգակնային համակարգից դուրս։ Սա հրաշալի է։ Սա է սպեկտրասկոպիայի ուժը։ Կարելի է հայտնաբերել և ուսումնասիրել մոլորակների քիմիական բաղադրությունը, արեգակնային համակարգից հեռու, հեռավոր տարածություններում։ Հարկավոր է թթվածին կամ օզոն հայտնաբերել, վստահ լինելու համար, որ առկա են կյանքի համար բոլոր անհրաժեշտ պայմանները։
Cosmic miracles are something which can be related to SETI. Now imagine an object, amazing object, or something which we cannot explain when we just stand up and say, "Look, we give up. Physics doesn't work." So it's something which you can always refer to SETI and say, "Well, somebody must be doing this, somehow."
Տիեզերական հրաշքները կարելի է կապել SETI-ի հետ։ Այժմ պատկերացրեք մի օբյեկտ, հրաշալի օբյեկտ, կամ մի բան, ինչը չենք կարող բացատրել, ուղղակի վեր կենանք ու ասենք. «Վերջ, մենք հանձնվում ենք։ Ֆիզիկան չի աշխատում»։ Դա մի բան է, ինչը միշտ կարելի է վերագրել SETI-ին և ասել. «Դե, ինչ-որ մեկը ինչ-որ կերպ պետք է որ անի սա»։
And with the known physics etc, it's something actually which has been pointed out by Frank Drake, many years ago, and Shklovsky. If you see, in the spectrum of a planet host star, if you see strange chemical elements, it can be a signal from a civilization which is there and they want to signal about it. They want to actually signal their presence through these spectral lines, in the spectrum of a star, in different ways.
Եվ մեզ հայտնի ֆիզիկայի համաձայն, դա մի բան է, որը մատնանշել էր Ֆրենք Դրեյքը, շատ տարիներ առաջ։ Եթե աստղի սպեկտրում տեսնում եք տարօրինակ քիմիական տարրեր՝ դա կարող է մի քաղաքակրթության կողմից ազդանշան լինել, որն այնտեղ է և ցանկանում է դրա մասին հայտնել։ Նրանք հենց ցանկանում են հայտնել իրենց գոյության մասին, այդ սպեկտրալ գծերի միջոցով, աստղի սպեկտրում, տարբեր միջոցներով։
There can be different ways doing this. One is, for instance, technetium is a radioactive element with a decay time of 4.2 million years. If you suddenly observe technetium in a sun-like star, you can be sure that somebody has put this element in the atmosphere, because in a natural way it is impossible to do this. Now we are reviewing the spectra of about 300 stars with extrasolar planets. And we are doing this job since 2000 and it's a very heavy project. We have been working very hard. And we have some interesting cases, candidates, so on, things which we can't really explain. And I hope in the near future we can confirm this.
Տարբեր եղանակներ կան սա անելու համար։ Մեկն օրինակ տեխնիցիումն է, որը ռադիոակտիվ տարր է, մոտ 4.2 միլիոն տարի կիսատրոհման ժամանակով։ Եթե հանկարծ տեխնիցիում դիտարկվի արեգականման աստղի վրա, կարելի է վստահ լինել, որ ինչ-որ մեկն այդ տարրն այնտեղ ստեղծել է, քանզի բնական ճանապարհով դա հնարավոր չէ։ Ներկայումս մենք զննում ենք արտաարեգակնային մոլորակներ ունեցող մոտ 300 աստղերի սպեկտրները։ Մենք դա անում ենք 2000 թ.-ից սկսած և սա շատ ծանրակշիռ նախագիծ է։ Մենք քրտնաջան աշխատանք ենք կատարում։ Մի քանի բավականին հետաքրքիր դեպքեր կան, թեկնածուներ և այլն, այնպիսի բաների, որոնք մենք չենք կարող բացատրել։ Հուսով եմ, որ մոտ ապագայում մենք կկարողանանք հաստատել սա։
So the main question: "Are we alone?" I think it will not come from UFOs. It will not come from radio signals. I think it will come from a spectrum like this. It is the spectrum of a planet like Earth, showing a presence of nitrogen dioxide, as a clear signal of life, and oxygen and ozone. If, one day, and I think it will be within 15 years from now, or 20 years. If we discover a spectrum like this we can be sure that there is life on that planet. In about five years we will discover planets like Earth, around sun-like stars, the same distance as the Earth from the Sun. It will take about five years. And then we will need another 10, 15 years with space projects to get the spectra of Earth-like planets like the one I showed you. And if we see the nitrogen dioxide and oxygen, I think we have the perfect E.T. Thank you very much. (Applause)
Այսպիսով հիմնական հարցը․ «Արդյո՞ք մենք մենակ ենք»։ Կարծում եմ, որ ՉԹՕ-ից չի լինի։ Եվ ոչ էլ ռադիոազդանշաններից կլինի։ Կարծում եմ դա մի այսպիսի սպեկտրից կգա։ Երկրի նման մոլորակի սպեկտրում, ազոտի օքսիդի առկայությունը կյանքի առկայության պարզ ազդանշան է, ինչպես նաև թթվածինը և օզոնը։ Եթե լինի, կարծում եմ դա կլինի սրանից 15 կամ 20 տարի հետո... Եթե մենք այսպիսի մի սպեկտր հայտնաբերենք մենք կարող ենք վստահ լինել, որ այդ մոլորակի վրա կյանք կա։ Մոտ հինգ տարուց մենք կհայտնաբերենք արեգականման աստղերի շուրջը Երկրի նման մոլորակներ, որոնք կգտնվեն նույնպիսի հեռավորության վրա, ինչ Երկիրը և Արևը։ Դա մոտ հինգ տարի կտևի։ Ապա մեզ հարկավոր կլինի ևս 10, 15 տարի տիեզերական նախագծերով որպեսզի ստանանք Երկրի նման մոլորակների այնպիսի սպեկտր, ինչպես ցույց տվեցի։ Եվ եթե մենք ազոտի օքսիդ տեսնենք և թթվածին, կարծում եմ մենք կունենանք մի կատարյալ այլմոլորակային։ Շատ շնորհակալություն: (Ծափահարություններ)