A few weeks ago, somebody tweeted during the midterm elections in the United States that Election Day should be made a holiday. And I retweeted, saying, "Well, you're welcome to come to my country and vote. You'll get the whole week off to allow the military to count it."
Disa javë më parë, dikush postoi një tweet gjatë zgjedhjeve në Shtetet e Bashkuara që Dita e Zgjedhjeve duhet të bëhet festë. Dhe unë ia bëra retweet duke thënë: "Paj, je i mirëseardhur të vish në shtetin tim dhe të votosh. Do ta kesh tërë javën të lirë që ushtria t'i numërojë votat."
I come from Togo, by the way. It is a beautiful country located in West Africa. There are some cool, interesting facts about my country. Togo has been ruled by the same family for 51 years, making us the oldest autocracy in Africa. That's a record. We have a second-coolest record: we have been ranked three times as the unhappiest country on earth. You are all invited.
Unë jam nga Togo, meqë ra fjala. Eshtë një shtet i bukur në Afrikën Perëndimore. Ka disa fakte interesante rreth shtetit tim. Togo udhëhiqet nga e njëjta familje për 51 vjet, që na bën autokracinë më të vjetër në Afrikë. Eshtë rekord. Dhe e kemi rekordin e dytë më të mirë: ne jemi rankuar tre herë si vendi më i palumtur në botë. Të gjithë jeni të ftuar.
(Laughter)
(Të qeshura)
So just to let you know, it's not very cool to live under an autocracy. But the interesting thing is that I have met, throughout the course of my activism, so many people from different countries, and when I tell them about Togo, their reaction is always, "How can you guys allow the same people to terrorize you for 51 years? You know, like, you Togolese, you must be very patient." That's their diplomatic way of saying "stupid."
Kështu që vetëm ta dini, nuk është bukur të jetohet nën autokraci. Por gjëja interesante është që kam takuar, gjatë aktivizmit tim, kaq shumë njerëz prej vendeve të ndryshme, dhe kur i tregoj për Togon, reagimi i tyre gjithnjë është, "Si mund t'i lejoni ju njerëzit e njëjtë t'ju terrorizojnë 51 vite? E di, disi, ju togolezët, duhet të jeni shumë të durueshëm." Ajo është mënyra e tyre diplomatike për të thënë "budallenj".
(Laughter)
(Të qeshura)
And when you live in a free country, there's this tendency of assuming that those who are oppressed tolerate their oppression or are comfortable with it, and democracy is projected as a progressive form of governance in such a way that those people who don't live under democratic countries are seen as people who are not intellectually or maybe morally as advanced as others.
Dhe kur jeton në një shtet të lirë, është tendenca të besosh që ata që janë të shtypur e tolerojnë shtypjen e tyre ose ndihen rehat me të, dhe demokracia është projektuar si formë progresive e qeverisjes në mënyrë të tillë që ata njerëz që nuk jetojnë në vende demokratike shihen sikur njerëz që, intelektualisht ose ndoshta moralisht, nuk janë aq të përparuar sa tjerët.
But it's not the case. The reason why people have that perception has to do with the way stories are covered about dictatorships. In the course of my activism, I have had to interview with so many news outlets out there, and usually it would always start with, "What got you started? What inspired you?" And I reply, "I wasn't inspired. I was triggered." And it goes on. "Well, what triggered you?" And I go on about how my father was arrested when I was 13, and tortured, all the history ... I don't want to get into details now, because you'll start sleeping. But the thing is, at the end of the day, what interests them the most is: How was he tortured? For how many days? How many people died? They are interested in the abuse, in the killing, because they believe that will gain attention and sympathy. But in reality, it serves the purpose of the dictator. It helps them advertise their cruelty.
Por kjo nuk është çështja. Arsyeja pse njerëzit e kanë atë mendim ka të bëjë me lajmet që bëhen rreth diktaturës. Gjatë aktivizmit tim, më është dashur të bëj plote intervista me portale të lajmeve, dhe zakonisht do të fillonin me: "Cfarë të shtyu të fillosh? Cfarë të inspiroi?" Dhe unë përgjigjem: "Nuk isha e inspiruar. Isha e ndezur." Dhe vazhdon. "Paj, cfarë të ndezi?" Dhe unë vazhdoj të tregoj si babai im u arrestua kur isha 13 vjeç e u torturua, tërë historine... Nuk dua të hyj në detaje tani, sepse do ju zërë gjumi. Por qëliimi është që, në fund të ditës, çfarë i intereson më së shumti është: Si e kanë torturuar? Sa ditë? Sa njerëz vdiqën? Ata janë të interesuar në abuzimet, në vrasjet, sepse ata besojnë që ajo do të fitojë vëmendje dhe keqardhje. Por në të vërtetë, kjo i shërben qëllimit të diktatorit. I ndihmon ta reklamojnë dhunën e tyre.
In 2011, I cofounded a movement I call "Faure Must Go," because Faure is the first name of our president. Togo is a French-speaking country, by the way, but I chose English because I had my issues with France as well. But then --
Në 2011, unë bashkë-themelova lëvizjen që e quaj "Faure duhet të shkojë," sepse Faure është emri i presidentit tonë. Togo është shtet frëngjisht-folës, meqë ra fjala, por unë zgjodha anglishtën sepse kisha problemet e mia me Francën poashtu. Por atëherë --
(Laughter)
(Të qeshura)
But then, when I started Faure Must Go, I made a video, and I came on camera, and I said, "Well, Faure Gnassingbé, I give you 60 days to resign as president, because if you don't, we the youth in Togo will organize and we will bring you down, because you have killed over 500 of our countrymen to seize power when your father died. We have not chosen you. You are an imposter, and we will remove you." But I was the only known face of the movement. Why? Because I was the only stupid one.
Por atëherë, kur e nisa Faure Duhet Të Shkojë, unë bëra një video, dola para kamerës, dhe thashë, "Mirë, Faure Gnassingbé, të jap 60 ditë të tërhiqesh nga presidenca, sepse nëse nuk e bën, ne, rinia e Togos, do të organizohemi dhe do të të hedhim poshtë, sepse ti ke vrarë mbi 500 bashkështetas tanë ta mbashë fuqinë pasi ati yt vdiq. Ne nuk të kemi zgjedhur. Ti je mashtrues dhe ne do të të largojmë." Por unë isha e vetmja fytyrë e njohur e lëvizjes. Pse? Sepse unë isha e vetmja e marrë.
(Laughter)
(Të qeshura)
And the backlashes followed. My family started receiving threats. My siblings called me one morning. They said, "You know what? When they come here to kill you, we don't want to die with you, so move out." So yes, I moved out. And I'm so angry at them, so I haven't talked to them in five years.
Dhe reagimi filloi. Familja ime filloi të merrte kërcënime. Vëllezërit dhe motrat e mia më thirrën një mëngjes. Thanë, "A di cka? Kur vijnë këtu të të vrasin, ne nuk duam të vdesim me ty, kështu që largohu." Kështu që unë u largova. Dhe po, jam e zemëruar me ta, dhe nuk i kam folur prej 5 vjetësh.
Anyway, moving forward ... For the past nine years, I have been working with countries to raise awareness of Togo, to help the people of Togo overcome their fear so they, too, can come and say they want change. I have received a lot of persecution that I cannot disclose, a lot of threats, a lot of abuse, psychologically. But I don't like talking about them, because I know that my job as an activist is to mobilize, is to organize, is to help every single Togolese citizen understand that, as citizens, we hold the power, we are the boss and we decide. And the punishment that the dictators are using to intimidate them must not prevent us from getting what we want. That is why I said it is very important to cover the stories of activists in the way that it helps mobilize people, not in the way that it helps deter their action and force even more their subjugation to the oppressive system.
Nejse, vazhdojmë... Gjatë nëntë viteve të fundit, unë kam punuar me shtete qe ta rris vetëdijen për Togon, t'i ndihmoj njërëzit e Togot ta tejkalojnë frikën e tyre që ata gjithashtu të dalin e të thonë që duan ndryshim. Unë jam persekutuar e keqtrajtuar shumë që nuk mund ta tregoj, shumë kërcënime, shumë abuzime, psikologjisht. Por mua nuk më pëlqen të flas për to, sepse e di që puna ime si aktiviste është të mobilizoj, të organizoj, ta ndihmoj cdonjërin qytetar togolas të kuptojë që, si qytetarë, ne kemi fuqinë, ne jemi shefi dhe ne vendosim. Dhe ndëshkimet që diktatorët përdorin për të na frikësuar nuk duhet të na ndalin për të arritur atë që duam. Për këtë arsye thashë që është e rëndësishme të trajtohen ngjarjet e aktivistëve në mënyrë që ta ndihmojë mobilizimin e njerëzve, jo në mënyrë që ndihmon frenimin e veprimit të tyre dhe t'i shtyjë më thellë drejt nënshtrimit ndaj sistemit shtypës.
During these years that I've been an activist, there are days that I felt like quitting because I couldn't take it. Well then, what kept me going? The one thing that kept me going: I remember the story of my grandfather, and how he used to walk 465 miles from his village to the city, just to protest for independence. Then I remember the sacrifice of my father, who was tortured so many times for daring to protest against the regime. Back in the '70s, they would write pamphlets to raise awareness on the dictatorship, and because they couldn't afford to make copies, they would reproduce the same pamphlet 500 times each and distribute them. It got to a point where the military knew their handwriting, so as soon as they stumbled upon one, they'd go and get them. But I look at that and I'm like, you know, today you have a blog. I don't have to copy the same thing 500 times. I blog and thousands of people read it. By the way, in Togo, they like calling me the WhatsApp girl, because I am always on WhatsApp attacking the government.
Gjatë këtyre viteve që unë kam qenë aktiviste, ka pasur ditë kur kam dashur të dorëzohem sepse nuk mund të duroja më. Po atëherë, cfarë më mbante? Gjëja e vetme që më mbante ishte: më kujtohej ngjarja e gjyshit tim, dhe si ai ecte 748 km nga fshati i tij në qytet, vetëm të protestojë për pavarësi. Pastaj më kujtohet sakrifica e babait tim, që është torturuar aq herë për shkak të guximit të protestojë kundër regjimit. Në vitet 70të, ata shkruanin pamflete të zgjonin vetëdijen mbi diktaturën, dhe sepse nuk ishin në gjendje financiare të bënin kopje, ato do të riprodhonin pamfletat e njëjta 500 herë secilën dhe i shpërndanin. Erdhi deri në atë pikë që ushtria ia dinte shkrimin, kështu që sa herë i binte ndonjëra në dorë, shkonin dhe i merrnin. Por mua më kujtohet ajo dhe, e di, sot ka blogje. S'kam nevojë ta kopjoj të njëjtën gjë 500 herë. Unë blogoj dhe mijëra njerëz e lexojnë. Meqë ra fjala, në Togo, ata më quajnë vajza e WhatsApp-it, sepse gjithmonë jam në WhatsApp duke e sulmuar qeverinë.
(Laughter)
(Të qeshura)
So it's much easier. When I'm angry at the government, I just make an angry note, and I send it out and thousands of people share it. I'm rarely this composed. I'm always angry, by the way.
Kështu që është shumë më e lehtë. Kur jam e zemëruar me qeverinë, unë thjesht e bëj një njoftim të zemëruar, dhe e dërgoj dhe mijëra njerëz e lexojnë. Rrallë jam kaq e përmbajtur. Gjithmonë jam e zemëruar, meqë ra fjala.
(Laughter)
(Të qeshura)
(Applause)
(Duartrokitje)
So I was talking about the necessity to showcase our stories, because when I think about the sacrifices that were made for us, it helped me keep going. One of the very first actions of our Faure Must Go movement was to come up with a petition, asking citizens to sign so that we can demand new elections, as the constitution allows. People were scared to put their names because, they said, they don't want to get in trouble. Even in the diaspora, people were scared. They were like, "We have family at home."
Doja të flisja rreth domosdoshmërisë që të tregohen ngjarjet tona, sepse kur mendoj për sakrificat që janë bërë për ne, më ndihmon të vazhdoj. Njëri prej veprimeve të para të lëvizjes tonë Faure Duhet Të Shkojë ishte të nisim një peticion. I kërkuam qytetarëve ta nënshkruajnë që të mund të kërkojmë zgjedhje, si lejon kushtetuta. Njerëzit frikësoheshin ta vendosnin emrin e tyre sepse, ata thanë, nuk donin t'i bënin vetës probleme. Edhe në diasporë njerëzit ishin të frikësuar. Ata thoshin, "Ne kemi familje në shtëpi."
But there was this woman who was in her 60s. When she heard about it, she took the petition, and she went home, and by herself she collected over 1,000 [signatures]. That inspired me so much, and I was like, if a 60-year-old that has nothing more to gain in this regime can do this for us, the young ones, then why should I quit? It is the stories of resistance, the stories of defiance, the stories of resilience, that inspire people to get involved, not the stories of abuse and killings and hurt, because as humans, it's only natural for us to be scared.
Por ishte një grua në të 60-tat. Kur dëgjoi për të, ajo mori peticionin, shkoi shtëpi më shtëpi, dhe vet mblodhi mbi 1,000 nënshkrime. Ajo më inspiroi aq shumë dhe thashë, nëse një 60 vjecare që s'ka asgjë më për të përfituar nga ky regjim mund ta bëjë këtë për ne të rinjtë, atëherë pse duhet të dorëzohem unë? Jane ngjarjet e rezistences, ngjarjet e kundërshtimeve, ngjarjet e ripërtëritjes, që inspirojnë njerëzit të përfshihen, jo ngjarjet e abuzimit dhe vrasjeve dhe dhimbjes, sepse si njerëz, është natyrale që të frikësohemi.
I would like to share with you a few characteristics of dictatorships so that you can assess your own country and see if you are also at risk of joining us.
Do të doja të ndaja me ju disa karakteristika të diktatures që të mund ta vlerësoni shtetin tuaj dhe të shihni mos jeni në rrezik të na bashkangjiteni.
(Laughter and cheers)
(Të qeshura)
(Applause)
(Duartrokitje)
Number one thing to look at: concentration of power. Is the power in your country concentrated in the hands of a few, an elite? It can be a political elite, ideological elite. And you have a strongman, because we always have one guy who is presented as the messiah who will save us from the world.
Gjëja e pare që duhet shikuar: koncentrimi i pushtetit. A është fuqia e shtetit tuaj e përqëndruar në duart e disave, një elite? Mund të jetë elite politike, elite ideologjike. Dhe ju keni një njeri të fortë, sepse ne gjithmone kemi një njeri që prezantohet dikur profet që do të na shpëtoje nga kjo botë.
The second point is propaganda. Dictators feed on propaganda. They like giving the impression that they are the saviors, and without them, the country will fall apart. And they are always fighting some foreign forces, you know? The Christians, the Jewish, the Muslims, the voodoo priests are coming for you. The Communists, when they get here, we'll all be broke. These kinds of things. And our president, in particular, he fights pirates.
Pika e dytë është propaganda. Diktatorët ushqehen me propagandë. Atyre u pëlqen të japin përshtypjen që ata janë shpëtimtare, dhe pa ata shteti do të bjerë poshtë. Dhe ata luftojnë gjithmonë forca të jashtme, e di? Të krishteret, hebrenjtë, muslimanët, priftërinjtë vudu që do vijnë për ty. Komunistët, kur të vijnë këtu, të gjithë do jemi trokë. Këto lloj gjërash. Dhe presidenti ynë, në vecanti, ai lufton piratët.
(Laughter)
(Të qeshura)
I am very serious. Last year, he bought a boat that's 13 million dollars to fight pirates, and 60 percent of our people are starving. So they are always protecting us from some foreign forces.
Jam shume serioze. Vitin e kaluar, ai bleu një anije që vlen 13 milion dollare për t'i luftuar piratet, dhe 60 përqind e njerëzve tanë vdesin urie. Kështu që ata gjithmone na mbrojne ne nga ndonjë forcë e jashtme.
And this leads to point three: militarization. Dictators survive by instigating fear, and they use the military to suppress dissident voices, even though they try to give the impression that the military is to protect the nation. And they suppress institutions and destroy them so that they don't have to be held accountable. So do you have a heavily militarized country?
Dhe kjo na qon tek pika e tretë: militarizimi. Diktatorët mbijetojnë duke ngjallur frikë, dhe përdorin ushtrinë për të mposhtur zërat disidente, edhe pse ata mundohen ta japin përshtypjen që ushtria shërben për të mbrojtur popullin. Dhe ata shtypin institucionet dhe i shkatërrojnë që të mos marrin përgjegjësinë. A ke shtet të armatosur fort?
And this leads to point four, what I call human cruelty. You know when we talk about animals, we say animal cruelty when animals are abused, because there's no charter acknowledged by the UN saying animal rights charter. Point one: all animals are created equal. So you don't have that. So whenever animals are abused, we say animal cruelty. But when it comes to humans, we say human rights abuses, because we assume that all humans have rights. But some of us are actually still fighting for our right to have rights. So in that condition, I don't talk about human rights abuse or violation.
Që na con tek pika katër, cka unë e quaj dhunë njerëzore. E di kur flasim për kafshët, themi dhunë ndaj kafshëve, kur kafshët abuzohen, sepse nuk ka kartë të njohur nga UN të quajtur Të drejtat e kafshëve. Pika nje: të gjitha kafshët janë krijuar të barabarta. Nuk e ke ate. Kështu që sa here abuzohen kafshët, ne themi dhunë ndaj kafshëve. Por kur vjen puna te njerëzit, ne themi abuzim i të drejtave njerëzore, sepse ne supozojmë që të gjithë njerëzit kanë të drejta. Por disa prej nesh ende luftojmë për të drejtën tonë për të pasur të drejta. Në këto kushte, unë nuk flas për abuzimin e te drejtave njerëzore, apo shkeljen e tyre.
When you live in a country and you have an issue with the president and the worst thing that can happen is he bans you from the presidency, you are lucky. When you come to my country and have an issue with the president, you just run, disappear; you vanish from the universe, because they can still find you in Turkey. So people like myself, we don't get to live in Togo anymore. And people like myself, we don't get to live in the same place for more than a month, because we don't want to be traced. The way they abuse people, the type of cruelty that happens in all impunity under dictatorships are beyond human imagination. The stories of some of the activists that were killed, their bodies dumped in the sea, that were tortured to the point where they lost their hearing or their sight -- those stories still haunt me. And sometimes, as an activist, I am less concerned about dying than how it will happen. Sometimes I just sit down and I imagine all scenarios. What are they going to do? Are they going to cut my ears first? Or are they going to cut my tongue because I'm always insulting them? It sounds cruel, but it is the reality. We live in a very cruel world. Dictators are cruel monsters, and I am not saying it to be nice.
Kur jeton në një shtet dhe ke problem me presidentin dhe gjëja më e keqe që mund të ndodhë është që ai t'ju ndalojë presidencën, ti je me fat. Kur ti vjen në shtetin tim dhe ke problem me presidentin, duhet të vraposh, zhdukesh; largohesh nga gjithësia, sepse ata ende mund të të gjejnë edhe në Turqi. Kështu që njerëzit si unë, nuk mund të jetojnë në Togo më. Dhe njerëzit si unë, ne nuk mund të jetojmë në të njejtin vend me shumë se një muaj, sepse nuk duam të na gjejnë. Mënyra sesi abuzojnë njerëzit, lloji i dhunës që ndodh në të githa shkeljet nën diktaturë janë përtej imagjinatës njerëzore. Ngjarjet e disa aktivistëve që jane vrarë, trupat e tyre të hedhur në det, që ishin torturuar, deri në atë pikë që humbën shikimin apo dëgjimin -- ato ngjarje ende më percjellin. Dhe ndonjëherë, si aktiviste, jam më pak e brengosur rreth vdekjes, sesa si do të ndodhë. Ndonjëherë ulem dhe i mendoj të gjithë skenarët e mundshëm. Cfarë do të bëjne ata? A do të m'i presin veshët së pari? Ose do të ma presin gjuhën sepse gjithmonë i ofendoj? Tingëllon e ashpër, por është realiteti. Jetojmë në një botë të dhunshme. Diktatorët janë perbindësha te dhunshëm, dhe nuk po e them të tingëllojë mirë.
So yes, that is the final characteristic. The list goes on, but that's the final thing that I want to share about autocracies, so that you look at your country and see if there are risks there. It is important that you acknowledge the gains of freedom that you have today, because some people had to give their lives for you to have it. So don't take this for granted. But then at the same time, you also need to know that no country is actually destined to be oppressed, while at the same time, no country or no people are immune to oppression and dictatorship.
Dhe po, kjo është karakteristika e fundit. Lista vazhdon, por kjo është gjëja e fundit që dua të ndaj rreth autokracive, që ta shikoni shtetin tuaj dhe të shihni a ka rreziqe aty. Eshtë e rëndësishme t'i vëreni përparësitë e lirisë që keni sot, sepse disa njerëz e kanë dhënë jetën që ju ta keni. Mos e merrni si të sigurtë. Por në te njëjtën kohë, gjithashtu duhet të dini që asnjë shtet nuk është i destinuar të jetë i shtypur, kur gjatë të njëjtës kohë, asnje shtet nuk eshte imun ndaj shtypjes dhe diktaturës.
Thank you.
Ju falemnderit.
(Applause)
(Duartrokitje)