Ráda bych se s vámi podělila o právní případ, na kterém jsem pracovala. Týkal se muže jménem Steve Titus.
I'd like to tell you about a legal case that I worked on involving a man named Steve Titus.
Byl ředitelem restaurace. Bylo mu 31 let, žil v Seattlu ve státě Washington, byl zasnouben s Gretchen, kterou si chtěl vzít, byla láskou jeho života. A jedné noci si tento pár vyšel na romantickou večeři do restaurace. Byli zrovna na cestě zpět domů, když je zastavil policista. Víte, Titův automobil byl podobný vozu, který dříve té noci řídil muž, který znásilnil stopařku, a Titus byl tomuto násilníkovi trochu podobný. Takže si ho policie vyfotila a snímek zařadila do výběru fotografií, které byly později ukázány oběti, a ta označila Titovu fotografii. Řekla: „Tento je mu nejpodobnější." Policie a státní zastupitel pokračovali v soudním procesu, a když byl Steve Titus souzen za znásilnění, oběť se dostavila k výslechu a pravila, „Jsem si jistá, že on je tím mužem." A Titus byl odsouzen. Prohlašoval, že je nevinný, jeho rodina křičela na porotu, snoubenka se v pláči zhroutila k zemi, a Titus byl odveden do vězení.
Titus was a restaurant manager. He was 31 years old, he lived in Seattle, Washington, he was engaged to Gretchen, about to be married, she was the love of his life. And one night, the couple went out for a romantic restaurant meal. They were on their way home, and they were pulled over by a police officer. You see, Titus' car sort of resembled a car that was driven earlier in the evening by a man who raped a female hitchhiker, and Titus kind of resembled that rapist. So the police took a picture of Titus, they put it in a photo lineup, they later showed it to the victim, and she pointed to Titus' photo. She said, "That one's the closest." The police and the prosecution proceeded with a trial, and when Steve Titus was put on trial for rape, the rape victim got on the stand and said, "I'm absolutely positive that's the man." And Titus was convicted. He proclaimed his innocence, his family screamed at the jury, his fiancée collapsed on the floor sobbing, and Titus is taken away to jail.
Takže, co byste v tuto chvíli udělali? Co byste si počali? Titus kompletně ztratil víru v soudní systém, a potom dostal nápad. Povolal místní noviny, a stal se předmětem zájmu investigativního reportéra, který našel pravého viníka, muže, který se nakonec k tomuto znásilnění přiznal, muže, který byl pravděpodobným viníkem dalších 50 znásilnění v daném regionu. A když byly tyto informace předány soudci, ten Tita osvobodil.
So what would you do at this point? What would you do? Well, Titus lost complete faith in the legal system, and yet he got an idea. He called up the local newspaper, he got the interest of an investigative journalist, and that journalist actually found the real rapist, a man who ultimately confessed to this rape, a man who was thought to have committed 50 rapes in that area, and when this information was given to the judge, the judge set Titus free.
A tohle je bod, ve kterém měl tento případ skončit. Mělo by být po všem. Titus by měl o tomhle všem přemýšlet jako o hrozném roce, roce, ve kterém byl obviněn a souzen, ale který už skončil.
And really, that's where this case should have ended. It should have been over. Titus should have thought of this as a horrible year, a year of accusation and trial, but over.
Nedopadlo to tak. Titus byl těžce zahořklý. Ztratil práci. Nedovedl ji získat zpět. Ztratil snoubenku. Nemohl se smířit s přetrvávajícím hněvem. Přišel o všechny své úspory, rozhodl se soudit a podal žalobu proti policii a všem, kteří podle něj byli zodpovědní za jeho utrpení.
It didn't end that way. Titus was so bitter. He'd lost his job. He couldn't get it back. He lost his fiancée. She couldn't put up with his persistent anger. He lost his entire savings, and so he decided to file a lawsuit against the police and others whom he felt were responsible for his suffering.
A tohle je chvíle, kdy jsem na tomto případu začala vážně pracovat, snažila jsem se přijít na to, jak oběť znásilnění přešla ze stavu: „Tento je mu nejpodobnější" do stavu: „Jsem si naprosto jista, že on je tím mužem."
And that's when I really started working on this case, trying to figure out how did that victim go from "That one's the closest" to "I'm absolutely positive that's the guy."
Titus byl tímto občanskoprávním sporem zcela pohlcen. Strávil všechen svůj bdělý čas tím, že o něm přemýšlel, a pár dní před samotným stáním, se ráno probudil v ohromných bolestech, a zemřel na srdeční zástavu v důsledku stresu. Bylo mu 35 let.
Well, Titus was consumed with his civil case. He spent every waking moment thinking about it, and just days before he was to have his day in court, he woke up in the morning, doubled over in pain, and died of a stress-related heart attack. He was 35 years old.
Tak jsem byla požádána, abych pracovala na jeho případu, protože jsem vědec v oboru psychologie. A studuji paměť. Studuji paměť už desítky let. A když potkám někoho v letadle -- toto se stalo na cestě přes Skotsko -- když potkám někoho v letadle, a navzájem si položíme otázku: „Co děláš za práci?" na kterou odpovím: „Studuji paměť," obvykle se mi svěřují, jak obtížné pro ně je zapamatovat si jména nebo že mají příbuzného, který má Alzheimerovu chorobu nebo podobné problémy s pamětí, musím je v tom zastavit. Nestuduji, kdy lidé zapomínají. Studuji pravý opak. Totiž, kdy si zapamatují, kdy si zapamatují věci, které se nestaly nebo si pamatují věci jinak, než se opravdu staly. Studuji falešné vzpomínky.
So I was asked to work on Titus' case because I'm a psychological scientist. I study memory. I've studied memory for decades. And if I meet somebody on an airplane -- this happened on the way over to Scotland -- if I meet somebody on an airplane, and we ask each other, "What do you do? What do you do?" and I say "I study memory," they usually want to tell me how they have trouble remembering names, or they've got a relative who's got Alzheimer's or some kind of memory problem, but I have to tell them I don't study when people forget. I study the opposite: when they remember, when they remember things that didn't happen or remember things that were different from the way they really were. I study false memories.
Bohužel, Steve Titus není jedinou osobou která byla obviněna na základě něčí chybné paměti. V jednom americkém projektu byly shromážděny informace o 300 nevinných lidech, 300 obžalovaných, kteří byli odsouzeni za činy, jež nespáchali. Strávili 10, 20, 30 let ve vězení za tyto činy a nyní testy DNA prokázaly, že jsou opravdu nevinní. A když byly tyto případy přezkoumány, tři čtvrtě z nich byly způsobeny klamnou pamětí očitých svědků.
Unhappily, Steve Titus is not the only person to be convicted based on somebody's false memory. In one project in the United States, information has been gathered on 300 innocent people, 300 defendants who were convicted of crimes they didn't do. They spent 10, 20, 30 years in prison for these crimes, and now DNA testing has proven that they are actually innocent. And when those cases have been analyzed, three quarters of them are due to faulty memory, faulty eyewitness memory.
Inu, proč? Stejně jako porotci, kteří odsoudili tyto nevinné lidi, a porotci, kteří odsoudili Tita, hodně lidi věří, že paměť funguje jako nahrávací zařízení. Prostě nahrajete informaci, potom ji vyvoláte z paměti a znovu přehrajete, pokud chcete odpovědět na otázku nebo identifikovat obrázek. Ale desítky let práce v psychologii prokázaly, že tak to prostě není. Naše vzpomínky jsou konstruktivní. Jsou rekonstruktivní. Paměť pracuje spíše trochu jako stránka Wikipedie: Můžete ji změnit, stejně tak ji mohou změnit i jiní lidé. Prvně jsem začala zkoumat tento proces konstruktivní paměti v 70. letech. Prováděla jsem experimenty, kdy jsme lidem ukazovali simulované zločiny a nehody, a ptali jsme se jich, co si zapamatovali. V jedné studii, jsme lidem ukázali simulovanou nehodu a položili jsme jim otázku: Jakou rychlostí se auta pohybovala, když se srazila. A jiných lidí jsme se zeptali: Jakou rychlostí se auta pohybovala, když do sebe třískla? A když jsme se ptali „třískající" otázkou, svědci nám vypověděli, že vozidla jela rychleji, a navíc, tato otázka způsobila, že lidé nám častěji říkali, že viděli na scéně nehody rozbité sklo, i když tam vůbec žádné rozbité sklo nebylo. V jiné studii jsme ukázali simulovanou nehodu, kde automobil projel skrze křižovatku se značkou STOP, a když jsme položili otázku, ve které jsme o této značce mluvili jako o značce „Dej přednost v jízdě", spousta svědků nám řekla, že si pamatují tuto druhou značku na křižovatce, namísto značky STOP.
Well, why? Like the jurors who convicted those innocent people and the jurors who convicted Titus, many people believe that memory works like a recording device. You just record the information, then you call it up and play it back when you want to answer questions or identify images. But decades of work in psychology has shown that this just isn't true. Our memories are constructive. They're reconstructive. Memory works a little bit more like a Wikipedia page: You can go in there and change it, but so can other people. I first started studying this constructive memory process in the 1970s. I did my experiments that involved showing people simulated crimes and accidents and asking them questions about what they remember. In one study, we showed people a simulated accident and we asked people, how fast were the cars going when they hit each other? And we asked other people, how fast were the cars going when they smashed into each other? And if we asked the leading "smashed" question, the witnesses told us the cars were going faster, and moreover, that leading "smashed" question caused people to be more likely to tell us that they saw broken glass in the accident scene when there wasn't any broken glass at all. In another study, we showed a simulated accident where a car went through an intersection with a stop sign, and if we asked a question that insinuated it was a yield sign, many witnesses told us they remember seeing a yield sign at the intersection, not a stop sign.
Můžete si říkat, víte, tohle jsou jenom sehrané události, nejsou nijak zvláště stresující. Udělali by stejnou chybu v opravdu stresující události? Ve studii, kterou jsme publikovali teprve před pár měsíci, jsme tuto otázku zodpověděli, protože co bylo opravdu neobvyklé na této studii, bylo to, že jsme se rozhodli připravit lidem velmi stresující zážitek. Předmětem této studie byli američtí vojáci, kteří procházeli otřesným tréninkovým cvičením, aby se naučili, jaké to pro ně bude, když budou chyceni jako váleční zajatci. A součástí tohoto cvičení byl i agresivní výslech těchto vojáků, nepřátelsky, tělesně hrubě, po dobu 30 minut, a vojáci se později snažili identifikovat osobu, která prováděla výslech. A když jsme jim vnutili informaci, která vedla k jiné osobě, spousta z nich špatně označila svého vyšetřovatele, často identifikovali někoho, kdo se ani vzdáleně nepodobal pravému vyšetřovateli.
And you might be thinking, well, you know, these are filmed events, they are not particularly stressful. Would the same kind of mistakes be made with a really stressful event? In a study we published just a few months ago, we have an answer to this question, because what was unusual about this study is we arranged for people to have a very stressful experience. The subjects in this study were members of the U.S. military who were undergoing a harrowing training exercise to teach them what it's going to be like for them if they are ever captured as prisoners of war. And as part of this training exercise, these soldiers are interrogated in an aggressive, hostile, physically abusive fashion for 30 minutes and later on they have to try to identify the person who conducted that interrogation. And when we feed them suggestive information that insinuates it's a different person, many of them misidentify their interrogator, often identifying someone who doesn't even remotely resemble the real interrogator.
Co nám tyto studie ukazují, je fakt, že když podáte lidem špatnou informaci o nějaké zkušenosti, kterou by měli mít, můžete zdeformovat nebo pozměnit jejich paměť.
And so what these studies are showing is that when you feed people misinformation about some experience that they may have had, you can distort or contaminate or change their memory.
No, v našem světě jsou dezinformace všude. Jsme dezinformovaní nejen když jsme tázáni odpovídajícím způsobem, ale také při rozhovoru s ostatními svědky, kteří nám můžou úmyslně nebo bezděčně předat nějaké chybné informace, nebo když vidíme nějaké mediální zpravodajství o události, se kterou jsme se setkali, to vše nám poskytuje příležitost pro tento druh „znečištění" naší paměti.
Well out there in the real world, misinformation is everywhere. We get misinformation not only if we're questioned in a leading way, but if we talk to other witnesses who might consciously or inadvertently feed us some erroneous information, or if we see media coverage about some event we might have experienced, all of these provide the opportunity for this kind of contamination of our memory.
V 90. letech jsme si začali uvědomovat ještě extrémnější problém naší paměti. Někteří pacienti začali terapii s jedním problémem -- třeba s depresí, poruchou přijmu potravy -- a z terapie odcházeli s úplně jiným problémem. Extrémní vzpomínky na strašné týrání, někdy v satanistických rituálech, někdy zahrnující opravdu bizarní a nevídané prvky. Jedna žena odešla z psychoterapie s přesvědčením, že přetrpěla roky rituálního zneužívání, při kterém otěhotněla a ono dítě bylo z jejího břicha vyříznuto. Ale neměla na těle žádné jizvy nebo jakýkoli druh hmatatelného důkazu, který by mohl podpořit její příběh. A když jsem začala sledovat tyto případy, byla jsem udivena, odkud pocházejí tyto bizarní vzpomínky? A zjistila jsem, že většina těchto případů zahrnovala určitou konkrétní formu psychoterapie. Tak jsem se ptala, zda některé z prvků v této psychoterapii -- jako třeba cvičení představivosti, výklad snů, v některých případech hypnóza, nebo vystavení klamným informacím -- nevedly tyto pacienty k rozvoji těchto velmi bizarních, nepravděpodobných vzpomínek? A navrhla jsem některé experimenty, abych se pokusila studovat procesy, které byly použity v rámci této psychoterapie, díky kterým bych prozkoumala vývoj těchto velice rozvinutých klamných vzpomínek.
In the 1990s, we began to see an even more extreme kind of memory problem. Some patients were going into therapy with one problem -- maybe they had depression, an eating disorder -- and they were coming out of therapy with a different problem. Extreme memories for horrific brutalizations, sometimes in satanic rituals, sometimes involving really bizarre and unusual elements. One woman came out of psychotherapy believing that she'd endured years of ritualistic abuse, where she was forced into a pregnancy and that the baby was cut from her belly. But there were no physical scars or any kind of physical evidence that could have supported her story. And when I began looking into these cases, I was wondering, where do these bizarre memories come from? And what I found is that most of these situations involved some particular form of psychotherapy. And so I asked, were some of the things going on in this psychotherapy -- like the imagination exercises or dream interpretation, or in some cases hypnosis, or in some cases exposure to false information -- were these leading these patients to develop these very bizarre, unlikely memories? And I designed some experiments to try to study the processes that were being used in this psychotherapy so I could study the development of these very rich false memories.
V jedné z prvních studií, které jsme provedli, jsme použili sugesce, metodu inspirovanou psychoterapií, kterou jsme viděli v těchto případech, použili jsme tento druh sugesce a vštípili klamnou vzpomínku že když jste byli dítětem, pět šest let staří, ztratili jste se v obchodním domě. Byli jste vyděšení. Brečeli jste. Nakonec jste byli zachráněni starší osobou a navráceni rodině. Uspěli jsme ve vštípení této vzpomínky v myslích přibližně čtvrtiny subjektů. A můžete si říkat, dobrá, to není nijak zvlášť stresující. Ale my a další badatelé jsme vštípili rozvinuté klamné vzpomínky věcí, které byly mnohem neobvyklejší a mnohem více stresující. Takže, ve studii provedené v Tennessee výzkumníci vštípili klamnou vzpomínku, že jako děti jste se skoro utopili a museli jste být zachráněni plavčíkem. Ve studii v Kanadě, pro změnu, výzkumníci vštípili klamnou vzpomínku, že když jste byli dítětem, stalo se vám něco tak hrozného, jako je napadení zlým zvířetem, uspěli přibližně s polovinou subjektů. Studie v Itálii, výzkumníci zaseli falešnou vzpomínku, že když jste byli malí, stali jste se svědkem posedlosti ďáblem.
In one of the first studies we did, we used suggestion, a method inspired by the psychotherapy we saw in these cases, we used this kind of suggestion and planted a false memory that when you were a kid, five or six years old, you were lost in a shopping mall. You were frightened. You were crying. You were ultimately rescued by an elderly person and reunited with the family. And we succeeded in planting this memory in the minds of about a quarter of our subjects. And you might be thinking, well, that's not particularly stressful. But we and other investigators have planted rich false memories of things that were much more unusual and much more stressful. So in a study done in Tennessee, researchers planted the false memory that when you were a kid, you nearly drowned and had to be rescued by a life guard. And in a study done in Canada, researchers planted the false memory that when you were a kid, something as awful as being attacked by a vicious animal happened to you, succeeding with about half of their subjects. And in a study done in Italy, researchers planted the false memory, when you were a kid, you witnessed demonic possession.
Chtěla bych doplnit, že to možná vypadá, jako že my traumatizujeme tyto experimentální subjekty ve jménu vědy, ale naše studie prošly důkladným ohodnocením za strany etických komisí, které rozhodly, že dočasné psychické obtíže, které mohly některé z pokusných subjektů prožít v našich studiích, jsou převáženy důležitostí tohoto problému, pochopení procesů zapamatování a zneužívání paměti, které se děje na mnoha místech na světě.
I do want to add that it might seem like we are traumatizing these experimental subjects in the name of science, but our studies have gone through thorough evaluation by research ethics boards that have made the decision that the temporary discomfort that some of these subjects might experience in these studies is outweighed by the importance of this problem for understanding memory processes and the abuse of memory that is going on in some places in the world.
No, k mému údivu, když jsem tuto práci publikovala, a začala otevřeně vystupovat proti tomuto konkrétnímu typu psychoterapie, způsobilo mi to poměrně vážné problémy: nepřátelství, především ze strany utlačovaných terapetů paměti, kteří se cítili být pod útokem, a ze strany pacientů, kteří byli pod jejich vlivem. Občas mě na přednášky, kam jsme pozvána, doprovází ozbrojená stráž, lidé píší petice za mé propuštění ze zaměstnání. Ale možná nejhorší bylo, když jsem měla podezření, že jedna žena byla nevinná v případu zneužití, které proti ní vznesla její dospělá dcera. Ta obžalovala svou matku ze sexuálního zneužití založeném na potlačované vzpomínce. A tato dcera dala svolení k zfilmování a veřejnému publikování svého příběhu. Měla jsem podezření ohledně tohoto příběhu, a tak jsem začala vyšetřovat, a nakonec jsem našla informaci, která mne přesvědčila, že tato žena byla nevinná. Vydala jsem prohlášení odhalující tento případ, a chvíli na to na mě podala žalující dcera žalobu. Přesto, že jsem nikdy nezmínila její jméno, soudila se se mnou pro pomluvu a porušení soukromí. A musela jsem projít skoro pěti lety vypořádávání se s tímto chaotickým, nepříjemným sporem. Ale nakonec, konečně to bylo za mnou a mohla jsem se zase vrátit ke své práci. Každopádně, během tohoto procesu jsem se stala součástí znepokojujícího trendu Ameriky, kde jsou vědci souzeni jen pro otevřené vystoupení ve věcech veřejně značně diskutabilních.
Well, to my surprise, when I published this work and began to speak out against this particular brand of psychotherapy, it created some pretty bad problems for me: hostilities, primarily from the repressed memory therapists, who felt under attack, and by the patients whom they had influenced. I had sometimes armed guards at speeches that I was invited to give, people trying to drum up letter-writing campaigns to get me fired. But probably the worst was I suspected that a woman was innocent of abuse that was being claimed by her grown daughter. She accused her mother of sexual abuse based on a repressed memory. And this accusing daughter had actually allowed her story to be filmed and presented in public places. I was suspicious of this story, and so I started to investigate, and eventually found information that convinced me that this mother was innocent. I published an exposé on the case, and a little while later, the accusing daughter filed a lawsuit. Even though I'd never mentioned her name, she sued me for defamation and invasion of privacy. And I went through nearly five years of dealing with this messy, unpleasant litigation, but finally, finally, it was over and I could really get back to my work. In the process, however, I became part of a disturbing trend in America where scientists are being sued for simply speaking out on matters of great public controversy.
Když jsem se vrátila zpět ke své práci, zeptala jsem se sama sebe: Když vštípím klamnou vzpomínku do vaší paměti, nemá to nějaký dopad? Neovlivní to vaše budoucí myšlení, vaše pozdější chování? Naše první studie vštípila klamnou vzpomínku, že jako malí jste onemocněli z těchto jídel: vajec vařených natvrdo, nakládaných okurek a jahodové zmrzliny. A zjistili jsme, že jak jsme jednou vštípili tuto klamnou vzpomínku, lidé už nechtěli tolik jíst tato jídla na piknicích. Klamné vzpomínky nejsou nutně špatné nebo nepříjemné. Když jsme vštípili hřejivou, neostrou vzpomínku zahrnující zdravé jídlo, jako chřest, mohli jsme donutit lidi jíst více chřestu. A tak to, co nám tyto studie doopravdy ukazují, je, že můžeme vštěpovat klamné vzpomínky, a ty mají dopad, který ovlivní chování dlouho po té, co byly tyto vzpomínky vloženy.
When I got back to my work, I asked this question: if I plant a false memory in your mind, does it have repercussions? Does it affect your later thoughts, your later behaviors? Our first study planted a false memory that you got sick as a child eating certain foods: hard-boiled eggs, dill pickles, strawberry ice cream. And we found that once we planted this false memory, people didn't want to eat the foods as much at an outdoor picnic. The false memories aren't necessarily bad or unpleasant. If we planted a warm, fuzzy memory involving a healthy food like asparagus, we could get people to want to eat asparagus more. And so what these studies are showing is that you can plant false memories and they have repercussions that affect behavior long after the memories take hold.
Takže, na základě této schopnosti vštěpovat vzpomínky a kontrolovat chování samozřejmě vyvstanou některé důležité etické problémy, jako, kdy můžeme použít tuto techniku ovládání mysli? A neměli bychom úplně zakázat její použití? Terapeuti nemohou z etického hlediska vložit klamné vzpomínky do myslí jejich pacientů, a to ani v případě, že by to pacientovi pomohlo, ale není tu nic, co by stálo v cestě rodičům zkusit tuto metodu na jejich obézní teenagery. A když jsem to veřejnosti navrhla, vyvolalo to opět rozruch. „Tady ji máme. Ona navádí rodiče, aby lhali svým dětem."
Well, along with this ability to plant memories and control behavior obviously come some important ethical issues, like, when should we use this mind technology? And should we ever ban its use? Therapists can't ethically plant false memories in the mind of their patients even if it would help the patient, but there's nothing to stop a parent from trying this out on their overweight or obese teenager. And when I suggested this publicly, it created an outcry again. "There she goes. She's advocating that parents lie to their children."
Ahoj, Santa Clausi. (Smích)
Hello, Santa Claus. (Laughter)
Mám na myslí, že jiný způsob, jak se nad tím zamyslet, je, co byste měli radši, dítě s nadváhou, cukrovkou, se zkráceným životem, a vším, co s tím souvisí, nebo dítě s trochou falešných vzpomínek? Vím, co bych si vybrala já pro své dítě.
I mean, another way to think about this is, which would you rather have, a kid with obesity, diabetes, shortened lifespan, all the things that go with it, or a kid with one little extra bit of false memory? I know what I would choose for a kid of mine.
Ale možná se vlivem své práce odlišuji od většiny lidí. Většina lidí schraňuje své vzpomínky s představou, že ty reprezentují jejich identitu, kým jsou, odkud vzešli. A toho si vážím. Cítím to stejně. Ale díky své práci vím, kolik výmyslů už jsme přijali za své. Jestli jsem se za ta desetiletí něčemu naučila při práci s touto problematikou, pak toto: jenom proto, že vám někdo něco řekne a řekne to sebejistě, jenom proto, že to rozebere do detailu, jenom proto, že vyjadřuje emoce, když vám to říká, to neznamená, že se to doopravdy stalo. Nedokážeme spolehlivě rozlišit pravdivé vzpomínky od těch falešných. Potřebujeme nezávislé potvrzení. A tento objev zvýšil mou toleranci ke každodennímu chybování paměti, kterého se dopouští mí přátelé a členové mé rodiny. Takový objev mohl zachránit Steva Tita, muže, jehož celá budoucnost byla spláchnuta vinou falešné paměti.
But maybe my work has made me different from most people. Most people cherish their memories, know that they represent their identity, who they are, where they came from. And I appreciate that. I feel that way too. But I know from my work how much fiction is already in there. If I've learned anything from these decades of working on these problems, it's this: just because somebody tells you something and they say it with confidence, just because they say it with lots of detail, just because they express emotion when they say it, it doesn't mean that it really happened. We can't reliably distinguish true memories from false memories. We need independent corroboration. Such a discovery has made me more tolerant of the everyday memory mistakes that my friends and family members make. Such a discovery might have saved Steve Titus, the man whose whole future was snatched away by a false memory.
Zatím bychom ale my všichni měli mít na paměti, a taky mít budeme, že paměť, stejně jako svoboda, je křehká věc. Děkuji vám. Děkuji. Děkuji. (Potlesk) Děkuji vám mockrát. (Potlesk)
But meanwhile, we should all keep in mind, we'd do well to, that memory, like liberty, is a fragile thing. Thank you. Thank you. Thank you. (Applause) Thanks very much. (Applause)