On the edge of the vast Sahara desert, citizens snuck out of the city of Timbuktu and took to the wilderness. They buried chests in the desert sand, hid them in caves, and sealed them in secret rooms. Inside these chests was a treasure more valuable than gold: the city’s ancient books.
Na rubu prostrane pustinje Sahare, građani su se iskradali iz grada Timbuktu i povlačili se u divljinu. Zakopavali su kovčege u pesak pustinje, sakrivali ih u pećine, i zapečatili ih u tajne sobe. Unutar ovih kovčega bilo je blago vrednije od zlata, drevne knjige ovog grada.
Founded around 1100 CE in what is now Mali, the city of Timbuktu started out as an unremarkable trading post. But its unique location soon changed that. Timbuktu marked the intersection of two essential trade routes, where caravans bringing salt across the Sahara met with traders bringing gold from the African interior. By the late 1300s, these trade routes made Timbuktu rich, and the city’s rulers, the kings of the Mali Empire, built monuments and academies that drew scholars from Egypt, Spain, and Morocco.
Osnovan je oko 1100-ih godina nove ere na mestu gde je sad Mali, grad Timbuktu u početku bio je beznačajno trgovačko mesto. Ali, njegova jedinstvena lokacija ubrzo je to promenila. Timbuktu je obeležavao ukrštanje dve veoma važne trgovačke rute, gde su se karavani koji su donosili so preko Sahare sastajali sa trgovcima koji su donosili zlato iz unutrašnjosti Afrike. Kasnih 1300-ih, ove trgovačke rute učinile su Timbuktu bogatim, a gradski vladari, kraljevi carstva Mali, izgradili su spomenike i akademije koje su privlačile naučnike iz Egipta, Španije i Maroka.
The city’s prime location also made it a target for warlords and conquerors. As the Mali Empire declined, one of its domains, Songhai, began to gain power. In 1468, the Songhai king conquered Timbuktu, burning buildings and murdering scholars.
Ova važna lokacija grada bila je i meta za vojskovođe i osvajače. Kako je slabilo carstvo Malija, jedno od njegovih oblasti, Songaj, dobijalo je na snazi. 1468. godine, kralj Songaja osvojio je Timbuktu, paleći zgrade i ubijajući naučnike.
But in time, intellectual life in the city flourished again. The reign of the second king of the Songhai Empire, Askia Mohammed Toure, marked the beginning of a golden age in Timbuktu. He reversed his predecessor’s regressive policies and encouraged learning.
Ali, vremenom, intelektualni život u gradu ponovo je procvetao. Vladavina drugog kralja songajskog carstva, Askije Mohameda Turea, označeno je kao početak zlatnog doba u Timbuktuu. Promenio je regresivnu politiku svog prethodnika i ohrabrivao je učenje.
The Songhai rulers and most of Timbuktu’s population were Muslim, and the scholars of Timbuktu studied Islam alongside secular topics like mathematics and philosophy. In the libraries of Timbuktu, tracts of Greek philosophy stood alongside the writings of local historians, scientists, and poets. The city’s most prominent scholar, Ahmed Baba, challenged prevailing opinions on subjects ranging from smoking to slavery.
Vladari Songaja i većina stanovništva Timbuktua bili su muslimani, a naučnici Timbuktua su izučavali Islam uporedo sa sekularnim temama kao što su matematika i filozofija. U bibliotekama Timbuktua, pamfleti grčke filozofije stajali su uporedo sa spisima lokalnih istoričara, naučnika i pesnika. Najpoznatiji naučnik ovog grada, Ahmed Baba, doveo je u pitanje preovlađujuća mišljenja o temama sve od pušenja do ropstva.
Gold and salt trade had funded the city’s transformation into a center of learning. Now, the products of that intellectual culture became the most sought-after commodity. With paper from faraway Venice and vibrant ink from local plants and minerals, the scribes of Timbuktu produced texts in both Arabic and local languages. Written in calligraphy and decorated with intricate geometric designs, the books of Timbuktu were in demand among the wealthiest members of society.
Trgovina zlatom i solju finansirali su gradsku transformaciju u centar za učenje. Sada, proizvodi te intelektualne kulture postali su najtraženija roba. Sa papirom iz daleke Venecije i upadljivim mastilom lokalnih biljaka i minerala, pisari Timbuktua pisali su spise i na arapskom i na lokalnim jezicima. Napisane krasopisno i ukrašeno složenim geometrijskim šarama, knjige Timbuktua su bile tražene među najbogatijim članovima društva.
In 1591, the golden age came to an abrupt end when the Moroccan king captured Timbuktu. Moroccan forces imprisoned Ahmed Baba and other prominent scholars and confiscated their libraries. In the centuries that followed, the city weathered a succession of conquests. In the mid-1800s, Sufi Jihadists occupied Timbuktu and destroyed many non-religious manuscripts. 1894, French colonial forces seized control of the city, stealing even more manuscripts and sending them to Europe. French became the official language taught in schools, and new generations in Timbuktu couldn’t read the Arabic manuscripts that remained.
1591. godine Zlatno doba se naglo završilo kad je marokanski kralj osvojio Timbuktu. Marokanske snage zarobile su Ahmeda Babu i druge istaknute naučnike i konfiskovale njihove biblioteke. Narednih vekova, ovaj grad preživeo je niz osvajanja. Sredinom 19. veka, Sufi džihadisti okupirali su Timbuktu i uništili mnogobrojne nereligijske rukopise. 1894. godine, francuske kolonijalne snage preuzele su kontrolu nad gradom, kradući još više rukopisa i šaljući ih u Evropu. Francuski je postao zvanični jezik koji se učio u školama, pa nove generacije u Timbuktuu nisu mogle da čitaju arapske zapise koji su ostali u gradu.
Through it all, the literary tradition of Timbuktu didn’t die— it went underground. Some families built secret libraries in their homes, or buried the books in their gardens. Others stashed them in abandoned caves or holes in the desert. The priceless manuscripts of Timbuktu dispersed to villages throughout the surrounding area, where regular citizens guarded them for hundreds of years. As desertification and war impoverished the region, families held on to the ancient books even as they faced desperate poverty and near-starvation.
Za sve to vreme, književna tradicija Timbuktua nije iščeznula, otišla je u ilegalu. Neke porodice su napravile tajne biblioteke u njihovim kućama, ili su zakopavali knjige u svoje bašte. Drugi su ih skrivali u napuštenim pećinama ili rupama u pustinji. Neprocenjivi zapisi Timbuktua raširili su se po selima u okolnoj oblasti, gde su ih obični građani čuvali stotinama godina. Kako su dezertifikacija i rat osiromašili region, porodice su čuvale drevne knjige čak i kad su se suočile sa siromaštvom i gladovanjem.
Even today, the struggle to protect the books continues. From the 1980s to the early 2000s, Timbuktu scholar Abdel Kader Haidara painstakingly retrieved hidden manuscripts from all over northern Mali and brought them back to Timbuktu. But in 2012, civil war in Mali once again threatened the manuscripts, most of which were evacuated to nearby Bamako. Their future remains uncertain, as they face both human and environmental threats. These books represent our best— and often only— sources on the pre-colonial history of the region. Many of them have never been read by modern scholars, and still more remain lost or hidden in the desert. At stake in the efforts to protect them is the history they contain— and the efforts of countless generations to protect that history from being lost.
I dan danas se nastavlja borba za zaštitu knjiga. Od 80-ih godina 20. veka do početka 21. veka, timbuktuanski naučnik Abdel Kader Hajdara sa mukom je povratio skrivene zapise sa celog severa Malija i vratio ih u Timbuktu. Ali, 2012. godine, građanski rat u Maliju opet je doveo u opasnost te zapise. Većina njih je bila evakuisana do obližnjeg grada Bamako. Njihova budućnost ostaje neizvesna, jer se suočavaju i sa pretnjama ljudi i pretnjama iz prirode. Ove knjige predstavljaju naše najbolje, i često jedine, izvore prekolonijalne istorije ove regije. Mnoge od njih moderni naučnici nikada nisu pročitali, a i dalje većina ostaje izgubljena ili sakrivena u pustinji. U pitanju su napori da se one zaštite zbog istorije koju sadrže, i napori mnogobrojnih generacija da spasu tu istoriju od zaborava.