Mən yazıçıyam. hekayə söyləmək və roman yazmaq mənim işimdir. Bugün sizə hekayə yazmaq sənəti haqda biraz danışmaq istəyirəm, və cin adlandırılan fövqəltəbii varlıqlar haqda da bir az danışacam. Ancaq bunlara başlamazdan əvvəl icazə verin öz şəxsi hekayəmi qısaca danışım. Təbii olaraq sözlərdən istifadə edəcəm, bir də həndəsi fiqur--dairədən. Nitqimi dinləyərkən bir neçə dairəyə rast gələcəksiniz.
I'm a storyteller. That's what I do in life -- telling stories, writing novels -- and today I would like to tell you a few stories about the art of storytelling and also some supernatural creatures called the djinni. But before I go there, please allow me to share with you glimpses of my personal story. I will do so with the help of words, of course, but also a geometrical shape, the circle, so throughout my talk, you will come across several circles.
Strasburqda, Fransada türk ailəsində doğulmuşam. Bu hadisədən az sonra valideyinlərim boşanır və mən anamla bərabər Türkiyyəyə gəlmişəm. Həmin vaxtdan tək ananın himayəsində tək uşaq olaraq böyüdülmüşəm. 1970-ci illərdə Ankarada vəziyyət bir az qəribə idi. Qonşuluğumuzdakı ailələrin çoxu atanın ailə başçısı olduğu geniş ailələr idi. Patriarxal mühitdə tək boşanmış qadın olan anamın yanında böyüdüm. Əslində 2 qrupa aid qadınların əhatəsinda böyüdüm. Bir tərəfdə savadlı, dünyəvi, müasir, avropalılaşmış Türk qadını - anam idi. Digər tərəfdə isə həmişə qayğıma qalan, dindar, daha az savadlı, daha az rasional nənəm dururdu. Nənəm, qəhvə fincanındakı qəhvə qalığına ilə fala baxar, şeytan gözünü dəf etmək üçün qurşunu müxtəlif cürə əridərdi.
I was born in Strasbourg, France to Turkish parents. Shortly after, my parents got separated, and I came to Turkey with my mom. From then on, I was raised as a single child by a single mother. Now in the early 1970s, in Ankara, that was a bit unusual. Our neighborhood was full of large families, where fathers were the heads of households, so I grew up seeing my mother as a divorcee in a patriarchal environment. In fact, I grew up observing two different kinds of womanhood. On the one hand was my mother, a well-educated, secular, modern, westernized, Turkish woman. On the other hand was my grandmother, who also took care of me and was more spiritual, less educated and definitely less rational. This was a woman who read coffee grounds to see the future and melted lead into mysterious shapes to fend off the evil eye.
Üzlərində dərin sızanaqlar , əllərində ziyili olan insanlar nənəmi ziyarətə gələrdilər. Hər dəfə nənəm ərəbcə nəysə pıçıldayar, əlindəki qırmızı almaya ziyillərin sayı qədər qızılgül tikanları batırardı. Ardından bir-bir tikanları mürəkkəblə əhatə edərdi. Bir həftə sonra xəstə axırıncı müayinə üçün gələrdi. Bilirəm ki bu qədər elm xadimi və savadlı insanın qarşısında bunları danışmaq qəribə səslənə bilər, ancaq nənəmin yanına müxtəlif dəri xastəliklərinin müalicəsi üçün gələn insanların heç birinin narazı və ya sağalmamış qayıtdığını görməmişəm. Nənəmdən necə etdiyini soruşdum. Bu duanın gücü idi? O, " Əlbəttə, duaların xeyri var, ancaq əsas dairələrin gücüdür." deyə cavab vermişdi.
Many people visited my grandmother, people with severe acne on their faces or warts on their hands. Each time, my grandmother would utter some words in Arabic, take a red apple and stab it with as many rose thorns as the number of warts she wanted to remove. Then one by one, she would encircle these thorns with dark ink. A week later, the patient would come back for a follow-up examination. Now, I'm aware that I should not be saying such things in front of an audience of scholars and scientists, but the truth is, of all the people who visited my grandmother for their skin conditions, I did not see anyone go back unhappy or unhealed. I asked her how she did this. Was it the power of praying? In response she said, "Yes, praying is effective, but also beware of the power of circles."
Ondan öyrəndiklərimin içində, bir çox vacib dərs var. Əgər həyatda nəyisə yox etmək istəyirsənsə, istər sızanaq olsun, istər ləkə və ya insanın ruhu, onu qalın divarlarla dövrəyə almaq lazımdır. İçəridə quruyub qalacaqdır. Bizim hər birimiz indi sosial və mədəni dairələrin daxilindəyik. Hamımız onun içindəyik. Hamımız müəyyən bir ailəyə, xalqa, sinfə məxsus olaraq doğuluruq. Ancaq məxsus olduğumuz dünyadan kənar bir dünta ilə əlaqə yarada bilməyəndə, uzaq olanda içdən-içə qurumaq riski ilə üzləşirik. Təxəyyül gücümüz azala bilər. Ürəyimiz süstləşir. Olduğumuz mühitin içində çox uzun qaldıqda insanlıq hissimizi itirə bilirik. Dostlarımız, qonşularımız, iş yoldaşlarımız, ailəmizin daxil olduğu dairəmiz bizi əks etdirirsə və çox oxşarıqsa, özümüz öz əksimizlə əhatə olunmuşuq deməkdir.
From her, I learned, amongst many other things, one very precious lesson -- that if you want to destroy something in this life, be it an acne, a blemish or the human soul, all you need to do is to surround it with thick walls. It will dry up inside. Now we all live in some kind of a social and cultural circle. We all do. We're born into a certain family, nation, class. But if we have no connection whatsoever with the worlds beyond the one we take for granted, then we too run the risk of drying up inside. Our imagination might shrink; our hearts might dwindle, and our humanness might wither if we stay for too long inside our cultural cocoons. Our friends, neighbors, colleagues, family -- if all the people in our inner circle resemble us, it means we are surrounded with our mirror image.
Türkiyədə nənəm kimi qadınlar belə bir şey edirlər, onlar güzgünün üstünü məxmər parça ilə örtür, ya da güzgünün üzünü əksinə- divara tərəf çevirirlər. Bu Şərqə mövcud olan inancdan irəli gəlir. Bir insanın xeyli müddət öz görüntüsünə-əksinə baxması sağlam deyildir. Qəribə olsa da, oxşar fikirləri paylaşan icmalarda yaşamaq qloballaşan dünyamızın ən böyük təhlükələrindən biridir. Və bu hər yer yerdə baş verir, liberallar və mühavizəkarlar arasında, aqnostik və inanclılar, varlılar və kasıblar, Şərq və Qərbdə də. Oxşarlıqlar və bənzərliklər əsasında qruplar formalaşdırırıq, və başqaları haqqında stereotiplər yaradırıq. Mənim fikirmcə, yazıçılıq sənəti bu mədəni gettoların aşılmasında əsas yol ola bilər. Hekayələr sərhədləri dağıda bilməsə də zehnimizdəki səddlərdə dəliklər aça bilər. Bu dəliklərdən baxaraq başqa dünyaları görə, hətta gördüklərmizi sevə də bilərik.
Now one other thing women like my grandma do in Turkey is to cover mirrors with velvet or to hang them on the walls with their backs facing out. It's an old Eastern tradition based on the knowledge that it's not healthy for a human being to spend too much time staring at his own reflection. Ironically, [living in] communities of the like-minded is one of the greatest dangers of today's globalized world. And it's happening everywhere, among liberals and conservatives, agnostics and believers, the rich and the poor, East and West alike. We tend to form clusters based on similarity, and then we produce stereotypes about other clusters of people. In my opinion, one way of transcending these cultural ghettos is through the art of storytelling. Stories cannot demolish frontiers, but they can punch holes in our mental walls. And through those holes, we can get a glimpse of the other, and sometimes even like what we see.
8 yaşımdan hekayələr yazmağa başladım. Bir gün anam mənə firuzəyi rəngdə dəftərçə verdi və şəxsi hekayələrimi bura yazmağın yaxşı fikir olacağını dedi. İndi fikirləşirəm ki, o vaxtkı düşüncə tərzim bir az qorxudurdu onu. Hekayələrimi evdə ailəmlə bölüşməyim yaxşı idi, ancaq bu hekayələri öz xəyali dostlarıma danışmağım elə də yaxşı deyildi. Rəngli tabaşirlərlə söhbət edəcək və toxunduğum əşyalardan üzr istəyəcək qədər içimə qapalı, introvert bir uşaq idim. Anam buna görə gündəlik təəssuratlarımı yazmağın yaxşı fikir olduğunu fikirləşirdi. Ancaq o bilmirdi ki, mən həyatımın həddən artıq sıxıcı olduğunu fikirləşirdim və etmək istədəyim axırıncı şey bu maraqsız həyatım haqda yazmaq idi. Bunun əvəzinə özüm haqda deyil, başqaları haqda və olmayan şeylər haqda yazmağa başladım. Ömürlük sevgimə çevriləcək yazıçılığa belə başladım. Əvvəllər yazıçılıq mənim üçün avtobioqrafik manifestdən daha çox başqalarının həyatı, başqalarının hekayələri idi. Biraz səbr edin :) Dairə çəkərək izah etsəm həyatımda baş verən bu hadisələri.
I started writing fiction at the age of eight. My mother came home one day with a turquoise notebook and asked me if I'd be interested in keeping a personal journal. In retrospect, I think she was slightly worried about my sanity. I was constantly telling stories at home, which was good, except I told this to imaginary friends around me, which was not so good. I was an introverted child, to the point of communicating with colored crayons and apologizing to objects when I bumped into them, so my mother thought it might do me good to write down my day-to-day experiences and emotions. What she didn't know was that I thought my life was terribly boring, and the last thing I wanted to do was to write about myself. Instead, I began to write about people other than me and things that never really happened. And thus began my life-long passion for writing fiction. So from the very beginning, fiction for me was less of an autobiographical manifestation than a transcendental journey into other lives, other possibilities. And please bear with me: I'll draw a circle and come back to this point.
Bu dairə çərçıvəsində başqa bir hadisə də baş verdi. Anam diplomat oldu. Mən də eyni zamanda bu kiçik, mövhumatçı, orta təbəqə mühitindən çıxıb, Madriddə yerləşən beynəlxalq məktəb mühitinə düşdüm. Məktəbdəki tək türk idim. İlk dəfə burda "tipik xarici" olmaq kimi ifadə etdiyim çətin mühitə düşdüm. Sinifdə bütün millətlərdən uşaqlar var idi, ancaq bu nə kosmopolitan nə də sinifdə müşahidə olunacaq eqalitarian demokratiya mühiti yaradırdı. Əksinə olaraq, bu muhitdə uşaqlar öz şəxsiyyətlərini, özlərini deyil daha böyük xalqı təmsil edirmiş kimi qəbul olunurdular. Birləşmiş Millətlərə bənzəyirdik, həm də əyləncəli idi, hər hansısa xalqın adına pis bir hadisə baş verməsi və ya dindən söhbət düşməsi xaric. Belə halda uşaq zarafat mənbəyinə çevrilir, həmişə incidilirdi. Və yaxşı yadımdadır ki, mən bu məktəbdə olarkən, Türkiyyədə hərbi çevriliş oldu, türk silahlısı Papanı öldürməyə cəhd etdi və Eurovision musiqi müsəbiqəsində Türkiyə 0 xal topladı. (Gülüş)
Now one other thing happened around this same time. My mother became a diplomat. So from this small, superstitious, middle-class neighborhood of my grandmother, I was zoomed into this posh, international school [in Madrid], where I was the only Turk. It was here that I had my first encounter with what I call the "representative foreigner." In our classroom, there were children from all nationalities, yet this diversity did not necessarily lead to a cosmopolitan, egalitarian classroom democracy. Instead, it generated an atmosphere in which each child was seen -- not as an individual on his own, but as the representative of something larger. We were like a miniature United Nations, which was fun, except whenever something negative, with regards to a nation or a religion, took place. The child who represented it was mocked, ridiculed and bullied endlessly. And I should know, because during the time I attended that school, a military takeover happened in my country, a gunman of my nationality nearly killed the Pope, and Turkey got zero points in [the] Eurovision Song Contest. (Laughter)
Həmin vaxtlar tez-tez məktəbdən qaçıb dənizçi olmaq haqda xəyal qururdum. İlk dəfə elə bu məktəbdə mədəni stereotip anlayışını gördüm. Bütün uşaqlar baxmadığım "Midnight Express"(Gecəyarısı Qatarı) haqda sual verirdilər. Məndən gündə neçə siqaret çəkdiyimi soruşurdular, onlara görə bütün türklər siqaret çəkirdilər. Neçə yaşdan başlayaraq başımı örtəcəyəmi soruşurdular. Türkiyə ilə bağlı 3 strereotipi burda öyrəndim, bunlar: siyasət, siqaret və baş örtüyü idi. İspanyadan sonra İordaniyaya, Almaniya və yenidən Ankaraya qayıtdıq. Təxəyyülümün və xəyal gücümün özümlə daşıya biləcəyim yeganə səyahət çantası olduğunu fikirləşirdim, bütün bu səfərlərimizdə. Hekayələr mənə birlik, davamlılıq və ardıcıllıq hissini bəxş edirdi- bu hisslərdən yoxsul idim real həyatda.
I skipped school often and dreamed of becoming a sailor during those days. I also had my first taste of cultural stereotypes there. The other children asked me about the movie "Midnight Express," which I had not seen; they inquired how many cigarettes a day I smoked, because they thought all Turks were heavy smokers, and they wondered at what age I would start covering my hair. I came to learn that these were the three main stereotypes about my country: politics, cigarettes and the veil. After Spain, we went to Jordan, Germany and Ankara again. Everywhere I went, I felt like my imagination was the only suitcase I could take with me. Stories gave me a sense of center, continuity and coherence, the three big Cs that I otherwise lacked.
20 yaşlarımda çox sevdiyim İstanbul şəhərinə köçdüm. Çox kosmopolitan və canlı bir mühitdə yaşayırdım, və romanlarımın birneçəsini burda yazdım. 1999-cu il İstanbulda zəlzələ olanda orda idim. Səhər 3-də tələsik binadan çıxarkən gördüyüm səhnə məni dayandırdı. Hisli, yaşlı bir satıcı var idi, mağazasında içki satmır, kənar adamlarla və marjinal həyat yaşayanlarla danışmırdı. Başında uzun qara parik, gözündəki tuş-u üzünə yayılmış transsekualın yanında oturmuşdu. Baqqalın titrəyən əlləri ilə cibindən çıxardığı siqaretdən ona da təklif etdiyini gördüm. Həmin gecəki zəlzələdən fikrimdə qalan səhnədir-- mühafizəkar satıcı ilə ağlayan transsekualın yloun kənarında birgə siqaret çəkməsi. Ölüm və dağıntılarla üzləşdiyimiz zaman dünyəvi fərqlərimiz aradan qalxır, buxarlanır bir neçə saatlığa olsa da hamımız bir oluruq. Mən isə həmişə hekayələrin də oxşar effektə malik olduğuna inanmışam. Ədəbiyyatın bir zəlzələ kimi güclü olduğunu demək istəmirəm. Ancaq yaxşı bir romanı oxuyanda, öz balaca rahat otağımızdan uzaqlaşır, gecənin qaranlığında heç vaxt rastlaşmadığımız və bəzən haqqında yaxşı fikirdə olmadığımız insanları tanımağa başlayırıq.
In my mid-twenties, I moved to Istanbul, the city I adore. I lived in a very vibrant, diverse neighborhood where I wrote several of my novels. I was in Istanbul when the earthquake hit in 1999. When I ran out of the building at three in the morning, I saw something that stopped me in my tracks. There was the local grocer there -- a grumpy, old man who didn't sell alcohol and didn't speak to marginals. He was sitting next to a transvestite with a long black wig and mascara running down her cheeks. I watched the man open a pack of cigarettes with trembling hands and offer one to her, and that is the image of the night of the earthquake in my mind today -- a conservative grocer and a crying transvestite smoking together on the sidewalk. In the face of death and destruction, our mundane differences evaporated, and we all became one even if for a few hours. But I've always believed that stories, too, have a similar effect on us. I'm not saying that fiction has the magnitude of an earthquake, but when we are reading a good novel, we leave our small, cozy apartments behind, go out into the night alone and start getting to know people we had never met before and perhaps had even been biased against.
Həmin hadisədən az sonra Bostonda, ardından Miçiqanda qızlar kollecinə getdim. Yalnız coğrafi cəhətdən deyil, dil baxımıdan da tam dəyişiklik idi bu dəfə. İngiliscə yazmağa başladım. Mühacir, immiqrant nə də məcburi köçkünəm. İngiliscə yazmağımın səbəbini soruşurlar hərdən. Yazı dilimi dəyişmək özümü də yeniləmiyimə kömək edir. Türkcə yazmağı sevirəm, yazdıqlarım daha poetik və emosional olur. İngiliscə də yazmağı sevirəm, daha riyazi və məntiqi olur məncə. Hər dilə başqa cür bağlandığımı düşünürəm. İngilis dilini dünyadakı milyonlarlca insan kimi mən də sonradan öyrənmişəm. İngilis dili sonradan qazanılma dildir. Hansısa dili sonradan öyrənəndə, öyrəndiklərini itirməyə məhkumsunuz daimi olaraq. Dilə sonradan gəlmələr olaraq, daha çox danışmaq, daha yaxşı sözlər işlətmək, daha yaxşı zarafatlar etmək istəyirik. Nəticədə daha az danışırıq, çünki beynimiz və dilimiz arasında böyük fərq olur. Bu fərq qorxuducudur. Ancaq ondan qorxmamağı öyrənsək, bu bizə stimul ola bilər. Bostonda öyrəndiyim də bu idi-- yaşadığım dağıntı və iflas bir stimul idi.
Shortly after, I went to a women's college in Boston, then Michigan. I experienced this, not so much as a geographical shift, as a linguistic one. I started writing fiction in English. I'm not an immigrant, refugee or exile -- they ask me why I do this -- but the commute between languages gives me the chance to recreate myself. I love writing in Turkish, which to me is very poetic and very emotional, and I love writing in English, which to me is very mathematical and cerebral. So I feel connected to each language in a different way. For me, like millions of other people around the world today, English is an acquired language. When you're a latecomer to a language, what happens is you live there with a continuous and perpetual frustration. As latecomers, we always want to say more, you know, crack better jokes, say better things, but we end up saying less because there's a gap between the mind and the tongue. And that gap is very intimidating. But if we manage not to be frightened by it, it's also stimulating. And this is what I discovered in Boston -- that frustration was very stimulating.
Həmin vaxtlar bütün fəaliyyətlərimi gündən -günə artan narahatcılıqla izləyən nənəm gündəlik dualarına mənim evləməyimi də daxil edir, onun fikrincə ancaq enlənəndən sonra birdəfəlik bir yerdə yerləşə bilərdim. Allah nənəmi sevdiyi üçün ailə həyatı qurdum. (Gülüş) Ancaq bir yerdə qərar tutmaq əvəzinə Arizonaya getdim. Və həyat yoldaşım İstanbulda olduğuna görə Arizona İstanbul arasında gedib-gəlməyə başladım. Dünyanın başqa iki nöqtəsində fərqi bu qədər dərindən hiss edə bilməzdim. Mənim bir parçam həmişə köçəri olub deyəsən, fiziki və ruhi baxımdan. Sanki bütün xatirələrimi və parçalarımı məndə saxlamaq üçün hekayələrim həmişə mənimlədirlər.
At this stage, my grandmother, who had been watching the course of my life with increasing anxiety, started to include in her daily prayers that I urgently get married so that I could settle down once and for all. And because God loves her, I did get married. (Laughter) But instead of settling down, I went to Arizona. And since my husband is in Istanbul, I started commuting between Arizona and Istanbul -- the two places on the surface of earth that couldn't be more different. I guess one part of me has always been a nomad, physically and spiritually. Stories accompany me, keeping my pieces and memories together, like an existential glue.
Onu da fikirləşirəm ki hekayəni hekayədən daha çox həqiqətlə əlaqələndirəndə o öz sehrini itirir. Bu məsələ haqda sizinlə bərabər fikir yürütmək istərdim. İngiliscə yazdığım əsərlərdən biri Amerikada işıq üzü görəndə ədəbi tənqidçilərdən biri belə bir şərh etdi. "Kitabın xoşuma gəldi." dedi, "ancaq kaş bir az fərqli yazaydın." (Gülüş) Nə demək istəyini soruşdum. O, " Əsərinizə nəzər salsaq görərik ki, çoxlu İspan, Amerikan, ispandilli qəhrəmanlar var, ancaq bircə Türk var ki, o da kişidir." Əsər əslində Bostonda universitet kampusunda cərəyan edir. Türklərdən daha çox başqa millətlərdən qəhrəmanların olması mənə görə normal idi. Ancaq tənqidçinin nə demək istədiyini başa düşürəm. Ancaq onu da bilirəm ki, həmişə onu məyus etməyə davam edəcəm. O, əsərin mənim şəxsi manifestim olmasını istəyirdi. O, mən türk qadını olduğum üçün kitabda da türk qadını olmağını istəyirdi.
Yet as much as I love stories, recently, I've also begun to think that they lose their magic if and when a story is seen as more than a story. And this is a subject that I would love to think about together. When my first novel written in English came out in America, I heard an interesting remark from a literary critic. "I liked your book," he said, "but I wish you had written it differently." (Laughter) I asked him what he meant by that. He said, "Well, look at it. There's so many Spanish, American, Hispanic characters in it, but there's only one Turkish character and it's a man." Now the novel took place on a university campus in Boston, so to me, it was normal that there be more international characters in it than Turkish characters, but I understood what my critic was looking for. And I also understood that I would keep disappointing him. He wanted to see the manifestation of my identity. He was looking for a Turkish woman in the book because I happened to be one.
Həmişə hekayələrin dünyanı dəyişməsindən danışırıq. Bununla bərabər siyasətin həkayələrin yayılmasına, oxunmasına və başa düşülməsinə təsir etdiyini də görə bilərik. Yazıçıların çoxu, xüsusilə də qərbdən olmayan yazıçılar bu təyziqə məruz qalırlar. Əgər mənim kimi İslam dünyasından olan qadınsınızsa, İslam qadını haqda yazmağınızı gözləyirlər, bu Müsəlman qadın xoşbəxt olmasa daha yaxşı olar. Daha çox informativ, üzücü,kəskin tipik hekayələr yazmağınızı, qərb avanqardlığından uzaq olmağınızı gözləyirlər. Uşaqlıqda Madriddə mənim üzləşdiyim prbolemlər indiki dünya ədəbiyyatında da mövcuddur. Yazıçılar şəxsi fikirləri olan yaradıcı insanlar kimi deyil, mədəniyyətlərinin və ölkələrinin təmsilçisi kimi görünürlər. Bir neçə yazar Çindən, bir neçəsi Türkiyyədən bir neçəsi Nigeriyadan. Fərqimizin fərdi deyil, mədəniyyətimizə uyğun olmağını gözləyirlər.
We often talk about how stories change the world, but we should also see how the world of identity politics affects the way stories are being circulated, read and reviewed. Many authors feel this pressure, but non-Western authors feel it more heavily. If you're a woman writer from the Muslim world, like me, then you are expected to write the stories of Muslim women and, preferably, the unhappy stories of unhappy Muslim women. You're expected to write informative, poignant and characteristic stories and leave the experimental and avant-garde to your Western colleagues. What I experienced as a child in that school in Madrid is happening in the literary world today. Writers are not seen as creative individuals on their own, but as the representatives of their respective cultures: a few authors from China, a few from Turkey, a few from Nigeria. We're all thought to have something very distinctive, if not peculiar.
1984-cü ildə yazıçı və səyahətçi James Baldwindən intervyu götürəndə ona bir neçə dəfə homoseksuallığı haqda sual vermişdilər. İntervyu götürən şəxs onu mavi yazıçı olaraq dəyərləndirməyə çalışanda Baldwin dayandı və belə dedi, " Görmürsünüz ki, başqalarında olmayan heç bir şeyə sahib deyiləm? Və mənim sahibolduqlarım hərkəsdə olanlarla eyni." Siyasət bizi etiketləyəndə təsəvvür azadlığımız təhlükə altındadır deməkdir. Qərbdən olmayan bütün yazıçıların aid edildiyi çoxmillətli ədəbiyyat adlanan qeyri-müəyyən bir kateqoriya mövcuddur. Təxminən 10 il əvvəl Harvard Meydanındakı ilk çoxmillətli oxu yaxşı yadımdadır. 3 yazıçı idik, Fİlippindən bir nəfər, bir mən Türkiyədən, bir də İndoneziyadan- lətifəyə banzəyir. (Gülüş) Bizi bir araya gətirən isə ədəbi və ya bədii üslubumuz deyildi. Yalnız passportlarımız idi. Başqa millətdən olan yazıçıların həqiqi hekayələr yazmalarını gözləyirlər. Ədəbiyyata bir funksiya aid edilir. Bu yolla yalnız yazıçılar deyil, onların əsər qəhrəmanları da daha böyük kütlənin təmsilçisi olurlar.
The writer and commuter James Baldwin gave an interview in 1984 in which he was repeatedly asked about his homosexuality. When the interviewer tried to pigeonhole him as a gay writer, Baldwin stopped and said, "But don't you see? There's nothing in me that is not in everybody else, and nothing in everybody else that is not in me." When identity politics tries to put labels on us, it is our freedom of imagination that is in danger. There's a fuzzy category called multicultural literature in which all authors from outside the Western world are lumped together. I never forget my first multicultural reading, in Harvard Square about 10 years ago. We were three writers, one from the Philippines, one Turkish and one Indonesian -- like a joke, you know. (Laughter) And the reason why we were brought together was not because we shared an artistic style or a literary taste. It was only because of our passports. Multicultural writers are expected to tell real stories, not so much the imaginary. A function is attributed to fiction. In this way, not only the writers themselves, but also their fictional characters become the representatives of something larger.
Əlavə etməliyəm ki, hekayəyə belə yanaşma ancaq Qərbdə mövcud deyil. Bütün dünyada belədir. Bunu ilk dəfə 2005-ci ildə əsərdəki qəhrəmanın sözlərinə görə məhkəməyə çıxarılanda gördüm. Çalışırdım ki, qadınların gözü ilə türk və erməni ailəsi haqda konstruktiv, çoxtəbəqəli əsər yazım. Məhkəməyə cəlb ediləndə kiçik hekayəm böyük makro problemə çevrildi. Türk- Erməni münaqişəsi haqda yazdığıma görə bəziləri məni tənqid, bəziləri təqdir etdilər. Ancaq həmin anda hər iki tərəfə demək istərdim ki, bu sadəcə ədəbiyyatdır. Sadəcə hekayədir. " Sadəcə hekayə" deyərkən gördüyüm işin dəyərini azaltmaq istəmirəm. Ədəbiyyatı necə başa düşüldüyünə görə deyil necə olduğuna görə sevir və dəstəkləyirəm.
But I must quickly add that this tendency to see a story as more than a story does not solely come from the West. It comes from everywhere. And I experienced this firsthand when I was put on trial in 2005 for the words my fictional characters uttered in a novel. I had intended to write a constructive, multi-layered novel about an Armenian and a Turkish family through the eyes of women. My micro story became a macro issue when I was prosecuted. Some people criticized, others praised me for writing about the Turkish-Armenian conflict. But there were times when I wanted to remind both sides that this was fiction. It was just a story. And when I say, "just a story," I'm not trying to belittle my work. I want to love and celebrate fiction for what it is, not as a means to an end.
Yazıçılar siyası baxışlarına görə tanınırlar, ancaq siyasi kitablar kifayət qədərdir bugün, ədəbiyyatın dili isə gündəlik siyasətin dili deyil. Çexov belə deyib: "Məsələnin həlli və məsələnin düzgün qoyuluş tərzi tamam başqa anlayışlardır. Və ikincini etmək sənətçinin işidir." Siyasət bizi bir-birimizdən ayırır. Ədəbiyyat birləşdirir. Biri ümumiləşdirmələri əhatə edir. Digəri incə fərqləri. Biri sərhəd çəkir. Digəri sərhəd tanımır. Siyasət möhkəm kərpicdən düzəldilib. Ədəbiyyat axar sudan.
Writers are entitled to their political opinions, and there are good political novels out there, but the language of fiction is not the language of daily politics. Chekhov said, "The solution to a problem and the correct way of posing the question are two completely separate things. And only the latter is an artist's responsibility." Identity politics divides us. Fiction connects. One is interested in sweeping generalizations. The other, in nuances. One draws boundaries. The other recognizes no frontiers. Identity politics is made of solid bricks. Fiction is flowing water.
Osmanlı dövründə "məddah" adlanan səyyar hekayə söyləyənlər var idi. Onlar qəhvəxanalara gedər, tamaşaçıların qarşısında çox vaxt bədahətən olmaqla hekayələr söyləyərdilər. Hekayədəki müxtəlif obrazları ifadə etmək üçün səslərini dəyişər, onları yamsılayardılar. Hamı onu dinləməyə gedərdi, adi insanlar, hətta sultan, müsəlmanlar, qeyri-müsəlmanlar. Hekayələr sərhədləri aşardı. Orta Asiya, Şimali Afrika, Balkanlar və Asiyaya yayılmış "Molla Nəsrəddinin Nağılı" kimi. Bugün də hekayələr sərhədləri aşmağa davam edir. Fələstinli və İsraillli siyasətçilər danışarkən bir-birinə qulaq asmırlar. Ancaq fələstinli oxucu israilli yazıçının əsərini israilli oxucu da fələstinli yazıçının əsərini oxuyur, hekayə yolu ilə əlaqə yaranır. Ədəbiyyat bizi daha uzağa aparmalıdır. Əgər bunu bacarmırsa, yaxşı əsər deyil demək ki.
In the Ottoman times, there were itinerant storytellers called "meddah." They would go to coffee houses, where they would tell a story in front of an audience, often improvising. With each new person in the story, the meddah would change his voice, impersonating that character. Everybody could go and listen, you know -- ordinary people, even the sultan, Muslims and non-Muslims. Stories cut across all boundaries, like "The Tales of Nasreddin Hodja," which were very popular throughout the Middle East, North Africa, the Balkans and Asia. Today, stories continue to transcend borders. When Palestinian and Israeli politicians talk, they usually don't listen to each other, but a Palestinian reader still reads a novel by a Jewish author, and vice versa, connecting and empathizing with the narrator. Literature has to take us beyond. If it cannot take us there, it is not good literature.
Kitablar məni- bir vaxtlar içinəqapalı və utancaq olan uşağı xilas edib. Ancaq kitabların bütləşdirilməsi təhlükəsi də var. Yazıçı və sufi Rumi öz ruh yoldaşı Səms Təbrizi ilə rastlaşandan sonra, Şəmsin ilk işi Ruminin kitablarını suya atıb içində yazılı olanların məhvini seyr etmək oldu. Sufilərə görə, " Səni səndən uzaqlaşdıra bilməyən bilik, cahillikdən daha betərdir." Bugünkü mədəni gettoların problemi savadsızlıq vəya bilik azlığı deyil. Bir-birimiz haqda çox bilirik, daha doğrusu bildiyimizi sanırıq. Qazandığımız biliklə özümüzdən uzaqlaşmırıq, elitar oluruq, başqalarından uzaqlaşır və əlaqələrimizi kəsirik. Sevdiyim bir bənzətmə var: kompasın hərəkəti kimi yaşamaq. Kompasın əqrəblərindən biri sabit olur. Digər əqrəbi isə daimi hərkət edir, daimi dövr edir. Mənim əsərlərim də belədir. Yazdığım əsərlərin bir parçası İstanbula Türkiyyəyə köklənib. Digər parçası isə dünyanı dolaşır, fərqli mədəniyyətlər arasında əlaqə yaradır. Bu baxımdan əsərlərimi həm yerli, həm universal hesab edir, bura həm də hər yerə aid olduğuna inanıram.
Books have saved the introverted, timid child that I was -- that I once was. But I'm also aware of the danger of fetishizing them. When the poet and mystic, Rumi, met his spiritual companion, Shams of Tabriz, one of the first things the latter did was to toss Rumi's books into water and watch the letters dissolve. The Sufis say, "Knowledge that takes you not beyond yourself is far worse than ignorance." The problem with today's cultural ghettos is not lack of knowledge -- we know a lot about each other, or so we think -- but knowledge that takes us not beyond ourselves: it makes us elitist, distant and disconnected. There's a metaphor which I love: living like a drawing compass. As you know, one leg of the compass is static, rooted in a place. Meanwhile, the other leg draws a wide circle, constantly moving. Like that, my fiction as well. One part of it is rooted in Istanbul, with strong Turkish roots, but the other part travels the world, connecting to different cultures. In that sense, I like to think of my fiction as both local and universal, both from here and everywhere.
İstanbula səfər edənləriniz yəqin ki Topkapı Sarayını görübsünüz. 1400 il Osmanlı sultanlarının qərərgahı olub. Sarayda kənizlərin otağından bayırda Cinlərin Görüş yeri adlandırılan bir yer mövcuddur. Binaların arasındadır həmin yer. Bu yanaşma çox xoşuma gəlir. Nəyinsə arasında olan ərazilərə inanmırıq biz adətən. Həmin yerləri tüstüsüz atəşdən yaranmış və dəyişkənliyin simvolu olaraq qəbul edilən fövqəl-təbii varlıqların- cinlərin məskəni hesab edirik. Mənim fikrimcə isə aralıqda olan ərazilər sənətçilərin məskəni olmalıdır. Mən yazarkən dəyişkənliyə və çoxtərəflliliyə üstünlü verirəm. 10 səhifə sonrası haqda fikirləşməməyi sevirəm. Qəhrəmanlarımın məni təəccübləndirməsini sevirəm. Romanlarımın birində müsəlman qadın haqda yaza bilərəm. Və böyük ehtimal xoşbəxt bir qadın olacaq. Digər əsərimin qəhrəmanı Norveçdən olan yaraşıqlı mavi professor ola bilər. İçimizdən gəldiyi müddətcə hər şey haqda yaza bilərik.
Now those of you who have been to Istanbul have probably seen Topkapi Palace, which was the residence of Ottoman sultans for more than 400 years. In the palace, just outside the quarters of the favorite concubines, there's an area called The Gathering Place of the Djinn. It's between buildings. I'm intrigued by this concept. We usually distrust those areas that fall in between things. We see them as the domain of supernatural creatures like the djinn, who are made of smokeless fire and are the symbol of elusiveness. But my point is perhaps that elusive space is what writers and artists need most. When I write fiction I cherish elusiveness and changeability. I like not knowing what will happen 10 pages later. I like it when my characters surprise me. I might write about a Muslim woman in one novel, and perhaps it will be a very happy story, and in my next book, I might write about a handsome, gay professor in Norway. As long as it comes from our hearts, we can write about anything and everything.
Audo Lorde deyir, " Ağıllı atalarımız deyir ki, 'Düşünürəm, demək ki varam ' " O isə deyir, " Hiss edirəm, demək ki azadam." Məncə əla bir misal idi. Və başa düşmürəm ki, niyə biz hələ də yazıçılığı öyrədəndə, tələbələrə bildiyiniz şeylər haqda yazın deyirik. Bəlkə də bu başlanğıc üçün çox da yaxşı deyil. Yaradıcılıq kim olduğumuz, nələri bildiyimiz və necə şəxsiyyətə malik olduğumuzla bağlı deyil. Gənclərə və bir-birimizə açıq ürəklə hiss etdiklərimiz haqda yazmağı öyrətməliyik. Mədəni gettolardan uzaqlaşmalı, başqa dünyaları tanımalıyıq.
Audre Lorde once said, "The white fathers taught us to say, 'I think, therefore I am.'" She suggested, "I feel, therefore I am free." I think it was a wonderful paradigm shift. And yet, why is it that, in creative writing courses today, the very first thing we teach students is "write what you know"? Perhaps that's not the right way to start at all. Imaginative literature is not necessarily about writing who we are or what we know or what our identity is about. We should teach young people and ourselves to expand our hearts and write what we can feel. We should get out of our cultural ghetto and go visit the next one and the next.
Daimi dairələr çizən, dövrə vuran dərvişlər kimi. Siyasi durumundan asılı olmayaraq, onlar bütün bəşəriyyəti birləşdirirlər. Və bu yaxşı xəbərdir. Nitqimi qədim sufi şeri ilə bitirmək isərdim, "Gəlin tanış olar, dost olaq, İşləri yoluna qoyaq; Sevək sevilək; Dünya fani dünyadır."
In the end, stories move like whirling dervishes, drawing circles beyond circles. They connect all humanity, regardless of identity politics, and that is the good news. And I would like to finish with an old Sufi poem: "Come, let us be friends for once; let us make life easy on us; let us be lovers and loved ones; the earth shall be left to no one."
Çox sağ olun.
Thank you.
(Alqış)
(Applause)