Delighted to be here and to talk to you about a subject dear to my heart, which is beauty. I do the philosophy of art, aesthetics, actually, for a living. I try to figure out intellectually, philosophically, psychologically, what the experience of beauty is, what sensibly can be said about it and how people go off the rails in trying to understand it. Now this is an extremely complicated subject, in part because the things that we call beautiful are so different. I mean just think of the sheer variety -- a baby's face, Berlioz's "Harold in Italy," movies like "The Wizard of Oz" or the plays of Chekhov, a central California landscape, a Hokusai view of Mt. Fuji, "Der Rosenkavalier," a stunning match-winning goal in a World Cup soccer match, Van Gogh's "Starry Night," a Jane Austen novel, Fred Astaire dancing across the screen. This brief list includes human beings, natural landforms, works of art and skilled human actions. An account that explains the presence of beauty in everything on this list is not going to be easy.
Пресреќен сум што сум овде и што ќе ви зборувам за една многу драга тема - убавината. Филозофијата на уметноста, естетиката, всушност е моја професија. Се обидувам да откријам од интелектуален, филозофски и психолошки аспект какво е восприемањето на убавината, што реално може да се каже за неа и како луѓето забегуваат обидувајќи се да ја разберат Ова е навистина сложена тема, делумно бидејќи нештата за кои велиме дека се убави се многу различни. Помислете само на сите различни убави нешта - бебешко лиценце, „Харолд во Италија“ на Берлиоз, филмови како „Волшебникот од Оз“, или пак драмите на Чехов, некој пејсаж во централна Калифорнија, поглед на Фуџи од Хокусаи, „Витезот на Розите“, запрепастувачки победоносен гол на светско првенство во фудбал, „Ѕвездената ноќ“ на Ван Гог, роман од Џејн Остин, Фред Астер како игра на екранот. Краткиот список вклучува човечки суштества, природни убавини, уметнички дела и вешти човечки дејанија. Да се објасни присуството на убавото во сè што се наоѓа на оваа листа не е воопшто едноставно.
I can, however, give you at least a taste of what I regard as the most powerful theory of beauty we yet have. And we get it not from a philosopher of art, not from a postmodern art theorist or a bigwig art critic. No, this theory comes from an expert on barnacles and worms and pigeon breeding, and you know who I mean: Charles Darwin. Of course, a lot of people think they already know the proper answer to the question, "What is beauty?" It's in the eye of the beholder. It's whatever moves you personally. Or, as some people, especially academics prefer, beauty is in the culturally conditioned eye of the beholder. People agree that paintings or movies or music are beautiful because their cultures determine a uniformity of aesthetic taste. Taste for both natural beauty and for the arts travel across cultures with great ease. Beethoven is adored in Japan. Peruvians love Japanese woodblock prints. Inca sculptures are regarded as treasures in British museums, while Shakespeare is translated into every major language of the Earth. Or just think about American jazz or American movies -- they go everywhere. There are many differences among the arts, but there are also universal, cross-cultural aesthetic pleasures and values.
Сепак, можам да ви дадам барем малку увид во она што јас го сметам за најмоќната теорија за убавината што некогаш сме ја имале. Истата не произлегува од некој филозоф на уметноста, ниту од некој постмодерен теоретичар на уметноста или пак некој важен ликовен критичар. Напротив, оваа теорија доаѓа од експерт за пијавици и црви и одгледување на гулаби. Знаете на кого мислам - Чарлс Дарвин. Се разбира, многу луѓе мислат дека веќе го знаат вистинскиот одговор на прашањето, „Што е убавината?“ Таа е во очите на набљудувачот. Тоа е се она што лично ве допира. Или, како што некои луѓе - особено академците - преферираат убавината лежи во културно-условеното око на набљудувачот. Луѓето се сложуваат дека сликите, филмовите, музиката се убави бидејќи нивните култури одредуваат еден вид на униформност во естетските вкусови. Вкусовите за природни убавини и за уметностите, патуваат низ различните култури со огромна леснотија. Бетовен го обожуваат во Јапонија. Перуанците обожуваат јапонски графики на дрво. Скулптурите на Инките се сметаат за богатство во британските музеи, додека пак Шекспир е преведен на секој позастапен јазик на Земјата. Или само помислете на американсиот џез или пак американските филмови - ги има насекаде. Постојат многу разлики во уметностите, но сепак постојат и универзални, меѓу-културни естетски задоволства и вредности.
How can we explain this universality? The best answer lies in trying to reconstruct a Darwinian evolutionary history of our artistic and aesthetic tastes. We need to reverse-engineer our present artistic tastes and preferences and explain how they came to be engraved in our minds by the actions of both our prehistoric, largely pleistocene environments, where we became fully human, but also by the social situations in which we evolved. This reverse engineering can also enlist help from the human record preserved in prehistory. I mean fossils, cave paintings and so forth. And it should take into account what we know of the aesthetic interests of isolated hunter-gatherer bands that survived into the 19th and the 20th centuries.
Како да ја објасниме оваа универзалност? Најдобро ќе биде да се обидеме да реконструираме една дарвинова историја на еволуцијата на нашите уметнички и естетски вкусови. Ќе треба да ги изгенерираме во обратна насока нашите уметнички вкусови и преференци и да објасниме како тие воопшто се врежале во нашите глави. Преку активностите на нашите предисториски, во голема мера плеистоцени околини, во кои сме се претвориле во луѓе, но и преку општествените ситуации низ кои сме еволуирале. Ова одење наназад во еволуцијата може исто така да вклучува и помош од човековите записи зачувани низ праисторијата. Мислам на фосили, пештерни цртежи и така натаму. Исто така, треба да го зема во предвид сето она што го знаеме за естетските интереси на изолираните ловечко-собирачки банди кои преживеале како такви и во 19-тиот и 20-тиот век.
Now, I personally have no doubt whatsoever that the experience of beauty, with its emotional intensity and pleasure, belongs to our evolved human psychology. The experience of beauty is one component in a whole series of Darwinian adaptations. Beauty is an adaptive effect, which we extend and intensify in the creation and enjoyment of works of art and entertainment. As many of you will know, evolution operates by two main primary mechanisms. The first of these is natural selection -- that's random mutation and selective retention -- along with our basic anatomy and physiology -- the evolution of the pancreas or the eye or the fingernails. Natural selection also explains many basic revulsions, such as the horrid smell of rotting meat, or fears, such as the fear of snakes or standing close to the edge of a cliff. Natural selection also explains pleasures -- sexual pleasure, our liking for sweet, fat and proteins, which in turn explains a lot of popular foods, from ripe fruits through chocolate malts and barbecued ribs.
Вака, јас лично немам никаква недоумица дека доживувањето на убавината, со својот емотивен интензитет и задоволство, ѝ припаѓа на нашата еволуирана човечка психологија. Доживувањето на убавината е само една компонента во цела една серија на дарвиновски адаптации. Убавината е прилагодлив ефект, којшто ние го прошируваме и засилуваме при креирањето на и уживањето во уметничките дела и забавните содржини. Како што повеќето знаете, еволуцијата ја движат два основни механизми. Првиот од нив е природната селекција - односно, случајната мутација и селективното памтење - заедно со нашата основна анатомија и психологија - еволуцијата на панкреасот, или пак на окото или ноктите. Природната селекција исто ни објаснува и многу елементарни згрозувања, каква што е ужасната смрдеа од гнило месо, или стравовите, како страв од змии, или од стоење на работ од некој гребен. Но, природната селекција ги објаснува и задоволствата - сексуалното задоволство, нашата желба за слатко, мрсно или протеини, што од друга страна ја објаснува популарноста на некои храни, од зрели овошја, преку чоколадни слатки, па се‘ до ребра на скара.
The other great principle of evolution is sexual selection, and it operates very differently. The peacock's magnificent tail is the most famous example of this. It did not evolve for natural survival. In fact, it goes against natural survival. No, the peacock's tail results from the mating choices made by peahens. It's quite a familiar story. It's women who actually push history forward. Darwin himself, by the way, had no doubts that the peacock's tail was beautiful in the eyes of the peahen. He actually used that word. Now, keeping these ideas firmly in mind, we can say that the experience of beauty is one of the ways that evolution has of arousing and sustaining interest or fascination, even obsession, in order to encourage us toward making the most adaptive decisions for survival and reproduction. Beauty is nature's way of acting at a distance, so to speak. I mean, you can't expect to eat an adaptively beneficial landscape. It would hardly do to eat your baby or your lover. So evolution's trick is to make them beautiful, to have them exert a kind of magnetism to give you the pleasure of simply looking at them.
Другиот важен принцип на еволуцијата е сексуалната селекција која функционира многу различно. Прекрасниот опаш на паунот е најпознат пример за ова. Тој не еволуирал заради природниот опстанок. Всушност, тој му се противи на природниот опстанок. Опашот на паунот произлегува од изборот при парење што го прават пауниците. Многу позната приказна. Жената е всушност таа што ја турка историјата напред. Инаку, и самиот Дарвин знаел добро дека опашот на паунот е убав во очите на пауницата. Дури и го користел тој збор. Е сега, имајќи го сето ова на ум, можеме да кажеме дека искусувањето на убавината е еден од начините преку кои еволуцијата ни го побудува и одржува интересот, или фасцинацијата, па дури и опсесијата, за да нè охрабри да ги направиме најприспособливите одлуки за опстанок и репродукција. Убавината е начин на кој природата делува од дистанца, во некоја мера. Мислам, не може да очекуваме да изедеме еден приспособливо корисен пејсаж. Ниту пак може да му го направите тоа на вашето бебе или љубовник. Значи, трикот на еволуцијата е да ги направи убави, да им даде еден вид на магнетизам кој ќе ви изнуди задоволство при самото гледање во нив.
Consider briefly an important source of aesthetic pleasure, the magnetic pull of beautiful landscapes. People in very different cultures all over the world tend to like a particular kind of landscape, a landscape that just happens to be similar to the pleistocene savannas where we evolved. This landscape shows up today on calendars, on postcards, in the design of golf courses and public parks and in gold-framed pictures that hang in living rooms from New York to New Zealand. It's a kind of Hudson River school landscape featuring open spaces of low grasses interspersed with copses of trees. The trees, by the way, are often preferred if they fork near the ground, that is to say, if they're trees you could scramble up if you were in a tight fix. The landscape shows the presence of water directly in view, or evidence of water in a bluish distance, indications of animal or bird life as well as diverse greenery and finally -- get this -- a path or a road, perhaps a riverbank or a shoreline, that extends into the distance, almost inviting you to follow it. This landscape type is regarded as beautiful, even by people in countries that don't have it. The ideal savanna landscape is one of the clearest examples where human beings everywhere find beauty in similar visual experience.
Еве на пример, еден важен извор на естетски задоволства - магнетската привлечност на убавите пејсажи. На луѓе од многу различни култури насекаде низ светот им се допаѓаат одреден тип на пејсажи, предел кој едноставно наликува на плеистоцените савани во кои сме еволуирале. Вакви предели денес се појавуваат на календари, на разгледници, во дизајните на терени за голф и јавни паркови, па и на оние златно-врамени слики што висат во дневни соби од Њујорк до Нов Зеланд. Зборувам за еден вид школски пејсаж од реката Хадсон со отворени пространства и ниска трева испреплетена со стебла од дрвја. Дрвјата, патем речено, се претпочита да се расчленуваат близу до површината, односно, да бидат такви да се сопнете од нив доколку сте им премногу блиску и брзате. Ваквиот предел покажува присуство на вода директно во перспектива, или само навестува дека постои вода во синолика далечина, како и присуство на животни или птици и шаренолко зеленило и во крајна мера - пазете сега - патека или некој пат, веројатно некој брег кој се протега во далечината и едноставно ве кани да го следите. Овој тип на пејсажи се смета за убав, дури и од страна на луѓе што живеат во земји кои немаат вакви предели. Идеалниот савански пејсаж е еден од најјасните примери за тоа дека луѓето насекаде пронаоѓаат убавина преку слични визуелни искуства.
But, someone might argue, that's natural beauty. How about artistic beauty? Isn't that exhaustively cultural? No, I don't think it is. And once again, I'd like to look back to prehistory to say something about it. It is widely assumed that the earliest human artworks are the stupendously skillful cave paintings that we all know from Lascaux and Chauvet. Chauvet caves are about 32,000 years old, along with a few small, realistic sculptures of women and animals from the same period. But artistic and decorative skills are actually much older than that. Beautiful shell necklaces that look like something you'd see at an arts and crafts fair, as well as ochre body paint, have been found from around 100,000 years ago.
Но, некој може да ми противречи дека се работи за природна убавина. А што е со уметничката убавина? Дали таа е исклучително културно условена. Јас не мислам така. Уште еднаш, би сакал да се навратам на предисторијата и да кажам нешто на таа тема. Нашироко се претпоставува дека најраните уметнички дела на човекот се неверојатно вештите пештерски слики, што сите ги знаеме, од Ласко и Шове. Пештерата Шове е стара околу 32000 години, како и неколкуте мали, реалистични скулптури на жени и животни во неа кои датираат од истиот период. Меѓутоа уметничките и декоративните вештини се всушност многу постари. Прекрасни ѓердани од школки налик на оние кои денес може да се видат на саем на ракотворби и уметности, како и охра бои за тело, се пронајдени уште пред околу 100.000 години.
But the most intriguing prehistoric artifacts are older even than this. I have in mind the so-called Acheulian hand axes. The oldest stone tools are choppers from the Olduvai Gorge in East Africa. They go back about two-and-a-half-million years. These crude tools were around for thousands of centuries, until around 1.4 million years ago when Homo erectus started shaping single, thin stone blades, sometimes rounded ovals, but often in what are to our eyes an arresting, symmetrical pointed leaf or teardrop form. These Acheulian hand axes -- they're named after St. Acheul in France, where finds were made in 19th century -- have been unearthed in their thousands, scattered across Asia, Europe and Africa, almost everywhere Homo erectus and Homo ergaster roamed. Now, the sheer numbers of these hand axes shows that they can't have been made for butchering animals. And the plot really thickens when you realize that, unlike other pleistocene tools, the hand axes often exhibit no evidence of wear on their delicate blade edges. And some, in any event, are too big to use for butchery. Their symmetry, their attractive materials and, above all, their meticulous workmanship are simply quite beautiful to our eyes, even today.
Но најзачудувачките предисториски артефакти се постари дури и од овие. Мислам на оние таканаречени Ашулови рачни секири. Најстарите камени орудија се секачите од клисурата Олдувај во источна Африка. Тие датираат уште од пред околу 2,5 милиони години. Овие груби алатки биле присутни илјадници векови, сè до пред околу 1,4 милиони години кога Хомо еректус почнал да обликува единечни сечила од тенок камен, кои понекогаш се во форма на овал, но почесто во форма на, според нашите очи, привлечни, симетрично оформени листови или солзи. Од овие Ашулови рачни секири - наречени според местото Св. Ашул во Франција, каде се пронајдени во 19-тиот век, откопани се илјадници примероци, расфрлани низ Азија, Европа и Африка, речиси насекаде кадешто Хомо еректус и Хомо ергастер талкале. Самиот број на овие рачни секири покажува дека не биле направени само за колење животни. Уште повеќе во прилог на ова оди и сознанието дека, наспроти останатите плеистоцени орудија, овие рачни секири често не покажуваат знаци на истрошеност на врвовите од нивните нежни сечила. А некои, во краен случај, се и преголеми за да се користат за касапење. Нивната симетрија, привлечниот материјал и, пред сè, прецизната изработка се едноставно преубави за нашите очи, дури и во денешно време.
So what were these ancient -- I mean, they're ancient, they're foreign, but they're at the same time somehow familiar. What were these artifacts for? The best available answer is that they were literally the earliest known works of art, practical tools transformed into captivating aesthetic objects, contemplated both for their elegant shape and their virtuoso craftsmanship. Hand axes mark an evolutionary advance in human history -- tools fashioned to function as what Darwinians call "fitness signals" -- that is to say, displays that are performances like the peacock's tail, except that, unlike hair and feathers, the hand axes are consciously cleverly crafted. Competently made hand axes indicated desirable personal qualities -- intelligence, fine motor control, planning ability, conscientiousness and sometimes access to rare materials. Over tens of thousands of generations, such skills increased the status of those who displayed them and gained a reproductive advantage over the less capable. You know, it's an old line, but it has been shown to work -- "Why don't you come up to my cave, so I can show you my hand axes?"
Што ли биле овие прастари алатки - мислам, тие се древни, странски, но истовремено тие ни се и некако познати. За што служеле овие артефакти? Најдобриот одговор што ни се нуди е дека тие биле буквално најстарите уметнички дела, практични алатки трансформирани во воодушевувачки естетски предмети, кои пленат не само со елегантниот облик туку и со виртуозната изработка. Рачните секири бележат еден еволутивен напредок во човечката историја - алатки обликувани да функционираат како - какошто Дарвиновата школа ги нарекува - кондициони сигнали, или со други зборови, како изложбени перформанси каков што е и опашот на паунот, со таа разлика што, наместо со пердуви, рачните секири се украсени со умешност во нивната изработка. Вешто изработените рачни секири укажувале на посакуваните лични квалитети - интелигенција, фина моторика, способност за планирање, свесност и совесност, а понекогаш и пристап до ретки материјали. Во текот на повеќе десетици илјади генерации ваквите вештини го подигнувале статусот на оние кои ги покажувале и со тоа добивале репродуктивна предност над оние помалку способните. Има една стара изрека, ама се покажала како функционална - „Ќе дојдеш ли во мојата пештера да ти ги покажам моите рачни секири.“
(Laughter)
(Гласна смеа)
Except, of course, what's interesting about this is that we can't be sure how that idea was conveyed, because the Homo erectus that made these objects did not have language. It's hard to grasp, but it's an incredible fact. This object was made by a hominid ancestor, Homo erectus or Homo ergaster, between 50,000 and 100,000 years before language. Stretching over a million years, the hand axe tradition is the longest artistic tradition in human and proto-human history. By the end of the hand axe epic, Homo sapiens -- as they were then called, finally -- were doubtless finding new ways to amuse and amaze each other by, who knows, telling jokes, storytelling, dancing, or hairstyling. Yes, hairstyling -- I insist on that.
Се разбира, тука постои еден куриозитет околу тоа како всушност можела да се роди ваква идеја кога Хомо еректусот кој ги правел овие предмети немал воопшто јазик. Тешко е да се сфати, но се работи за неверојатен факт. Овој предмет бил направен од наш човеколик предок - Хомо еректус или Хомо ергастер - некаде помеѓу 50 и 100.000 години пред да се роди јазикот. Одржувајќи се повеќе од милион години, изработката на рачни секири се јавува како најдолга уметничка традиција во човечката и прото-човечката историја. На крајот на епската приказна за рачните секири, Хомо сапиенсите - како што тогаш ги нарекувале - несомнено изнаоѓале нови начини за сопствена забава и восхит преку, кој знае што сè, кажување вицеви, раскажување приказни, танцување, или фризирање. Да, фризирање - инсистирам на ова.
For us moderns, virtuoso technique is used to create imaginary worlds in fiction and in movies, to express intense emotions with music, painting and dance. But still, one fundamental trait of the ancestral personality persists in our aesthetic cravings: the beauty we find in skilled performances. From Lascaux to the Louvre to Carnegie Hall, human beings have a permanent innate taste for virtuoso displays in the arts. We find beauty in something done well.
За нас современите, се користат виртуозни техники за создавање на замислени светови во книгите и филмовите, за искажување на силни емоции преку музика, сликарство и танц. Но сепак, една фундаментална нишка од карактерот на претците опстојала во нашите естетски апетити: убавината што ја пронаоѓаме во вештите изведби. Од Ласко до Лувр и Карнеги Хол, човекот како суштество покажува постојан вроден вкус за виртуозни претстави во уметностите. Пронаоѓаме убавина во нешто што е добро направено.
So the next time you pass a jewelry shop window displaying a beautifully cut teardrop-shaped stone, don't be so sure it's just your culture telling you that that sparkling jewel is beautiful. Your distant ancestors loved that shape and found beauty in the skill needed to make it, even before they could put their love into words. Is beauty in the eye of the beholder? No, it's deep in our minds. It's a gift handed down from the intelligent skills and rich emotional lives of our most ancient ancestors. Our powerful reaction to images, to the expression of emotion in art, to the beauty of music, to the night sky, will be with us and our descendants for as long as the human race exists.
Затоа, следниот пат кога ќе пројдете покрај излог на јувелир во кој ќе видите прекрасно изработен камен во форма на солза, немојте да мислите дека само заради вашата култура го сметате тој светликав скапоцен камен за убав. Вашите далечни претци го сакале тој облик и наоѓале убавина во вештината потребна да се изработи, дури и пред да можат да ја изразат својата восхит преку зборови. Дали убавината е во очите на набљудувачот? Не, таа лежи длабоко во нашиот мозок. Се работи за дарба, која е плoд на интелигенцијата, вештините и богатите емотивни животи на нашите најстари претци. Нашите силни реакции предизвикани од сликите, од експресијата на емоции во уметноста, од убавината на музиката под ѕвездено небо ќе останат со нас и со нашите потомци се додека постои човечката раса.
Thank you.
Ви благодарам.
(Applause)
(Аплауз)