Delighted to be here and to talk to you about a subject dear to my heart, which is beauty. I do the philosophy of art, aesthetics, actually, for a living. I try to figure out intellectually, philosophically, psychologically, what the experience of beauty is, what sensibly can be said about it and how people go off the rails in trying to understand it. Now this is an extremely complicated subject, in part because the things that we call beautiful are so different. I mean just think of the sheer variety -- a baby's face, Berlioz's "Harold in Italy," movies like "The Wizard of Oz" or the plays of Chekhov, a central California landscape, a Hokusai view of Mt. Fuji, "Der Rosenkavalier," a stunning match-winning goal in a World Cup soccer match, Van Gogh's "Starry Night," a Jane Austen novel, Fred Astaire dancing across the screen. This brief list includes human beings, natural landforms, works of art and skilled human actions. An account that explains the presence of beauty in everything on this list is not going to be easy.
Örülök, hogy itt lehetek és egy szívemhez közel álló témáról beszélhetek, ami a szépség. Művészetfilozófiával és esztétikával foglalkozom hivatásszerűen. Intellektuális módon igyekszem filozófiailag, pszichológiailag meghatározni, hogy mi a szépségélmény, milyen érzékelhető dolog mondható róla, és hogyan keverednek tévútra az emberek, amikor meg akarják érteni. Nos, ez rendkívül bonyolult téma, részben azért, mert az általunk szépnek nevezett dolgok olyannyira különbözőek. Gondoljanak csak bele ebbe a sokféleségbe -- egy csecsemő arca, Berlioz "Harold Itáliában" szimfóniája, filmek, mint az Óz, a csodák csodája, Csehov drámái, egy közép-kaliforniai táj, a Fudzsi Hokuszai bemutatásában, "A rózsalovag", egy elképesztő, meccsdöntő gól a futball Világkupa egy mérkőzésén, Van Gogh "Csillagos éje" vagy egy Jane Austen regény. Ahogy Fred Astaire végiglejt a képernyőn. Rövid listánkon szerepelnek emberek, természetes tájak, művészi alkotások és bravúros emberi teljesítmények. Nem lesz könnyű olyan leírást adni, ami a szépség jelenlétére az összes esetben magyarázatot ad.
I can, however, give you at least a taste of what I regard as the most powerful theory of beauty we yet have. And we get it not from a philosopher of art, not from a postmodern art theorist or a bigwig art critic. No, this theory comes from an expert on barnacles and worms and pigeon breeding, and you know who I mean: Charles Darwin. Of course, a lot of people think they already know the proper answer to the question, "What is beauty?" It's in the eye of the beholder. It's whatever moves you personally. Or, as some people, especially academics prefer, beauty is in the culturally conditioned eye of the beholder. People agree that paintings or movies or music are beautiful because their cultures determine a uniformity of aesthetic taste. Taste for both natural beauty and for the arts travel across cultures with great ease. Beethoven is adored in Japan. Peruvians love Japanese woodblock prints. Inca sculptures are regarded as treasures in British museums, while Shakespeare is translated into every major language of the Earth. Or just think about American jazz or American movies -- they go everywhere. There are many differences among the arts, but there are also universal, cross-cultural aesthetic pleasures and values.
Azonban ha többet nem is, egy kostolót azért adhatok abból, amit én tartok a szépség legmarkánsabb, eddig létező elméletének. És az elmélet nem egy művészetfilozófustól, nem is egy posztmodern művészettörténésztől vagy egy menő kritikustól ered. Nem, maga az elmélet egy olyan szakembertől származik, aki kagylókkal, férgekkel és a galambok párosodásával foglalkozott. És rájöttek, kire gondolok -- ő Charles Darwin. Persze sokan úgy vélik, ők már tudják a helyes választ a kérdésre, hogy mi a szépség? Mindez ízlés kérdése. Bármi lehet, ami saját szempontunkból megkapó. Vagy ahogyan ezt néhányan -- különösen az akadémikusok -- mondják, a szépség a kulturális kondicionálás által meghatározott ízlés függvénye. Az emberek megegyeznek abban, hogy festmények, filmek vagy zenék azért szépek, mert megjelenésükkel valamiféle egyetemes esztétikai érzékre hatnak. A természetes szépséggel és a művészetekkel kapcsolatos ízlésvilág könnyedén töri át a kultúrák határait. Beethoven nagyrabecsült művész Japánban. A peruiak imádják a japán fametszeteket. Az inka szobrászművészet darabjaira kincsként tekintenek az angol múzeumok, Shakespeare-t pedig a világ összes fő nyelvére lefordították. Vagy gondoljunk az amerikai jazzre vagy az amerikai filmekre -- mindenhová eljutnak. A művészetek között sok a különbség, de vannak kultúrákon átívelő, egyetemes esztétikai örömök és értékek is.
How can we explain this universality? The best answer lies in trying to reconstruct a Darwinian evolutionary history of our artistic and aesthetic tastes. We need to reverse-engineer our present artistic tastes and preferences and explain how they came to be engraved in our minds by the actions of both our prehistoric, largely pleistocene environments, where we became fully human, but also by the social situations in which we evolved. This reverse engineering can also enlist help from the human record preserved in prehistory. I mean fossils, cave paintings and so forth. And it should take into account what we know of the aesthetic interests of isolated hunter-gatherer bands that survived into the 19th and the 20th centuries.
Hogyan magyarázható ez az egyetemesség? A legjobb választ akkor kaphatjuk, ha a művészi és esztétikai ízlésvilágunk darwini evolúció szerinti vizsgálatába fogunk. A jelenlegi művészetekkel kapcsolatos ízlésvilágunkból kiindulva kell elmagyaráznunk azt, hogy mindez a múltban hogyan vésődött be a tudatunkba. Ebben egyaránt szerepet játszott az ősi, túlnyomórészt pleisztocén környezetünk, amelyben végbe ment emberré válásunk, de azok a társas helyzetek is, amelyek keretei között fejlődtünk. A visszatekintés során számos segítségre lelhetünk az őskorból fennmaradt emberi maradványokból is. Ilyenek a kövületek, barlangrajzok, stb. És figyelembe kell vennünk azt is, amit az egymástól elkülönült vadászó-gyűjtögető közösségek esztétikai érdeklődéséről tudunk, illetve ami ebből a 19. és 20. századra is fennmaradt.
Now, I personally have no doubt whatsoever that the experience of beauty, with its emotional intensity and pleasure, belongs to our evolved human psychology. The experience of beauty is one component in a whole series of Darwinian adaptations. Beauty is an adaptive effect, which we extend and intensify in the creation and enjoyment of works of art and entertainment. As many of you will know, evolution operates by two main primary mechanisms. The first of these is natural selection -- that's random mutation and selective retention -- along with our basic anatomy and physiology -- the evolution of the pancreas or the eye or the fingernails. Natural selection also explains many basic revulsions, such as the horrid smell of rotting meat, or fears, such as the fear of snakes or standing close to the edge of a cliff. Natural selection also explains pleasures -- sexual pleasure, our liking for sweet, fat and proteins, which in turn explains a lot of popular foods, from ripe fruits through chocolate malts and barbecued ribs.
Ami engem illet, semmi kétségem afelől, hogy a szépségélmény, a vele összefonódott érzelmi felfokozottság és öröm a részét képezi a kifejlődött emberi lélektannak. A szépségélmény egyetlen alkotóelem egy sornyi darwini alkalmazkodó magatartás között. A szépség tehát adaptív hatás, amit kiterjesztünk és felerősítünk a művészeti és szórakoztató alkotások létrehozatala és élvezete során. Ahogy ezt bizonyára sokan tudják, az evolúciót két elsődleges mechanizmus mozgatja. Az első a természetes kiválasztódás -- ez a véletlenszerű mutáció és a szelektív retenció hatása -- végigvonul az alapvető testi és lelki felépítésünkön, a hasnyálmirigy evolúcióján, a szemén vagy a körömén. A természetes kiválasztódás sok alapvető undorunkra is választ ad, arra, miért borzasztó a rothadó hús szaga vagy félelmeinkre, akár egy kígyótól félünk, akár attól, hogy egy magas szirt szélére álljunk. Az örömöket is magyarázza a természetes kiválasztódás -- a szexuális örömöt, az édességekhez, zsírokhoz, fehérjékhez való vonzódásunkat, ami pedig sok étel népszerűségét alátámasztja az érett gyümölcsöktől kezdve a csokoládén át egészen a rostonsült húsokig.
The other great principle of evolution is sexual selection, and it operates very differently. The peacock's magnificent tail is the most famous example of this. It did not evolve for natural survival. In fact, it goes against natural survival. No, the peacock's tail results from the mating choices made by peahens. It's quite a familiar story. It's women who actually push history forward. Darwin himself, by the way, had no doubts that the peacock's tail was beautiful in the eyes of the peahen. He actually used that word. Now, keeping these ideas firmly in mind, we can say that the experience of beauty is one of the ways that evolution has of arousing and sustaining interest or fascination, even obsession, in order to encourage us toward making the most adaptive decisions for survival and reproduction. Beauty is nature's way of acting at a distance, so to speak. I mean, you can't expect to eat an adaptively beneficial landscape. It would hardly do to eat your baby or your lover. So evolution's trick is to make them beautiful, to have them exert a kind of magnetism to give you the pleasure of simply looking at them.
A másik fontos evolúciós elv a szexuális kiválasztódás, és ez felettébb különböző módon működik. A páva fenséges faroktolla a leghíresebb példa erre. Ez nem a természetes fennmaradás érdekében fejlődött ki. Ami azt illeti, ezt még meg is nehezíti. Nem, a páva tollazata a nőstény pávák párzás során történő választásainak eredménye. A történet felettébb ismerős. Valójában a nők a történelmi változások előidézői. Apropó, Darwin maga is meg volt győződve arról, hogy a nőstény páva szépnek tartja a hím tollazatát. Pontosan ezt a szót használta rá. Mindezeket szem előtt tartva kijelenthetjük, hogy a szépségélmény az evolúció egyik eszköze, amivel felkelti és fenntartja az érdeklődésünket, a vonzerőt vagy akár a megszállottságot, ami arra sarkall minket, hogy a fennmaradás és a szaporodás érdekében legmegfelelőbb döntéseket hozzuk. Úgy is mondhatjuk, hogy a szépség eszköz a természet kezében, hogy a háttérből irányítson minket. Úgy értem, egy adaptív szempontból előnyös tájat megenni nem lehet. Ezzel aligha tehetnénk szert párra vagy utódokra. Az evolúció így ahhoz a trükkhöz folyamodik, hogy széppé teszi a tájat, miáltal ez kifejt egyfajta vonzerőt, már abból örömünk származik, ha csak ránézünk.
Consider briefly an important source of aesthetic pleasure, the magnetic pull of beautiful landscapes. People in very different cultures all over the world tend to like a particular kind of landscape, a landscape that just happens to be similar to the pleistocene savannas where we evolved. This landscape shows up today on calendars, on postcards, in the design of golf courses and public parks and in gold-framed pictures that hang in living rooms from New York to New Zealand. It's a kind of Hudson River school landscape featuring open spaces of low grasses interspersed with copses of trees. The trees, by the way, are often preferred if they fork near the ground, that is to say, if they're trees you could scramble up if you were in a tight fix. The landscape shows the presence of water directly in view, or evidence of water in a bluish distance, indications of animal or bird life as well as diverse greenery and finally -- get this -- a path or a road, perhaps a riverbank or a shoreline, that extends into the distance, almost inviting you to follow it. This landscape type is regarded as beautiful, even by people in countries that don't have it. The ideal savanna landscape is one of the clearest examples where human beings everywhere find beauty in similar visual experience.
Vizsgáljuk meg röviden az esztétikai öröm egyik fontos forrását, a gyönyörű tájak által ránk gyakorolt mágneses vonzerőt. Az emberek világszerte, a legkülönbözőbb kultúrákban, ugyanahhoz a jól leírható tájtípushoz vonzódnak, egy olyan tájhoz, ami történetesen hasonló a pleisztocén kor szavannáihoz, ahol fajunk kifejlődött. Manapság ugyanezen tájtípus jelenik meg falinaptárakon, képeslapokon, a golfpályák és közparkok felépítésében és aranykeretes képeken, amelyek New Yorktól Új-Zélandig díszítik a nappalik falait. Tipikus Hudson River School festészeti irányzathoz tartozó tájkép rövid fűvel borított tágas terekről, ahol itt-ott facsoportok is találhatók. A fákat egyébként úgy szeretjük, ha a föld közelében ágaznak szét, mert ezekre tudunk könnyen és gyorsan felmászni, ha netán vészhelyzetbe kerülünk. A táj emellett víz jelenlétére utal, ami vagy közvetlenül látható, vagy a távoli kékség utal rá, egyúttal állatok és madarak bőségét jelzi és a növényi élet is dúsan tenyészik, végül pedig -- ezt kapják ki -- egy ösvény vagy út is jó, ha van, ami lehet folyópart vagy messzeségbe vesző partvonal és szinte csábít rá, hogy kövessük. Ezt a tájképtípust jellemzően gyönyörűnek találják még olyan népek is, akiknek országára mindez nem jellemző. Az ideális szavannavidék az egyik legjobb példa arra, hogy hasonló látványvilág az emberek számára ugyanazzal a szépségérzettel, örömmel jár.
But, someone might argue, that's natural beauty. How about artistic beauty? Isn't that exhaustively cultural? No, I don't think it is. And once again, I'd like to look back to prehistory to say something about it. It is widely assumed that the earliest human artworks are the stupendously skillful cave paintings that we all know from Lascaux and Chauvet. Chauvet caves are about 32,000 years old, along with a few small, realistic sculptures of women and animals from the same period. But artistic and decorative skills are actually much older than that. Beautiful shell necklaces that look like something you'd see at an arts and crafts fair, as well as ochre body paint, have been found from around 100,000 years ago.
Azonban talán vitatják ezt, mondván, ez természetes szépség. Mi a helyzet a művészi szépséggel? Az nem kizárólag kulturálisan meghatározott? Én nem úgy vélem. És itt megint vissza kell tekintenem az őskorba, hogy elmagyarázzak valamit. Széles körben vélik úgy, hogy az emberi művészet legkorábbi megjelenési formái a fantasztikus tudásról árulkodó barlangrajzok, amelyeket mind ismerünk Lascaux-ból és Chauvet-ből. A Chauvet-barlangok kb. 32.000 évesek, csakúgy, mint néhány apró, valósághű, nőket és gyermekeket ábrázoló szobor, mely szintén ekkorról származik. De a művészettel és díszítéssel kapcsolatos tudás ennél jóval régebbi. Találtak gyönyörű, kagylóból készült nyakláncokat, amilyeneket kézműves vásárokon látni, de még okkersárga testfestéket is 100.000 évvel ezelőttről.
But the most intriguing prehistoric artifacts are older even than this. I have in mind the so-called Acheulian hand axes. The oldest stone tools are choppers from the Olduvai Gorge in East Africa. They go back about two-and-a-half-million years. These crude tools were around for thousands of centuries, until around 1.4 million years ago when Homo erectus started shaping single, thin stone blades, sometimes rounded ovals, but often in what are to our eyes an arresting, symmetrical pointed leaf or teardrop form. These Acheulian hand axes -- they're named after St. Acheul in France, where finds were made in 19th century -- have been unearthed in their thousands, scattered across Asia, Europe and Africa, almost everywhere Homo erectus and Homo ergaster roamed. Now, the sheer numbers of these hand axes shows that they can't have been made for butchering animals. And the plot really thickens when you realize that, unlike other pleistocene tools, the hand axes often exhibit no evidence of wear on their delicate blade edges. And some, in any event, are too big to use for butchery. Their symmetry, their attractive materials and, above all, their meticulous workmanship are simply quite beautiful to our eyes, even today.
De a legérdekesebb őskori műkincsek még ennél is régebbiek. Az ún. acheuli szakócákra gondolok. A legrégebbi húsfejtésre használt kőszerszámokat a kelet-afrikai Olduvai-szurdokban találták. 2,5 millió évvel ezelőtt készültek. Ezeket a durván megmunkált szerszámokat százezer éveken át használták, kb. 1,4 millió évvel ezelőttig, amikor a Homo erectus belefogott az egyedi, vékony kőpengék megmunkálásába, melyek néha lekerekített ovális alakúak voltak, de néha olyanok, amelyek mai szemmel nézve lebilincselő, szimmetrikusan hegyes levél vagy könnycseppformát öltenek. Ezeket az acheuli szakócákat a francia St. Acheul településről nevezték el, ahol a lelőhelyre bukkantak a 19. században -- ezrével bukkantak ilyenek nyomára aztán Ázsia, Európa és Afrika-szerte is, csaknem mindenütt, ahol a Homo erectus és a Homo ergaster bolyongott. Nos, ezen szakócák puszta száma is arra utal, hogy ezeket nem kizárólag állatok lemészárlása céljából készítették. Az elméletünk megerősítést nyer, ha felfedezzük, hogy más pleisztocén szerszámokkal ellentétben a szakócákon gyakran nyoma sincs a használatból adódó kopásnak a sérülékeny éleknél. Néhány lelet esetében még ahhoz is nagyok, hogy mészárosmunkára használják. A szimmetriájuk, a tetszetős anyaguk és mindenek felett az aprólékos megmunkálásuk még mai szemmel nézve is egyszerűen káprázatos.
So what were these ancient -- I mean, they're ancient, they're foreign, but they're at the same time somehow familiar. What were these artifacts for? The best available answer is that they were literally the earliest known works of art, practical tools transformed into captivating aesthetic objects, contemplated both for their elegant shape and their virtuoso craftsmanship. Hand axes mark an evolutionary advance in human history -- tools fashioned to function as what Darwinians call "fitness signals" -- that is to say, displays that are performances like the peacock's tail, except that, unlike hair and feathers, the hand axes are consciously cleverly crafted. Competently made hand axes indicated desirable personal qualities -- intelligence, fine motor control, planning ability, conscientiousness and sometimes access to rare materials. Over tens of thousands of generations, such skills increased the status of those who displayed them and gained a reproductive advantage over the less capable. You know, it's an old line, but it has been shown to work -- "Why don't you come up to my cave, so I can show you my hand axes?"
Mik hát ezek az ősi -- úgy értem, ősiek, idegenek, de ugyanakkor valahonnan mégis ismerősek. Milyen célt szolgáltak ezek a műkincsek? A leglogikusabb válasz, ami adódik, hogy a szó szoros értelmében vett legrégebbi műtárgyakról beszélünk, amelyek megkapó, esztétikus tárgyakká átalakított mindennapi szerszámok voltak, és esetükben egyszerre gyönyörködhetünk a kifinomult alakban és a virtuóz tudásról árulkodó megformálásban. A szakócák az emberi történelemben az evolúciós haladást jelenítik meg -- olyan célból kialakított szerszámokról beszélünk, amik darwini értelemben vett egészségjegyek -- vagyis olyan rekvizitumok, mint a páva faroktolla, azzal az eltéréssel, hogy a szőrtől és tollaktól eltérően a szakócákat tudatosan, értelemmel hozták létre. A kifinomult módszerrel készített szakócák kívánatos személyiségjegyek meglétére utaltak -- intelligenciára, kézügyességre, tervezőképességre, tudatosságra, néha ritka nyersanyagok feletti uralomra. Több mint tízezer nemzedéken át ezek a képességek növelték tulajdonosuk státuszát és szaporodási előnyt jelentettek a kevésbé rátermettekkel szemben. Ismerik a régi okosságot, amiről újra és újra kiderül, hogy működik -- "Miért nem jön fel a barlangomba, hogy megmutassam a szakócáimat."
(Laughter)
(Nevetés)
Except, of course, what's interesting about this is that we can't be sure how that idea was conveyed, because the Homo erectus that made these objects did not have language. It's hard to grasp, but it's an incredible fact. This object was made by a hominid ancestor, Homo erectus or Homo ergaster, between 50,000 and 100,000 years before language. Stretching over a million years, the hand axe tradition is the longest artistic tradition in human and proto-human history. By the end of the hand axe epic, Homo sapiens -- as they were then called, finally -- were doubtless finding new ways to amuse and amaze each other by, who knows, telling jokes, storytelling, dancing, or hairstyling. Yes, hairstyling -- I insist on that.
Kivéve persze azt az érdekességet, hogy a mai napig nem tudunk a továbbadás mikéntjéről, mert a Homo erectus, aki létrehozta ezeket a tárgyakat, nem tudott beszélni. Nehéz ezt elképzelni, pedig tagadhatatlan tény. Ezt a tárgyat egy előember ősünk készítette -- a Homo erectus vagy Homo ergaster -- kb. 50.000 - 100.000 évvel az emberi beszéd megjelenése előtt. Az évmilliókon keresztül fennálló szakócákban megnyilvánuló hagyomány az emberi és előemberi történelem leghosszabb ideig fennálló művészeti hagyománya. Amire véget ért a szakócás történet, a Homo sapiens -- mert végre már így hívták -- kétséget kizáró módon új dolgokat talált ki arra, hogy társát szórakoztassa, lenyűgözze, ki tudja, talán viccek, történetek mesélését, táncot, hajformázást. Igen, a hajformázást -- ehhez ragaszkodnom kell.
For us moderns, virtuoso technique is used to create imaginary worlds in fiction and in movies, to express intense emotions with music, painting and dance. But still, one fundamental trait of the ancestral personality persists in our aesthetic cravings: the beauty we find in skilled performances. From Lascaux to the Louvre to Carnegie Hall, human beings have a permanent innate taste for virtuoso displays in the arts. We find beauty in something done well.
Mi, modern emberek a virtuóz technikákat arra használjuk, hogy segítségükkel a prózában és filmekben képzeletbeli világokat alkossunk, intenzív érzelmeket közvetítsünk zenében, festészetben és táncban. Mégis, ősi személyiségünk alapvető vonása máig fennmaradt az esztétikai vágyainkban: a szépségben, amit máig megtalálunk a míves kivitelezésben. Lascaux-tól a Louvre-on át a Carnegie Hall-ig az emberekben mindenütt fellelhető a belülről fakadó ízlés, a virtuóz művészeti formák szeretete. Szépséggel tölti el lelkünket, ha valami szépen kivitelezett dolgot látunk.
So the next time you pass a jewelry shop window displaying a beautifully cut teardrop-shaped stone, don't be so sure it's just your culture telling you that that sparkling jewel is beautiful. Your distant ancestors loved that shape and found beauty in the skill needed to make it, even before they could put their love into words. Is beauty in the eye of the beholder? No, it's deep in our minds. It's a gift handed down from the intelligent skills and rich emotional lives of our most ancient ancestors. Our powerful reaction to images, to the expression of emotion in art, to the beauty of music, to the night sky, will be with us and our descendants for as long as the human race exists.
Amikor legközelebb elmennek egy ékszerbolt kirakata előtt, ahol látnak egy gyönyörűen csiszolt könnycsepp formájú követ, akkor ne higgyék azt, hogy csak a kulturáltság mondatja Önökkel, hogy az a csillámló drágakő gyönyörű. Már a távoli őseik is imádták az alakot, és örömet találtak a szakértelemben, ami a megmunkálásához kellett, már azelőtt hogy a szeretetüket szavakba önthették volna. A szépség valóban ízlés kérdése? Nem, mélyen a tudatunkba van ágyazva. A legrégibb őseinktől kapott ajándék, ami az intelligenciát jelző képességeiken és gazdag érzelmi életükön keresztül hagyományozódott ránk. Az érzelmek művészi módon való kifejezésére vagy a zene gyönyörére, esetleg az éjszakai égboltra adott erős érzelmi válaszreakcióink velünk és utódainkkal maradnak mindaddig, amíg az emberi faj létezik.
Thank you.
Köszönöm.
(Applause)
(Taps)