[ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΤΕ ΔΥΣΚΟΛΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ]
Γεια σας, μέλη της κοινότητας του TED! Βλέπετε μια σειρά συνεντεύξεων με τίτλο: «Πώς να αντιμετωπίσετε δύσκολα αισθήματα». Είμαι η Κλόι Σάσα Μπρουκς, παρουσιάστρια και επιμελήτρια του TED. Σ′ αυτήν την σειρά τεσσάρων επεισοδίων είδαμε ψυχολόγους, συγγραφείς και ειδικούς που μοιράστηκαν τις ιδέες και έρευνές τους για τη διαχείριση δύσκολων συναισθημάτων. Τώρα θα μιλήσω με τον Ντέιβιντ Κέσλερ, συγγραφέα έξι βιβλίων για το πένθος και την απώλεια. Δύο απ′ αυτά τα έγραψε μαζί με την Ελίζαμπεθ Κιούμπλερ-Ρος, μια Αμερικανο-Ελβετή ψυχίατρο, που είναι πρωτοπόρος στη μελέτη προθανάτιων εμπειριών. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του που εκδόθηκε πέρυσι έχει τίτλο: «Εύρεση νοήματος, το έκτο στάδιο του πένθους». Ας φέρουμε τον Ντέιβιντ στην οθόνη. -Γεια! Ευχαριστώ που είσαι εδώ! -Γεια σας! Ας μπούμε κατευθείαν στο θέμα. Πολλοί βιώνουν πένθος αυτήν την εποχή. Τα πέντε στάδια του πένθους είναι τα γνωστά: άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, κατάθλιψη και αποδοχή. Μπορείς να μας πεις για το έκτο στάδιο του πένθους;
Cloe Sasha Brooks: Hello, TED Community. You are watching a TED interview series called How to Deal with Difficult Feelings. I’m your host, Cloe Shasha Brooks, and a curator at TED. In this four-episode series, we've been talking with psychologists, authors and other experts who have shared insights and research about difficult feelings and how we can handle them. So now I will be speaking with David Kessler, an author who has written six books on grief and loss. Two of those books were co-authored with Elisabeth Kübler-Ross, a Swiss American psychiatrist who was a pioneer in near-death studies. And his most recent book, published last year, is called "Finding Meaning: The Sixth Stage of Grief." So let's bring David on screen. Hey, David, thank you for joining us. Let's dive right in. So many people are struggling with grief right now and the five stages of grief are kind of typically known to be denial, anger, bargaining, depression and acceptance. But can you tell us about the sixth stage of grief?
ΝΚ: Φυσικά! Θα ήθελα να τονίσω, πως ήταν τιμή μου να δουλέψω με την Κιούμπλερ-Ρος πάνω στα στάδιά της. Δεν είναι γραμμικά, δεν είναι χάρτης του πένθους. Δεν υπάρχει μόνο ένας σωστός τρόπος να πενθήσετε. Νομίζω πως καθένας το βιώνει διαφορετικά. Όπως ίσως πολλοί από εσάς γνωρίζετε εκτός από ειδικός του πένθους είμαι και πενθών πατέρας Έχασα τον μικρότερο γιο μου, τον Ντέιβιντ, πριν μερικά χρόνια. Όταν εγώ και πολλοί άνθρωποι φτάσουμε στην αποδοχή, θέλουμε περισσότερα. Η αποδοχή δεν είναι αρκετή για τη γενιά μας. Νομίζω ότι θέλουμε νόημα. Πιστεύω πως το νόημα είναι το έκτο στάδιο. Όταν μιλάμε για το νόημα θέλω πάντα να τονίζω πως δεν υπάρχει νόημα σ′ έναν θλιβερό θάνατο, σε μια πανδημία, στη ματαίωση ενός γάμου ή στην απώλεια μιας δουλειάς. Το νόημα δεν βρίσκεται στο θλιβερό γεγονός. Το νόημα βρίσκεται μέσα μας. Είναι αυτό που βρίσκουμε μετά.
David Kessler: Absolutely. And I always like to point out I was honored to work with Kübler-Ross on her stages. They're not linear, they're not a map for grief, there's no one right way to do grief. And I think as people experience them, and also, as you know, and some people may know, I'm not only a grief specialist, but I'm a bereaved parent. I had a younger son, David, die a few years ago. Once I and so many people experience acceptance, we want more. Acceptance isn't enough for our generation. I think we want meaning. And I believe meaning is the sixth stage. And when we talk about meaning, I always like to point out there's no meaning in a horrible death or in a pandemic or in a wedding being canceled or a job being lost. The meaning isn't in the horrible event. The meaning is in us. It's what we find afterwards.
ΚΣΜ: Είναι μια πολύ βοηθητική οπτική απ′ την οποία μπορεί κανείς να πιαστεί. Έχεις επίσης γράψει για τους επτά διαφορετικούς παράγοντες που κατευθύνουν την έννοια «νόημα» όσον αφορά το πένθος. Πες μας γι′ αυτούς τους επτά παράγοντες.
CSB: I mean, I just think that's such a helpful perspective for people to hold on to. And I also really appreciate, you know, you've written about these seven different factors that guide the concept of meaning when it comes to grief. Can you tell us about those seven factors?
ΝΚ: Πρώτον, το νόημα είναι σχετικό και προσωπικό. Δεύτερον, η εύρεση νοήματος θέλει χρόνο. Μπορεί να περάσουν μήνες ή χρόνια απ′ την απώλεια κι ακόμα να μην βρεθεί. Διότι δεν μπορείς να βιάσεις το νόημα. Δεν μπορείς να πεις... Όταν ένας άνθρωπος ή ένα όνειρο πέθανε ή υπάρχει πανδημία, δεν μπορείς αμέσως να πεις, «Ποιο το νόημα;» Παίρνει χρόνο. Τρίτον, το νόημα δεν απαιτεί να το κατανοήσεις. Μπορεί να μην ξέρουμε γιατί τελείωσε μια σχέση, ή γιατί προέκυψε ένα διαζύγιο, ή γιατί πέθανε ένα κατοικίδιο ή γιατί συνέβη μια πανδημία. Κι όμως μπορούμε να βρούμε νόημα. Τέταρτον, ακόμα κι όταν βρεις νόημα δεν θα νιώσεις ότι άξιζε ο κόπος. Αν μπορούσαμε, θα διαλέγαμε να είχαμε τον αγαπημένο μας ζωντανό. Πέμπτο, και πολύ σημαντικό, Η απώλεια δεν είναι μια δοκιμασία, δεν είναι ένα μάθημα ή κάτι προς διαχείριση. ούτε είναι ένα δώρο ή μια ευλογία. Η απώλεια είναι απλώς κάτι που συμβαίνει στη ζωή. Και το νόημα μένει μαζί μας μετά απ′ αυτήν. Έκτο, μόνο εσύ μπορείς να βρεις το δικό σου νόημα. Και έβδομο, οι ουσιαστικοί δεσμοί μπορούν εν καιρώ ν′ αντικαταστήσουν τις επώδυνες αναμνήσεις. Για το μετατραυματικό στρες της πανδημίας πάντα θυμίζω δύο πράγματα: Πρώτον, τίποτα δεν έχει τελειώσει. Δεύτερον, μπορούμε όχι μόνο να ξεπεράσουμε αλλά και να ωριμάσουμε μέσα απ′ αυτό. Υπάρχει πάντα η δυνατότητα της μετατραυματικής ανάπτυξης, που πιστεύω πως είναι πολύ σημαντική σ′ αυτούς τους δύσκολους καιρούς.
DK: They are, first, meaning is relative and personal. Two, meaning takes time. You may not find it until months or even years after loss because you can't rush the meaning. You can't say someone died or a dream died or there's a pandemic, "What's the meaning?" right away, it often takes time. And three, meaning doesn't require understanding. You know, we may not understand why a relationship ends, why a divorce happens, why a pet died, why a pandemic happens. But we can still find meaning. And four, even when you do find meaning, you won't feel it was worth the cost. We'd always rather have the person we loved. And the fifth one -- and the fifth is a big one -- your loss is not a test, a lesson, something to handle, a gift or a blessing. Loss is simply what happens in life. And the meaning is in us afterwards. And six, only you can find your meaning. And seven, meaningful connections can replace those painful memories in time. The post-traumatic stress that's going on in the pandemic, I always remind people, one, we're not post, and two, we can also not just go through this, but grow through this. And there's the possibility of post-traumatic growth also that I think is so important during these tough times.
ΚΣΜ: Ναι, βέβαια. Ας πάρουμε μια ερώτηση απ′ το κοινό. Κάποιος ρωτάει: «Έχοντας χάσει μια κόρη, πώς να εξηγήσω τη διαδικασία πένθους μου σ′ όσους δεν καταλαβαίνουν αλλά θέλουν;» ΝΚ: Η αλήθεια είναι ότι πολλές φορές οι άνθρωποι, όσο κι αν προσπαθούν, δεν μπορούν να αντιληφθούν το πένθος μας. Εγώ δεν ξέρω πώς νιώθεις εσύ που έχασες τη δουλειά σου κι εσύ δεν ξέρεις πώς νιώθω εγώ που πέθανε το παιδί μου. Και θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να μην κάνουμε συγκρίσεις και να ξέρουμε πως ο κόσμος χωράει τις απώλειες όλων μας. Νομίζω πως, μερικές φορές, δεν πρέπει να έχουμε την απαίτηση να καταλάβουν. Πρέπει να τους πούμε, «Ξέρω ότι δεν μπορείς να καταλάβεις, οπότε άσε με να σου πω πώς αισθάνομαι εγώ το πένθος μου». Να μοιραστούμε το πένθος μας.
CSB: Yeah, yeah, yeah. Let's bring up a question from our audience. OK, so someone asked, "Having lost a daughter, how do I explain my grieving process to those who don't understand but want to?" DK: You know, the reality is, people often, as hard as they try, may not understand our grief. You know, I don't know what it's like for you to lose your job, you don't know what it's like for me to have a child die. And I think one of the important things is for us not to compare griefs and to know the world is big enough for all our losses. So I think sometimes we have to let go of the expectation that they get it. And we have to go, "I know you can't get it. So let me tell you what this grief feels like to me." And share our grief.
ΚΣΜ: Έχετε μιλήσει αρκετά γι′ αυτό. Ότι υπάρχουν μικρές και μεγάλες απώλειες, αλλά είναι όλες αποδεκτές και τελικά όλες συνυπάρχουν.
CSB: Yeah. And you, kind of, have talked a lot about that, how there's big losses and little losses, but they're all valid, right?
ΝΚ: Θυμάμαι, μια μέρα, τον Απρίλιο, περπατούσαμε
And they all get to coexist.
μπροστά στο σπίτι μου μ′ έναν φίλο σε δύο μέτρα απόσταση φορώντας μάσκες και μια νεαρή γυναίκα ήρθε και μου είπε, «Άκουσα πως ασχολείστε με το πένθος. Ο γάμος μου αναβλήθηκε», μου είπε και αναλύθηκε σε δάκρυα. Της μίλησα. Μοιράστηκε την εμπειρία της μαζί μου, εγώ την παρηγόρησα. Και αφού απομακρύνθηκε, μου είπε ο φίλος μου, “Πω πω, δεν μπορώ να πιστέψω ότι φλυαρούσε έτσι για τον γάμο της, σ′ εσένα που έχεις χάσει το παιδί σου. Εκείνη θα κάνει άλλον γάμο.» Και του είπα, «Όχι! Δεν συγκρίνουμε το πένθος. Δεν είναι το μυαλό που υποφέρει, είναι η καρδιά». Και καθένας δικαιούται να πενθήσει με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Εκείνη ονειρευόταν τον γάμο της από τότε που ήταν πέντε ετών. Δεν μειώνει το δικό μου πένθος. Όλες αυτές οι απώλειες συμβιώνουν στον ίδιο κόσμο.
DK: I remember that I was walking back in April, in front of my house with a friend, six feet apart with our masks on. And a young woman walked up to me and said, "Oh, my gosh," you know, "I heard you do something in grief. My wedding's just been postponed." And she burst into tears. And I talked to her, we -- You know, she shared her experience and everything, and I consoled her. And after she walked away, my friend said, "Oh, my gosh, I can't believe she was going on and on about her wedding, when your child has died. She's going to get to have another wedding." And I said, "No, no, no, we don't compare in grief. We don't have a broken head, we have a broken heart." And everyone gets to have their own unique grief. And, you know, she's been dreaming about her wedding since she was five. It doesn't take away from my grief. All these losses live in the world together.
ΚΣΜ: Άλλη μια ερώτηση από το ακροατήριο. Κάποιος ρωτάει, «Μπορείς να μας μιλήσεις για την μετατραυματική ανάπτυξη; Πώς μπορώ ν′ αρχίσω να εξελίσσομαι μέσα από μια απώλεια;»
CSB: Let's bring another question from the audience. Someone is asking, "Can you tell us more about post-traumatic growth? How can I start to grow from a loss?"
ΝΚ: Πολύ καλή ερώτηση! Πάντα ακούμε για το μετατραυματικό στρες. Αλλά η μετατραυματική ανάπτυξη, στην πραγματικότητα, συμβαίνει συχνότερα. Αυτό είναι η εύρεση νοήματος. Υπάρχει ένας κοινός μύθος. Νομίζουμε πως ο στόχος είναι εμείς να μειώσουμε το πένθος. Ο στόχος δεν είναι να μικρύνει το πένθος. Ο στόχος είναι εμείς να μεγαλώσουμε, να εξελιχθούμε στα πλαίσια του πένθους. Το ερώτημα δεν είναι, «Τι θα κάνουμε μετά την πανδημία;» αλλά «Ποιοι θα είμαστε;» Το ζήτημα δεν είναι «Τι θα κάνουμε μετά την απώλεια;» Αλλά, «Ποιοι θα είμαστε;» Πώς μπορούμε να τιμήσουμε τον άνθρωπο που πέθανε; Πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν κόσμο και μια ζωή με περισσότερο νόημα, όπου το άσχημο πράγμα που μας συνέβη δεν θα συμβεί και σε άλλους στο μέλλον; Πώς θα διαμορφώσουμε την κληρονομιά του; Να μην πάψουμε να μιλάμε γι′ αυτόν. Όσο μιλάμε για τους αγαπημένους μας που δεν είναι πια εδώ δεν πεθαίνουν ποτέ εντελώς. Το να επιτρέπουμε στους εαυτούς μας να συνεχίσουν να ζουν είναι μια μετατραυματική ανάπτυξη και να μην κλεινόμαστε στον εαυτό μας. Και χρειαζόμαστε υποστήριξη. Είναι ενδιαφέρον! Εάν κάτι πάει στραβά με το αυτοκίνητό μας, ζητάμε υποστήριξη. Αν κάτι συμβεί στο διαμέρισμά μας, ζητάμε υποστήριξη. Συχνά νομίζουμε ότι πρέπει να παλέψουμε για να βγούμε απ′ το πένθος. Αλλά είναι καλό να ζητάμε βοήθεια και υποστήριξη.
DK: It’s such a great question, because we always hear about post-traumatic stress, But post-traumatic growth actually occurs more. And that is the finding meaning. Here's one of the myths: We think we make our grief get smaller, that that's the goal. The goal isn't to make our grief smaller. The goal is for us to become bigger, to grow around this grief. It's not "what are we going to do after this pandemic," but "who are we going to be?" It's not, "what are we going to do after this loss?" But "Who are we going to be?" How can we honor the person who died? How can we make a life and a world that's more meaningful, where maybe the bad thing that happened to you doesn't happen to other people in the future. Or you shape someone's legacy. Or we keep talking about them. As long as we talk about our loved ones who are no longer physically with us, they don't really die fully. So just allowing ourselves to continue in life is a bit of post-traumatic growth and not shutting down. And we need support. You know, it's interesting, if something's going on with our car, we get support. If something's going on with our apartment, we get support. Sometimes we think we just have to fight our way through grief and it's OK to ask for support and for help.
ΚΣΜ: Είναι πολύ σημαντικό να το θυμόμαστε. Όταν το πρόβλημα δεν είναι απτό και υλικό, δεν ξέρουμε πώς να ζητήσουμε βοήθεια. Με το ίδιο σκεπτικό, πιστεύεις ότι υπάρχει χρονικό όριο στο πένθος;
CSB: It's so important to remember that. When it's not tangible we forget how to ask for help. Along those lines, do you believe there's a time line for grief?
ΝΚ:Φυσικά και όχι. Όταν με ρωτάνε, «Πόσον καιρό θα πενθεί η γυναίκα μου, ο άντρας μου, ο φίλος μου;» Απαντώ, «Για πόσον καιρό θα μείνει νεκρός αυτός που χάσατε; Γιατί, αν πρόκειται να παραμείνει νεκρός για πολύ καιρό, θα πενθήσετε πολύ καιρό». Αυτό δεν σημαίνει ότι πάντα θα πενθούμε με πόνο. Ελπίζω πως μετά από λίγο θα πενθούμε πιο πολύ με αγάπη παρά πόνο. Αλλά δεν υπάρχει χρονοδιάγραμμα. Πάντα λέω ότι δεν ξεπερνάμε μια απώλεια. Δεν συνερχόμαστε από την απώλεια. Ο εκλιπών δεν ήταν ένα κρύωμα ή μια γρίπη. Μαθαίνουμε να ζούμε μαζί της.
DK: Absolutely not. You know, when people ask me, "How long is my wife, my husband, my best friend going to grieve," I always say, "How long is the person going to be dead? Because if they're going to be dead for a long time, you're going to grieve for a long time." It doesn't mean you will always grieve with pain. Hopefully in time you can grieve with more love than pain. But there is no time line, and I always say we don't get over loss. We don't recover from loss. Our loved one was not a cold or a flu. We learn to live with it.
ΚΣΜ: Και γι′ αυτούς που είναι έτοιμοι να αρχίσουν να αναζητούν νόημα
CSB: And for those who are maybe ready to start on the path of meaning
προχωρώντας μέσα απ′ τη θλίψη τους,
as they move through their grief,
πώς μπορούν να ξεκινήσουν τη διαδικασία;
how does one start that process?
ΝΚ: Στην ουσία είναι θέμα απόφασης.
DK: It's actually a decision.
Είστε διατεθειμένοι να βρείτε νόημα, με τον καιρό; Είστε διατεθειμένοι ν′ αφήσετε τον εαυτό σας να ζήσει λίγο πιο πολύ; Είστε διατεθειμένοι να προσπαθήσετε να βρείτε έναν τρόπο να τιμήσετε αυτό που συνέβη στον κόσμο, σ′ αυτό που σας συνέβη στην απώλειά σας; Είναι μια μικρή απόφαση. Είμαι διατεθειμένος να εξελιχθώ; Είμαι διατεθειμένος να συνεχίσω να ζω και να τιμήσω αυτό που έχασα;
Are you willing to find meaning in time? Are you willing to let yourself just live a little more? Are you willing to try to think of a way that might honor what's happened in our world or what's happened in the loss in your life? It's a small decision. Am I willing to grow? Am I willing to live past this in a way that honors what I've lost?
ΚΣΜ: Ας δούμε άλλη μια ερώτηση από το κοινό. «Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας, όταν βιώνουν πένθος;»
CSB: Let's bring up another question from the audience. "How can we help our children when they experience grief?"
ΝΚ: Πολύ καλή ερώτηση. Τα παιδιά μας γίνονται συχνά οι ξεχασμένοι πενθώντες. Κι είναι τόσο σημαντικό... Ένα από τα βασικά ζητήματα είναι πως ο θρήνος είναι κάτι που κάνουμε έξω. Το πένθος είναι μέσα μας. Δεν μπορώ εγώ να αναγκάσω εσένα να πενθήσεις. Δεν μπορώ εγώ να αναγκάσω τα παιδιά μου να πενθήσουν. Μπορούμε μόνο να δώσουμε το παράδειγμα για ένα υγιές πένθος. Πώς δίνουμε παράδειγμα υγειούς πένθους στα παιδιά μας; Τους λέμε πως μέρος της διαδικασίας είναι να πενθήσουν ολοκληρωτικά. Η θλίψη δεν είναι κακό πράγμα. Δεν είναι κακό να σου λείπει ο άνθρωπος. Αλλά και να ζουν ολοκληρωτικά. Η ζωή πρέπει να συνεχιστεί. Πρέπει να συνεχίσω να πηγαίνω στη δουλειά κι εσύ στο σχολείο. Έτσι τους δίνουμε το παράδειγμα για το πένθος αλλά και για τη ζωή.
DK: Such a good question. You know, our children are often the forgotten grievers, And it's so important -- Here's one of the things: Mourning is what we do on the outside. Grief is what's inside of us. I can't make you grieve. I can't make my kids grieve. All we can do is model healthy grief. And how do we model healthy grief for our children? We tell them part of our work is to grieve fully. It's OK to be sad. It's OK to miss that person. And to live fully. Life also has to go on. I've still got to go to work, you still got to go to school. So it's the grieving and the living is what we model for them.
ΚΣΜ: Κι είναι τόσο δύσκολο για τα παιδιά, γιατί, κατά κάποιον τρόπο, φαίνεται σαν να μην ξέρουν καν πώς νιώθουν, σωστά; Όσον αφορά το πένθος στα παιδιά σε μεγάλο βαθμό απαιτεί να τα βοηθήσεις να καταλάβουν ορισμούς, ή να αναγνωρίσουν συναισθήματα;
CSB: And it's so hard to with kids because it seems like, in some ways, they may not even know what they're feeling, right? So, like, how much of grief with children involves helping them understand definitions or even identifying feelings and all that?
ΝΚ: Ναι, πρέπει απλά να μιλάτε, ν′ ανοίγετε διάλογο και να τους λέτε πως πάντα μπορούν να σας μιλήσουν. Τα παιδιά καταλαβαίνουν περισσότερα απ′ ό,τι νομίζουμε εμείς.
DK: Yeah, and to just name it and open the conversation and just to let them know, you know, you can always talk about it with me. You know, kids actually understand more than we give them credit for.
ΚΣΜ: Όντως.
CSB: That is true.
ΝΚ: Και οι ευφημισμοί δεν βοηθούν. Μην τους λέτε ότι ο παππούς κοιμήθηκε ή ότι πήγε ένα μακρινό ταξίδι. Να είστε ειλικρινείς.
DK: And euphemisms don't work. Don't tell them Grandpa's gone to sleep or Grandpa's on a long trip. You want to be honest.
ΚΣΜ: Βρισκόμαστε σε μια νέα εποχή. Βγαίνουμε από μια πανδημία. Τουλάχιστον κάποιες χώρες του κόσμου. Προς τα πού πιστεύεις ότι θα κινηθεί το συλλογικό μας πένθος στους επόμενους μήνες ή ακόμα και χρόνια;
CSB: So, OK, here we are in a new time. We're starting to come out of this pandemic, at least in some countries in the world. How do you think our collective grief might shift in the next few months to years from here?
Το μόνο που εύχομαι είναι να μην χάσουμε την ικανότητά μας να κάνουμε αυτές τις συζητήσεις. Γιατί ένα μεγάλο κομμάτι του νοήματος που έχει αποδειχθεί σημαντικό, είναι ότι για πρώτη φορά κατονομάζουμε αυτά που νιώθουμε. Καταλαβαίνουμε το πένθος και μιλάμε γι′ αυτό περισσότερο. Ελπίζω να μην το χάσουμε αυτό. Ελπίζω να κατανοήσουμε ότι το πένθος είναι φυσικό μέρος της ζωής. Πως κάθε άνθρωπος που θαυμάσατε, κάθε υπέροχος άνθρωπος στον κόσμο έχει βιώσει βαρύ πένθος. Κι ότι δεν κάνετε εσείς κάτι λάθος, όταν συμβαίνει σ′ εσάς. Αποτελεί μέρος της ζωής μας.
DK: Well, the one thing I hope we don't do is I hope we don't lose this ability to have these conversations, because that's been one of the pieces of meaning that's been important, is for the first time we're naming these feelings we're having. We're understanding grief, we're talking more about grief. And I hope we don't lose that after this. I hope we understand grief is such a natural part of life, that everyone you've ever admired, every amazing person in the world, has gone through tough grief. And there's nothing wrong with you when it happens to you. It is part of our lives.
ΚΣΜ: στο τέλος, οπότε ως τελευταία ερώτηση σ′ εσένα είναι: «Για κάποιον που αυτήν τη στιγμή παλεύει να βγει από το βαθύ πένθος, ποιο είναι το πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να θυμούνται;»
CSB: Yeah. We're coming close to the end, so just as a final question for you, you know, if someone is really struggling through the depths of their grief right now, what's just the most important thing for them to remember?
ΝΚ: Ανοιχτείτε και ζητήστε υποστήριξη. Μιλήστε σε κάποιον που έχει περάσει πένθος και που μπορεί να το μοιραστεί μαζί σας. Μπορεί να είναι συγγενής ή συνεργάτης. Και βρείτε στήριξη από κάποιον οργανισμό. Το grief.com καθώς και άλλες ιστοσελίδες έχουν πολλές δωρεάν πηγές που μπορούν να βρουν οι άνθρωποι. Επίσης, θέλω να υπενθυμίσω το εξής: Φοβόμαστε τα συναισθήματά μας τόσο πολύ, λέμε, «Αν αρχίσω να κλαίω, δεν θα σταματήσω ποτέ». Θυμίζω ότι κανένα συναίσθημα δεν είναι οριστικό ή για πάντα. Κάποια στιγμή θα σταματήσετε να κλαίτε, εκτονώστε, όμως, αυτά τα συναισθήματα με υγιή τρόπο.
DK: Reach out and get support, talk to someone, maybe someone who's been in grief themselves that can share that with you. It can be the family member, the coworker and get support from an organization, grief.com, as well as so many other sites, have lots of free resources that people can find. And I also want to remind people, we get so afraid of our feelings, like if I start crying, I'll never stop. I remind people no feeling is final, no feeling is forever. You do stop crying eventually, but release those feelings in a healthy way.
ΚΣΜ: βοηθητικό. Νομίζω πως το σημαντικότερο πράγμα που έμαθα μεγαλώνοντας, είναι ότι κανένα συναίσθημα δεν είναι μόνιμο. Κι αυτό είναι πηγή ανακούφισης, σωστά;
CSB: Yeah, that's really helpful. I think that's one of the things that growing up has shown me the most, is you know, any emotion is not permanent. And so that's a source of relief, right?
ΝΚ: Παγιδευόμαστε τόσο πολύ, πιστεύοντας ότι τα πράγματα θα είναι πάντα έτσι. Δεν ξέρουμε, όμως, πώς θα είναι το αύριο. Όπως λέω πάντα - «πάντα!» (γελάει με την αντίφαση) «Βγάλτε το ‘πάντα’ και το ‘ποτέ’ από το λεξιλόγιό σας.» Λέμε, «Πάντα θα νιώθω θλίψη» ή, «Δεν θα ξανανιώσω ευτυχία ποτέ». Δεν ξέρετε πώς θα είναι το αύριο αλλά σήμερα νιώθετε θλίψη. Φτάνει να αναγνωρίστε τα συναισθήματά σας την κάθε μέρα. Σ′ ευχαριστώ, Ντέιβιντ. Όλα αυτά είναι πραγματικά γεμάτα νόημα. Μάθαμε πολλά από ’σένα. Σ′ ευχαριστούμε που ήσουν εδώ μαζί μας. -Εγώ ευχαριστώ! -Καλή συνέχεια.
DK: And we get so stuck in thinking "This is it forever." But we don't know what tomorrow is going to look like. I always say take the word -- always -- I say take the word "always" and "never" out of our vocabulary. When we go, "I'm always going to be sad," or "I'm never going to be happy again." No, you don't know what tomorrow is like, but today you're feeling sad. Just name your feelings for today. CSB: Yeah. Thank you, David, this has been really, really meaningful, and we've learned so much from you. So thanks for joining us.
DK: Thank you.
ΚΣΜ: Σας ευχαριστώ!
CSB: Have a great day.