Fifty years ago in the old Soviet Union, a team of engineers was secretly moving a large object through a desolate countryside. With it, they were hoping to capture the minds of people everywhere by being the first to conquer outer space. The rocket was huge. And packed in its nose was a silver ball with two radios inside.
Pirms piecdesmit gadiem, vecajā Padomju Savienībā inženieru komanda slepus caur pamestiem laukiem pārvietoja milzīgu priekšmetu. Ar to viņi cerēja iekarot cilvēku prātus visā pasaulē kā pirmie, kas iekaro atklāto kosmosu. Raķete bija milzīga. Tās priekšgalā bija uzmontēta sudraba lode ar diviem radio tajā.
On October 4, 1957, they launched their rocket. One of the Russian scientists wrote at the time: "We are about to create a new planet that we will call Sputnik. In the olden days, explorers like Vasco da Gama and Columbus had the good fortune to open up the terrestrial globe. Now we have the good fortune to open up space. And it is for those in the future to envy us our joy."
1957. gada 4. oktobrī viņi palaida savu raķeti. Viens no krievu zinātniekiem tolaik rakstīja: „Mēs grasāmies radīt jaunu planētu, ko sauksim par „Sputnik”. Senajās dienās pētniekiem kā Vasko da Gamam un Kolumbam bija laime atklāt pasaulīgos plašumus. Nu mums ir tā laime doties kosmosā. Un tiem nākotnē būs apskaust mūsu laimi.”
You're watching snippets from "Sputnik," my fifth documentary feature, which is just about completed. It tells the story of Sputnik, and the story of what happened to America as a result. For days after the launch, Sputnik was a wonderful curiosity. A man-made moon visible by ordinary citizens, it inspired awe and pride that humans had finally launched an object into space.
Jūs skatāties kadrus no manas piektās dokumentālas filmas „Sputnik”. kuru tik tikko ir pabeigta. Tajā stāstīts par „Sputnik”, un to, kas tā rezultātā notika Amerikā. Dienas pēc palaišanas „Sputnik” bija brīnišķīgs neparastums. Cilvēka radīts mēness, ko varēja redzēt parastie ļaudis, tas iedvesa bijību un lepnumu par to, ka cilvēki beidzot bija kosmosā palaiduši objektu.
But just three days later, on a day they called Red Monday, the media and the politicians told us, and we believed, that Sputnik was proof that our enemy had beaten us in science and technology, and that they could now attack us with hydrogen bombs, using their Sputnik rocket as an IBM missile.
Tomēr pēc nieka trim dienām, dienā, ko viņi iesauca Sarkano pirmdienu, plašsaziņas līdzekļi un politiķi mums bija iestāstījuši, un mēs noticējām, ka Sputnik bija pierādījums tam, ka ienaidnieks ir mūs sakāvis zinātnē un tehnoloģijās un, ka nu, izmantojot Sputnik raķeti kā SKBR, viņi varēja mums uzbrukt ar ūdeņraža bumbām.
All hell broke loose. Sputnik quickly became one of the three great shocks to hit America -- historians say the equal of Pearl Harbor or 9/11. It provoked the missile gap. It exploded an arms race. It began the space race. Within a year, Congress funded huge weapons increases, and we went from 1,200 nuclear weapons to 20,000. And the reactions to Sputnik went far beyond weapons increases.
Sākās haoss. „Sputnik” ātri vien kļuva par vienu no trim lielākajiem Amerikas šokiem. Vēsturnieki to salīdzina ar Pērlhārboru vai 9/11. Tas izraisīja raķešu arsenāla strauju papildināšanu. Tas aizsāka bruņošanās sacensības. Tas aizsāka kosmosa sacensības. Gada laikā Kongress finansēja milzīgu ieroču daudzuma palielināšanu, un tas mums palielinājās no 1,200 kodolieročiem līdz 20,000. Atbildes reakcija uz „Sputnik” nebija tikai papildu ieroči.
For example, some here will remember this day, June 1958, the National Civil Defense Drill, where tens of millions of people in 78 cities went underground. Or the Gallup Poll that showed that seven in 10 Americans believed that a nuclear war would happen, and that at least 50 percent of our population was going to be killed.
Piemēram, daži no klātesošajiem atcerēsies šo dienu, 1958. gada jūniju, Nacionālās civilaizsardzības mācības, kad desmitiem miljonu cilvēki 78 pilsētās devās pazemē. Vai „Gallup” aptauja, kas atklāja, ka septiņi no 10 amerikāņiem uzskatīja, ka sāksies kodolkarš, un, ka vismaz 50 procenti Zemes iedzīvotāju tā laikā ietu bojā.
But Sputnik provoked wonderful changes as well. For example, some in this room went to school on scholarship because of Sputnik. Support for engineering, math and science -- education in general -- boomed. And Vint Cerf points out that Sputnik led directly to ARPA, and the Internet, and, of course, NASA.
Taču „Sputnik” veicināja arī brīnišķīgas pārmaiņas. Piemēram, daži šajā telpā „Sputnik” dēļ skolā saņēma stipendijas. Inženierijas, matemātikas un zinātnes finansējums, visa izglītība kopumā, uzplauka. Vints Sērfs norāda, ka „Sputnik” dēļ radās ARPA un internets, un arī protams, NASA.
My feature documentary shows how a free society can be stampeded by those who know how to use media. But it also shows how we can turn what appears at first to be a bad situation, into something that was overall very good for America. "Sputnik" will soon be released.
Mana dokumentālā filma parāda kā brīvu sabiedrību var nospiest tie, kuri prot izmantot plašsaziņas līdzekļus. Bet tajā arī parādīts tas, kā sākumā šķietami slikto situāciju var pārvērst kā tādā, kas kopumā Amerikai bija ļoti labs. Filma „Sputnik” drīz tiks izdota.
In closing, I would like to take a moment to thank one of my investors: longtime TEDster, Jay Walker. And I'd like to thank you all.
Nobeigumā, es vēlētos pateikties vienam no maniem investoriem: ilglaicīgam TEDsterim Džejam Vokeram. Es vēlētos pateikties arī jums visiem.
(Applause).
(Aplausi)
Thank you, Chris.
Paldies, Kris.