Fifty years ago in the old Soviet Union, a team of engineers was secretly moving a large object through a desolate countryside. With it, they were hoping to capture the minds of people everywhere by being the first to conquer outer space. The rocket was huge. And packed in its nose was a silver ball with two radios inside.
Prieš 50 m. Sovietų Sąjungoje inžinierių grupė slapta gabeno didelį objektą per negyvenamą vietovę. Jie tikėjosi patraukti daugelio pasaulio žmonių mintis pirmąkart istorijoje užkariaujant kosmosą. Raketa buvo milžiniška su pačiame priekyje įtaisytu sidabriniu rutuliu, kurio viduje - du radijo imtuvai.
On October 4, 1957, they launched their rocket. One of the Russian scientists wrote at the time: "We are about to create a new planet that we will call Sputnik. In the olden days, explorers like Vasco da Gama and Columbus had the good fortune to open up the terrestrial globe. Now we have the good fortune to open up space. And it is for those in the future to envy us our joy."
1957-aisiais spalio 4 d. jie paleido savo raketą. Vienas rusų mokslininkų tuo metu rašė: „Mes tuojau sukursime naują planetą, kuri vadinsis Sputnik'as. Senais laikais keliautojai, tokie kaip Vasko da Gama ir Kolumbas, turėjo laimės atrasti naujas žemes. Dabar mes turime laimės atrasti kosmosą. Ir tai ateityje privers kitus pavydėti mūsų džiaugsmo.”
You're watching snippets from "Sputnik," my fifth documentary feature, which is just about completed. It tells the story of Sputnik, and the story of what happened to America as a result. For days after the launch, Sputnik was a wonderful curiosity. A man-made moon visible by ordinary citizens, it inspired awe and pride that humans had finally launched an object into space.
Jūs žiūrite fragmentą iš „Sputnik'o”, mano 5-to dokumentinio filmo, kuris jau beveik pabaigtas. Jis pasakoja Sputnik'o istoriją ir kaip jis paveikė Ameriką. Po paleidimo Sputnik'as kurstė visų smalsumą. Žmogaus pagamintas mėnulis, matomas paprastų gyventojų, kėlė pagarbą ir pasididžiavimą, kad žmonės pagaliau iškėlė kažką į kosmosą.
But just three days later, on a day they called Red Monday, the media and the politicians told us, and we believed, that Sputnik was proof that our enemy had beaten us in science and technology, and that they could now attack us with hydrogen bombs, using their Sputnik rocket as an IBM missile.
Tačiau po trijų dienų, vadinamąjį „raudonąjį pirmadienį”, žiniasklaida ir politikai mums pranešė, ir mes tikėjome, kad Sputnik'as buvo įrodymas, jog mūsų priešai įveikė mus mokslo ir technologijų srityje, ir, kad dabar jie gali mus užpulti vandenilio bombomis pasitelkiant Sputnik'o raketą.
All hell broke loose. Sputnik quickly became one of the three great shocks to hit America -- historians say the equal of Pearl Harbor or 9/11. It provoked the missile gap. It exploded an arms race. It began the space race. Within a year, Congress funded huge weapons increases, and we went from 1,200 nuclear weapons to 20,000. And the reactions to Sputnik went far beyond weapons increases.
Tada ir prasidėjo visa sumaištis. Greitai Sputnik'as tapo vienu iš trijų didžiausių Amerikos sukrėtimų, istorikų sulyginamas su Perl Harbor'u ir rugsėjo 11-osios tragedija. Jis paskatino raketų atotrūkį. Jis įžiebė ginklavimosi ir kosmoso užkariavimo varžybas. Kongresui finansuojant per vienerius metus smarkiai išaugo ginkluotė: nuo 1'200 iki 20'000 atominių ginklų. Tačiau, Sputnik'o įtaka siekė daug daugiau nei ginklų gamyba.
For example, some here will remember this day, June 1958, the National Civil Defense Drill, where tens of millions of people in 78 cities went underground. Or the Gallup Poll that showed that seven in 10 Americans believed that a nuclear war would happen, and that at least 50 percent of our population was going to be killed.
Pavyzdžiui, kai kurie čia turbūt prisimins tą 1958-ųjų birželio dieną, nacionalinę civilinės apsaugos treniruotę, kai dešimtys milijonų žmonių 78-iuose miestuose tūnojo po žeme. Arba Gallup'o apklausa, kuri atskleidė, kad 7 iš 10 amerikiečių tiki, jog atominis karas įvyks, ir kad mažiausiai 50 procentų amerikiečių žus.
But Sputnik provoked wonderful changes as well. For example, some in this room went to school on scholarship because of Sputnik. Support for engineering, math and science -- education in general -- boomed. And Vint Cerf points out that Sputnik led directly to ARPA, and the Internet, and, of course, NASA.
Sputnik'as vis dėlto pakurstė ir nuostabių pokyčių. Pavyzdžiui, keletas iš čia esančių gavo stipendiją mokslui tik dėl Sputnik'o. Inžinerijos, matematikos, gamtos mokslų, ir švietimo apskritai, rėmimas žymiai išaugo. Vint'as Cerf'as nurodo, jog Sputnik'as taip pat tiesiogiai prisidėjo netgi prie ARPA (pažangių tyrimų projektų agentūra) įkūrimo, interneto sukūrimo, ir, žinoma, NASA (Šiaurės Amerikos kosmoso agentūra) įkūrimo.
My feature documentary shows how a free society can be stampeded by those who know how to use media. But it also shows how we can turn what appears at first to be a bad situation, into something that was overall very good for America. "Sputnik" will soon be released.
Mano dokumentinis filmas atskleidžia, kaip laisva visuomenė gali būti nesunkiai paveikta tų, kurie žino, kaip pasinaudoti žiniasklaida. Bet jis taip pat įrodo, kaip mes galime pakeisti atrodytų labai nepalankią situaciją į tai, kas apskritai Amerikai išėjo netgi labai į naudą. Filmas „Sputnik” bus greitai išleistas.
In closing, I would like to take a moment to thank one of my investors: longtime TEDster, Jay Walker. And I'd like to thank you all.
Baigiant, norėčiau pasinaudoti proga ir padėkoti vienam iš mano investuotojų - ilgą laiką prisidedančiam prie TED, Jay'ui Walker'iui. Taip pat norėčiau padėkoti Jums visiems.
(Applause).
(Plojimai)
Thank you, Chris.
Ačiū, Chris'ai.