تۆ ئێسته خهریكه گوێت له دهنگی گهورهترین گیانداری دداندار دهبێت لهسهر زهویدا: گیاندارێك كه له پاسی خوێندنگەكانیش گهورهتره كه خاوهنی ئاڵۆزترین شێوازی گفتوگۆكردنه تاوهكو ئێسته ههبووبێت.
You are about to hear the sounds of the largest-toothed predator on the planet: an animal bigger than a school bus with perhaps the most sophisticated form of communication that has ever existed.
(ڤیدیۆ: دهنگی نهههنگ)
(Video: whale clicking)
ئهوانه دهنگی گهورهترین نهههنگن، گیانهوهرێكی شیردهر كه دهتوانێت میلێك بڕواته ژێر ئاوهوه، بشتوانێت ههناسهی بۆ یهك كاتژمێر ڕابگرێت و لهم ژینگه ئاڵۆز و سهختهدا بژیێت. ئهم دهنگانهی گوێت لێیه، به كۆداس ناو دهبرێت و، ئهوه شتێكی كهمه كه ئێمه دهیزانین دهربارهی گفتوگۆكانیان. ئێمه دهزانین كه ئهمانه گفتوگۆ دهكهن، بهڵام هێشتا نازانین كه چی دهڵێن.
These are the sounds of the mighty sperm whale, a fellow mammal that can dive almost a mile, hold its breath for more than an hour and lives in these amazingly complex, matriarchal societies. These clicks you heard, called codas, are just a facet of what we know of their communication. We know these animals are communicating, we just don't yet know what they're saying.
پڕۆژهی سی ئی تی ئای ئامانجی تێگهیشتنه لێیان. بۆ پێنج ساڵی داهاتوو، تیمی ئاڵ له پسپۆڕان، ڕۆبۆتیستهكان، زمانهوانهكان و زیندهوهرناسانی دهریا دهیانهوێ ئامێرێكی تهكنهلۆجی بهكاربێنن بۆ بۆ گفتوگۆكردن لهگهڵ ئاژهڵێكی تر و، وهڵامیشیان بداتهوه. باوهڕمان وایه ئهگهر به باشی گوێ له سروشت بگرین، دهتوانین بیروڕاكانمان بگۆڕین و دووباره پهیوهندیهكانمان لهگهڵ جیهاندا ڕێكبخهینهوه.
Project CETI aims to find out. Over the next five years, our team of AI specialists, roboticists, linguists and marine biologists aim to use the most cutting-edge technologies to make contact with another species, and hopefully communicate back. We believe that by listening deeply to nature, we can change our perspective of ourselves and reshape our relationship with all life on this planet.
ئهم ئامانجه زۆر ئامانجێكی مهحاڵ دیاره. خهڵكی ههوڵیانداوه لهگهڵ ئاژهڵهكاندا بدوێن به سهدان ساڵ. چۆن شتێك ئهنجام بدهین كه ئهوانیتر نهیان توانیوه، بەتایبەتی كاتێك کە من لێرە دانیشتووم لەسەر قەنەفەکەم لە شاری نیویۆرک لهناوهڕاستی ئهو ههموو پهتا و ناڕهزاییه؟
This of course seems like an impossible goal. People have been trying to make contact with other animals for hundreds of years. How could we do what others could not, especially given that I'm sitting here on my couch in New York City in the middle of a pandemic and protests?
من 20 ساڵی ڕابردووم به زیندهوهرناسی دهریای و له زهریاناسیدا بهسهربردووه، لێكۆڵینهوه له ئۆقیانوسهكان له ههموو ڕووه جیاوازهكانهوه، ههر له بهكتریایهكهوه تا قرشێك. من گشت تیمهكانم كۆكردهوه كه یهكهم كامێرهی چاوی قرشیان دروست كردبوو بۆ بینینی جیهان له چاوی قرشهكانهوه و، ههموو ئهندازیارهكانم كۆكردهوه بۆ نهخشاندنی ڕۆبۆتێكی نهرم تاوهكو سترێس بۆ ماسی جهلی دروست نهكات. بهڵام دروست نهكرا تاوهكو ساڵی 2018 كه سهرقاڵی خوێندن بووم له پەیمانگای ڕادکلیف بۆ خوێندنی باڵا كه دركم بهوه كرد باشترین ڕێگه بۆ تێگهیشتن له دهریا و ئاژهڵهكانی ناوی تهنها بینینی جیهانهكهیان نیه له چاویانهوه، بهڵكو گوێگرتنه لێیان-- به گوێ گرتنێكی ورد لێیان.
I've spent the last 20 years as a marine biologist and oceanographer, studying the ocean from all different perspectives, from microbes to sharks. I've assembled interdisciplinary teams that have built the first shark-eye camera to see the world from a shark's perspective, and have collaborated with engineers to design robots so gentle that they don't even stress a jellyfish. But it wasn't until 2018 when I was on fellowship at the Radcliffe Institute for Advanced Study that I realized that perhaps the best way to understand the ocean and its inhabitants wasn't just by seeing the world through their eyes, but by listening -- by really, deeply listening.
زۆر حهزم به گوێگرتن بوو له دهنگی نهههنگه زهبهلاحهكان. وا دهردهكهوتن كه ئهوان له جیهانێكی ترهوه هاتبن; به فیكه گۆرانیهك بڵاودهكهنهوه له تاریكترین شوێنهكانی دهریاوه. ئهمه نموونهیهكی گونجاو نیه له دهنگی نهههنگهكان کە من لەگەڵی ڕاهاتبووم. ئهوه زیاتر وهك گواستنهوهی زانیاری وابوو. ئێمه پڕۆژهی تیمی سی تی ئی ئایمان كۆكردهوه و دواتر گفتوگۆمان كرد دهربارهی بهكارهێنانی تهكنهلۆجیایهك بۆ گفتوگۆكردن لهگهڵ نهههنگهكان. یهكێ له دهرئهنجامهكان ئامێرێك بوو كه چانسێكی باشمان ههبوو بۆ تێگهیشتن له گفتوگۆی نهههنگه زهبهلاحهكان. و بهكارخستنی تهكنهلۆجیاكه ئێسته بوو. دهنگ و كۆدی گفتوگۆكردنهكانیان شتێكی ئاسان دیار نهبوو، بهڵكو زۆر قورس دیاربوو. بهڵام چۆن لهڕێگهی شیكردنهوهی كۆدهكانیان لهگهڵ ئهوان و ئاژهڵهكانی تریش بدوێین؟
I became interested in sperm whales when I heard their sounds. They sounded like they were coming from another universe; a siren song being broadcast from the darkest reaches of the sea. These weren't the typical harmonious whale songs that I had been accustomed to. These sounded more like digital data transfer. We assembled the future Project CETI team and began discussing how to use the most advanced technologies to communicate with whales. One of the principal conclusions was that machine learning had a really good chance of understanding the patterns of sperm whale communication. And the time to apply these technologies was now. Cracking the interspecies communication code didn't just seem possible, it almost seemed inevitable. But how can analyzing patterns help us converse with whales and other animals?
باشه، ههنگاوی یهكهم تهنها تێگهیشتنه له گفتوگۆكانیان. ئهو كۆدانهی كه گوێت لێیان بووه ڕسته نیه وهك ئهوهی بیری لێدهكهینهوه، بهڵكو بهنهمایهك ههیه كه ئهم ئاژهڵانه بۆ گفتوگۆ بهكاری دێنن. نهههنگه زهبهلاحهكان كۆدهكان بۆ یهكتری دهنێرن به یهك لهدوای یهك و، شێوهزاری تایبهتیان ههیه وهك شێوهزاری بهریتانی و ئوستورالی. ئهمه بۆیه ئامێری فێربوون زۆر گرنگه. ئهم ڕێبازانه كۆدهكانیان شیدهكهنهوه له پهیوهندیهكانیاندا و تێگهیاندنیان. چهند ساڵێك لهمهوبهر، زاناكان ئامێری فێربوونیان بهكارهێناوه بۆ وهرگێڕانی دوو زمانی جیاوازی مرۆڤهكان. نهك بهكارهێنانی فهرههنگی ڕۆزێتا ستۆن، بهڵكو له ڕێگهی كێشانی نهخشهیهك بۆ شێوازهكان له بۆشاییهكدا. بهڵام بۆ ئامێری فێربوون تاوهكو زۆر كاریگهربێت، پێویستی به داتایه -- پێویستی به ژمارهیهكی زۆر داتایه.
Well, step one is to understand the elements of sperm whale communication. These codas you heard don't appear to be sentences as we know them, but there's clear structure in how these animals communicate. Sperm whales send codas back and forth to each other in sequences, and there are regional dialects like British and Australian accents. This is exactly why machine learning is such a powerful tool. These approaches analyze patterns in relationship and map meaning to them. Just a few years ago, scientists used machine learning to translate between two totally unknown human languages. Not by using a Rosetta Stone or a dictionary, but by mapping them on patterns in higher-dimensional space. But for machine learning to work effectively, it needs data -- it needs lots and lots of data.
له نیوهی سهدهی ڕابردوو، توێژهرهكانی دهریا به قورسی توانیان چهند ههزارێك له دهنگی نهههنگه زهبهلاحهكان كۆبكهنهوه، بهڵام بۆ تێگهیشتن له گفتوگۆیان، پێویسته به ملیۆنان دهنگ كۆبكهنهوه، ئهگهر به دهیان ملیۆن له دهنگی نهههنگه زهبهلاحهكان لهگهڵ ڕهفتاریان نهبوو. ئێمه ئهوانه له ڕێگهی مهلهكردن و ڕۆبۆتهوه ئهنجام دهدهین، له ناو كهشتیه ئاویهكاندا، له ڕێگهی هایدرۆفۆنهكانی ژێر ئاوهوه و زیاتر.
In the past half-century, marine researchers have painstakingly collected and hand annotated just a few thousand sperm whale vocalizations, but in order to learn sperm whale communication, we'll need to collect millions, if not tens of millions of carefully annotated sperm whale vocalizations correlated with behaviors. We'll do it with noninvasive, autonomous, free-swimming robots, aerial-aquatic drones, bottom-mounted hydrophone arrays and more.
ئێمە لەگەڵ هاوبەشە نزیکەکانمان کار دەکەین لە پرۆژەی نهههنگهكانی دۆمنیكا بۆ داپۆشینی 20 كیلۆمهتر چوارگۆشه كه وادیاره زیاتر له 25 جۆر نهههنگی زهبهلاحی تێدایه. سهرنجی ورد دهخهینه سهر پهیوهندی دایكهكان و بێچووهكانیان، فێربوونی لۆگاریتمهكانی ئامێرهكهمان بۆ فێربوونی زمانی نهههنگهكان. ههموو داتاكان لهڕێگهی بۆریهكهوه دهنێردرێن و شیدهكرێنهوه له لایهن تیمی سی ئی تی ئایهوه. داتاكان دهنگهكه بهناو بزوێنهری ئامێری فێڕبوونهكهدا تێدهپهڕێت كه له ڕێگهی پێكهاتهیانهوه جیا دهكرێنهوه. پاشان تیمی زمانەوانی دەگەڕێن بۆ شتێكی وەک سینتاكس و ئاڵوگۆڕكردنی چالاكیهكان بۆ نموونه، ئهگهر بتوانین شتێ بدۆزینهوه كه نهههنگهكان دهربارهی دوێنێ دهدوان، كه بهتهنها دهرئهنجامێكی باش دهبێت، کە تا ئێستا تەنها لە مرۆڤدا بینراوه. كه توانیمان به باشی گوێبگرین، ههوڵدهدهین وهڵامیان بدهینهوه تهنانهت له قۆناغه ههره سادهكهدا.
We'll work with our close partners at the Dominica Sperm Whale Project to cover a 20-square-kilometer area that is frequented by over 25 well-known families of sperm whales. We're going to put specific focus on the interactions of mothers and calfs, training our machine learning algorithms to learn whale language from the bottom up. All this data we'll have sent through a pipeline and analyzed by the Project CETI translation team. The raw audio and context data will go through our machine learning engine where it's going to be first sorted by structure. The linguistics team will then search for things like syntax and time displacement. For example, if we find an event where a whale was talking about something yesterday, that alone would be a major finding, something that has thus far only been shown in humans. And once we've really mastered listening, we're going to try really carefully to talk back even on the most simplistic level.
له كۆتایدا، پڕۆژهی سی ئی تی ئای بهرنامهیهكی گرنگ دادهمهزرێنێت تیایدا دهتوانین ههموو زانیاریهكان به خهڵكی نیشاندهین و، سهرجهم كۆمهڵگاكان هانبدهین تاوهكو لهم بارودۆخه تێبگهن ئهم ئاژهڵانه زیرهكترین ئاژهڵن لهم جیهانهدا. ئەوان خانەیەکی نیۆکۆرتێک و دڕکاویان هەیە -- پێكهاتهیهك له مرۆڤدا كه كۆنتڕۆڵێ هۆشمانی كردووه، ههستهكان، بیرهوهریهكان، زمان و خۆشهویستی. ههموو ئهو بهرنامهیهی كه پهرهمان پێداوه بۆ ههموو ئاژهڵهكان گونجاوه: بۆ فیلهكان، باڵندهكان، شیردهرهكان، دۆلفینهكان -- له بنهڕهتدا بۆ ههر ئاژهڵێك.
Finally, Project CETI will build an open-source platform where we will make our data sets available to the public, encouraging the global community to come along on this journey for understanding. These animals could be the most intelligent beings on this planet. They have a neocortex and spindle cells -- structure that in humans control our higher thoughts, emotions, memory, language and love. And all the platforms that we develop can be cross-applied to other animals: to elephants, birds, primates, dolphins -- essentially any animal.
له كۆتایی ساڵانی 1960هكان، هاوكارهكهمان، ڕۆجەر پاین ئاوازی نهههنگهكانی دۆزیهوه.
In the late 1960s, our team member, Roger Payne, discovered that whales sing.
(تۆماركردن: ئاوازی نهههنگهكان)
(Recording: whale singing)
و دهرئهنجامێك كه گرنگی دابوو به جووڵهی نهههنگهكان كۆتای هێنا به ڕاوه نهههنگ و ڕێگری كردن له لهناوچوونیان تهنها به نیشاندانی ئاوازی نهههنگهكان. بیهێنه پێش چاوت تێبگهین كه چی دهڵێن. ئێسته كاتی ئهوهیه كه ئهم دهقه گهورهیه بكهینهوه ئێسته كاتی ئهوهیه به قووڵی گوێبگرین و ئهوگیانداره سهیرانه نیشانبدهین و ههریهكێك له دهرهنجامه نوێیهكان.
A finding that sparked the Save the Whales movement led to the end of large-scale whaling and prevented several whale species from extinction just by showing that whales sing. Imagine if we could understand what they're saying. Now is the time to open this larger dialogue. Now is the time to listen deeply and show these magical animals, and each other, newfound respect.
سوپاس.
Thank you.