We're going to go on a dive to the deep sea, and anyone that's had that lovely opportunity knows that for about two and half hours on the way down, it's a perfectly positively pitch-black world. And we used to see the most mysterious animals out the window that you couldn't describe: these blinking lights -- a world of bioluminescence, like fireflies. Dr. Edith Widder -- she's now at the Ocean Research and Conservation Association -- was able to come up with a camera that could capture some of these incredible animals, and that's what you're seeing here on the screen.
،بىز چوڭقۇر دېڭىز ئاستىغا شۇڭغۇپ كىرمەكچى ،ھەمدە شۇنداق كۆڭۈللۈك پۇرسەتكە ئىگە بولغان ھەر بىرەيلەن شۇنى بىلىدۇكى ئىككى يېرىم سائەتلىك شۇڭغۇش جەريانى .ھەقىقەتەن بىر قاراڭغۇ بىر دۇنيا بىز دېرىزىنىڭ سىرتىدا تەسۋىرلەپ بېرەلمەيدىغان نۇرغۇن -- سىرلىق ھايۋانلارنى كۆرۈشكە كۈنۈپ قالغان : بۇ كۆزنى چاقتىنىدىغان نۇرلار بولسا .بىئولوگىيلىك چاقناشقا تولغان دۇنيا، خۇددى يالتىراق قوڭغۇزغا ئوخشاش -- دوكتور ئەدس ۋىدىر -- دېڭىز تەتقىقات ۋە قوغداش جەمئىيتىنىڭ دوكتورى سىن ئالغۇ ئاپپاراتى بىلەن .ئادەمنىڭ ئىشەنگۈسى كەلمەيدىغان بۇ قالتىس ھايۋانلارنى سۈرەتكە ئالغان .مانا سىلەر ئېكراندا كۆرۈۋاتقىنىڭلارنىڭ دەل ئۆزى شۇ
That's all bioluminescence. Like I said: just like fireflies. There's a flying turkey under a tree.
.ئۇلارنىڭ ھەممىسى بىئولوگىيلىك پارقىراقلار. يەنى، مەن دېگەندەك: يالتىراق قوڭغۇزلارغا ئوخشايدۇ (دەرەخ ئاستىدىكى بىر كۈركە توخۇسى. (كۈلكە
(Laughter)
.مەن بىر گېئولوگ، لېكىن مەن ئۇلارنى ياخشى كۆرىمەن
I'm a geologist by training. But I love that. And you see, some of the bioluminescence they use to avoid being eaten, some they use to attract prey, but all of it, from an artistic point of view, is just positively amazing. And a lot of what goes on inside -- There's a fish with glowing eyes, pulsating eyes. Some of the colors are designed to hypnotize, these lovely patterns. And then this last one, one of my favorites, this pinwheel design. Just absolutely amazing, every single dive.
قاراڭ، بەزى بىئولوگىيلىك پارقىراقلارنىڭ باشقا جانلىقلار تەرىپىدىن يېيىلىپ كېتىشتىن مۇداپىئەلىنىشكە ئىشلىىتىلدۇ، .يەنە بەزىلىرىنىڭ بولسا ئولجا جەلپ قىلىش رولى بار .ئەمما سەنئەت نۇقتىسىدىن قارىغاندا، ئۇلارنىڭ ھەممىسى ئىنتايىن قالتىس ...ئەمدى بۇ يەردە نېمىلەر يۈز بېرىدىغانلىقىغا يەنە قاراپ باقايلى .بۇ بېلىقىنىڭ كۆزى چاقنايدۇ ھەم ھەرىكەتلىنىپ تۇرىدۇ ،بەزى رەڭلەرنىڭ گېپنوز قىلىش رولى بار بۇ چىرايلىق نۇسخىلار. ئەڭ ئاخىرقى نۇسخا بولسا .مەن ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان نۇسخىلارنىڭ بىرى، چاقپەلەك نۇسخىسى .ھەر بىر قېتىملىق شۇڭغۇش، ھەقىقەتەن ئادەمنى ھەيران قالدۇرىدۇ
That's the unknown world, and today we've only explored about 3 percent of what's out there in the ocean. Already we've found the world's highest mountains, the world's deepest valleys, underwater lakes, underwater waterfalls -- a lot of that we shared with you from the stage. And in a place where we thought no life at all, we find more life, we think, and diversity and density than the tropical rainforest, which tells us that we don't know much about this planet at all. There's still 97 percent, and either that 97 percent is empty or just full of surprises.
بۇ بىر بايقالمىغان دۇنيا، بۈگۈنگە قەدەر بىز .دېڭىز جانلىقلىرىنىڭ ئاران ئۈچ پىرسەنتىنى قېزىپ چىقتۇق ،بىز ئاللىبۇرۇن دۇنيادىكى ئەڭ ئېگىز چوققىلارنى ،ئەڭ چوڭقۇر جىلغىلارنى -- كۆللەرنى ۋە سۇ ئاستى فونتانلارنى بايقىدۇق .بۇ جەرياندا بۇلارنىڭ كۆپىنچىسىنى سىلەر بىلەن تەڭ بەھرىمان بولدۇق ،بىز ئەزەلدىن ھاياتلىق مەۋجۇت ئەمەس دەپ ئويلىغان بۇ جايلاردا بىزگە بۇ كائىنات توغرىلىق ھېچقانچە نەرسە بىلمەيدىغانلىقىمىزنى بىلدۈرۈپ قويىدىغان تروپىك بەلۋاغ ئىسسقلىق ئورمانلىقىدىنمۇ .تۈرلىرى كۆپ بولغان ھاياتلىقنى بايقىدۇق .يەنە 97 پىرسەنتى تېخىچە بار، شۇنداقلا يەنە بۇ 97 پىرسەنت قۇرۇق ياكى مۆجىزىگە تولغان لېكىن مېنىڭ تېيىز سۇ ئاستىغا شۇڭغۇپ كىرىپ
But I want to jump up to shallow water now and look at some creatures that are positively amazing. Cephalopods -- head-foots. As a kid I knew them as calamari, mostly.
.كىشىنى ھەيران قالدۇرۇىدىغان بەزى جانلىقلارنى كۆرگۈم بار .(ئۇمۇرتقىسىز ھايۋانلار-- كىچىكىمدە ئۇلارنى ئاساسەن قاراقچى سىياھ بېلىق دەپ بىلەتتىم(كۈلكە -- بۇ بولسا سەككىز ئاياغلىق سىياھ بېلىق
(Laughter)
This is an octopus. This is the work of Dr. Roger Hanlon at the Marine Biological Lab, and it's just fascinating how cephalopods can, with their incredible eyes, sense their surroundings, look at light, look at patterns. Here's an octopus moving across the reef, finds a spot to settle down, curls up and then disappears into the background. Tough thing to do.
-- بۇ دېڭىز بىئولوگىيە تەتقىقات ئورنىدكى دوكتور روگېر خانلونىنىڭ خىزمىتى ئۇمۇرتقىسىز ھايۋانلارنىڭ ئاجايىپ كۆزلىرى بىلەن ،ئەتراپنى قانداق كۆزىتىش، نۇر ۋە نۇسخىلارنى كۆرۈش .ھەقىقەتەن كىشىنى مەپتۇن قىلىدۇ ،بۇ يەردە بىر سەككىز ئاياغ بېلىق يوشۇرۇن خادا تاشلارنى كېسىپ ئۆتمەكتە .جايلىشىدىغان ۋە تۈگۈلىدىغان بىر ئورۇننى تېپىپ ئاندىن سۇ ئاستىغا غايىپ بولدى .قىلىشقا تېگىشلىك قىيىن بىر ئىش
In the next bit, we're going to see a couple squid. Now males, when they fight, if they're really aggressive, they turn white. And these two males are fighting. They do it by bouncing their butts together, which is an interesting concept. Now, here's a male on the left and a female on the right, and the male has managed to split his coloration so the female only always sees the kinder, gentler squid in him.
.تۆۋەندە بىز بىر جۈپ كالمار بېلىقىنى كۆزىتىپ باقايلى مانا بۇلار كالمار بېلىقلىرى. ئەركەك كالمار بېلىقلىرى ئۇرۇشقاندا .ئەگەر ئۇلار ھەقىقەتەن ئۇرۇشقاق بولسا ئاق رەڭگە ئۆزگىرىدۇ .بۇ ئىككى ئەركەك كالمار بېلىقى ئۇرۇشۇۋاتىدۇ ،ئۇلار شۇڭغۇپ كاسسىلىرىنى بىر يەرگە ئەكېلىپ ئۇرۇشىدۇ بۇ بىر قىزىقارلىق ئۇقۇم. سول تەرەپتە بىر ئەركەك كالمار بېلىقى بىلەن ئوڭ تەرەپتە بىر چىشى كالمار بېلىقى ئەركەك كالمار بېلىقى ئۆزىنىڭ خروموسۇمىنى ئايرىپ چىقارماقچى .شۇڭا چىشى كالمار بېلىقى دائىم ئەركەك كالمار بېلىقىنىڭ مۇلايىملىقىنى كۆرىدۇ
(Laughter)
.ئەركىكى .....(كۈلكە) بىز يەنە بىر قېتىم كۆرەيلى
Let's take a look at it again. Watch the coloration: white on the right, brown on the left. He takes a step back, he's keeping off the other males by splitting his body, and comes up on the other side -- Bingo! Now, I'm told that's not not just a squid phenomenon with males, but I don't know.
:بىز ئۇنى بىرلىكتە يەنە بىر قېتىم كۆرەيلى! خروموسۇمىغا قاراڭ .ئوڭ تەرىپى ئاق رەڭ، سول تەرىپى قوڭۇر ئۇ ئارقىغا يەنە بىر قەدەم ياندى-- شۇڭا ئۇ باشقا ئەركەك كالمار بېلىقلىرىدىن ...بەدىنىنى ئاجرىتىش ئارقىلىق ئارىلىق ساقلىدى-- ئاندىن يەنە بىر تەرەپكە يېقىنلاشتى پۈتتى! مېنىڭ ئاڭلىشىمچە .ئۇ پەقەت ئەركەك بېلىقىنىڭلا ھادىسىسى ئەمەس، لېكىن مەن ئېنىق ئۇقمايمەن (كۈلكە)
(Laughter)
Cuttlefish. I love cuttlefish. This is a Giant Australian Cuttlefish. And there he is, his droopy little eyes up here. But they can do pretty amazing things, too. Here we're going to see one backing into a crevice, and watch his tentacles -- he just pulls them in, makes them look just like algae. Disappears right into the background. Positively amazing. Here's two males fighting. Once again, they're smart enough, these cephalopods; they know not to hurt each other. But look at the patterns that they can do with their skin. That's an amazing thing.
.سىياھبېلىق، مەن سىياھبېلىقنى ياخشى كۆرىمەن، بۇ ئاۋستىرالىيە سىياھبېلىقى .مانا ئۇنىڭ ساڭگىلىغان كىچىك كۆزىگە قاراڭ .لېكىن ئۇلارمۇ ئادەمنى ھەيران قالدۇرىدىغان چىرايلىق ھەرىكەتلەرنى قىلالايدۇ بىز سىياھبېلىقنىڭ بىر يېرىق تاش ئارىسىغا كىرىۋاتقانلىقىنى كۆرەلەيمىز، شۇنداقلا --ئۇنىڭ ئانتېناسىنى كۆرەلەيمىز .ئۇ ئانتېناسىنى سۆرەپ، ئۇلارنى دېڭىز يۇسۇنىدەك كۆرسىتىپ قويىدۇ .ئاندىن غايىپ بولىدۇ .ھەقىقەتەن ھەيران قالارلىق، مانا ئىككى ئەركەك ئۇرۇشماقتا .يەنە بىر قېتىم، ئۇمۇرتقىسىز ھايۋانلار ھەقىقەتەن ئەقىللىق .ئۇلار بىر-بىرىگە زىيان يەتكۈزمەسلىكنى بىلىدۇ .لېكىن ئۇلار تېرىسى بىلەن شەكىللەندۈرگەن نۇسخىلارغا قاراڭ .ئۇ بىر ھەيران قالارلىق ئىش
Here's an octopus. Sometimes they don't want to be seen when they move, because predators can see them. This guy can make himself look like a rock, and, looking at his environment, can actually slide across the bottom, using the waves and the shadows so he can't be seen. His motion blends right into the background -- the moving rock trick.
مانا بۇ سەككىز ئاياغ بېلىق. بەزىدە ئۇلار ھەرىكەت قىلغاندا باشقىلارنىڭ بايقاپ قېلىشىنى ياقتۇرمايدۇ .چۈنكى گۆشخور ھايۋانلار ئۇلارنى كۆرەلەيدۇ ،مانا، ئۇ راستتىنلا ئۆزىنى قورام تاشقا ئوخشىتالايدۇ .ئاندىن ئەتراپتىكى مۇھىتنى كۆزىتىدۇ ،تېيلىپ دېڭىز ئاستىغا سۈرۈلەلەيدۇ .سۇدا شەكىللەنگەن دولقۇن ۋە سايىدىن پايدىلىنىپ، باشقىلارنىڭ كۆرۈپ قېلىشىدىن ساقلىنالايدۇ -- ئۇ ئۈن-تىنسىز ھالدا مۇھىتقا سىڭىپ كېتىدۇ .ئەمەلىيەتتە ئۇ- تاشنى يۆتكەش ھىيلىسى، شۇڭا بىر تېيىزسۇدىن نۇرغۇن نەرسىلەرنى ئۆگۈنىۋالالايمىز
So, we're learning lots new from the shallow water. Still exploring the deep, but learning lots from the shallow water. There's a good reason why: the shallow water's full of predators -- here's a barracuda -- and if you're an octopus or a cephalopod, you need to really understand how to use your surroundings to hide.
،چوڭقۇر قاتلاملارنى تېخىچە تەتقىق قىلىۋاتىمىز .ھالبۇكى، تېيىز سۇدىن نۇرغۇن نەرسىلەرنى ئۆگۈنىۋاتىمىز ناھايىتى ياخشى بىر سەۋەب: نېمىشقا تېيىز سۇدا -- گۆشخور ھايۋانلار كۆپ-- مانا ماۋۇ گۆشخور بېلىق ،ئەگەر سىز سەككىز ئاياغ بېلىق ياكى ئۇمۇرتقىسىز ھايۋان بولسىڭىز .ئەتراپىڭىزدىكى مۇھىتتىن پايدىلىنىپ قانداق يوشۇرۇنۇشنى بىلىشىڭىز تولىمۇ مۇھىم
In the next scene, you're going to see a nice coral bottom. And you see that an octopus would stand out very easily there if you couldn't use your camouflage, use your skin to change color and texture. Here's some algae in the foreground -- and an octopus. Ain't that amazing?
.كېيىنكى كۆرۈنۈشتە سىز ئەڭ ئاستىدىكى چىرايلىق مارجان تاشلارنى كۆرىسىز .ھەمدە بۇ يەردە سەككىز ئاياغ بېلىقىنىڭ تولىمۇ ئاسانلا بايقىلىپ قالغانلىقىنى كۆرىسىز ئەگەردە سىز تېرىڭىزنىڭ رەڭگى ياكى سۈپىتىنى ئۆزگەرتىش ئارقىلىق .نىقابلىنىشنى بىلمىسىڭىز ئاسانلا بايقىلىپ قالىسىز ...بۇ يەردە ئازراق دېڭىز يۇسۇنى ۋە سەككىز ئاياغ بېلىق بار، قالتىسمىكەن؟روجېر ئۇنى قورقۇتىۋەتتى
Now, Roger spooked him, so he took off in a cloud of ink, and when he lands, the octopus says, "Oh, I've been seen. The best thing to do is to get as big as I can get." That big brown makes his eyespot very big. So, he's bluffing. Let's do it backwards. I thought he was joking when he first showed it to me. I thought it was all graphics. So here it is in reverse. Watch the skin color; watch the skin texture. Just an amazing animal, it can change color and texture to match the surroundings. Watch him blend right into this algae. One, two, three.
شۇڭا، ئۇ سىياھ چىقاردى، ئاندىن ناۋادا ئۇ .سەككىز ئاياغ بېلىققا تېگىپ كەتسە، «ۋاي خۇدايىم، مەن بايقىلىپ قالدىم قىلىشقا تېگىشلىك ئەڭ ياخشى ئىش- ئېرىشەلىگىنىمچە ئەڭ چوڭىغا ئېرىشىشىم.» دەيدۇ .چوڭ قوڭۇر رەڭ كۆز دېغىنى تېخىمۇ چوڭ قىلالايدۇ -- شۇڭا ئۇ ھەيۋە قىلىۋاتىدۇ، كەينىگە قايتۇرۇپ باقايلى .ماڭا ئۇنى تۇنجى قېتىم كۆرسەتكەندە، مەن:«ماڭا چاقچاق قىلىۋاتىدۇ» دەپ ئويلىغانتىم مەن ئۇنى كومپيۇتېردا ھاسىلىلانغان ئالاھىدە كۆرۈنۈش دەپ ئويلىدىم -- تەتۈرىسىچە قويۇپ باقايلى .تېرە رەڭگىگە قاراڭ؛ تېرە سۈپىتىگە قاراڭ ھەقىقەتەن ئادەمنى ھەيران قالدۇرىدىغان ھايۋان، ئۇ ئەتراپقا ماسلىشىش ئۈچۈن .رەڭ ۋە قاتتىق-يۇمشاقلىقىنى ئۆزگەرتەلەيدۇ. ئۇنىڭ دېڭىز يۇسۇنى ئىچىگە كىرىپ كېتىۋاتقىنىغا قاراڭ (بىر، ئىككى، ئۈچ (ئالقىش
(Applause)
.ئەمدى، ئۇ كەتتى، مەنمۇ كېتەي. كۆپتىن-كۆپ رەھمەت
And now he's gone, and so am I. Thank you very much.
(Applause)