وێنای بکە ملیۆنێک ساڵ بەر لە ئێستا بێگانەکان لەسەر زەوی نیشتبنەوە و سەیری تۆماری زەویناسی دەکەن. ئەو لێکۆڵەرە زانخوازانە چی دەربارەی ئێمە دەدۆزنەوە؟
Imagine aliens land on the planet a million years from now and look into the geologic record. What will these curious searchers find of us?
ئەوە دەدۆزنەوە کە زەویناسەکان و زاناکان و شارەزاکانیتر بەم دواییانە پێی دەڵێن ئەنسرۆپۆسین، (مرۆڤ گرنگترین شتی زەوییە) یان سەردەمێکی نوێی مرۆڤایەتی. ئەو کاریگەرییەی ئێمەی مرۆڤ دروستی دەکەین زۆر بەناڕێکی بڵاوبۆتەوە زۆر قوڵە، و هەمیشەییە هەندێک لە زەویناسان مشتوومڕ دەکەن و دەڵێن شایەنی چاخی زەویزانی تایبەت بە خۆمانین. ئەوەش دەبێتە پێکهاتەیەکی نوێ لە پێوەری زەویزانی کە بۆ زیاتر لە ٤.٥ بلیۆن ساڵ دەمانباتەوە دواوە، یان بۆ ئەو کاتەی زەوی شێوەی خۆی وەرگرتووە. لەوانەیە کاریگەری مرۆڤی سەردەم و بەفرە ڕووبار هۆکاری داڕمانی جۆرەها شاخی بەفرینە یان کاریگەری ئەو هەسارەی زۆرێک لە دایناسۆڕەکان لەسەری دەژیان.
They will find what geologists, scientists, and other experts are increasingly calling the Anthropocene, or new age of mankind. The impacts that we humans make have become so pervasive, profound, and permanent that some geologists argue we merit our own epoch. That would be a new unit in the geologic time scale that stretches back more than 4.5 billion years, or ever since the Earth took shape. Modern humans may be on par with the glaciers behind various ice ages or the asteroid that doomed most of the dinosaurs.
ماوەی زەویزانی چییە؟ زۆر بەسادەیی، یەکەیەکە بۆ پێوانی کاتی زەویزانی. چاخی نوێ هەیە، چاخی بەفرین کە پەرەسەندنی مرۆڤی سەردەمی تێدا بینراوە، یان چاخی ئیۆسین زیاتر لە ٣٤ ملیۆن ساڵ هەبووە، لە ماوەیەکی گەرمدا ڕوویداوە کە کیشوەرەکان ڕاماڵدران بۆ پێدانی شێوەی ئێستایان. لە تۆمارە بەبەردبووەکان گۆڕانی کەش و هەوا و بەبەردبوو دۆزراوەتەوە یارممەتی جیاکردنەوەی ماوە زەویزانییەکان و زەویناسەکان دەدەن بۆ زانینی ماوەی کاتی
What is an epoch? Most simply, it's a unit of geologic time. There's the Pleistocene, an icy epoch that saw the evolution of modern humans. Or there's the Eocene, more than 34 million years ago, a hothouse time during which the continents drifted into their present configuration. Changes in climate or fossils found in the rock record help distinguish these epochs and help geologists tell deep time.
دوور، کەواتە تۆماری کاریگەریەکانی مرۆڤی سەردەم لەسەر هەسارەکە چی دەبێت؟ پشت نابەستێت بە ئەو شتانەی کە لەوانەیە لەم ڕۆژگارەدا زۆر ئاشکرابن بۆ ئێمە، وەک فراوان بوونی شارەکان. تەنانەت لەوانەیە دۆزینەوەی نیۆرک و شەنگەهای سەخت بێت کە ملۆنان ساڵ پێش ئێستا لە ژێر بەردەکاندا نێژراون. بەڵام مرۆڤەکان شتی نوێیان خستەناو جیهانەوە کە پێشتر هەرگیز لەسەر زەوی بوونی نەبووە، وەکو کانزای پلۆتۆنیۆم و گونجۆک. لە راستیدا، زەویناسەکان بە چینناسەکان ناسراون کە پێوەری کاتی زەویزانی دیاریدەکات، بەرواری دەستپێکردنی ئەنسرۆپۆسینی پێشنیار کرد لە دەورووبەری ساڵی ١٩٥٠. ئەوە لەکاتێکدا کە خەلکی دەستیان کرد بە تەقاندنەوەی بۆمبی ناوەکی لە سەرانسەری جیهان، و بڵاوکردنەوەی توخمی نوێ لە هەوادا. ئەو توخمانە لە تۆماری بەردیندا دەمێننەوە، تەنانەت ملیۆنان ساڵ لە ئێسک و ددانەکانیشماندا دەمێننەوە. و تەنیا لە ٥٠ ساڵدا گنجۆکی تەواومان بەرهەم هێناوە کە، لایەنی کەم بەقەدەر ٨ بلیۆن تەن دەبێت، بەسە بۆ ئەوەی هەموو جیهان بە چینێکی تەنک داپۆشێت.
So what will be the record of modern people's impact on the planet? It doesn't rely on the things that may seem most obvious to us today, like sprawling cities. Even New York or Shanghai may prove hard to find buried in the rocks a million years from now. But humans have put new things into the world that never existed on Earth before, like plutonium and plastics. In fact, the geologists known as stratigraphers who determine the geologic timescale, have proposed a start date for the Anthropocene around 1950. That’s when people started blowing up nuclear bombs all around the world and scattering novel elements to the winds. Those elements will last in the rock record, even in our bones and teeth for millions of years. And in just 50 years, we've made enough plastic, at least 8 billion metric tons, to cover the whole world in a thin film.
هەروەها جوتیارەکان و ماسیگرەکان و دارستانزانەکان، دەردەکەون لە پێش و لە دوای گۆڕانکارییەکان، هەروەکو هەر چینێکی تر چونکە ئەو جۆرە چالاکیانەن کە دەبنە هۆی مردنی جۆری ناوازەی درەخت و ئاژەڵ. ئەو مردنە هێواشە لەوانەیە زیاتر لە ٤٠٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا دەستی پێ کردبێت کە مرۆڤایەتی لە ئەفریقا بڵاوبۆوە و گەیشتە شوێنی وەک ئوستڕاڵیا، بە دەست پێکردن بە ونبوونی ئاژەڵە خواستراو و گەورە و ئەو ئاژەڵانەی بۆ خواردن دەبن. ئەوە بۆ ئەوروپا و ئاسیا ڕاستە، بیر لە مامۆسی توکدار بکەوە، هەرەوەها، باکور و باشووری ئەمریکاش. بۆ ئەو جۆرانەی کە تەنیا دەگەڕان بەدوای درەختێک بۆ ماوەی سەدان و هەزاران ساڵ، مرۆڤی سەرەتایی کاریگەری زۆری لەسەر تۆمارە بەبەرد بووەکانی داهاتوو هەبووە.
People's farming, fishing, and forestry will also show up as a before and after in any such strata because it's those kinds of activities that are causing unique species of plants and animals to die out. This die-off started perhaps more than 40,000 years ago as humanity spread out of Africa and reached places like Australia, kicking off the disappearance of big, likable, and edible animals. This is true of Europe and Asia, think woolly mammoth, as well as North and South America, too. For a species that has only roamed the planet for a few hundred thousand years, Homo sapiens has had a big impact on the future fossil record.
هەرەوەها مانای ئەوەیە، تەنانەت ئەگەر خەڵکی سبەی دیارنەمێنن، پەرەسەندن بە بڕیاری ئێمە بۆ ئەو بەروارە زیاد دەکرێت. جیهانێکی نوێ لە هاوڕەگەز بنیات دەنێین، لە چەند درەخت و ئاژەڵی خواستراو و دیاریکراو، وەکو دەغڵ و دان و جرج. بەڵام ئەو جیهانە جێگرەوە هەڵگری شێوەی جیهانە ڕاستییەکە نییە. وەکو تۆمارە بەبەرد بووەکان دەریدەخەن، فرەچەشنی درەخت و ئاژەڵەکان ڕێگە بە جووتبوونی جۆرە ناوازەکانی ڕووەک و ئاژەڵەکان دەدات بۆ وڵامدانەوەی گۆڕانکاری ژینگەیی، و تەنانەت ڕزگارببێت لە کۆتاییهاتنی دونیا. هەروەها ئەمە لەسەر مرۆڤیش جێ بەجێ دەبێت. ئەگەر ڕووەکە بچووکەکانی ناو زەریا ئازار بچێژن لە ئەنجامی زۆربوونی دوانەئۆکسیدی کاربۆن، دەڵێت، سەرچاوەی نیوەی ئەو ئۆکسجینەی پێویستمانە بۆ هەناسەدان لە دەستت دەدەین.
That also means that even if people were to disappear tomorrow, evolution would be driven by our choices to date. We're making a new homogenous world of certain favored plants and animals, like corn and rats. But it's a world that's not as resilient as the one it replaces. As the fossil record shows, it's a diversity of plants and animals that allows unique pairings of flora and fauna to respond to environmental challenges, and even thrive after an apocalypse. That goes for people, too. If the microscopic plants of the ocean suffer as a result of too much carbon dioxide, say, we'll lose the source of as much as half of the oxygen we need to breathe.
و شوێنەواری داپۆشینی بەردەکان هەیە لە داهاتوودا. ئارەزووی مرۆڤ بۆ خەڵوزی سووتاو، نەوت و گازی سروشتی هەندێک تۆزی بچووکی سووتوو بەسەر هەموو هەسارەکە بڵاوبۆتەوە. ئەو پیسییە لەگەڵ کەشەکە بە خێرایی بەرز دەبێتەوە لەگەڵ بڕێک لە دوانە ئۆکسیدی کاربۆن لە هەوادا، ئێستا لە سەرووی ٤٠٠ بەش بۆ هەر ملیۆنێک، یان بەرزتر لە هەر مرۆڤێک کە تا ئێستا هەناسەیان دابێت.
Then there's the smudge in future rocks. People's penchant for burning coal, oil, and natural gas has spread tiny bits of soot all over the planet. That smudge corresponds with a meteoric rise in the amount of carbon dioxide in the air, now beyond 400 parts per million, or higher than any other Homo sapiens has ever breathed.
هەمان سووتوو هێشتا دەتوانرێت لە کەڤرە کۆنەکاندا بدۆزرێتەوە لە ئاگری گڕکانەکان لە ٦٦ ملیۆن ساڵ پێش ئێستا، تۆمارێک لەو کارەساتە هەیە کە بەهۆی هەسارۆکەیەکەوە ڕوویداوە لە کۆتایی سەردەمی چەرخی زەویناسی. کواتە ئەگەری هەیە سووتووی ئێمە لە ئێستاوە بۆ ماوەی ٦٦ ملیۆن ساڵ لێرە بمێنێتەوە، ئەوەندە ئاسانە بۆ هەر بێگانەیەک کە گرنگی بە سەیرکردنی بدات و بیدۆزێتەوە.
Similar soot can still be found in ancient rocks from volcanic fires of 66 million years ago, a record of the cataclysm touched off by an asteroid at the end of the late Cretaceous epoch. So odds are our soot will still be here 66 million years from now, easy enough to find for any aliens who care to look.
بێگومان، جیاوازییەکی گرنگ لە نێوان ئێمە و هەسارۆكە هەیە. نەیزەک هیچ هەڵبژاردەیەکی نییە جگە لە شوێن کەوتنی هێزی کێشکردن. دەتوانین ئەوە هەڵبژێرین کە شتەکان جیاوازتر بکەین. و ئەگەر بیکەین، لەوانەیە هەتا ئێستاش هەندێک جۆری شارستانی مرۆڤ بە هەزاران یان تەنانەت ملیۆنان ساڵ ئێستاوە بمێنن. تۆمارێکی خراپ نییە بۆئەوەی ئاواتی بۆ بخوازین.
Of course, there's an important difference between us and an asteroid. A space rock has no choice but to follow gravity. We can choose to do differently. And if we do, there might still be some kind of human civilization thousands or even millions of years from now. Not a bad record to hope for.