I'm a savant, or more precisely, a high-functioning autistic savant. It's a rare condition. And rarer still when accompanied, as in my case, by self-awareness and a mastery of language. Very often when I meet someone and they learn this about me, there's a certain kind of awkwardness. I can see it in their eyes. They want to ask me something. And in the end, quite often, the urge is stronger than they are and they blurt it out: "If I give you my date of birth, can you tell me what day of the week I was born on?" (Laughter) Or they mention cube roots or ask me to recite a long number or long text. I hope you'll forgive me if I don't perform a kind of one-man savant show for you today. I'm going to talk instead about something far more interesting than dates of birth or cube roots -- a little deeper and a lot closer, to my mind, than work.
Unë jam një dijetar, ose më saktësisht, një dijetar me autizëm të lartë funksionimi. Është gjendje e rrallë. E edhe më e rrallë kur, si në rastin tim, shoqërohet me vetëdije dhe zotërim të gjuhës. Shumë shpesh kur njihem mej dikë dhe e kuptojnë këtë gjë për mua ekziston një lloj pakëndshmërie. E shoh në sytë e tyre. Ata duan të më pyesin diçka. Dhe në fund, mjaft shpesh, dëshira është më e madhe se ata dhe ata e nxjerrin atë jashtë: "Unë t'a tregoj datën time të lindjes, a mund të më thuash se në cilën ditë të javës kam lindur?" (Të qeshura) Ose përmendin rrënjët kubike apo më pyesin ta recitoj një numër apo tekst të gjatë. Shpresoj se do më falni nëse nuk performoj një shfaqje të dijës për ju sot. Në vend të kësaj do të flas për diçka shumë më interesante se datat e lindjes dhe rrënjët kubike -- diçka më të thellë dhe më të afërt, me mendjen time, sesa puna.
I want to talk to you briefly about perception. When he was writing the plays and the short stories that would make his name, Anton Chekhov kept a notebook in which he noted down his observations of the world around him -- little details that other people seem to miss. Every time I read Chekhov and his unique vision of human life, I'm reminded of why I too became a writer. In my books, I explore the nature of perception and how different kinds of perceiving create different kinds of knowing and understanding.
Dua të flas shkurt në lidhje me perceptimin. Kur ai i shkruante shfaqjet dhe storiet e shkurta që do ta bënin të famshëm, Anton Chekhov mbante një bllok shënimesh ku shënonte observimet e tij të botës që e rrethonte -- detaje të vogla që të tjerëve siç duket ju iknin. Sa herë që e lexoj Chekhov dhe vizionin e tij unik mbi jetën njerëzore, ma përkujton pse unë gjithashtu u bëra shkrimtar. Në librat e mi, eksploroj natyrën e perceptimit dhe si mënyra të ndryshme të përceptimit krijojnë mënyra të ndryshme të dijes dhe kuptimit.
Here are three questions drawn from my work. Rather than try to figure them out, I'm going to ask you to consider for a moment the intuitions and the gut instincts that are going through your head and your heart as you look at them. For example, the calculation: can you feel where on the number line the solution is likely to fall? Or look at the foreign word and the sounds: can you get a sense of the range of meanings that it's pointing you towards? And in terms of the line of poetry, why does the poet use the word hare rather than rabbit? I'm asking you to do this because I believe our personal perceptions, you see, are at the heart of how we acquire knowledge. Aesthetic judgments, rather than abstract reasoning, guide and shape the process by which we all come to know what we know. I'm an extreme example of this.
Ja ku janë tri pyetje të nxjerra nga puna ima. Para se të mundoheni t'i zgjithni ato, ju kisha lutur të konsideroni për një çast intuitën dhe instiktet tuaja që ju sillen në kokë dhe në zemër deri sa jeni duke i shikuar ato. Për shembull, kalkulimi: a mund ta ndjeni se në cilën linjë të numrave do të gjendet zgjidhja? Ose shikoni fjalën e huaj dhe tingujt: a mund ta keni një ide të gamës së kuptimeve nga e cila ju drejton kjo fjalë? Dhe në aspektin e poezisë, pse poeti e përdor fjalën "hare" (hace) në vend të "rabbit" (lepur)? Po ju lus ta bëni këtë sepse besoj se perceptimet tona personale, janë në zemër të asaj se si ne fitojmë njohuri. Gjykimet estetike, në vend të arsyetimit abstrakt, drejtojnë dhe i japin formë procesit përmes të cilit arrijmë ta dijmë atë që dijmë. Unë jam shembull ekstrem i kësaj.
My worlds of words and numbers blur with color, emotion and personality. As Juan said, it's the condition that scientists call synesthesia, an unusual cross-talk between the senses. Here are the numbers one to 12 as I see them -- every number with its own shape and character. One is a flash of white light. Six is a tiny and very sad black hole. The sketches are in black and white here, but in my mind they have colors. Three is green. Four is blue. Five is yellow.
Botat e mia të fjalëve dhe numrave të turbulluara me ngjyra, emocione dhe personalitete. Siç tha Juan, është gjendja që shkencëtarët e njohin si sinestezi, një ndër-bisedim i çuditshëm në mes shqisave. Ja ku janë numrat nga 1 deri 12 si unë i shoh -- secili numër me formën dhe karakterin e vet. 1 është blic i dritës së bardhë. 6 është një vrimë e vogël dhe shumë e dhimbshme. Skicat janë në bardhë e zi këtu, por në mendjen time ato kanë ngjyra. 3 është i gjelbër. 4 është i kaltër. 5 është i verdhë.
I paint as well. And here is one of my paintings. It's a multiplication of two prime numbers. Three-dimensional shapes and the space they create in the middle creates a new shape, the answer to the sum. What about bigger numbers? Well you can't get much bigger than Pi, the mathematical constant. It's an infinite number -- literally goes on forever. In this painting that I made of the first 20 decimals of Pi, I take the colors and the emotions and the textures and I pull them all together into a kind of rolling numerical landscape.
Unë gjithashtu vizatoj. Dhe ja ku është një prej pikturave të mia. Eshtë shumëzim i dy numrave të thjeshtë. Format 3-dimensionale dhe hapësira që ato krijojnë në mes krijon një formë të re, përgjigjen në shumën. Cka për numrat më të mëdhenjë? Nuk mund ta gjeni një më të madh se Pi, konstanta matematikore. Eshtë numër i pafund -- nuk përfundon kurrë. Në këtë pikturë që unë e kam bërë nga 20 decimalet e para të Pi, unë kam marrë ngjyrat emocionet dhe përbërjet dhe i bëj të gjitha bashkë në një peisazh rrotullues numerik.
But it's not only numbers that I see in colors. Words too, for me, have colors and emotions and textures. And this is an opening phrase from the novel "Lolita." And Nabokov was himself synesthetic. And you can see here how my perception of the sound L helps the alliteration to jump right out. Another example: a little bit more mathematical. And I wonder if some of you will notice the construction of the sentence from "The Great Gatsby." There is a procession of syllables -- wheat, one; prairies, two; lost Swede towns, three -- one, two, three. And this effect is very pleasant on the mind, and it helps the sentence to feel right.
Por nuk janë vetëm numrat që i shoh në ngjyra. Fjalët gjithashtu, për mua, kanë ngjyra dhe emocione dhe përbërje. Dhe kjo është një frazë hapëse nga novela "Lolita." Dhe Nabakov vet ishte sinestetik. Dhe mund ta shihni këtu se si perceptimi im i tingullit L ndihmon aliteracionin të shfaqet menjëherë. Një tjetër shembull: pak më shumë matematikor. Dhe pyes veten se a do ta vëreni disa nga ju konstruktimin e fjalisë nga "The Great Gatsby." Ka një procesion të rrokjeve -- grurë. një; stepat, dy; qytezat e humbura suedeze, tre -- një, dy, tre. Dhe ky efekt është shumë i këndshëm në mendje, dhe ndihmon që fjalia të duket si duhet.
Let's go back to the questions I posed you a moment ago. 64 multiplied by 75. If some of you play chess, you'll know that 64 is a square number, and that's why chessboards, eight by eight, have 64 squares. So that gives us a form that we can picture, that we can perceive. What about 75? Well if 100, if we think of 100 as being like a square, 75 would look like this. So what we need to do now is put those two pictures together in our mind -- something like this. 64 becomes 6,400. And in the right-hand corner, you don't have to calculate anything. Four across, four up and down -- it's 16. So what the sum is actually asking you to do is 16, 16, 16. That's a lot easier than the way that the school taught you to do math, I'm sure. It's 16, 16, 16, 48, 4,800 -- 4,800, the answer to the sum. Easy when you know how.
T'i kthehemi pyetjeve që ua bëra pak më parë. 64 shumëzuar me 75 Nëse dikush nga ju luan shah, e dini se 64 është numër katror, dhe për këtë tabelat e shahut, 8 me 8, kanë 64 katrorë. Pra kjo na jep neve një formë që mund ta paramendojmë, që mund ta perceptojmë. Cka për numrin 75? Nëse 100, nëse e mendojmë numrin 100 si numër katror, 75 do të dukej kështu. Pra çka ne duhet të bëjmë tash është t'i vendosim këto dy piktura së bashku në mendjen tonë -- kështu disi. 64 bëhet 6,400. Dhe në këndin e djathtë, nuk keni për të kalkuluar asgjë. Katër përreth, katër lart dhe poshtë -- janë 16. Pra çfarë shuma është duke kërkuar nga ju të bëni është 16, 16, 16. Kjo është shumë më e lehtë se sa mënyra si shkolla u ka mësuar të llogarisni, jam i sigurtë. Eshtë 16, 16, 16, 48. 4,800 -- 4,800, përgjigja në shumën. Tani e lehtë kur e din se si.
(Laughter)
(Të qeshura)
The second question was an Icelandic word. I'm assuming there are not many people here who speak Icelandic. So let me narrow the choices down to two. Hnugginn: is it a happy word, or a sad word? What do you say? Okay. Some people say it's happy. Most people, a majority of people, say sad. And it actually means sad. (Laughter) Why do, statistically, a majority of people say that a word is sad, in this case, heavy in other cases? In my theory, language evolves in such a way that sounds match, correspond with, the subjective, with the personal, intuitive experience of the listener.
Pyetja e dytë ishte një fjalë islandeze. Po supozoj se nuk ka shumë njerëz këtu që flasin islandisht. Prandaj po ua kufizoj zgjedhjen në dy. Hnugginn: a është fjalë e lumtur, apo trishtuese? Cka thoni ju? Në rregull. Disa njerëz thonë se është e lumtur. Plot njerëz, shumica e njerëzve, thonë trishtuese. Dhe në fakt do të thotë trishtuese. (Të qeshura) Pse, statistikisht, shumica e njerëzve thonë se një fjalë është trishtuese, në këtë rast, e rëndë në raste tjera? Në teorinë time, gjuha zhvillohet në atë mënyrë ku tingujt përshtaten, korrespondojnë me, subjektivën, me eksperiencen, personale intuitive të dëgjuesit.
Let's have a look at the third question. It's a line from a poem by John Keats. Words, like numbers, express fundamental relationships between objects and events and forces that constitute our world. It stands to reason that we, existing in this world, should in the course of our lives absorb intuitively those relationships. And poets, like other artists, play with those intuitive understandings. In the case of hare, it's an ambiguous sound in English. It can also mean the fibers that grow from a head. And if we think of that -- let me put the picture up -- the fibers represent vulnerability. They yield to the slightest movement or motion or emotion. So what you have is an atmosphere of vulnerability and tension. The hare itself, the animal -- not a cat, not a dog, a hare -- why a hare? Because think of the picture -- not the word, the picture. The overlong ears, the overlarge feet, helps us to picture, to feel intuitively, what it means to limp and to tremble.
Ta shikojmë pyetjen e tretë. Eshtë një rresht nga poema e John Keats. Fjalët, sikur numrat, shprehin marrëdhënie thelbësore në mes të objekteve dhe ndodhive dhe forcave që përbëjnë botën tonë. Eshtë e logjikshme që ne, duke ekzistuar në këtë botë, do duhej që gjatë jetës sonë intuitivisht t'i absorbojmë këto marrëdhënie. Dhe poetët, sikur artistët e tjerë, luajnë me këto kuptime intuitive. Në rastin e "hare" (hace), është tingull i dykuptimtë në gjuhën angleze. Mund ta ketë kuptimin edhe të fibrave që dalin nga koka. Dhe nëse e mendojmë këtë -- le ta vendosi pikturën -- fibrat paraqesin ndjeshmëri. Ato reagojnë ndaj lëvizjes më të vogël mocionit, apo emocionit. Pra çka keni është një atmosferë e ndjeshmërisë dhe tensionit. Lepuri vetvetiu, kafsha -- jo maca, jo qeni, lepuri -- pse lepuri? Sepse mendoni për pikturën -- jo fjalën, pikturën. Veshët e zgjatur, këmbët e mëdha, na ndihmojnë ta shohim, ta ndjejmë intuitivisht, se çka do të thotë të çalosh, dhe të dridhesh.
So in these few minutes, I hope I've been able to share a little bit of my vision of things and to show you that words can have colors and emotions, numbers, shapes and personalities. The world is richer, vaster than it too often seems to be. I hope that I've given you the desire to learn to see the world with new eyes.
Prandaj në këto pak minuta, shpresoj se kam mundur të ndaj sado pak nga vizioni im për gjërat dhe t'u tregoj se fjalët mund të kenë ngjyra dhe emocione, numra, forma dhe personalitete. Bota është më e pasur, më e gjerë se sa duket se është. Shpresoj se ua kam ngjallur dëshirën të mësoni ta shihni botën me sy të rinjë.
Thank you.
Faleminderit.
(Applause)
(Duartrokitje)