Something called the Danish Twin Study established that only about 10 percent of how long the average person lives, within certain biological limits, is dictated by our genes. The other 90 percent is dictated by our lifestyle. So the premise of Blue Zones: if we can find the optimal lifestyle of longevity we can come up with a de facto formula for longevity.
Diçka e quajtur Studim i Binjakëve Danez vendosi që vetëm rreth 10 përqind e jetëgjatësisë mesatare të njeriut, brënda kufijve të caktuar biologjik, diktohet nga gjenet tona. 90 përqindëshi tjetër është diktuar nga mënyra jonë e jetesës. Kështu premisa e Zonave Blu: në qoftë se ne gjejmë mënyrën optimale të jetesës për jetëgjatësi ne mund të nxjerrim një formulë de facto për jetëgjatësinë.
But if you ask the average American what the optimal formula of longevity is, they probably couldn't tell you. They've probably heard of the South Beach Diet, or the Atkins Diet. You have the USDA food pyramid. There is what Oprah tells us. There is what Doctor Oz tells us.
Por nëse ju pyesni amerikanët mesatar cila është formula optimale për jetëgjatësinë, ata ndoshta s'dinë t'jua thonë. Ata ndoshta kanë dëgjuar për Dietën e Bregut Jugor, ose Dietën Atkins. Ju keni piramidën e ushqimit USDA. Kemi çfarë Oprah na thotë ne. Kemi çfarë Doktor Oz na thotë ne.
The fact of the matter is there is a lot of confusion around what really helps us live longer better. Should you be running marathons or doing yoga? Should you eat organic meats or should you be eating tofu? When it comes to supplements, should you be taking them? How about these hormones or resveratrol? And does purpose play into it? Spirituality? And how about how we socialize?
Fakti është se ka shumë konfuzion rreth çfarë na ndihmon vërtet ne të jetojmë më gjatë, më mirë. Duhet të vraponi në maratona ose të bëni joga? Duhet të hani mish biologjik apo duhet të hani tofu? Kur vjen puna te suplementet, a duhet t'i merrni ato? Po hormonet ose resveratrolin? Dhe a luan ndonjë rol vendosmëria në këtë? Shpirtërorja? Dhe çfarë rreth mënyrës se si ne shoqërizojmë?
Well, our approach to finding longevity was to team up with National Geographic, and the National Institute on Aging, to find the four demographically confirmed areas that are geographically defined. And then bring a team of experts in there to methodically go through exactly what these people do, to distill down the cross-cultural distillation.
Mirë, drejtimi jonë në gjetjen e jetëgjatësisë ishte të bashkoheshim me National Geographic, dhe Institutin Kombëtar mbi Plakjen, për të gjetur katër zonat të konfirmuara demografikisht të cilat janë gjeografikisht të përcaktuara. Dhe më pas të nisnim një grup ekspertësh atje për të kontrolluar metodologjikisht çfarë bëjnë saktësisht këta njerëz, për të nxjerrë distilim ndër-kulturor.
And at the end of this I'm going to tell you what that distillation is. But first I'd like to debunk some common myths when it comes to longevity. And the first myth is if you try really hard you can live to be 100. False. The problem is, only about one out of 5,000 people in America live to be 100. Your chances are very low. Even though it's the fastest growing demographic in America, it's hard to reach 100. The problem is that we're not programmed for longevity. We are programmed for something called procreative success. I love that word. It reminds me of my college days.
Dhe në fund të kësaj do t'ju tregoj çfarë është distilimi. Por fillimisht do të doja të demaskoja disa mite të zakonshme kur flitet për jetëgjatësinë. Dhe miti i parë është se në qoftë se mundoheni vërtet shumë ju mund të jetoni deri 100. E gabuar. Problemi është, vetëm rreth një në 5000 njerëz në Amerikë jeton deri 100. Shanset tuaja janë shumë të pakta. Edhe pse në Amerikë është rritja më e shpejtë demografike, është e vështirë të arrish 100. Problemi është se ne nuk jemi të programuar për jetëgjatësinë. Ne jemi të programuar për diçka të quajtur suksesi në riprodhim. Unë e dashuroj atë fjalë. Më kujton ditët e mia në kolegj.
Biologists term procreative success to mean the age where you have children and then another generation, the age when your children have children. After that the effect of evolution completely dissipates. If you're a mammal, if you're a rat or an elephant, or a human, in between, it's the same story. So to make it to age 100, you not only have to have had a very good lifestyle, you also have to have won the genetic lottery.
Shprehja biolologjike sukses në riprodhim do të thotë mosha kur ke fëmijë dhe më pas një tjetër brez, mosha kur fëmijët tuaj bëjnë fëmijë. Pas kësaj efekti i evolucionit zhduket plotësisht. Nëse je një gjitar, nëse je një mi ose një elefant, ose një njeri, diçka në mes, është e njëjta histori. Kështu për të arritur moshën 100, ju jo vetëm duhet të keni patur një mënyrë jetese shumë të mirë, ju gjithashtu duhet të kishit fituar llotarinë gjenetike.
The second myth is, there are treatments that can help slow, reverse, or even stop aging. False. When you think of it, there is 99 things that can age us. Deprive your brain of oxygen for just a few minutes, those brain cells die, they never come back. Play tennis too hard, on your knees, ruin your cartilage, the cartilage never comes back. Our arteries can clog. Our brains can gunk up with plaque, and we can get Alzheimer's. There is just too many things to go wrong.
Miti i dytë është, ka mjekime të cilat mund të ndihmojnë në ngadalësim, në kthimin mbrapa, ose madje dhe në ndaljen e plakjes. E gabuar. Kur mendon për këtë, ka 99 gjëra që mund të na plakin. Hiqini trurit tuaj oksigjenin për vetëm pak minuta, këto qeliza truri vdesin, ato nuk kthehen kurrë më. Luani tenis me shumë forcë, në gjunjët tuaj, shkatërroni kërcin tuaj, kërci nuk kthehet më kurrë. Arteriet tona mund të bllokohen. Trutë tona mund të bllokohen nga një cipë dhe ne mund të sëmuremi me Alzheimer. Ka shumë gjëra që mund të shkojnë keq.
Our bodies have 35 trillion cells, trillion with a "T." We're talking national debt numbers here. (Laughter) Those cells turn themselves over once every eight years. And every time they turn themselves over there is some damage. And that damage builds up. And it builds up exponentially. It's a little bit like the days when we all had Beatles albums or Eagles albums and we'd make a copy of that on a cassette tape, and let our friends copy that cassette tape, and pretty soon, with successive generations that tape sounds like garbage. Well, the same things happen to our cells. That's why a 65-year-old person is aging at a rate of about 125 times faster than a 12-year-old person.
Trupat tanë kanë 35 trilion qeliza, trilion me një "T". Po flasim me shifra të borxhit kombëtar këtu. (Të qeshura) Këto qeliza ripërtërijnë vetveten një herë në çdo tetë vjet. Dhe sa herë ato ripërtërijnë vetveten ka ndonjë dëmtim. Dhe ky dëmtim riformohet. Dhe riformohet në mënyrë eksponenciale. Është pak e ngjashme me ditët kur ne të gjithë kishim albumet e Beatles ose albumet e Eagles dhe bënim një kopje të tyre në një kasetë, dhe linim shokët tanë të kopjonin atë kasetë, dhe shumë shpejtë, në brezat pasarrdhës kjo kasetë dëgjohet plehrë. Pra, e njëjta gjë ndodh me qelizat tona. Prandaj një njeri 65-vjeçar është duke u plakur me një normë rreth 125 herë më të shpejtë se një njeri 12-vjeçar.
So, if there is nothing you can do to slow your aging or stop your aging, what am I doing here? Well, the fact of the matter is the best science tells us that the capacity of the human body, my body, your body, is about 90 years, a little bit more for women. But life expectancy in this country is only 78. So somewhere along the line, we're leaving about 12 good years on the table. These are years that we could get. And research shows that they would be years largely free of chronic disease, heart disease, cancer and diabetes.
Kështu, nëse nuk ka asnjë gjë që mund të bëni për të ngadalësuar ose ndaluar plakjen tuaj, çfarë po bëj unë këtu? Epo, fakti i çështjes është shkenca më e mirë na tregon që kapaciteti i trupit njerëzor, trupi im, trupi juaj, është rreth 90 vjet, pak më shumë për femrat. Por jetëgjatësia në këtë shtet është vetëm 78. Kështu diku përgjatë rrugës, ne jemi duke lënë rreth 12 vjet të mira në tryezë. Këto janë vite që ne mund t'i marrim. Dhe kërkimi tregon se do të ishin vite kryesisht pa sëmundje kronike, sëmundje zemre, kancer dhe diabet.
We think the best way to get these missing years is to look at the cultures around the world that are actually experiencing them, areas where people are living to age 100 at rates up to 10 times greater than we are, areas where the life expectancy is an extra dozen years, the rate of middle age mortality is a fraction of what it is in this country.
Ne mendojmë që mënyra më e mirë për të marrë këto vite të humbura është të shikojmë kulturat rreth botës të cilat janë aktualisht duke i përjetuar ato, zona ku njerëzit janë duke jetuar deri në moshën 100 në norma deri 10 herë më të mëdha se tonat, zona ku jetëgjatësia është një duzinë vitesh shtesë, shkalla e vdekshmërisë së moshës së mesme është një fraksion e asaj që është në këtë vend.
We found our first Blue Zone about 125 miles off the coast of Italy, on the island of Sardinia. And not the entire island, the island is about 1.4 million people, but only up in the highlands, an area called the Nuoro province. And here we have this area where men live the longest, about 10 times more centenarians than we have here in America. And this is a place where people not only reach age 100, they do so with extraordinary vigor. Places where 102 year olds still ride their bike to work, chop wood, and can beat a guy 60 years younger than them. (Laughter)
Ne gjetëm zonën tonë të parë blu rreth 125 milje larg brigjeve të Italisë, në ishullin e Sardenjës. Dhe jo i gjithë ishulli, ishulli ka rreth 1.4 milion njerëz, por vetëm lart në malësi, një rajon i quajtur provinca e Nuoros. Dhe këtu ne kemi këtë rajon ku burrat jetojnë më gjatë, rreth 10 herë më shumë njëqindvjeçarë se ç'kemi këtu në Amerikë. Dhe ky është një vend ku njerëzit jo vetëm arrijnë moshën 100, ata e arrijnë me energji të jashtëzakonshme. Vende ku 102 vjeçarët ngasin akoma motorrin për në punë, presin dru, dhe mund të mundin një djalë 60 vjet më të ri se ta. (Të qeshura)
Their history actually goes back to about the time of Christ. It's actually a Bronze Age culture that's been isolated. Because the land is so infertile, they largely are shepherds, which occasions regular, low-intensity physical activity. Their diet is mostly plant-based, accentuated with foods that they can carry into the fields. They came up with an unleavened whole wheat bread called carta musica made out of durum wheat, a type of cheese made from grass-fed animals so the cheese is high in Omega-3 fatty acids instead of Omega-6 fatty acids from corn-fed animals, and a type of wine that has three times the level of polyphenols than any known wine in the world. It's called Cannonau.
Historia e tyre në të vërtetë shkon prapa deri në kohën e Krishtit. Në fakt është izoluar një kulturë e Kohës së Bronzit. Për shkak të tokës jopjellore ata kryesisht janë barinj, të cilët bëjnë aktivitet fizik të rregullt e me intensitet të ulët. Dieta e tyre është kryesisht me bazë bimore, të theksuara nga ushqimet që mund të mbajnë në fusha. Ata prodhuan një bukë me grurë të plotë pa maja të quajtur notamusica e bërë me grur durum, një lloj djathi i bërë nga kafshë të ushqyer me bar kështu që djathi është me shumë acide yndyrore Omega-3 në vend të acideve yndyrore Omega-6 nga kafshët e ushqyer me misër, dhe një lloj vere e cila e ka tre herë më të lartë nivelin e polifenolit se çdo verë e njohur në botë. Ajo quhet Cannonau.
But the real secret I think lies more in the way that they organize their society. And one of the most salient elements of the Sardinian society is how they treat older people. You ever notice here in America, social equity seems to peak at about age 24? Just look at the advertisements. Here in Sardinia, the older you get the more equity you have, the more wisdom you're celebrated for. You go into the bars in Sardinia, instead of seeing the Sports Illustrated swimsuit calendar, you see the centenarian of the month calendar.
Por sekreti i vërtetë mendoj se qëndron më shumë te mënyra se si ata organizojnë shoqërinë e tyre. Dhe një nga elementët më të spikatur të shoqërisë së Sardenjës është mënyra se si ata trajtojnë njerëzit e moshuar. E keni vënë re ndonjëherë këtu në Amerikë, barazia shoqërore duket se arrin deri rreth moshës 24? Mjafton të shikoni reklamat. Këtu në Sardenjë, sa më shumë plakeni aq më shumë barazi keni, jeni i njohur për më shumë urtësi. Ju shkoni nëpër bare në Sardenja, në vend që të shihni kalendarin me robebanjo të Sports Illustrated, ju shikoni kalendarin e njëqindvjeçarit të muajit.
This, as it turns out, is not only good for your aging parents to keep them close to the family -- it imparts about four to six years of extra life expectancy -- research shows it's also good for the children of those families, who have lower rates of mortality and lower rates of disease. That's called the grandmother effect.
Kjo, siç rezulton, s'është e mirë vetëm për prindërit tuaj në plakje që t'i mbash ata pranë familjes; gjë që i jep rreth katër deri në gjashtë vjet më shumë jetëgjatësi, studimet tregojnë se është mirë gjithashtu dhe për fëmijët e këtyre familjeve, të cilat kanë norma vdekshmërie dhe norma sëmundjeje më të ulta. Kjo quhet efekti i gjyshes.
We found our second Blue Zone on the other side of the planet, about 800 miles south of Tokyo, on the archipelago of Okinawa. Okinawa is actually 161 small islands. And in the northern part of the main island, this is ground zero for world longevity. This is a place where the oldest living female population is found. It's a place where people have the longest disability-free life expectancy in the world. They have what we want. They live a long time, and tend to die in their sleep, very quickly, and often, I can tell you, after sex.
Ne gjetëm Zonën Blu të dytë në pjesën tjetër të planetit, rreth 800 milje në jug të Tokios, në arkipelagun e Okinawa. Okinawa aktualisht përfshin 161 ishuj të vegjël. Dhe në pjesën veriore të ishullit kryesor, është vendi themelor për jetëgjatësin në botë. Ky është një vend ku është gjetur popullata me femrat më të vjetra që jetojnë. Është një vend ku njerëzit kanë jetëgjatësin më të gjatë pa aftësi të kufizuara në botë. Ata kanë çfarë ne duam. Ata jetojnë një kohë të gjatë, dhe kanë tendencën të vdesin në gjumë, shumë shpejt, dhe shpesh,mund t'ju them, dhe pas seksit.
They live about seven good years longer than the average American. Five times as many centenarians as we have in America. One fifth the rate of colon and breast cancer, big killers here in America. And one sixth the rate of cardiovascular disease. And the fact that this culture has yielded these numbers suggests strongly they have something to teach us. What do they do? Once again, a plant-based diet, full of vegetables with lots of color in them. And they eat about eight times as much tofu as Americans do.
Ata jetojnë rreth shtatë vjet të mira më gjatë se amerikani mesatar. Pesë herë më shumë njëqindvjeçar se ç'kemi ne në Amerikë. Një të pestën e normës së kancerit në zorrën e trashë dhe në gji, vrasës të mëdhenj këtu në Amerikë. Dhe një të gjashtën e normës së sëmundjeve kardiovaskulare. Dhe fakti se kjo kulturë ka prodhuar këto numra na tregon fuqimisht se ata kanë diçka për të na mësuar. Çfarë bëjnë ata? Dhe një herë, një dietë me bazë bimore, plotë perime me shumë ngjyra. Dhe ata hanë rreth tetë herë më shumë tofu sesa amerikanët.
More significant than what they eat is how they eat it. They have all kinds of little strategies to keep from overeating, which, as you know, is a big problem here in America. A few of the strategies we observed: they eat off of smaller plates, so they tend to eat fewer calories at every sitting. Instead of serving family style, where you can sort of mindlessly eat as you're talking, they serve at the counter, put the food away, and then bring it to the table.
Më e rëndësishme sesa çfarë hanë është se si hanë. Ata kanë strategji të vogla të të gjitha llojeve për t'i mbajtur nga mbingrënia e cila, siç e dini, është një problem i madh këtu në Amerikë. Disa nga strategjitë që ne vëzhguam: ata hanë në pjata më të vogla, kështu priren të marrin më pak kalori në çdo vakt. Në vend të të shërbyerit në stil familjar, ku mund të hani pa mendje ndërkohë që flisni, ata shërbejnë në banak, e largojnë ushqimin, dhe pastaj e sjellin në tavolinë.
They also have a 3,000-year-old adage, which I think is the greatest sort of diet suggestion ever invented. It was invented by Confucius. And that diet is known as the Hara, Hatchi, Bu diet. It's simply a little saying these people say before their meal to remind them to stop eating when their stomach is [80] percent full. It takes about a half hour for that full feeling to travel from your belly to your brain. And by remembering to stop at 80 percent it helps keep you from doing that very thing.
Ata gjithashtu kanë një fjalë të urtë 3000 vjeçare, e cila mendoj se është këshilla më mirë e zbuluar ndonjëherë rreth dietës. Është shpikur nga Konfuci. Dhe ajo dietë është e njohur si dieta e Hara, Hatchi, Bu. Thjesht një shprehje që këta njerëz thonë para vaktit të ngrënies për t'i kujtuar ata që të ndalojnë së ngrëni kur stomaku i tyre është 80 përqind plot. Duhet rreth gjysmë ore për ndjenjën e mbushjes që të udhëtoj nga stomaku drejt trurit tuaj. Dhe duke u kujtuar për të ndaluar në 80 përqind ndihmon që të kujtoheni të bëni këtë gjë të thjeshtë.
But, like Sardinia, Okinawa has a few social constructs that we can associate with longevity. We know that isolation kills. Fifteen years ago, the average American had three good friends. We're down to one and half right now. If you were lucky enough to be born in Okinawa, you were born into a system where you automatically have a half a dozen friends with whom you travel through life. They call it a Moai. And if you're in a Moai you're expected to share the bounty if you encounter luck, and if things go bad, child gets sick, parent dies, you always have somebody who has your back. This particular Moai, these five ladies have been together for 97 years. Their average age is 102.
Por, si Sardenja, Okinawa ka pak ndërtesa sociale që mund t'i lidhim me jetëgjatësinë. Ne e dimë se izolimi vret. Pesëmbëdhjetë vjet më parë amerikani mesatar kishte tre miq të mirë. Kemi zbritur në një e gjysmë tani. Nëse je me fat të lindësh në Okinawa ke lindur në një sistem ku ti automatikisht ke një gjysmë duzine me miq me të cilët udhëton përgjatë jetës. Ata e quajnë një Moai. Dhe nëse je në një Moai pritet nga ty që të ndash bujarinë nëse prekesh nga fati, dhe nëse gjërat shkojnë keq, fëmijët sëmuren, prindi vdes, gjithmonë ke dikë te i cili të mbështetesh. Ky moai i veçantë, këto pesë gra kanë qëndruar bashkë për 97 vite. Mosha mesatare e tyre është 102.
Typically in America we've divided our adult life up into two sections. There is our work life, where we're productive. And then one day, boom, we retire. And typically that has meant retiring to the easy chair, or going down to Arizona to play golf. In the Okinawan language there is not even a word for retirement. Instead there is one word that imbues your entire life, and that word is "ikigai." And, roughly translated, it means "the reason for which you wake up in the morning."
Zakonisht në Amerikë kemi ndarë jetën tonë si të rritur në dy pjesë. Është jeta jonë në punë, ku jemi produktiv. Dhe më pas një ditë, buum, ne dalim në pension. Dhe zakonisht kjo do të thotë të tërhiqesh drejt kolltukut, ose të shkosh në Arizona për të luajtur golf. Në gjuhën e Okinawa-ve as që ka një fjalë për pensionin. Në vend të saj ka një fjalë që mbush gjithë jetën tënde, dhe ajo fjalë është "ikigai". Dhe, e përkthyer me vështirësi, do të thotë "arsyeja për të cilën ngriheni në mëngjes nga gjumi".
For this 102-year-old karate master, his ikigai was carrying forth this martial art. For this hundred-year-old fisherman it was continuing to catch fish for his family three times a week. And this is a question. The National Institute on Aging actually gave us a questionnaire to give these centenarians. And one of the questions, they were very culturally astute, the people who put the questionnaire. One of the questions was, "What is your ikigai?" They instantly knew why they woke up in the morning. For this 102 year old woman, her ikigai was simply her great-great-great-granddaughter. Two girls separated in age by 101 and a half years. And I asked her what it felt like to hold a great-great-great-granddaughter. And she put her head back and she said, "It feels like leaping into heaven." I thought that was a wonderful thought.
Për këtë 102-vjeçar mjeshtër karateje, ikigai i tij ishte të mbaj përpara këtë art marcial. Për këtë peshkatar njëqindvjeçar ishte të vazhdonte të kapte peshk për familjen e tij tri herë në javë. Dhe kjo është një pyetje. Instituti Kombëtar mbi Plakjen faktikisht na dha një anketë për t'ia u dhënë këtyre njëqindvjeçarëve. Dhe një nga pyetjet, ata ishin shumë të mprehtë nga ana kulturore, njerëzit që plotësuan pyetësorin. Një nga pyetjet ishte, "Kush është ikigai yt?" Ata menjëherë e dinin përse zgjoheshin në mëngjes. Për këtë grua 102 vjeçare, ikigai i saj ishte thjesht stër-stër-stër-mbesa e saj. Dy vajza me diferencë moshe 101 vjet e gjysëm. Dhe unë e pyeta atë çfarë ndjehet të mbash një stër-stër-stër-mbesë. Dhe ajo vendosi kokën e saj prapa dhe tha, "Ndjehet sikur kërcen në parajsë." Mendova se ishte një mendim i mrekullueshëm.
My editor at Geographic wanted me to find America's Blue Zone. And for a while we looked on the prairies of Minnesota, where actually there is a very high proportion of centenarians. But that's because all the young people left. (Laughter) So, we turned to the data again. And we found America's longest-lived population among the Seventh-Day Adventists concentrated in and around Loma Linda, California. Adventists are conservative Methodists. They celebrate their Sabbath from sunset on Friday till sunset on Saturday. A "24-hour sanctuary in time," they call it. And they follow five little habits that conveys to them extraordinary longevity, comparatively speaking.
Redaktori im te Geographic donte që t'i gjeja Zonat Blu të Amerikës. Dhe për ca kohë pamë në stepat e Minezotës, ku faktikisht aty është një pjesë mjaft e madhe e njëqindvjeçarëve. Por kjo sepse të gjithë të rinjtë kanë ikur. (Të qeshura) Kështu, u kthyem përsëri te të dhënat. Dhe gjetëm popullsinë që ka jetuar më gjatë në Amerikë mes besimtarëve të Ardhjes së Ditës së Shtatë të përqëndruar në dhe rreth Loma Linda, Kaliforni. Besimtarët e Ardhjes janë Metodist konservatorë. Ata festojnë sabbath-in e tyre nga perëndimi i diellit të premten deri në perëndimin e diellit të shtunën. Ata e quajnë atë një "24-orë faltore në kohë". Dhe ata ndjekin pesë zakone të vogla që ju sjell atyre, jetëgjatësi të jashtëzakonshme duke folur relativisht.
In America here, life expectancy for the average woman is 80. But for an Adventist woman, their life expectancy is 89. And the difference is even more pronounced among men, who are expected to live about 11 years longer than their American counterparts. Now, this is a study that followed about 70,000 people for 30 years. Sterling study. And I think it supremely illustrates the premise of this Blue Zone project.
Këtu në Amerikë, jetëgjatësia për gruan mesatare është 80. Por për një grua besimtare të Ardhjes së Ditës së Shtatë, jetëgjatësia e tyre është 89. Dhe diferenca është më e theksuar mes meshkujve, të cilët pritet të jetojnë rreth 11 vjet më gjatë se homologët e tyre amerikanë. Tani, ky është një studim që ndoqi rreth 70000 njerëz për 30 vjet. Studim i pastër. Dhe mendoj se ai ilustron plotësisht premisat e këtij projekti të Zonës Blu.
This is a heterogeneous community. It's white, black, Hispanic, Asian. The only thing that they have in common are a set of very small lifestyle habits that they follow ritualistically for most of their lives. They take their diet directly from the Bible. Genesis: Chapter one, Verse [29], where God talks about legumes and seeds, and on one more stanza about green plants, ostensibly missing is meat. They take this sanctuary in time very serious.
Ky është një komunitet heterogjen. Janë të bardhë, të zinjë, latin, aziatik. E vetmja gjë që kanë të përbashkët janë një sërë zakonesh shumë të vogla të mënyrës së jetesës që ata i ndjekin në mënyrë rituale për pjesën më të madhe të jetës së tyre. Ata e marrin dietën e tyre direkt nga Bibla. Gjeneza: Kaptiulli një, Strofa 26, ku Zoti flet për bimët bishtajore dhe farat, dhe në një tjetër strofë për bimët jeshile, në vështrim të parë mungon mishi. Ata e marrin këtë faltore në kohë shumë seriozisht.
For 24 hours every week, no matter how busy they are, how stressed out they are at work, where the kids need to be driven, they stop everything and they focus on their God, their social network, and then, hardwired right in the religion, are nature walks. And the power of this is not that it's done occasionally, the power is it's done every week for a lifetime. None of it's hard. None of it costs money. Adventists also tend to hang out with other Adventists. So, if you go to an Adventist's party you don't see people swilling Jim Beam or rolling a joint. Instead they're talking about their next nature walk, exchanging recipes, and yes, they pray. But they influence each other in profound and measurable ways.
Për 24 orë çdo javë, pavarësisht sa të zënë janë, sa të stresuar janë në punë, se ku duhet të çojnë fëmijët, ata ndalojnë çdo gjë dhe përqëndrohen në Zotin e tyre, në rrjetin e tyre shoqëror, dhe më pas, të lidhura fort me fenë janë ecjet në natyrë. Dhe forca e kësaj nuk është se bëhet herë pas here, forca qëndron se bëhet çdo javë përgjatë gjithë jetës. Asnjë nuk është i vështirë. Asnjë nuk kushton para. Besimtarët e Ardhjes, gjithashtu priren të dalin me besimtarë të tjerë të Ardhjes së Ditës së Shtatë. Kështu, nëse ju shkoni në një festë të besimtarëve të Ardhjes nuk shihni njerëz që pijnë Jim Beam ose që dredhin marihuanë. Në vend të kësaj ata janë duke folur rreth shëtitjes së tyre të ardhme në natyrë, duke shkëmbyer receta, dhe po, ata luten. Por ata influencojnë njëri tjetrin thellësisht dhe seriozisht.
This is a culture that has yielded Ellsworth Whareham. Ellsworth Whareham is 97 years old. He's a multimillionaire, yet when a contractor wanted 6,000 dollars to build a privacy fence, he said, "For that kind of money I'll do it myself." So for the next three days he was out shoveling cement, and hauling poles around. And predictably, perhaps, on the fourth day he ended up in the operating room. But not as the guy on the table; the guy doing open-heart surgery. At 97 he still does 20 open-heart surgeries every month.
Kjo është një kulturë që ka prodhuar Ellsworth Wheram. Ellsworth Wheram është 97 vjeç. Ai është një multimilioner, por kur një kontraktues donte 6000 dollar për të ndërtuar një gardh për intimitet, ai tha, "Për atë sasi parash më mirë e bëj vetë." Kështu për tri ditët e ardhme ai ishte duke hapur çimento, dhe duke zvarritur shtylla rreth e përqark. Dhe në mënyrë të parashikueshme, ndoshta, në ditën e katërt ai përfundoi në sallën e operacioneve. Por jo si tipi i shtruar; tipi që bën operacione me zemër të hapur. Në moshën 97 ai akoma bën 20 operacione me zemër të hapur çdo muaj.
Ed Rawlings, 103 years old now, an active cowboy, starts his morning with a swim. And on weekends he likes to put on the boards, throw up rooster tails.
Ed Rawlings, 103 vjeç tani, një kauboj aktiv, nis ditën e tij me një not. Dhe në fundjavë i pëlqen të hipi mbi surf, të peshkojë.
And then Marge Deton. Marge is 104. Her grandson actually lives in the Twin Cities here. She starts her day with lifting weights. She rides her bicycle. And then she gets in her root-beer colored 1994 Cadillac Seville, and tears down the San Bernardino freeway, where she still volunteers for seven different organizations. I've been on 19 hardcore expeditions. I'm probably the only person you'll ever meet who rode his bicycle across the Sahara desert without sunscreen. But I'll tell you, there is no adventure more harrowing than riding shotgun with Marge Deton. "A stranger is a friend I haven't met yet!" she'd say to me.
Dhe më pas Marge Deton. Marge është 104. Nipi i saj aktualisht jeton në qytetet e binjakëzuara këtu. Ajo nis ditën duke ngritur pesha. Nget biçikletën e saj. Dhe më pas ajo hyn në Cadillac Seville të 1994 ngjyrë rrënjë birre dhe bën gropë autostradën San Bernardino, ku ajo akoma bën punë vullnetare për shtatë organizata të ndryshme. Kam qënë në 19 ekspedita ekstreme. Ndoshta jam personi i vetëm që do të takoni ndonjëherë që i ka dhënë biçikletës së tij nëpër shkretëtirën Sahariane pa krem mbrojtës. Por do t'ju them, se s'ka avnturë më lënduese se të ulesh në vendin para të pasagjerit me Marge Deton. "Një i panjohur është një mik që s'e kam takuar ende!" më tha ajo.
So, what are the common denominators in these three cultures? What are the things that they all do? And we managed to boil it down to nine. In fact we've done two more Blue Zone expeditions since this and these common denominators hold true. And the first one, and I'm about to utter a heresy here, none of them exercise, at least the way we think of exercise. Instead, they set up their lives so that they are constantly nudged into physical activity. These 100-year-old Okinawan women are getting up and down off the ground, they sit on the floor, 30 or 40 times a day.
Kështu, kush janë emëruesit e përbashkët në këto tre kultura? Cilat janë gjërat që ata të gjithë i bëjnë? Dhe ne ia dolëm mbanë t'i reduktonim në nëntë. Në fakt kemi bërë dy ekspedita të tjera në Zona Blu që nga kjo dhe këta emërues të përbashkët mbetën të vlefshëm. Dhe i pari, dhe këtu do të them një herezi, asnjëri nga ata s'bënte ushtrime, të paktën mënyrën se si ne i mendojmë ushtrimet. Në vend të tyre, ata ndërtojnë jetët e tyre në mënyrë të tillë që janë vazhdimisht të përfshirë në aktivitet fizik. Gratë nga Okinawa 100 vjeçare ngrihen dhe ulen nga toka, ato ulen në dysheme, 30 ose 40 herë në ditë.
Sardinians live in vertical houses, up and down the stairs. Every trip to the store, or to church or to a friend's house occasions a walk. They don't have any conveniences. There is not a button to push to do yard work or house work. If they want to mix up a cake, they're doing it by hand. That's physical activity. That burns calories just as much as going on the treadmill does. When they do do intentional physical activity, it's the things they enjoy. They tend to walk, the only proven way to stave off cognitive decline, and they all tend to have a garden. They know how to set up their life in the right way so they have the right outlook.
Banorët e Sardenjës jetojnë në shtëpi vertikale, sipër dhe poshtë shkallëve. Çdo rrugë për në dyqan, ose për në kishë ose te shtëpia e një miku nxjerr një arsye për një shëtitje. Ata s'kanë ndonjë lehtësi. Nuk ka një buton për tu shtypur për të bërë punët e oborrit ose punët e shtëpisë. Nëse duan të përziejnë një tortë, ata e bëjnë me dorë. Ky është aktivitet fizik. I cili djeg kalori po aq sa ecja në tapis-roulant e palestrës. Kur bëjnë aktivitet fizik me atë qëllim, është gjë që i gëzon. Ata priren të ecin, e vetmja mënyrë e provuar për të larguar rënien e pritur, dhe të gjithë priren të kenë një kopësht. Ata dinë si të ndërtojnë jetën e tyre në mënyrën e duhur për të patur perspektivën e duhur.
Each of these cultures take time to downshift. The Sardinians pray. The Seventh-Day Adventists pray. The Okinawans have this ancestor veneration. But when you're in a hurry or stressed out, that triggers something called the inflammatory response, which is associated with everything from Alzheimer's disease to cardiovascular disease. When you slow down for 15 minutes a day you turn that inflammatory state into a more anti-inflammatory state.
Secila nga këto kultura merr kohë për të ulur shpejtësinë. Banorët e Sardenjës luten. Besimtarët e Ardhjes së Ditës së Shtatë luten. Banorët e Okinawa-s bëjnë nderimin e paraardhësve. Por kur je me nxitim ose i stresuar kjo nxit diçka të quajtur përgjigje inflamatore, e cila është e lidhur me çdo gjë, nga sëmundja e Alzheimer-it deri te sëmundjet kardiovaskulare. Kur ju ngadalësoheni për 15 minuta në ditë ktheni atë gjëndje inflamatore në një gjëndje më tepër anti-inflamatore.
They have vocabulary for sense of purpose, ikigai, like the Okinawans. You know the two most dangerous years in your life are the year you're born, because of infant mortality, and the year you retire. These people know their sense of purpose, and they activate in their life, that's worth about seven years of extra life expectancy.
Ata kanë fjalor për sensin e qëllimit, ikigai, si banorët e Okinawa-s. E dini se dy vitet më të rrezikshme të jetës sonë janë viti kur ke lindur, për shkak të vdekshmërisë foshnjore, dhe viti kur del në pension. Këta njerëz e dinë sensin e qëllimit të tyre, dhe ata aktivizohen në jetën e tyre, që vlen rreth shtatë vjet jetëgjatësi më shumë.
There's no longevity diet. Instead, these people drink a little bit every day, not a hard sell to the American population. (Laughter) They tend to eat a plant-based diet. Doesn't mean they don't eat meat, but lots of beans and nuts. And they have strategies to keep from overeating, little things that nudge them away from the table at the right time.
Nuk ka një diet jetëgjatësie. Në vend të saj, këta njerëz pijnë pak çdo ditë, jo një shitje e vështirë për popullsinë amerikane. (Të qeshura) Ata priren të hanë një dietë me bazë bimore. S'do të thotë se ata s'hanë mish, por shumë fasule dhe arra. Dhe kanë strategjira për tu ruajtur nga ngrënia e tepërt, gjëra të vogla që i heqin ata nga tavolina në kohën e duhur.
And then the foundation of all this is how they connect. They put their families first, take care of their children and their aging parents. They all tend to belong to a faith-based community, which is worth between four and 14 extra years of life expectancy if you do it four times a month. And the biggest thing here is they also belong to the right tribe. They were either born into or they proactively surrounded themselves with the right people.
Dhe pastaj baza e gjithë kësaj është mënyra si ata lidhen. Ata vendosin të parën familjet e tyre, të kujdesen për fëmijët dhe prindërit e tyre të plakur. Ata të gjithë priren t'i përkasin një komuniteti të bazuar në besim, i cili vlen mes 4 dhe 14 vite shtesë jetëgjatësie nëse e bën katër herë në muaj. Dhe gjëja më me rëndësi këtu është se ata gjithashtu i përkasin fisit të duhur. Ata ose kishin lindur në to ose mundoheshin të rrethoheshin nga njerëzit e duhur.
We know from the Framingham studies, that if your three best friends are obese there is a 50 percent better chance that you'll be overweight. So, if you hang out with unhealthy people, that's going to have a measurable impact over time. Instead, if your friend's idea of recreation is physical activity, bowling, or playing hockey, biking or gardening, if your friends drink a little, but not too much, and they eat right, and they're engaged, and they're trusting and trustworthy, that is going to have the biggest impact over time.
Ne dimë nga studimet e Framingham, se nëse tre miqtë e tu janë obez ka një 50 përqind mundësi të mirë që dhe ti do të jeshë mbipeshë. Kështu, nëse rri me njerëz jo të shëndetshëm kjo do të ketë një ndikim të madh gjatë kohës. Kurse në qoftë se ideja e mikut tënd për çlodhje është aktiviteti fizik, bowling, ose luajtja hockey, të ngasësh biçikletën ose të merresh me kopshtari, nëse miqtë e tu pinë pak, por jo shumë, dhe ata hanë aq sa duhet, dhe janë të fejuar, dhe janë të besuar dhe besnik, kjo do të ketë ndikimin më të madh gjatë kohës.
Diets don't work. No diet in the history of the world has ever worked for more than two percent of the population. Exercise programs usually start in January; they're usually done by October. When it comes to longevity there is no short term fix in a pill or anything else. But when you think about it, your friends are long-term adventures, and therefore, perhaps the most significant thing you can do to add more years to your life, and life to your years. Thank you very much. (Applause)
Dietat s'funksionojnë. Asnjë dietë në historinë e botës nuk ka funksionuar për më shumë se dy përqind e popullsisë. Programet e stërvitjeve zakonisht fillojnë në janar, dhe mbarojnë zakonisht në tetor. Kur vjen puna te jetëgjatësia nuk ka afat të shkurtër të rregulluar në një pilulë ose diçka tjetër. Por kur mendon rreth saj miqtë e tu janë aventura jote afat-gjatë, dhe për këtë, ndoshta gjëja më kuptimplotë që mund të bëni për t'i shtuar më shumë vite jetës tuaj, dhe jetë viteve tuaj. Shumë faleminderit. (Duartrokitje)