Meet Tony. He's my student. He's about my age, and he's in San Quentin State Prison. When Tony was 16 years old, one day, one moment, "It was mom's gun. Just flash it, scare the guy. He's a punk. He took some money; we'll take his money. That'll teach him. Then last minute, I'm thinking, 'Can't do this. This is wrong.' My buddy says, 'C'mon, let's do this.' I say, 'Let's do this.'" And those three words, Tony's going to remember, because the next thing he knows, he hears the pop. There's the punk on the ground, puddle of blood. And that's felony murder -- 25 to life, parole at 50 if you're lucky, and Tony's not feeling very lucky.
Poznajcie Tony'ego - to mój student. Jest mniej więcej w moim wieku i jest w stanowym więzieniu w San Quentin. Kiedy Tony miał 16 lat, pewnego razu... "'To był pistolet mojej mamy. Postrasz gościa. To gnojek. Skroił trochę kasy. Teraz my go skroimy. Dostanie nauczkę.' W ostatniej chwili myślę : 'Nie mogę tak.'. Kumpel mówi : 'No, dawaj'. Ja mówię 'Do roboty'. Te dwa słowa Tony zapamiętał, bo zaraz potem usłyszał huk. Gnojek leży na ziemi w kałuży krwi. Morderstwo - od 25 lat do dożywocia, jeśli masz fart - zwolnienie warunkowe w wieku 50 lat, ale Tony jest pechowcem.
So when we meet in my philosophy class in his prison and I say, "In this class, we will discuss the foundations of ethics," Tony interrupts me. "What are you going to teach me about right and wrong? I know what is wrong. I have done wrong. I am told every day, by every face I see, every wall I face, that I am wrong. If I ever get out of here, there will always be a mark by my name. I'm a convict; I am branded 'wrong.' What are you going to tell me about right and wrong?"
Spotkaliśmy się w więzieniu na zajęciach z filozofii. Mówię, że będziemy omawiać podstawy etyki. Tony przerywa mi. "Ty chcesz mnie uczyć, co to jest dobro i zło? Znam zło. Robiłem je. Każdego dnia, każda twarz każda ściana mówi mi, że się pomyliłem. Nazwet jeśli stąd wyjdę, zawsze będę naznaczony. Jestem więźniem. Mam nalepkę 'zły'. Co ty możesz mi powiedzieć?".
So I say to Tony, "Sorry, but it's worse than you think. You think you know right and wrong? Then can you tell me what wrong is? No, don't just give me an example. I want to know about wrongness itself, the idea of wrong. What is that idea? What makes something wrong? How do we know that it's wrong? Maybe you and I disagree. Maybe one of us is wrong about the wrong. Maybe it's you, maybe it's me -- but we're not here to trade opinions; everyone's got an opinion. We are here for knowledge. Our enemy is thoughtlessness. This is philosophy."
Mówię do Tony'ego, "Przykro mi, ale jest gorzej niż myślisz. Sądzisz, że wiesz, co jest dobre a co złe? Możesz więc powiedzieć mi, co to jest zło ? Nie podawaj po prostu przykładu. Chcę znać zło samo w sobie, jego ideę. Na czym ta idea polega? Przez co rzeczy stają się złe? Jak rozpoznać zło? Może się nie zgadzamy? Być może jeden z nas myli się co do zła. Może ty, a może ja. Nie zajmujemy się tu wymianą poglądów; każdy jakieś ma. Jesteśmy tutaj dla wiedzy. Nasz wróg to bezmyślność. To właśnie jest filozofia".
And something changes for Tony. "Could be I'm wrong. I'm tired of being wrong. I want to know what is wrong. I want to know what I know." What Tony sees in that moment is the project of philosophy, the project that begins in wonder -- what Kant called "admiration and awe at the starry sky above and the moral law within." What can creatures like us know of such things? It is the project that always takes us back to the condition of existence -- what Heidegger called "the always already there." It is the project of questioning what we believe and why we believe it -- what Socrates called "the examined life." Socrates, a man wise enough to know that he knows nothing. Socrates died in prison, his philosophy intact.
Coś zmieniło się w Tonym. "Być może mylę się. Nie chcę już być zły. Chcę wiedzieć, co jest złe. Chcę wiedzieć, co wiem." Tony dostrzegł właśnie model filozofii, który zaczyna się od ciekawości. To budzące podziw i cześć Kanta "niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie". Cóż my możemy o tym wiedzieć? Tutaj zawsze powracamy do warunków egzystencji, tego, co Heidegger nazwał "byciem w świecie." Kwestionujemy w co i dlaczego wierzymy. Sokrates nazwał to "życiem przebadanym". Był dość mądry by wiedzieć, że nic nie wie. Sokrates umarł w więzieniu nie zmieniwszy swojej filozofii.
So Tony starts doing his homework. He learns his whys and wherefores, his causes and correlations, his logic, his fallacies. Turns out, Tony's got the philosophy muscle. His body is in prison, but his mind is free. Tony learns about the ontologically promiscuous, the epistemologically anxious, the ethically dubious, the metaphysically ridiculous. That's Plato, Descartes, Nietzsche and Bill Clinton.
Tony zaczyna odrabiać prace domowe. Uczy się o przyczynach i zależnościach, swojej logice i błędnych przekonaniach. Tony jest zdolnym uczniem. Ciałem jest w więzieniu, ale umysłem na wolności. Tony uczy się o ontologicznie rozwiązłych, epistemologicznie bojaźliwych, etycznie wątpliwych i metafizycznie absurdalnych. To Platon, Kartezjusz, Nietzsche i Bill Clinton. To Platon, Kartezjusz, Nietzsche i Bill Clinton.
So when he gives me his final paper, in which he argues that the categorical imperative is perhaps too uncompromising to deal with the conflict that affects our everyday and challenges me to tell him whether therefore we are condemned to moral failure, I say, "I don't know. Let us think about that." Because in that moment, there's no mark by Tony's name; it's just the two of us standing there. It is not professor and convict, it is just two minds ready to do philosophy. And I say to Tony, "Let's do this."
W swojej pracy semestralnej dowodzi, że imperatyw kategoryczny jest chyba zbyt sztywny, by odnosić się do codziennych konfilktów i rzuca mi wyzwanie: czy wobec tego jesteśmy skazani na moralny upadek? Odpowiadam: "Nie wiem. Zastanówmy się nad tym". W tym momencie Tony nie jest naznaczony, jesteśmy tam tylko my. Nie ma profesora i więźnia, są dwa umysły gotowe do rozważań nad filozofią. Mówię do Tony'ego, "Do roboty."
Thank you.
Dziękuję.
(Applause)
(Brawa)