It's said that to be a poet you have to go to hell and back.
Thuhet se të jesh poet duhet të shkosh në ferr dhe të kthehesh.
The first time I visited the prison, I was not surprised by the noise of the padlocks, or the closing doors, or the cell bars, or by any of the things I had imagined.
Herën e parë kur e vizitova burgun, Nuk u befasova nga zhurma e drynjve, apo nga dyert e mbyllura, apo hekurat. ose nga ndonjë prej gjërave që kisha imagjinuar.
Maybe because the prison is in a quite open space. You can see the sky. Seagulls fly overhead, and you feel like you're next to the sea, that you're really close to the beach. But in fact, the gulls are looking for food in the dump near the prison.
Ndoshta sepse burgu është në një hapësirë të hapur. Ti mund ta shohësh qiellin. Pulëbardhat fluturojnë mbi ty, dhe ndjehesh sikur je afër detit, sikur je tepër afër plazhit. Por në fakt pulëbardhat kërkojnë ushqim te kazanet e plehrave të burgut.
I went farther inside and I suddenly saw inmates moving across the corridors. Then it was as if I stepped back and thought that I could have very well been one of them. If I had another story, another context, different luck. Because nobody - nobody - can choose where they're born.
Unë shkova më brenda dhe papritmas pash të burgosurit që ecnin në koridor. Dhe pastaj ishte sikur u largova dhe mendoja që shumë lehtë mund të jem njëri nga ta. Nëse kisha pasur një storie tjetër, tjetër kontekst, tjetër fat. Sepse askush - askush - nuk mund të zgjedhë vendin se ku do të lind.
In 2009, I was invited to join a project that San Martín National University conducted at the Unit 48 penitentiary, to coordinate a writing workshop. The prison service ceded some land at the end of the prison, which is where they constructed the University Center building.
Në 2009, më ftuan në një projekt që Universiteti i San Martin po e kryente në burgun e njësisë 48, për të kordinuar një seminar të shkrimit Shërbimi burgut lëshoi një pjesë toke në fund të burgut në të cilën ata ndërtuan godinen e Qendrës Universitare.
The first time I met with the prisoners, I asked them why they were asking for a writing workshop and they told me they wanted to put on paper all that they couldn't say and do.
Herën e parë që takova të burgosurit, I pyeta se pse kishin kërkuar për një seminar për të shkruar dhe ata më thanë se donin ta shkruanin në letër të gjitha ato që nuk mund t'i thonin apo t'i bënin.
Right then I decided that I wanted poetry to enter the prison. So I said to them why don't we work with poetry, if they knew what poetry was. But nobody had a clue what poetry really was. They also suggested to me that the workshop should be not just for the inmates taking university classes, but for all the inmates. And so I said that to start this workshop, I needed to find a tool that we all had in common. That tool was language.
Vendosa që poezia të hynte brenda në burg. I thashë pse mos të punojmë me poezinë, nëse e dinin çka ishte poezia. Por askush nuk e dinte çfarë në të vërtetë ishte poezia. Ata gjithashtu më sugjeruan që seminari të mos ishte vetëm për të burgosurit që marrin orë universiteti por për të gjithë të burgosurit. Unë thashë se për ta filluar këtë seminar, më duhet të gjeja një mjet të përbashkët. Ai mjet ishte gjuha.
We had language, we had the workshop. We could have poetry. But what I hadn't considered was that inequality exists in prison, too. Many of the prisoners hadn't even completed grammar school. Many couldn't use cursive, could barely print. They didn't write fluently, either. So we started looking for short poems. Very short, but very powerful.
Ne kishim gjuhën, kishim seminarin Ne mund të kishim edhe poezinë. Por çfarë nuk kisha konsideruar, ishte se pabarazia ekziston edhe në burg. Shumë prej të burgosurve nuk kishin kryer as shkollën fillore. Shumë nuk dinin shkrimin e dorës, ata mezi bënin shkrimin e shtypit. As nuk shkruanin në mënyrë të rrjedhshme. Kështu që ne filluam për poema të shkurta. Shumë të shkurta, por shumë të fuqishme.
And we started to read, and we'd read one author, then another author, and by reading such short poems, they all began to realize that what the poetic language did was to break a certain logic, and create another system. Breaking the logic of language also breaks the logic of the system under which they've learned to respond. So a new system appeared, new rules that made them understand very quickly, - very quickly - that with poetic language they would be able to say absolutely whatever they wanted.
Dhe filluam të lexonim, edhe lexonim një autor, pastaj një tjetër autor. dhe duke lexuar poema kaq të shkurta, ata filluan ta kuptonin se çka bënte gjuha poetike ishte ta thyente një logjikë të caktuar, dhe të krijonte një sistem tjetër. Ta thyesh logjikën e një gjuhe e thyen edhe logjikën e një sistemi në të cilën janë mësuar të përgjigjen. Kështu që një sistem i ri u paraqit, rregulla të reja që i bënte ata të kuptonin shumë shpejt, - shumë shpejt - se me gjuhën poetike ata do të jenë në gjendje me thon çkado që duan.
It's said that to be a poet you have to go to hell and back. And they have plenty of hell. Plenty of hell.
Thuhet se me qenë poet duhet të shkosh në ferr dhe të kthehesh prapë. Dhe ata kanë shumë ferr. Shumë ferr.
One of them once said: "In prison you never sleep. You can never sleep in jail. You can never close your eyelids." And so, like I’m doing now, I gave them a moment of silence, then said, “That's what poetry is, you guys. It's in this prison universe that you have all around you. Everything you say about how you never sleep, it exudes fear. All the things that go unwritten -- all of that is poetry."
Njëri prej tyre njëherë më tha: "Në burg kurrë nuk flen, Ti kurrë nuk mund të flesh në burg. Ti kurrë nuk mund të mbyllësh qepallat" Dhe, siq po bëj tani, I dhashë atyre një moment qetësie, pastaj thashë, "Kjo është poezia, djem" Është në këtë univers të burgut që ndodhet rreth jush. Cdo gjë që thoni, për atë se si kurrë nuk mund të flini, e kullon frikën. Dhe të gjitha gjërat e pashkruara -- e gjitha kjo është poezi."
So we started appropriating that hell; we plunged ourselves, headfirst, into the seventh circle. And in that seventh circle of hell, our very own, beloved circle, they learned that they could make the walls invisible, that they could make the windows yell, and that we could hide inside the shadows. When the first year of the workshop had ended, we organized a little closing party, like you do when a job is done with so much love, and you want to celebrate with a party.
Kështu që filluam ta përvetësojmë atë ferr ne e zhytëm vetvetën në ciklin e shtatë. Dhe në atë rreth të shtatë të ferrit, në ciklin tonë tëi dashur, ata mësuan se munden t'i bëjnë muret të padukshme se munden t'i bëjnë dritaret të bërtasin, dhe se mund të fshihen brenda hijeve. Në vitin e parë që përfundoi seminari, organizuam një festë të vogël përmbyllëse, siq bëhet kur një punë përfundohet me aq shumë dashuri, dhe ju doni ta festoni.
We called family, friends, the university authorities. The only thing the inmates had to do was read a poem, and receive their diplomas and applause. That was our simple party. The only thing I want to leave you with is the moment in which those men, some of them just huge when standing next to me, or the young boys - so young, but with an enormous pride, held their papers and trembled like little kids and sweated, and read their poems with their voices completely broken.
Ne i thirrëm familjet, miqtë, autoritetet e universitetit. Gjëja e vetme që të burgosurit duhej të bënin ishte të lexonin një poemë, ta pranonin diplomën dhe duartrokitjet. Kjo ishte festa jonë e vogël. Gjëja e vetme me të cilën dua t'ju lë është momenti në të cilën këta djem, disa nga ata tepër shtatlartë kur qëndronin afër meje, ose djemtë e rinj- të rinjë por me krenari të madhe, mbanin letrat dhe dridheshin si fëmijë të vegjël, dhe lexonin poezitë e tyre më zërin që u dridhej.
That moment made me think a lot that for most of them, it was surely the very first time that someone applauded them for something they had done. In prison there are things that can't be done. In prison, you can't dream. In prison, you can't cry. There are words that are virtually forbidden, like the word "time," the word "future," the word "wish". But we dared to dream, and to dream a lot. We decided that they were going to write a book. Not only did they write a book, but they also bound it themselves. That was at the end of 2010. Then, we doubled the bet and wrote another book. And we bound that one, too. That was a short time ago, at the end of last year. What I see week after week, is how they're turning into different people; how they're being transformed. How words are empowering them with a dignity they had never known, that they couldn't even imagine. They had no idea such dignity could come from them.
Ai moment më bëri të mendoj shumë se sigurisht për shumë prej tyre ishte sigurisht hera e parë që i duartrokisnin për diqka. Në burg ka gjëra që nuk mund të bëhen. Në burg, nuk mund të ëndërrosh. Në burg, nuk mund të qash. Ka fjalë që janë virtualisht të ndaluara, si fjala "kohë" fjala "e ardhmja", fjala "dëshiroj". Por ne guxuam të ëndërronim, ëndërruam shumë. Ne vendosëm që ata do shkruanin një libër. Jo vetëm që shkruajtën një libër, por edhe e lidhën vetë atë. Ky ishte fundi i 2010. Pastaj. e dyfishuam dhe shkruajtëm edhe një tjetër libër. Dhe e lidhëm edhe atë. Kjo Ishte pak më parë, në fund të vitit të kaluar. çka unë shihja javë pas jave, ishte se si ata po ktheheshin në njerëz të ndryshëm; si po shndërroheshin. Si fjalët po i fuqizonin ata me një dinjitet që s'e dinin që e kanë. që s'e kishin imagjinuar kurrë. Nuk kishin ide se ai lloj dinjiteti mund të vinte nga ta.
At the workshop, in that beloved hell we share, we all give something. We open our hands and hearts and give what we have, what we can. All of us; all of us equally. And so you feel that at least in a small way you're repairing that huge social fracture which makes it so that for many of them, prison is their only destination. I remember a verse by a tremendous poet, a great poet, from our Unit 48 workshop, Nicolás Dorado: "I will need an infinite thread to sew up this huge wound."
Në seminar, në atë ferrin e dashur që ndamë së bashku, ne të gjthë dhamë diqka. Ne hapëm duart dhe zemrën dhe dhamë atë çka patëm, që mundëm. Të gjithë, barabartë. Dhe kështu ndjehesh se së paku më një mënyrë të vogël je duke riparuar një thyerje sociale të madhe sepse për shumë nga ta, burgu është i vetmi destinacion. Më kujtohet një varg e një poetit të madh, nga njësia 48 e seminarit tonë, Nicolas Dorado: "Më duhet një pe infinit për ta qepur këtë plagë të madhe."
Poetry does that; it sews up the wounds of exclusion. It opens doors. Poetry works as a mirror. It creates a mirror, which is the poem. They recognize themselves, they look at themselves in the poem and write from who they are, and are from what they write.
Poezia e bën këtë; qep plagët e ekskluzionit. Hap dyert. Poezia është si pasqyrë. Krijon një pasqyrë, e cila është poezia. Ata e njohin vetveten, e shikojnë veten në poezi dhe shkruajnë nga ajo që janë dhe janë ajo që shkruajnë.
In order to write, they need to appropriate the moment of writing which is a moment of extraordinary freedom. They have to get into their heads, search for that bit of freedom that can never be taken away when they write and that is also useful to realize that freedom is possible even inside a prison, and that the only bars we have in our wonderful space is the word "bars," and that all of us in our hell burn with happiness when we light the wick of the word.
Në mënyrë që të shkruajnë, ata duhet ta përshtatin kohën për të shkruar e cila është një kohë e lirisë të jashtëzakonshme. Ata duhet të kërkojnë në kokën e tyre për pak liri që nuk mundet kurrë t'i mohohet kur shkruajnë dhe kjo është e nevojshme për ta kuptuar që liria është e mundur edhe brenda në burg. dhe të vetmet grila që kemi në hapësirën tonë të mrekullueshme janë vetëm fjala "grila". dhe të gjithë ne në ferrin tonë digjemi nga lumturia kur dhezim fitilin e fjalëve.
(Applause)
(Duartrokitje)
I told you a lot about the prison, a lot about what I experience every week, and how I enjoy it and transform myself with the inmates. But you don't know how much I'd like it if you could feel, live, experience, even for a few seconds, what I enjoy every week and what makes me who I am. (Applause) Martín Bustamante: The heart chews tears of time; blinded by that light, it hides the speed of existence where the images go rowing by. It fights; it hangs on.
Unë ju tregova shumë për burgun, shumë për çka kam përjetuar çdo javë, si e kam shijuar dhe si jam transformuar me të burgosurit Por ju nuk e dini se sa do të më kishte pëlqyer që ju të mund ta ndjeni, jetoni, provonit vetëm për pak sekonda, atë çka unë e kam përjetuar çdo javë dhe atë çka më bën kjo që jam. (Duartrokitje) Martin Busamente: Zemra përtyp lotët e kohës; të vërbëruar nga drita, fsheh shpejtësinë e kohës kur imazhet shkojnë me rradhë. Ajo lufton; ajo mbahet.
The heart cracks under sad gazes, rides on storms that spread fire, lifts chests lowered by shame, knows that it's not just reading and going on, it also wishes to see the infinite blue.
Zemra çahet nën vështrimet e pikëlluara, shëtit në stuhi që përhap zjarr, ngrin krahërorët të ulur nga turpi, di se nuk është vetëm të lexosh e të vazhdosh Ajo gjithashtu dëshiron ta shohë qiellin infinit blu.
The heart sits down to think about things, fights to avoid being ordinary, tries to love without hurting, breathes the sun, giving courage to itself, surrenders, travels toward reason.
Zemra ulet e mendon, lufton që të mos jetë e zakonshme, të dashurojë pa lënduar, thith diellin, i jep kurajo vetes, dorëzohet, udhëton drejt arsyes.
The heart fights among the swamps, skirts the edge of the underworld, falls exhausted, but won't give in to what's easy, while irregular steps of intoxication wake up, wake the stillness.
Zemra lufton në mesin e kënetave, buzë botës së krimit, rraskapitet, por nuk merr atë më të lehtën, derisa hapat e çregullt të dehjes e zgjojnë, e zgjojnë heshtjen.
I'm Martín Bustamante, I'm a prisoner in Unit 48 of San Martín, today is my day of temporary release. And for me, poetry and literature have changed my life.
Unë jam Martin Bustamente, I burgosur në njësinë 48 të San Martin-it, Sot është dita e lirimit tim të përkohshëm Dhe për mua poezia, dhe literatura më ndryshuan jetën.
Thank you very much!
Ju faleminderit shumë.
Cristina Domenech: Thank you!
Cristina Domenech: Ju faleminderit.
(Applause)
(Duartrokitje)