لە ١٩٦٥ دا، خوێندکاری ١٧ ساڵی ئامادەی، ڕاندی گاردنەر بۆ ماوەی ٢٦٤ کاتژمێر بە ئاگابوون. ١١ ڕۆژ، بۆ ئەوەی بزانن چۆن دەبێت کە نەخەویت. لە دووەم ڕۆژ چاوەکانی تەرکیزیان نەما. دواتر، نەیدەتوانی بە دەست لێدان شتەکان بناسێت ڕۆژی سێیەم، تووڕە و شڵەژاو بوو. لە کۆتایی شارەزاییەکەیدا کێشەی لەگەڵ بیری کورت هەبوو، بووە کەسێکی نەخۆش. و دەستی بە هەڵوەسەکردن کرد. لەگەڵ ئەوەشدا بە بێ بیرکردنەوەی درێژ شێوەی دەکرد یان ڕووخانی سرووشتی . لایەنەکانی تر، ئەنجامەکەی تێکچوونی هۆرمۆناتە، نەخۆشی، لە هەندێک حاڵەتدا مردنە.
In 1965, 17-year-old high school student, Randy Gardner stayed awake for 264 hours. That's 11 days to see how he'd cope without sleep. On the second day, his eyes stopped focusing. Next, he lost the ability to identify objects by touch. By day three, Gardner was moody and uncoordinated. At the end of the experiment, he was struggling to concentrate, had trouble with short-term memory, became paranoid, and started hallucinating. Although Gardner recovered without long-term psychological or physical damage, for others, losing shuteye can result in hormonal imbalance, illness, and, in extreme cases, death.
تەنها تێگەیشتن لەوەی کە بۆچی پێویستە بە خەو دەست پێ بکەین، بەڵام نازانین ئەوە پێویستە. گەورەکان پێویستیان بە حەوت بۆ هەشت کاتژمێرە لە شەو دا، بچوکەکەکان نزیکەی دە کاتژمێر. لە ڕێگای نیشانەکانەوە لە خەوەوە گەشە دەکەین بە مێشکمان دەڵێین ماندووین، و نیشانەکان لە ژینگە پێمان دەڵێن کە دەرەوە تاریکە. بەرزبوونەوەی کیمیایی ماددەکان، وەکو میلاتۆن و ئەدینۆسین، بۆمان دەنێرن ڕووناکی ، وا لە مێشک و دڵمان دەکەن هێواشبن و ماسولکەکانمان پشوو دەدەن. ئەم جۆرە خەوە لە کاتێکدایە کە دی ئێن ئەی دروستدەبێت و جەستەمان پڕ دەکاتەوە بۆ ڕۆژی داهاتوو.
We're only beginning to understand why we sleep to begin with, but we do know it's essential. Adults need seven to eight hours of sleep a night, and adolescents need about ten. We grow sleepy due to signals from our body telling our brain we are tired, and signals from the environment telling us it's dark outside. The rise in sleep-inducing chemicals, like adenosine and melatonin, send us into a light doze that grows deeper, making our breathing and heart rate slow down and our muscles relax. This non-REM sleep is when DNA is repaired and our bodies replenish themselves for the day ahead.
لە ئەمریکا، %٣٣ ی گەورە و %٦٦ ی بچوکەکان بە ڕێکی دەخەون. ئەمە تەنها نەگونجانێکی سەرەکی نییە. نەخەوتن هۆکاری شتی مەترسیدارە لە جەستە دا. کاتێک نا خەوین، فێربوون، بیر، حەز، کاردانەوەیان کاریگەریان هەیە. نەخەوتن هۆکاری گڕ گرتنە، وڕێنە، پەستانی بەرزی خوێن، و هۆکارە بۆ شەکرە و قەڵەوی.
In the United States, it's estimated that 30% of adults and 66% of adolescents are regularly sleep-deprived. This isn't just a minor inconvenience. Staying awake can cause serious bodily harm. When we lose sleep, learning, memory, mood, and reaction time are affected. Sleeplessness may also cause inflammation, halluciations, high blood pressure, and it's even been linked to diabetes and obesity.
لە ٢٠١٤ یاریزانی تۆپی پێ فان مرد دوای نەخەوتنی ٤٨ کاتژمێر. لە کاتێکدا مردنە ناوەختەکەی هۆکاری لێدوان بوو. خەوتن بۆ کەمتر لە شەش کاتژمێر لە شەو دا مەترسی لێدانی جەڵتە بۆ چوار جار و نیوو بە بەراورد بەوانەی حەوت بۆ هەشت کاتژمێر دەخەون. بۆ خەڵکانی سەر ڕووی هەسارە نەخەوتن ڕاستییەکی ڕۆژانەیە. ئەم مەرجە ناسراوە بە شوێنی جەستە دەخەنە بەخەبەربوونی رۆژ. وازلێهێنان لە خەو. لە مانگێک دا لە ساڵێک دا، ئەمانە هۆکارن بۆ مردن.
In 2014, a devoted soccer fan died after staying awake for 48 hours to watch the World Cup. While his untimely death was due to a stroke, studies show that chronically sleeping fewer than six hours a night increases stroke risk by four and half times compared to those getting a consistent seven to eight hours of shuteye. For a handful of people on the planet who carry a rare inherited genetic mutation, sleeplessness is a daily reality. This condition, known as Fatal Familial Insomnia, places the body in a nightmarish state of wakefulness, forbidding it from entering the sanctuary of sleep. Within months or years, this progressively worsening condition leads to dementia and death.
چۆن بێ خەوی دەبێتە هۆی ئازارکێشانی زۆر؟ زاناکان دەڵێن دەبێتە هۆی خراپی بەرهەمی مێشک.
How can sleep deprivation cause such immense suffering? Scientists think the answer lies with the accumulation of waste prducts in the brain.
بە درێژایی کاتە بەخەبەرەکانمان، خانەکانمان ووزەی ڕۆژانە بەکاردێنن، بۆ پارچەی بچوک لە ڕێگەی بەرهەمەکانەوە، ئەدینۆسینیش هەیە لە پێکهاتەی دا. کاتێک ئەدینۆسین بەرهەم دێت، دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی پەستانی خەو. لە کاتێک دا، کافاین ڕێگای ئەدینۆسین تێکدەشکێنێت، بەرهەمی تریش بەرهەم دێت لە مێشک، ئەگەر ئەوان نەڕۆن، کۆدەبنەوە لەسەر مێشک دەبنە هۆی چەند نیشانەی نەرێنی خەو.
During our waking hours, our cells are busy using up our day's energy sources, which get broken down into various byproducts, including adenosine. As adenosine builds up, it increases the urge to sleep, also known as sleep pressure. In fact, caffeine works by blocking adenosine's receptor pathways. Other waste products also build up in the brain, and if they're not cleared away, they collectively overload the brain and are thought to lead to the many negative symptoms of sleep deprivation.
کاتێک دەخەوین بۆ ڕێگری مێشکمان چی لێ بەسەردێت؟ زاناکان شتێکیان دۆزیەوە پێی دەڵێن گلیم فاتیک سیستەم، میکانیزمی پاکردنەوە کە ڕێگری لەم درووستبونە دەکات چالاکترە کاتێک خەوتوین. لە لایەن شلەیەکەوە مادە ژەهراوییەکان لا دەبات کە لە خانەکان کۆدەبنەوە. کە خزمەتی خانە بەرگریەکانی لەش دەکات. لە مێشک بەرهەم هێنراوە، هەروەها لە پاکردنەوەی ڕۆژانەی مێشک بەشداری دەکات.
So, what's happening in our brain when we sleep to prevent this? Scientists found something called the glymphatic system, a clean-up mechanism that removes this buildup and is much more active when we're asleep. It works by using cerebrospinal fluid to flush away toxic byproducts that accumulate between cells. Lymphatic vessels, which serve as pathways for immune cells, have recently been discovered in the brain, and they may also play a role in clearing out the brain's daily waste products.
زاناکان بەردەوامن لە دۆزینەوەی میکانیزمی تری خەو، دەتوانین دڵنیابین کە خەوتن پێویستە ئەگەر بمانەوێت تەندروستی و هۆشمان بمێنێتەوە.
While scientists continue exploring the restorative mechanisms behind sleep, we can be sure that slipping into slumber is a necessity if we want to maintain our health and our sanity.