لە ٢٨ی ئابی، ١٩٦٣دا، مارتین لوسەر کینگ جونیەر، وتارە بەناوبانگەکەی "خەونێکم هەیە"ی دا لە ڕێپێوانێکدا لە واشینگتن بۆ کار و ئازادی. ئەو ڕۆژە، نزیکەی چارەکە ملیۆن کەسێک لە بنکەی بازرگانی نەتەوەیی کۆبوونەوە بۆ ئەوەی داوای کۆتاییهێنان بە جیاکاری، جیاکردنەوە، توندوتیژی، و پەراوێزخستنی ئابووری خەڵکە ڕەشپێستەکە بکەن کە هێشتا تووشی ئەبوون لە ئەمریکا. هیچ کامێک لەوانە نەئەگەشتە ئەنجام بەبێ ڕێکخەری سەرەکی ڕێپێوانەکە پیاوێک بەناوی بایارد رەستن. رەستن لە ماڵێکی دۆستانی کریستیاندا گەورەبوو، لە ئامادەییەوە دەستی بە ناڕەزایی دەربڕینی ئاشتیانە کرد دژی جیاکاری ڕەگەزی. بەدرێژایی تەمەنی خۆی تەرخانکرد بۆ بەرپاکردنی ئاشتی، و ساڵی ١٩٤٤ خرایە زیندانەوە بەهۆی وەستانەوە دژی بەشداریکردن لە جەنگی جیهانی دووەم. لە ماوەی دوو ساڵی زیندانییدا، لەناو زیندانەوە ناڕەزایی دەربڕی دژی جیاکارییەکەی لە دەستگاکاندا دەکرا. ڕەستن بۆ هەرکوێیەک چووبێت، کاری ڕێکخستنی کردووە و بەردەوام خەریکی کۆکردنەوەی شێوازەکان، کۆمەڵەکان و خەڵکەکان بووە کە ئەیانتوانی زیاتر یارمەتی بدەن پەیامی یەکسانی بگەیەنن. چووە ناو پارتی کۆمەنیستەوە کاتێک مافی شارستانی ئەمریکییە ڕەشپێستەکان لە پێشینەترین کاری بوو، بەڵام زۆری پێنەچوو لەژێر کاریگەریان لاچوو بەهۆی مەیلی پارتەکە بۆ تاکڕەوی و بەجێیهێشت. ساڵی ١٩٤٨، گەشتی کرد بۆ هیندستان بۆ فێربوونی ستراتیجییەکانی ململانێی ئاشتیانەی ماهاتما غاندی کە تازە کوژرابوو. گەڕایەوە ویلایەتە یەکگرتووەکان ستراتیجی ناڕەزایی دەربڕینی ئاشتیانەی لەگەڵ خۆی هێنایەوە، بە ملکەچنەبوونی شارستانییەوە. ساڵی ١٩٥٥ دەستی کرد بە کارکردن لەگەڵ مارتین لوسەر کینگ جونیەر، و ئەم بیرۆکانەی هاوبەشکرد لەگەڵی. لەگەڵ دەرکەوتنی زیاتری کینگ، ڕەستن بوو بە ڕاوێژکاری سەرەکی بۆی، هەروەها ستراتیجی دانەری سەرەکی لە جوڵە فراوانترەکەی جوڵەی شارستانی. ئەزموونەکەی خۆی لە بواری ڕێکخستن هێنا بۆ بایکۆتکردنی پاسەکان مۆنتگۆمێری، ئەلاباما لە ساڵی ١٩٥٦ ڕاستییەکەی، پێشتر لە ناڕەزایەتی دەربڕینێک بەرامبەر گواستنەوە بەشداری کردبوو کە دە ساڵ پێش ئەوە ڕوویان دابوو، بووبە ئیلهام بۆ ئەم بایکۆتە. گەورەترین پرۆژەی ڕێکخستنی لە ساڵی ١٩٦٣دا بوو، کاتێک پلانداڕێژەری سەرەکی بوو بۆ ڕێپێوانە نەتەوەییەکەی واشینگتن. ئەگەری دروستبوونی توندوتیژی لەوانەبوو بەشداربووان بریندارکات و پەیامی ئاشتی ناڕەزاییەتی دەربڕینەکە بخاتە مەترسییەوە نیگەرانی سەرەکی بوو. ڕەستن نەک تەنیا لەگەڵ پۆلیسی پایتەخت و نەخۆشخانەکان بۆ ئامادەبوونیان کاریکرد، بەڵکو دوو هەزار خۆبەخشی ڕێکخست و ڕاهێنانی پێکردن بۆ ڕاگرتنی ئاسایش. سەرەڕای بەڕێوەبردنە باشەکەی، هەندێک لە ڕێکخەران نەیانئەویست کە ڕەستن لە پێشەوەی ڕێپێوانەکە بێت لەگەڵ سەرکردەکانی تری باشور بەهۆی هاوڕەگەز بازیبوونەکەیەوە. سەرەڕای ئەمانە، ڕەستن سەرنجی لای مەبەستەکەیان بوو، و لە ڕۆژی ڕێپێوانەکەیا خواستەکانی بەشداربووانی ڕێپێوانەکەی گەیاند بە وتارێک کە ئاراستەی سەرۆک جۆن ئێف کێنێدی کرا. ڕێپێوانەکە خۆی بێکێشە تەواوبوو، بێ درووستبوونی توندوتیژی. بەهۆیەوە توانرا یاسای ١٩٦٤ی مافی شارستانی دەرکرێت، کە بووە هۆی کۆتاییهێنانی جیاکاری لە شوێنە گشتییەکان و قەدەغەکردنی جیاکاری هەلی کار و یاسای مافی دەنگدانی ١٩٦٥، کە پەیڕەوەکانی جیاکردنەوەی دەنگدانی بە نایاسایی کرد. سەرەڕای چەندین دەیە لە خزمەتکردن، پێگەی رەستن لە چەندین پرسی سیاسی دیاریکراودا نەخوازراو بوو لای هاوەڵەکانی. هەندێکیان پێانوابوو لە جەنگی ڤێتنامدا وەک پێویستە یەکلاکەرەوەکە نەبوو، یان زۆر بەپەرۆش بوو کار بکات لەگەڵ دامەزراوەی سیاسییدا بە سەرۆک و کۆنگرێسەوە. هەندێکیش نائاسوودە بوون بە کارکردنی پێشتری لەگەڵ پارتی کۆمەنیست. بەڵام لە کۆتاییدا، باوەڕەکەشی بۆ کارکردن لەگەڵ حکومەت و ئەندامێتیشی لە پارتی کۆمەنیست بەهۆی خواستە زۆرەکەیەوە بوو بۆ زیادکردنی دەستکەوتەکانی مافەکانی ئەمریکییە ڕەشپێستەکان، و بۆ ئەوەی بەخێراترین کات ئەوە بکرێت. ڕەستن چەندین ڕۆڵی کاریگەری لە شەستەکان و حەفتاکاندا پێبەخشرا بەڵام هەرگیز وازی لە چالاکییەکانی نەهێنا. لە هەشتاکاندا، ئاشکرایکرد کە هاوڕەگەزبازە، و ڕۆڵێکی کاریگەری هەبوو لە ڕاکێشانی سەرنج بۆ قەیرانی ئایدز هەتا مردنی لە ساڵی ١٩٨٧. ساڵی ٢٠١٣، پەنجا ساڵ دوای ڕێپێوانەکەی ئاداری واشینتن، سەرۆک باراک ئۆباما لە دوای مردنییەوە مەدالیای ئاشتی سەرۆکی پێبەخشی، ستایشی ڕەستنی کرد بۆ "ڕێپێوان بەرەو یەکسانی ڕاستەقینە، بێگوێدانە ئەوەی کە کێین یان کێمان خۆش ئەوێت."
On August 28th, 1963, Martin Luther King Jr. delivered his “I Have a Dream” speech at the March on Washington for Jobs and Freedom. That day, nearly a quarter million people gathered on the national mall to demand an end to the discrimination, segregation, violence, and economic exclusion black people still faced across the United States. None of it would have been possible without the march’s chief organizer – a man named Bayard Rustin. Rustin grew up in a Quaker household, and began peacefully protesting racial segregation in high school. He remained committed to pacifism throughout his life, and was jailed in 1944 as a conscientious objector to World War II. During his two-year imprisonment, he protested the segregated facilities from within. Wherever Rustin went, he organized and advocated, and was constantly attuned to the methods, groups, and people who could help further messages of equality. He joined the Communist Party when black American’s civil rights were one of its priorities, but soon became disillusioned by the party’s authoritarian leanings and left. In 1948, he traveled to India to learn the peaceful resistance strategies of the recently assassinated Mahatma Gandhi. He returned to the United States armed with strategies for peaceful protest, including civil disobedience. He began to work with Martin Luther King Jr in 1955, and shared these ideas with him. As King’s prominence increased, Rustin became his main advisor, as well as a key strategist in the broader civil rights movement. He brought his organizing expertise to the 1956 bus boycotts in Montgomery, Alabama —in fact, he had organized and participated in a transportation protest that helped inspire the boycotts almost a decade before. His largest-scale organizing project came in 1963, when he led the planning for the national march on Washington. The possibility of riots that could injure marchers and undermine their message of peaceful protest was a huge concern. Rustin not only worked with the DC police and hospitals to prepare, but organized and trained a volunteer force of 2,000 security marshals. In spite of his deft management, some of the other organizers did not want Rustin to march in front with other leaders from the south, because of his homosexuality. Despite these slights, Rustin maintained his focus, and on the day of the march he delivered the marchers' demands in a speech directed at President John F. Kennedy. The march itself proceeded smoothly, without any violence. It has been credited with helping pass the 1964 Civil Rights Act, which ended segregation in public places and banned employment discrimination, and the 1965 Voting Rights Act, which outlawed discriminatory voting practices. In spite of his decades of service, Rustin’s positions on certain political issues were unpopular among his peers. Some thought he wasn’t critical enough of the Vietnam War, or that he was too eager to collaborate with the political establishment including the president and congress. Others were uncomfortable with his former communist affiliation. But ultimately, both his belief in collaboration with the government and his membership to the communist party had been driven by his desire to maximize tangible gains in liberties for black Americans, and to do so as quickly as possible. Rustin was passed over for several influential roles in the 1960s and 70s, but he never stopped his activism. In the 1980s, he publicly came out as gay, and was instrumental in drawing attention to the AIDS crisis until his death in 1987. In 2013, fifty years after the March On Washington, President Barack Obama posthumously awarded him the Presidential Medal of Freedom, praising Rustin’s “march towards true equality, no matter who we are or who we love.”