کام لەم سێ کەسە شتێکی مەترسیدار دەکەن؟ ئەوەی کە دەرمانی کۆڵسترۆڵ بە شەربەتی لیمۆ دەخوات؟ کەسێک کە پرۆفینی وەرگرتوە بۆ کەم کردنەوەی ئازار و دواتر دەچێت دەخواتەوە؟ یان کەسیک کە لە چارەسەری لاوازی خوێندایە و ئەسپرین بۆ سەر ئێشە بەکار دەهێنێت؟ لەڕاستیدا، هەموویان. بێ ئاگایانە کارلێکی دەرمانی دروست دەکەن، کە دەکرێت زۆربەی جار، ببێتە هۆی وەستانی گورچیلە؛ تێکچوونی جگەر؛ یان خوێنبەربوونی ناوەکی. کاریگەرییەکانی دەرمان ڕوودەدەن کاتێک تێکەڵکردنی دەرمانیک لەگەڵ ماددەیەکی تر دەبنە هۆی کاریگەری جیاواز بەراورد بە خودی دەرمانەکە بە تەنها. خواردنەکان، دەرمانی گیاییەکان، دەرمانی یاسایی و نایاساییەکان هەموویان دەتوانن کاریگەری دەرمانیان هەبێت. کاریگەری زۆربەی دەرمانەکان دەبنە دوو جۆر. هەندێک شوێن دەگرن کاتیک دوو ماددە کاریگەری راستەوخۆیان بەسەریەکەوە دەبێت. لە حاڵەتەکانی تردا، کاریگەرییەکانی یەک ماددە جەستە چۆنە لە قۆناغەکانی تردا، وەک چۆن قوتتدراوە، ڕاچەنین، یان گوازراوەتەوە بە هەموو جەستەدا. لاوازی خوێن و ئەسپیرین، بە نمونە، هەمان کاریگەریان هەیە بەڵام مەترسیدار دەبیت کاتێک تێکەل بکرێن. هەردووکیان ڕیگری دەکەن لە مەینی خوێن لە شێوەیەک- ئەوانەی لاوازی خوێنیان هەیە بە ڕێگریکردن لە پێکهێنانی هۆیەکانی خوێن مەین بەیەکەوە ڕێ لە مەینی خوێن دەگرن، و ئەسپیرین بەهۆی ڕێگری کردنی لە خانەکانی خوێن لە کۆمەڵەیەکەوە بۆ کۆمەڵەیەکی تر کە دەبنە هۆی خوێن مەیین. تاکانە، ئەم کاریگەریانە ئاساییانە سەلامەتن، بەڵام بەیەکەوە، دەتوانن ڕێگربن لە مەینی خوێن بۆ بوارێکی مەترسیدار، لەوانەیە ببێتە هۆی خوێنبەربوونی ناوەکی. لە کاتێکدا پاڵاوتەی خوێن و ئەسپیرین بەگشتی بێ ئازارن کاتێک تاکانە بەکاردەهێنرێن، کارلێک کردنەکان کاتێک یەک مادده کاریگەرییەکەی زیاد دەبێت بەسەر یەکێکی ترەوە دەشتوانن جێیەک بگرن لە نێوان دەرمانەکان کە سەربەخۆییانە ئازار بەخشن. کۆکاین و هیرۆین هەردووکیان مەترسیدارن، و مەترسییەکان ئاڵۆز دەبن کاتێک کە دوو دەرمانەکە تێکەڵ دەکرێن- تەنانەت هەرچەندە کاریگەری مامەڵەکەیان لەوانەیە وەک ئەوە بێت کە هەر یەکێکیان یەکتری ڕەتبکەنەوە. کۆکاین هاندەرێکە، و زۆرێک لە کاریگەرییەکانی، وەک کەمکردنەوەی تێکڕای دڵ، وادەکات جەستە زیاتر پێویستی بە ئۆکسجین بێت. بەڵام هیرۆین، هێمنکەرەوەیە، هەناسەدان هێواش دەکات- کەمکردنەوەی پێدانی ئۆکسجینی جەستە تەنها کاتێک پێویستی بە زیاتر لەو بڕە بێت. ئەم تێکەڵکردنەی ڕەگەزی ئەندامەکان و دەکرێت ببێتە هۆی شکستی هەناسەدان و مردن. کارلێک کردنەکە لەنێوان شەربەتی ترێ و دەرمانی دڵنیایی لە ڕەگەزەکانی چەوری- کەمکردنەوەی دەرمان ناسراوە بە گروپە دەرمانەکان، پێویستە بکرێت بە دەرمانی میتاپۆلیت. جگەر ئەنزیمەکان بەرهەم دێنێت، گەردە کیمیاییەکان شکانی ماددەکان ئاسان دەکەن کە دەچنە ناو جەستە. ئەنزیمەکان دەتوانن کار بە هەردوو دەرمانەکە بکەن، بە شکاندنیان چوونە ناوەی چاکبوونەوەی بەشێک لە گەردی کیمیایی ئاڵۆزتر، و پەکخستنیان، بە شکاندنی تێکەڵە ئازار بەخشەکان بۆ ناو میتابۆلیتی بێ ئازار. ئەنزیمی زۆر زۆر جیاوازمان هەیە، هەریەک لەمانە کە شوێنێک دەگرن کە دەگونجێت لە گەردێکی کیمیایی. شەربەتی لیمۆ بە هەمان ئینزیمەوە دەلکێ وەک گروپە دەرمانەکان، کەمتر کردنی ئەو ئینزیمە بەردەستە بۆ شکاندنی گروپە دەرمانە. تێکەڵکردنی دوو دانە واتە چڕکردنەوەی دەرمانەکە گەورەتر دەبێت لەناو خوێنی دەمارەکاندا بۆ ماوەیەکی زۆر دەمێنێتەوە، لەوانەیە ببێتە ھۆی سستی گورچیلە. کهولیش دەتوانێت فرمانی ئەنزیم بگۆڕێت بەشێوەیەک بەکارهێنانی پڕوفین ڕادەگرێت، چالاکی بەشێک لە دژە ئازارەکان وەک تلینۆڵ و پاراستیمۆڵ. کاتێک کەسێک پڕۆفین وەردەگرێت، هەندێک لەوە دەگۆڕێت بۆ ماددەی ژەهراوی. لە کاتی پەسەند کردنی، ئەمە شتێکی کەم نییە لەم ژەهراویبوونە کە ببێتە ھۆی ئازار. بەڵام خواردنەوەی قورس دەتوانێت چالاکی ئەنزیم بگۆڕێت کەواتە زۆر زیاتر دەبێت لەوی کە مێژووی هەیە، لەوانەیە ببێتە ھۆی لەناوبردنی جگەر تەنانەت عادەتەن بەشێوەیەکی سەلامەتە ئەوەی کە پڕۆفین دەیکات. لەهەمان کاتدا، دەرمانی گیایی ئاوجۆی ترشاوی سەینت جۆنز بۆ زیادکردنی بەرهەمهێنانی جگەر لە ئەنزیمێکی تایبەتدا. ئەمەش واتە دەرمانەکانی ئەم ئەنزیمە بەرپرسن لە شکاندنی خێراتری میتاپۆلیت- هەندێکجار زۆر خێرایە، پێشتر دەتوانن کاریگەری چاکبونەوەیان هەبێت. لەگەڵ ئەوەشدا ژمارە سەرسوڕهێنەرەکانی کارلێکە شیاوەکان، زۆربەی کارلێکە مەترسیدارەکان بە گشتی بەکارھێنانی دەرمانە ناسراوەکانن. پێشکەوتنە نوێیەکانی زانست یارمەتیمان دەدەن بۆ پارێزگاری باشتر لە پێشبڕکێی کارلێکی دەرمانەکان لە هەموو حاڵەتێکدا. هەندێک لە توێژەران پڕۆگرامەکانی AI بەرەوپێش دەبەن کە دەتوانێت پێشبینی لایەنە کاریگەرەکان بکات لە کارلێکی دەرمانەکە پێش ئەوەی دەربکەون، بەکارهێنانی زانیاری لەبارەی دیمەنی سرشتی کارلێکردنی پرۆتینەکان لەناو جەستەدا. بۆ دەرمانە نوێیەکان کە لەبەرەو پێش چوندابوون بەدرێژایی کات، کۆمپیوتەرە زۆر بەهێزەکان بەکاردەهێنران بۆ دۆزینەوەی کارلێکە نادیارەکان لە کاتێکدا ئەم دەرمانانە هێشتا لەبەرەوپێشچوندان.
Which of these three people is doing something risky? Is it the one who takes their cholesterol medication with grapefruit juice? The one who takes Acetaminophen pain relievers for a sore ankle before going out for drinks? Or the one who’s on a blood-thinning medication and takes an aspirin for a headache? Actually, all of them are. Each has inadvertently created a drug interaction that could, in extreme cases, lead to kidney failure; liver damage; or internal bleeding. Drug interactions happen when the combination of a drug with another substance causes different effects than either would individually. Foods, herbal supplements, legal drugs, and illicit substances can all cause drug interactions. Most drug interactions fall into two categories. Some take place when two substances’ effects influence each other directly. In other cases, one substance effects how the body processes another, like how it is absorbed, metabolized, or transported around the body. Blood thinners and aspirin, for example, have similar effects that become dangerous when combined. Both prevent blood clots from forming— blood thinners by preventing the formation of the clotting factors that hold clots together, and aspirin by preventing blood cells from clumping into groups that become clots. Individually, these effects are usually safe, but taken together, they can prevent blood clotting to a dangerous extent, possibly causing internal bleeding. While blood thinners and aspirin are generally harmless when taken individually, interactions where one substance exacerbates the effects of another can also take place between drugs that are independently harmful. Cocaine and heroin are each dangerous, and those dangers compound when the two drugs are combined— even though their behavioral effects may feel like they cancel each other out. Cocaine is a stimulant, and many of its effects, like increased heart rate, cause the body to need more oxygen. But heroin, a depressant, slows breathing— reducing the body’s oxygen supply just when it needs more. This combination strains the organs and can cause respiratory failure and death. The interaction between grapefruit juice and certain medications in class of cholesterol-lowering drugs called statins, has to do with drug metabolism. The liver produces enzymes, molecules that facilitate the breakdown of substances that enter the body. Enzymes can both activate drugs, by breaking them down into their therapeutic ingredients from more complex molecules, and deactivate them, by breaking harmful compounds down into harmless metabolites. There are many, many different enzymes, each of which has a binding site that fits a specific molecule. Grapefruit binds to the same enzyme as statins, making less of that enzyme available to break down statins. So combining the two means that a greater concentration of the drug stays in the bloodstream for a longer period of time, potentially causing kidney failure. Alcohol can also alter the function of the enzyme that breaks down Acetaminophen, the active ingredient in pain relievers like Tylenol and paracetamol. When someone takes Acetaminophen, some of it is converted into a toxic substance. At the recommended dose, there isn’t usually enough of this toxic byproduct to cause harm. But heavy drinking can alter enzyme activity so more of that byproduct is produced, potentially causing liver damage even with what’s usually a safe dose of acetominophen. Meanwhile, the herbal remedy Saint John’s Wort increases the liver’s production of a particular enzyme. That means the drugs this enzyme is responsible for breaking down get metabolized faster— sometimes too fast, before they can have their therapeutic effects. In spite of the dizzying number of possible interactions, most of the dangerous interactions with commonly used drugs are well known. And new developments in science are helping us keep better track of drug interactions than ever. Some researchers are developing AI programs that can predict the side effects of drug interactions before they occur, using information about the landscape of protein interactions within your body. For the new drugs that are being developed all the time, supercomputers are being used to find potential interactions while those drugs are still in development.