So, on the day after the Brexit vote, in June 2016, when Britain woke up to the shock of discovering that we're leaving the European Union, my editor at the "Observer" newspaper in the UK asked me to go back to South Wales, where I grew up, and to write a report.
На денот после гласањето за Брегзит, во јуни 2016, кога Британија се разбуди во шок откако дозна дека ја напуштаме Европската Унија, мојот издавач на весникот„Обзервер“ во Обединетото Кралство побара да одам во Јужен Велс каде што израснав, за да напишам репортажа.
And so I went to a town called Ebbw Vale. Here it is. It’s in the South Wales Valleys, which is this quite special place. It’s always had this very, sort of rich, working-class culture, and it's famous for its Welsh male voice choirs and rugby and its coal. But when I was a teenager, the coal mines and the steelworks closed, and the entire area was devastated. And I went there because it had one of the highest "Leave" votes in the country. Sixty-two percent of the people here voted to leave the European Union. And I wanted to know why.
Така отидов во гратчето Еб Вејл. Еве го. Се наоѓа на ридовите на Јужен Велс кој е еден прекрасен предел. Место со исклучително богата култура на работничка класа. Познато е по Велшките машки хорски гласови, рагбито и јагленот. Кога бев тинејџерка рудниците со јаглен и челичаната се затворија и целата област беше опустошена. Отидов бидејќи таму беа најбројни гласовите за излез од ЕУ во земјата. Шеесет и два проценти од гласовите беа за излез од Европската Унија. Сакав да дознаам зошто.
When I got there, I was just a bit taken aback, because the last time I went to Ebbw Vale, it looked like this. And now, it looks like this. This is a new 33-million-pound college of further education that was mostly funded by the European Union. And this is the new sports center that's at the middle of 350-million-pound regeneration project that's being funded by the European Union. And this is the new 77-million-pound road-improvement scheme, and there's a new train line, a new railway station, and they're all being funded by the European Union. And it's not as if any of this is a secret, because there's big signs like this everywhere.
Кога пристигнав бев малку затечена, бидејќи кога последен пат бев во Еб Вејл изгледаше вака. А сега изгледа вака. Ова е новиот факултет вреден 33 милиони фунти финансиран во најголем дел од Европската Унија. Ова е новиот спортски центар кој е дел од проектот вреден 350 милиони фунти финансиран од Европската Унија. А ове е новиот проект за обнова на патишта вреден 77 милиони фунти, има и нова железничка линија и нова станица сите финансирани од Европската Унија. Тука не станува збор за нешто тајно, бидејќи вакви знаци има насекаде.
[EU Funds: Investing in Wales]
(ЕУ инвестиции во Велс)
(Laughter)
(Смеа)
I had this sort of weird sense of unreality, walking around the town. And it came to a head when I met this young man in front of the sports center. And he told me that he had voted to leave because the European Union had done nothing for him. He was fed up with it. And all around town, people told me the same thing. They said that they wanted to take back control, which was one of the slogans in the campaign. And they told me that they were most fed up with the immigrants and with the refugees. They'd had enough.
Го имав тоа чувство на нереалност кога се шетав низ градот. Ми стана јасно кога го сретнав овој млад човек пред спортскиот центар. Ми кажа дека гласал за напуштање на ЕУ бидејќи ЕУ не направила ништо за него. Му се смачило од ЕУ. Луѓето во градот ми го потврдија истото. Ми рекоа сакаат да ја вратат контролата што беше еден од слоганите на кампањата. Ми рекоа дека најмногу им се смачи од мигрантите и бегалците. Доста им беше.
Which was odd. Because walking around, I didn't meet any immigrants or refugees. I met one Polish woman who told me she was practically the only foreigner in town. And when I checked the figures, I discovered that Ebbw Vale actually has one of the lowest rates of immigration in the country. And so I was just a bit baffled, because I couldn't really understand where people were getting their information from. Because it was the right-wing tabloid newspapers which printed all these stories about immigration. And this is a very much left-wing Labour stronghold.
Чудно. Бидејќи шетајќи низ градот не видов мигранти, ниту бегалци. Сретнав една Полјакиња која ми кажа дека е единствената странкиња во градот. Кога ги проверив бројките, дознав дека всушност Еб Вејл има една од најниските стапки на мигранти во земјата. Бев малку збунета бидејќи не можев да разберам од каде им се информациите на луѓето. Бидејќи таблоидите на десничарите беа тие кои ги печатат овие приказни за мигрантите. А градот е впрочем упориште на лабуристичката левица.
But then after the article came out, this woman got in touch with me. And she was from Ebbw Vale, and she told me about all this stuff that she'd seen on Facebook. I was like, “What stuff?” And she said it was all this quite scary stuff about immigration, and especially about Turkey. So I tried to find it. But there was nothing there. Because there's no archive of ads that people had seen or what had been pushed into their news feeds. No trace of anything, gone completely dark.
По излегувањето на написот, оваа жена ме контактираше. Таа е од Еб Вејл и ми раскажа за сите работи кои ги видела на Фејсбук. Ја прашав кои работи. Ми раскажа за застрашувачките приказни за мигрантите, особено за Турција. Се обидов да дознаам повеќе за тоа. Но, не најдов ништо таму бидејќи не постојат архиви на рекламите кои ги гледаат луѓето. Нема ништо од тоа што се праќа во прегледите на ФБ. Нема ниту трага.
And this referendum that will have this profound effect forever on Britain -- it's already had a profound effect: the Japanese car manufacturers that came to Wales and the north east to replace the mining jobs -- they are already going because of Brexit. And this entire referendum took place in darkness, because it took place on Facebook. And what happens on Facebook stays on Facebook, because only you see your news feed, and then it vanishes, so it's impossible to research anything. So we have no idea who saw what ads or what impact they had, or what data was used to target these people. Or even who placed the ads, or how much money was spent, or even what nationality they were.
И овој референдум кој ќе има силен и траен ефект врз Британија- веќе има силен ефект: Јапонската авто-индустрија која дојде во Велс и на северо-исток да ја замени рударската работа си заминува заради Брегзит. Целиот референдум се случи во мрак бидејќи се случи на Фејсбук. А она што се случува на Фејсбук, останува на Фејсбук бидејќи гледате прегледи на вести и потоа тие исчезнуваат и не е возможно да пребарате нешто. Не знаеме кој какви реклами видел или какво влијание тие имале, кои податоци се користени за да се одберат луѓето Или кој ги поставил рекламите, колку пари се потрошени, или која националност се.
But Facebook does. Facebook has these answers, and it's refused to give them to us. Our parliament has asked Mark Zuckerberg multiple times to come to Britain and to give us these answers. And every single time, he's refused. And you have to wonder why.
Но, Фејсбук знае. Фејсбук ги има овие одговори но одбива да ни ги даде. Нашиот парламент го покани Марк Закерберг во Британија во многу наврати за да ни даде одговори. Тој секогаш одбиваше. Се прашувате зошто.
Because what I and other journalists have uncovered is that multiple crimes took place during the referendum. And they took place on Facebook.
Бидејќи она што го откривме ние, новинарите е дека се извршени повеќекратни незаконитости за време на референдумот. Тие незаконитости се случија на Фејсбук.
It's because in Britain, we limit the amount of money that you can spend in an election. And it's because in the 19th century, people would walk around with literally wheelbarrows of cash and just buy voters. So we passed these strict laws to stop that from happening. But those laws don't work anymore.
Затоашто во Британија ја ограничуваме сумата на пари која може да се потроши на избори. Тоа е бидејќи во 19-ти век луѓето се шетале наоколу буквално со полни приколки пари и купувале гласови. Затоа ги имаме овие строги закони за да го спречиме тоа. Но, овие закони не важат веќе.
This referendum took place almost entirely online. And you can spend any amount of money on Facebook or on Google or on YouTube ads and nobody will know, because they're black boxes. And this is what happened.
Овој референдум се случи целосно на интернет. Можете колку сакате да потрошите на реклами на Фејсбук, Гугл или Јутјуб и никој нема да знае бидејќи тоа се црни кутии. Токму тоа се случи.
We've actually got no idea of the full extent of it. But we do know that in the last days before the Brexit vote, the official "Vote Leave" campaign laundered nearly three quarters of a million pounds through another campaign entity that our electoral commission has ruled was illegal, and it's referred it to the police.
Ние всушност не знаеме колкав е размерот на ова. Но знаеме дека во последните денови пред гласањето за Брегзит, официјалната кампања „Гласај за излез“ испрала речиси три четвртини милиони фунти преку субјект на друга кампања кој нашата изборна комисија го прогласи за незаконски и го пријави на властите.
And with this illegal cash, "Vote Leave" unleashed a fire hose of disinformation. Ads like this.
Со овие незаконски пари, „Гласај за излез“ исфрли лавина од лажни информации. Реклами како оваа.
[Turkey's 76m people joining the EU]
( Турција со 76 мил, луѓе во ЕУ)
This is a lie, it's a total lie. Turkey is not joining the European Union. There's not even any discussions of it joining the European Union. And most of us, we never saw these ads, because we were not the target of them. "Vote Leave" identified a tiny sliver of people who it identified as persuadable, and they saw them. And the only reason we are seeing these now is because parliament forced Facebook to hand them over.
Ова е лага, целосна лага. Турција не се прилучува кон ЕУ. Дури нема никакви преговори за приклучување кон ЕУ. Повеќето од нас никогаш не ги виделе овие реклами бидејќи не бевме целна група. „Гласај за излез“ идентификуваа помали групи на луѓе кои можеа да ги разубедат и токму тие ги гледаа. Единствената причина зошто ги гледаме сега е бидејќи пармалентот го присили Фејсбук да ги предаде.
And maybe you think, "Well, it was just a bit of overspending. It's a few lies." But this was the biggest electoral fraud in Britain for 100 years. In a once-in-a-generation vote that hinged upon just one percent of the electorate. And it was just one of the crimes that took place in the referendum.
Можеќе помислите дека станува збор за малку повеќе трошење и дека е лага. Но, ова е најголемата изборна измама во Британија во последните 100 години. Во тек на едно гласање во времето на една генерација кое зависеше од еден процент од гласачкото тело. Ова е само еден криминал што се случи на референдумот.
There was another group, which was headed by this man, Nigel Farage, the one to the right of Trump. And his group, "Leave.EU" -- it also broke the law. It broke British electoral laws and British data laws, and it's also being referred to the police. And this man, Arron Banks, he funded this campaign. And in a completely separate case, he's being referred to our National Crime Agency, our equivalent of the FBI, because our electoral commission has concluded they don't know where his money came from. Or if it was even British. And I’m not even going to go into the weird timing of Nigel Farage’s meetings with Julian Assange and with Trump's buddy, Roger Stone, now indicted, immediately before two massive WikiLeaks dumps, both of which happened to benefit Donald Trump. But I will tell you that Brexit and Trump were intimately entwined. This man told me that Brexit was the petri dish for Trump. And we know it's the same people, the same companies, the same data, the same techniques, the same use of hate and fear.
Имаше и друга група предводена од овој човек, Најџел Фараж, тоа е овој десно од Трамп. Оваа група, „Напушти ја ЕУ“ истотака го прекрши законот. Го прекрши британскиот изборен закон и законите за податоци. И тие се пријавени на властите. Овој човек, Арон Банкс е основач на кампањата. И за целосно различен случај пријавен е на Националната Агенција за криминал, што е слично на ФБИ, бидејќи нашата изборна комисија утврдила дека не знаат од каде му доаѓале парите и дали воопшто е Британец. Нема да навлегувам во лагите кои Арон Банкс ги кажа за неговите тајни врски со руската влада. Или за необичната случајна средба со Џулиан Асанж, или со пријателот на Трамп, Роџер Стоун кој е оптужен непосредно пред два масивни Викиликс изливи кои обата беа во корист на Трамп. Ќе ви кажам дека Брегзит и Трамп се блиску испреплетени. Овој човек ми рече дека Брегзит е заморче за Трамп.
This is what they were posting on Facebook. And I don't even want to call this a lie,
Знаеме дека тоа се истите луѓе, истите компании, истите податоци, истите техники,
[Immigration without assimilation equals invasion]
истата примена на омраза и страв.
because it feels more like a hate crime to me.
Еве што објавуваа на Фејсбук. Не ни сакам ова да го наречам лага
I don't have to tell you that hate and fear are being sown online all across the world. Not just in Britain and America, but in France and in Hungary and Brazil and Myanmar and New Zealand. And we know there is this dark undertow which is connecting us all globally. And it is flowing via the technology platforms. But we only see a tiny amount of what's going on on the surface.
{Имиграција без асимилација е еднакво на инвазија} бидејќи повеќе ми личи на злосторство на омраза. Не морам да ви кажам дека на интернет се сее страв и омраза ширум светот. Не само во Британија и Америка туку и во Франција и Унгарија, Бразил, Мјанмар и Нов Зеланд Знаеме дека постои мрачна струја која нѐ поврзува глобално.
And I only found out anything about this dark underbelly because I started looking into Trump's relationship to Farage, into a company called Cambridge Analytica. And I spent months tracking down an ex-employee, Christopher Wiley. And he told me how this company, that worked for both Trump and Brexit, had profiled people politically in order to understand their individual fears, to better target them with Facebook ads. And it did this by illicitly harvesting the profiles of 87 million people from Facebook. It took an entire year's work to get Christopher on the record. And I had to turn myself from a feature writer into an investigative reporter to do it. And he was extraordinarily brave, because the company is owned by Robert Mercer, the billionaire who bankrolled Trump, and he threatened to sue us multiple times, to stop us from publishing.
Таа протекува низ технолошките платформи. Но, ние гледаме само мал дел од она што се случува на површината. Дознав за ова мрачно подземје само затоашто почнав да истражувам за поврзаноста на Трамп и Фараж со компанијата наречена Кембриџ Аналитика. Поминав месеци во потрага по поранешниот вработен, Кристофер Вајли. Тој ми кажа како оваа компанија која работела за Трамп и Брегзит правела политички профили за луѓето за да ги дознаат нивните лични стравови и како подобро да ги насочат ФБ рекламите кон нив. Тоа го постигнале со незаконско собирање на профили на 87 милиони луѓе од Фејсбук. Потребна беше една година за Кристофер да даде изјава. Јас морав да преминам од дописничка во истражувачка новинарка за да се случи тоа. Тој беше неверојатно храбар, бидејќи компанијата била во сопственост на Роберт Мерсер,
But we finally got there, and we were one day ahead of publication. We got another legal threat. Not from Cambridge Analytica this time, but from Facebook. It told us that if we publish, they would sue us. We did it anyway.
милијардерот кој го финансирал Трамп и кој во повеќе наврати ни се закануваше со тужби за да нѐ спречи да објавуваме. Но, на крај успеавме и еден ден пред објавувањето добивме уште една правна закана. Овојпат не од Кембриџ Аналитика туку од Фејсбук.
(Applause)
Ни рекоа дека ако објавиме ќе нѐ тужат. Сепак објавивме.
Facebook, you were on the wrong side of history in that. And you were on the wrong side of history in this -- in refusing to give us the answers that we need. And that is why I am here. To address you directly, the gods of Silicon Valley.
(Аплауз) Фејсбук, вие тогаш бевте на погрешната страна на историјата. Бевте на погрешната страна на историјата и во ова- кога одбивте да ни ги дадете одговорите кои ги баравме.
(Applause)
Затоа дојдов овде.
Mark Zuckerberg ...
Да ви се обратам директно вам, богови на силиконската долина.
(Applause)
and Sheryl Sandberg and Larry Page and Sergey Brin and Jack Dorsey,
(Аплауз)
Марк Закерберг...
and your employees and your investors, too. Because 100 years ago, the biggest danger in the South Wales coal mines was gas. Silent and deadly and invisible. It's why they sent the canaries down first to check the air. And in this massive, global, online experiment that we are all living through, we in Britain are the canary. We are what happens to a western democracy when 100 years of electoral laws are disrupted by technology.
(Аплауз) Шерил Сандберг, Лери Пејџ, Сергеј Брин и Џек Дорси и вашите вработени и инвестотори, истотака. Бидејќи пред 100 години, најголемата опасност во рудниците на Јужен Велс беше гасот. Тивок, смртоносен и невидлив. Затоа прво ги пуштиле канаринците за да го проверат воздухот. Во овој масивен, глобален експеримент кој го живееме на интернет, ние во Британија сме канаринците.
Our democracy is broken, our laws don't work anymore, and it's not me saying this, it’s our parliament published a report saying this. This technology that you have invented has been amazing. But now, it's a crime scene. And you have the evidence. And it is not enough to say that you will do better in the future. Because to have any hope of stopping this from happening again, we have to know the truth.
Ние сме тоа што ѝ се случува на западната демократија. кога еден сто години стар изборен закон е нарушен од технологијата. Нашата демократија е нефункционална како и нашите закони и ова не го велам јас, нашиот парламент го вели во објавениот извештај. Технологијата која ја измисливте е чудесна. Но, сега таа е сцена на криминал. Вие ги имате доказите. Не е доволно да кажете дека ќе се потрудите повеќе во иднина.
And maybe you think, "Well, it was just a few ads. And people are smarter than that, right?" To which I would say, "Good luck with that." Because what the Brexit vote demonstrates is that liberal democracy is broken. And you broke it. This is not democracy -- spreading lies in darkness, paid for with illegal cash, from God knows where. It's subversion, and you are accessories to it.
Бидејќи, за да се надеваме дека ова нема да се повтори, треба да ја знаеме вистината. Може ќе речете;„ Па добро, тоа беа само неколку реклами, луѓето се сепак попаметни, нели?“ Јас ќе ви речам, верувајте во тоа повеќе. Бидејќи она што Брегзит гласовите го покажуваат е дека либералната демократија е уништена. Вие ја уништивте. Ова не е демократија- да ширите лаги во мракот за кои ве плаќаат со незаконски пари,
(Applause)
Бог знае од кои извори. Тоа е субверзија и вие сте соучесници во неа.
Our parliament has been the first in the world to try to hold you to account, and it's failed. You are literally beyond the reach of British law -- not just British laws, this is nine parliaments, nine countries are represented here, who Mark Zuckerberg refused to come and give evidence to.
(Аплауз) Нашиот парламент е првиот во светот кој се обиде да ве повика на одговорност и не успеа. Вие сте над дофатот на британскиот закон -не само британските закони
And what you don't seem to understand is that this is bigger than you. And it's bigger than any of us. And it is not about left or right or "Leave" or "Remain" or Trump or not. It's about whether it's actually possible to have a free and fair election ever again. Because as it stands, I don't think it is.
тука има девет парламенти, девет држави се претставени овде на кои Марк Закерберг одби да им ги предаде доказите. Вие не разбирате дека ова е поголемо од вас. Поголемо е од сите нас. Ова не е за левицата или десницата, за „Напушти“ или „Остани“, за Трамп или не. Ова е за тоа дали всушност е возможно
And so my question to you is, is this what you want? Is this how you want history to remember you: as the handmaidens to authoritarianism that is on the rise all across the world? Because you set out to connect people. And you are refusing to acknowledge that the same technology is now driving us apart.
некогаш да се има слободни и фер избори. Како што гледаме, мислам не е возможно. Моето прашање до вас: Дали е ова тоа што го сакате? Дали сакате на овој начин да бидете паметени во историјата како слуги на авторитаризмот кој е во подем ширум светот? Бидејќи тргнавте да ги поврзувате луѓето .
And my question to everybody else is, is this what we want: to let them get away with it, and to sit back and play with our phones, as this darkness falls?
И одбивате да признаете дека истата таа технологија нѐ разединува. Моето прашање до сите останати е: дали е ова тоа што го сакаме?
The history of the South Wales Valleys is of a fight for rights. And this is not a drill -- it's a point of inflection. Democracy is not guaranteed, and it is not inevitable, and we have to fight and we have to win and we cannot let these tech companies have this unchecked power. It's up to us -- you, me and all of us. We are the ones who have to take back control.
Тие да се извлечат од ова а ние да продолжиме да си играме со телефоните додека падне мрак? Приказната за долините на Јужен Велс е борба за правата. Ова не е вежбање, ова е точка на пресврт. Демократијата не е загарантирана и не е неизбежна. Мора да се бориме, мора да победиме. Не можеме да им дозволиме на технолошките компании да имаат неконтролирана моќ.
(Applause)
Од нас зависи- од вас, од мене, од сите нас.
(Cheers)
Ние сме тие кои треба да ја вратат контролата.
(Applause)
(Аплауз)