This is a thousand-year-old drawing of the brain. It's a diagram of the visual system. And some things look very familiar today. Two eyes at the bottom, optic nerve flowing out from the back. There's a very large nose that doesn't seem to be connected to anything in particular.
Ky është një vizatim 100 vjecar i trurit. Eshtë një diagram i sistemit pamor. Dhe disa gjëra duken mjaft të njohura ne ditën e sotme. Dy sy poshtë, një nerv optik që rrjedh nga prapa. Një hundë e madhe që nuk duket të jetë e lidhur me ndonjë gjë në vecanti.
And if we compare this to more recent representations of the visual system, you'll see that things have gotten substantially more complicated over the intervening thousand years. And that's because today we can see what's inside of the brain, rather than just looking at its overall shape.
Dhe nëse krahasojmë këtë me pasqyrime më të reja të sistemit pamor, do të shihni se gjërat janë ndërlikuar gjatë 1000 viteve të kaluara. Dhe kjo ndodh sepse sot ne mund të shohim se cfarë ka brenda trurit tonë për ndryshim nga forma e tij e jashtme.
Imagine you wanted to understand how a computer works and all you could see was a keyboard, a mouse, a screen. You really would be kind of out of luck. You want to be able to open it up, crack it open, look at the wiring inside. And up until a little more than a century ago, nobody was able to do that with the brain. Nobody had had a glimpse of the brain's wiring.
Imagjinoni sikur dëshorini të kuptoni se si funksionon një kompjuter dhe e tëra që mund të përdorni është një tastierë, një mi (maus), dhe ekrani. Kjo do të ishte shumë e vështirë. Ke nevojë ta hapësh, të shikosh instalimin elektrik përbrenda. Dhe deri pak para shekullit të kaluar askush nuk mundi ta bënte atë me trurin. Askush nuk kishte parë lidhjet brenda trurit.
And that's because if you take a brain out of the skull and you cut a thin slice of it, put it under even a very powerful microscope, there's nothing there. It's gray, formless. There's no structure. It won't tell you anything.
Dhe kjo ndodh sepse po ta heqësh trurin nga kafka dhe të presësh një copëz të hollë dhe ta vendosësh nën një mikroskop të shkëlqyer, nuk mund të shofësh asgjë. Eshtë ngjyrë hiri, pa formë. Nuk ka strukturë. Nuk të tegon dot gjë.
And this all changed in the late 19th century. Suddenly, new chemical stains for brain tissue were developed and they gave us our first glimpses at brain wiring. The computer was cracked open.
Dhe e tërë kjo ndryshoi ne fund të shekullit të 19-të. Papritur, njolla të reja kimike pë indet e trurit u krijuan dhe na dhanë mundësine të shohim lidhjet brenda trurit. Më në fund, kompjuteri ishte hapur.
So what really launched modern neuroscience was a stain called the Golgi stain. And it works in a very particular way. Instead of staining all of the cells inside of a tissue, it somehow only stains about one percent of them. It clears the forest, reveals the trees inside. If everything had been labeled, nothing would have been visible. So somehow it shows what's there.
Ajo cfarë i dha nismën neuroshkencës moderne ishte një njollë e quajtur njolla e Golgit. Dhe fnsksionon në një mënyrë shumë të vecantë. Në vend se të njollos të gjitha qelizat brenda një indi, disi njollos vetëm 1% të tyre. E pastron malin, njerr në shesh pemët pvrbrenda. Po qe se cdo gjë do të ishte etiketuar, asgjë nuk do të shihej. Kështu në njafarë mënyre shfaq se cfarë ndodhet aty.
Spanish neuroanatomist Santiago Ramon y Cajal, who's widely considered the father of modern neuroscience, applied this Golgi stain, which yields data which looks like this, and really gave us the modern notion of the nerve cell, the neuron. And if you're thinking of the brain as a computer, this is the transistor. And very quickly Cajal realized that neurons don't operate alone, but rather make connections with others that form circuits just like in a computer. Today, a century later, when researchers want to visualize neurons, they light them up from the inside rather than darkening them. And there's several ways of doing this. But one of the most popular ones involves green fluorescent protein. Now green fluorescent protein, which oddly enough comes from a bioluminescent jellyfish, is very useful. Because if you can get the gene for green fluorescent protein and deliver it to a cell, that cell will glow green -- or any of the many variants now of green fluorescent protein, you get a cell to glow many different colors.
Neuroanatomisti spanjoll Santiago Ramon y Cajal, i cili konsiderohet si babai i neuroshkencës moderne, aplikoi këtë njollë, që ofron të dhëna që duken kështu, dhe në të vvrtet na dha neve përfytyrimin modern të qelizës nervore, neuronit. Nëse e mendoni trurit si një kompjuter, ky është tranzistori. Dhe shumë shpejt Cajal e kuptoi që neuronet nuk funsionojnë të vetme, por në faks krijojnë lidhje me të tjerët duke formuar kështu qarqe sikur në kompjuter. Sot, një shekull më vonë, kur hulumtuesit duan të përfytyrojnë neuronet, ata i ndrisin nga përbrenda në vend se t'i hijezojnë. Dhe ka shumë mënyra për të bërë këtë. Mirëpo më e përhapura përfshinë proteinën e gjelbër floureshente. Proteina e gjelbër floureshente, që cuditërisht rrjedh nga nga një kandil deti që ka aftësi të prodhojë dritë, është shumë e dobishme. sepse po qe se arrin të izolosh gjenin për proteinën e gjelbër floureshente dhe ta përcosh tek një qelizë, ajo qelizë do të shkëlqej gjelbër -- ose cilado prej shumë llojeve të proteinës së gjelbër floureshente që gjinden sot, mund të bësh që qeliza të shkëlqej cfarëdo ngjyre.
And so coming back to the brain, this is from a genetically engineered mouse called "Brainbow." And it's so called, of course, because all of these neurons are glowing different colors.
Të kthehemi prap tek truri, kjo është nga një mi i inxhinieruar gjenetikisht i quajtur "Ylberi." Dhe quhet ashtu sepse të gjitha këto neurone japin shkëlqime me ngjyra të ndryshme.
Now sometimes neuroscientists need to identify individual molecular components of neurons, molecules, rather than the entire cell. And there's several ways of doing this, but one of the most popular ones involves using antibodies. And you're familiar, of course, with antibodies as the henchmen of the immune system. But it turns out that they're so useful to the immune system because they can recognize specific molecules, like, for example, the coat protein of a virus that's invading the body. And researchers have used this fact in order to recognize specific molecules inside of the brain, recognize specific substructures of the cell and identify them individually.
Nganjëherë shkencëtarët kanë nevojë to identifikojnë përbërës molekular individual të neuroneve, molekulave, dhe jo tërë qelizën. Ka disa mënyra për të bërë këtë, mirëpo më e përdorura ka të bëjë me përdorimin e antitrupave. Ju i njihni antitrupat si banditë të sistemit imunitar. Mirëpo del se ata janë të dobishëm për sistemin imunitar sepse mund të njohin molekula të vecanta, si p.sh. proteinën që përmban udhëzimet e një virusi që po sulmon trupin. Hulumtuesit e kanë përdorur këtë fakt për të dalluar molekula specifike brenda trurit, për të dalluar nënstruktura të vecanta të qelizës dhe t'i identifikojnë ato individualisht.
And a lot of the images I've been showing you here are very beautiful, but they're also very powerful. They have great explanatory power. This, for example, is an antibody staining against serotonin transporters in a slice of mouse brain.
Shumica e imazheve që ju kam shpalosur sot këtu janë të bukura, por në të njëjtën kohë janë të fuqishme. Kanë një fuqi shpjeguese të madhe. Kjo, p.sh. është një njollë antitrupi kundër transportuesve të serotoninës në një fetë të trurit të miut.
And you've heard of serotonin, of course, in the context of diseases like depression and anxiety. You've heard of SSRIs, which are drugs that are used to treat these diseases. And in order to understand how serotonin works, it's critical to understand where the serontonin machinery is. And antibody stainings like this one can be used to understand that sort of question.
Ju me siguri keni dëgjuar për serotoninën, në kontekst të sëmundjeve sic janë depresioni dhe ankthi. Keni dëgjuar për SSRI, ilace që përdoren për të mjekuar këto sëmundje. Për të kuptuar se si funksionon serotonina, është thelbësore të kuptosh ku ndodhet makineria e serotoninës. Njollosje të antitrupa si në këtë rast mund të përdoret për të kuptuar më mirë këtë pyetje.
I'd like to leave you with the following thought: Green fluorescent protein and antibodies are both totally natural products at the get-go. They were evolved by nature in order to get a jellyfish to glow green for whatever reason, or in order to detect the coat protein of an invading virus, for example. And only much later did scientists come onto the scene and say, "Hey, these are tools, these are functions that we could use in our own research tool palette." And instead of applying feeble human minds to designing these tools from scratch, there were these ready-made solutions right out there in nature developed and refined steadily for millions of years by the greatest engineer of all. Thank you. (Applause)
Dua të ju lë me këtë mendim: Proteina e gjelbër floureshente dhe antitrupat janë produkte natyrale në fillim. Ato evoluan nga natyra në mënyrë që të bejnë kandilin e detit të shkëlqej gjelbër për kushedi se cfarë arsye, ose në mënyrë që të zbulojnë proteinën ushëzuese të një virusi pushtues, p.sh. U morri shumë kohë shkencëtarëve të arrijnë tek një përfundim dhe të thonë "Hej, këto janë mjete, këto janë funksione që ne mund t'i përdorim në paletën tonë të mjeteve të hulumtimit." Në vend se të përdorin mendjen e pafuqishme njerëzore për të dizajnuar këto mjete nga zeroja, në natyrë tashmë ekzistonin këto mjete të gatshme të zhvilluara dhe rafinuara në mënyrë të qëndrueshme gjatë miliona vitesh nga inxhinieri më i mirë. Faleminderit. (Duartrokitje)