We live in difficult and challenging economic times, of course. And one of the first victims of difficult economic times, I think, is public spending of any kind, but certainly in the firing line at the moment is public spending for science, and particularly curiosity-led science and exploration. So I want to try and convince you in about 15 minutes that that's a ridiculous and ludicrous thing to do.
ჩვენ ვცხოვრობთ რთულ, ეკონომიკური სირთულეების ეპოქაში. და ერთ-ერთი პირველი მსხვერპლი ამ რთული ეკონომიკური ეპოქისა, ვფიქრობ, არის ნებისმიერი სახის საჯარო ხარჯები, მაგრამ ყველაზე კრიტიკულ მდგომარეობაში, რა თქმა უნდა, არის საჯარო ხარჯები მეცნიერებაზე ზოგადად, და კვლევით მეცნიერებასა და აღმოჩენებზე კერძოდ. ამიტომ მე შევეცდები, დაახლოებით 15 წუთში, დაგარწმუნოთ იმაში, რომ ეს სასაცილოა და ამის გააკეთება აბსურდია.
But I think to set the scene, I want to show -- the next slide is not my attempt to show the worst TED slide in the history of TED, but it is a bit of a mess. (Laughter) But actually, it's not my fault; it's from the Guardian newspaper. And it's actually a beautiful demonstration of how much science costs. Because, if I'm going to make the case for continuing to spend on curiosity-driven science and exploration, I should tell you how much it costs. So this is a game called "spot the science budgets." This is the U.K. government spend. You see there, it's about 620 billion a year.
მაგრამ მოდით, ჯერ გავერკვეთ ვითარებაში, მინდა გაჩვენოთ – მომდევნო სლაიდი არ არის ჩემი მცდელობა წარმოვადგინო ყველაზე ცუდი სლაიდი TED-ის ისტორიაში, მაგრამ იგი ცოტა უწესრიგოა. (სიცილი) მაგრამ სინამდვილეში, ეს ჩემი ბრალი არაა, იგი გაზეთ „გარდიანი"-დანაა. და ეს ფაქტიურად კარგი დემონსტრაციაა იმისა, თუ რამდენად ფასობს მეცნიერება იმიტომ, რომ, თუ მე ვაპირებ წარმოვადგინო არგუმენტები ცნობისმოყვარეობაზე ორიენტირებული მეცნიერებისა და კვლევის დაფინანსების გასაგრძელებლად, უნდა გითხრათ, რამდენი ღირს იგი. ასე რომ ეს არის თამაში სახელად "გამოიცანით, რამდენია მეცნიერების ბიუჯეტი". ეს არის ბრიტანეთის მთავრობის ხარჯები. ხედავთ იქ, ეს დაახლოებით 620 მილიარდია წლიურად.
The science budget is actually -- if you look to your left, there's a purple set of blobs and then yellow set of blobs. And it's one of the yellow set of blobs around the big yellow blob. It's about 3.3 billion pounds per year out of 620 billion. That funds everything in the U.K. from medical research, space exploration, where I work, at CERN in Geneva, particle physics, engineering, even arts and humanities, funded from the science budget, which is that 3.3 billion, that little, tiny yellow blob around the orange blob at the top left of the screen. So that's what we're arguing about. That percentage, by the way, is about the same in the U.S. and Germany and France. R&D in total in the economy, publicly funded, is about 0.6 percent of GDP. So that's what we're arguing about.
მეცნიერების ბიუჯეტი არის ფაქტიურად - თუ გახედავთ თქვენგან მარცხნივ, იქ შინდისფერი ლაქების კრებულია და შემდეგ ყვითელი ლაქების ნაკრები. იგი ერთ-ერთია ყვითელ ლაქათაგან. იმ დიდი ყვითელი ლაქის გარშემო. ეს არის დაახლოებით 3.3 მილიარდი ფუნტი წელიწადში, 620 მილიარდიდან. ეს თანხები მოიცავს ყველაფერს დიდ ბრიტანეთში, სამედიცინო კვლევას, კოსმოსურ კვლევას, სადაც მე ვმუშაობ, CERN-ში ჟენევაში, ნაწილაკების ფიზიკას, საინჟინრო კვლევები, ხელოვნება და ჰუმანიტარული დარგებიც, ფინანსდება მეცნიერების ბიუჯეტიდან, რომელიც სულ 3.3 მილიარდია, აი ის პატარა, პატარა ყვითელი ლაქა ნარინჯისფერ ლაქასთან, ეკრანის ზედა მარცხენა კუთხეში. ასე რომ, ეს არის ის, რაზეც ჩვენ ვკამათობთ ეს პროცენტი, სხვათა შორის, დაახლოებით იგივეა აშშ-შიც, გერმანიაშიც და საფრანგეთშიც. მეცნიერებისა და კვლევის წილი ქვეყნის ეკონომიკაში საჯარო დაფინანსებიდან არის მთლიანი შიდა პროდუქტის 0.6 პროცენტი. ასე რომ, აი ის, რაზეც ჩვენ ვკამათობთ.
The first thing I want to say, and this is straight from "Wonders of the Solar System," is that our exploration of the solar system and the universe has shown us that it is indescribably beautiful. This is a picture that actually was sent back by the Cassini space probe around Saturn, after we'd finished filming "Wonders of the Solar System." So it isn't in the series. It's of the moon Enceladus. So that big sweeping, white sphere in the corner is Saturn, which is actually in the background of the picture. And that crescent there is the moon Enceladus, which is about as big as the British Isles. It's about 500 kilometers in diameter. So, tiny moon. What's fascinating and beautiful ... this an unprocessed picture, by the way, I should say, it's black and white, straight from Saturnian orbit.
პირველი, რაც მინდა ვთქვა, და ეს პირდაპირ "მზის სისტემის საოცრებებიდანაა", არის ის, რომ მზის სისტემისა და სამყაროს კვლევებმა გვაჩვენა, რომ იგი წარმოუდგენლად ლამაზია. ეს არის სურათი, რომელიც გამოგვიგზავნა კომოსურმა ზონდმა "კასინიმ", სატურნის ორბიტიდან, მას შემდეგ, რაც დავასრულეთ "მზის სისტემის საოცრებების" გადაღება. ასე რომ ის არ შევიდა სერიაში. ეს არის სატურნის "მთვარე" – ენცელადუსი. ასე რომ ის დიდი კაშკაშა, თეთრი სფერო კუთხეში, არის სატურნი, რომელიც ფაქტობრივად სურათის ფონზეა. და ის ნახევარმთვარე არის თანამგზარი ენცელადუსი, რომელიც დაახლოებით ბრიტანეთის კუნძულების ზომისაა. იგი დაახლოებით 500 კმ დიამეტრისაა.€ ანუ, პაწაწინა მთვარეა. უფრო მომხიბვლელი და ლამაზი კი ... ეს დაუმუშავებელი სურათია, სხვათა შორის, მინდა გითხრათ. იგი შავ-თეთრია, პირდაპირ სატურნის ორბიტიდან.
What's beautiful is, you can probably see on the limb there some faint, sort of, wisps of almost smoke rising up from the limb. This is how we visualize that in "Wonders of the Solar System." It's a beautiful graphic. What we found out were that those faint wisps are actually fountains of ice rising up from the surface of this tiny moon. That's fascinating and beautiful in itself, but we think that the mechanism for powering those fountains requires there to be lakes of liquid water beneath the surface of this moon. And what's important about that is that, on our planet, on Earth, wherever we find liquid water, we find life. So, to find strong evidence of liquid, pools of liquid, beneath the surface of a moon 750 million miles away from the Earth is really quite astounding. So what we're saying, essentially, is maybe that's a habitat for life in the solar system. Well, let me just say, that was a graphic. I just want to show this picture. That's one more picture of Enceladus. This is when Cassini flew beneath Enceladus. So it made a very low pass, just a few hundred kilometers above the surface. And so this, again, a real picture of the ice fountains rising up into space, absolutely beautiful.
უფრო ლამაზი კი ისაა, თქვენ ალბათ ხედავთ ლიმბს, აი იქ რაღაც მკრთალს, როგორც კვამლის ქულა, თითქოს ამოდის ლიმბიდან. აი ასე წარმოჩნდა იგი "მზის სისტემის საოცრებებში". ლამაზი სურათია. ჩვენი აღმოჩენა იყო ის, რომ ის მკრთალი ქულები სინამდვილეში ყინულის შადრევნებია, რომლებიც ამ პატარა მთვარის ზედაპირიდან ამოიფრქვევიან. ეს მომხიბლავი და ლამაზია თავისთავად, მაგრამ ჩვენ ვფიქრობთ, რომ იმ შადრევნების ამოფრქვევის მექანიზმი მოითხოვს იქ თხევადი წყლის ტბების არსებობას ამ მთვარის ზედაპირის ქვეშ. და ამას კი ის მნიშვნელობა აქვს, რომ ჩვენს პლანეტაზე, დედამიწაზე, იქ, სადაც თხევად წყალს ვპოულობთ, ჩვენ სიცოცხლესაც ვპოულობთ. ასე რომ, მყარი მტკიცებულების პოვნა სითხის, სითხის აუზების, არსებობისა მთვარის ზედაპირის ქვეშ, დედამიწიდან 750 მილიონი კილომეტრის დაშორებით, მართლაც საკმაოდ განსაცვიფრებელია. ამიტომ ჩვენ, ფაქტიურად, ვამბობთ იმას, რომ შესაძლებელია იქ სიცოცხლის პირობები არსებობდეს მზის სისტემაში. ეს უბრალოდ კომპიუტერული გრაფიკა იყო, ნება მიბოძეთ გაჩვენოთ ეს სურათი. აი ენცელადუსის კიდევ ერთი სურათი. როდესაც კასინიმ გაიფრინა ენცელადუსის ქვეშ. ისე, რომ მან ძალიან დაბლა გაიარა, სულ რამდენიმე ასეულ კილომეტრზე ზედაპირიდან. ასე რომ ეს, კიდევ ერთხელ, რეალური სურათია ყინულის შადრევნების ამოფრქვევისა კოსმოსში, აბსოლუტური სილამაზეა.
But that's not the prime candidate for life in the solar system. That's probably this place, which is a moon of Jupiter, Europa. And again, we had to fly to the Jovian system to get any sense that this moon, as most moons, was anything other than a dead ball of rock. It's actually an ice moon. So what you're looking at is the surface of the moon Europa, which is a thick sheet of ice, probably a hundred kilometers thick. But by measuring the way that Europa interacts with the magnetic field of Jupiter, and looking at how those cracks in the ice that you can see there on that graphic move around, we've inferred very strongly that there's an ocean of liquid surrounding the entire surface of Europa. So below the ice, there's an ocean of liquid around the whole moon. It could be hundreds of kilometers deep, we think. We think it's saltwater, and that would mean that there's more water on that moon of Jupiter than there is in all the oceans of the Earth combined. So that place, a little moon around Jupiter, is probably the prime candidate for finding life on a moon or a body outside the Earth, that we know of. Tremendous and beautiful discovery.
მაგრამ ეს არ არის პირველი კანდიდატი სიცოცხლისა მზის სისტემაში. ეს არის, ალბათ, ეს ადგილი, იუპიტერის მთვარე, ევროპა. ერთხელ კიდევ, ჩვენ უნდა გვეფრინა იუპიტერის სისტემამდე იმის გასაგებად, რომ ეს მთვარე, როგორც ყველა მთვარე, იყო მხოლოდ და მხოლოდ მკვდარი კლდოვანი ბურთი. სინამდვილეში ეს ყინულის მთვარეა. რასაც თქვენ უყურებთ, არის ევროპის ზედაპირი. ეს ყინულის სქელი ფენაა, ალბათ ასი კილომეტრის სისქის. მაგრამ იმის გაზომვით, თუ როგორ ურთიერთქმედებს ევროპა იუპიტერის მაგნიტური ველთან და ყინულის იმ ნაპრალების მოძრაობის დაკვირვებით, რომლებსაც თქვენ ხედავთ ამ გამოსახულებაზე, ძალიან მტკიცედ ვასკვნით, რომ არსებობს თხევადი ოკეანე ევროპის მთელი ზედაპირის გარშემო. ანუ მთელი მთვარის გარშემო ყინულის ქვეშ არის თხევადი ოკეანე. ვფიქრობთ, იგი ასობით კილომეტრის სიღრმისაა. ჩვენ ვფიქრობთ, მასში მარილიანი წყალია, რაც ნიშნავს იმას, რომ იუპიტერის ამ მთვარეზე უფრო მეტი წყალია, ვიდრე დედამიწის ყველა ოკეანეში ერთად. ასე რომ ეს ადგილი, პატარა მთვარე იუპიტერის ორბიტაზე, სავარაუდოდ პირველი კანდიდატია მთვარეზე სიცოცხლის აღმოჩენისა, ანუ დედამიწის გარეთ ჩვენთვის ცნობილ სხეულებს შორის. ამაღელვებელი და ლამაზი აღმოჩენაა.
Our exploration of the solar system has taught us that the solar system is beautiful. It may also have pointed the way to answering one of the most profound questions that you can possibly ask, which is: "Are we alone in the universe?" Is there any other use to exploration and science, other than just a sense of wonder? Well, there is. This is a very famous picture taken, actually, on my first Christmas Eve, December 24th, 1968, when I was about eight months old. It was taken by Apollo 8 as it went around the back of the moon. Earthrise from Apollo 8. A famous picture; many people have said that it's the picture that saved 1968, which was a turbulent year -- the student riots in Paris, the height of the Vietnam War. The reason many people think that about this picture, and Al Gore has said it many times, actually, on the stage at TED, is that this picture, arguably, was the beginning of the environmental movement. Because, for the first time, we saw our world, not as a solid, immovable, kind of indestructible place, but as a very small, fragile-looking world just hanging against the blackness of space.
მზის სისტემის კვლევამ გვასწავლა, რომ მზის სისტემა მშვენიერია. შესაძლოა ასევე მან მიგვანიშნა ყველაზე ღრმა აზრის შეკითხვის პასუხზე, რაც კი გაგვჩენია – "ნუთუ მარტონი ვართ სამყაროში?" არსებობს თუ არა კვლევისა და მეცნიერებისაგან სხვა სარგებლობა, გარდა სასწაულის შეგრძნებისა? კი, არსებობს! ეს ძალიან ცნობილი სურათია, გადაღებული, ჩემი პირველი ქრისტეშობისას, 1968 წლის 24 დეკემბერს, როცა მე დაახლოებით რვა თვისა ვიყავი იგი გადაიღო აპოლო რვამ, როდესაც ის მთვარის უკანა მხარეს გავიდა. დედამიწის ამოსვლა აპოლო 8-დან. ცნობილი სურათია; მრავალი ადამიანი აცხადებს რომ ამ სურათმა გადაარჩინა 1968 წელი, რომელიც მშფოთვარე წელი იყო – სტუდენტების გამოსვლები პარიზში, ვიეტნამის ომის სიმძიმე. მიზეზი, რის გამოც ბევრი ადამიანი ასე ფიქრობს ამ სურათზე, და ალ გორმა ეს ბევრჯერ განაცხადა, ფაქტიურად, აქ, TED-ის სცენაზე, არის ის, რომ ამ სურათმა, სავარაუდოდ, საფუძველი ჩაუყარა გარემოს დაცვით მოძრაობას. იმიტომ, რომ ჩვენ პირველად დავინახეთ ჩვენი სამყარო, არა როგორც მყარი, უძრავი, თითქოს ურღევი ადგილი, არამედ როგორც ძალიან მცირე, მყიფე სამყარო, რომელიც ძლივს ჩანს კოსმოსური სივრცის სიბნელეში გამოკიდებული.
What's also not often said about the space exploration, about the Apollo program, is the economic contribution it made. I mean while you can make arguments that it was wonderful and a tremendous achievement and delivered pictures like this, it cost a lot, didn't it? Well, actually, many studies have been done about the economic effectiveness, the economic impact of Apollo. The biggest one was in 1975 by Chase Econometrics. And it showed that for every $1 spent on Apollo, 14 came back into the U.S. economy. So the Apollo program paid for itself in inspiration, in engineering, achievement and, I think, in inspiring young scientists and engineers 14 times over. So exploration can pay for itself.
ასევე ხშირად არ აცხადებენ იმას, კოსმოსის კვლევის შესახებ, აპოლოს პროგრამის შესახებ, თუ რა წვლილი შეიტანა მან ეკონომიკაში. ვგულისხმობ იმას, რომ შეგიძლიათ მოიყვანოთ არგუმენტები, რომ ეს იყო მშვენიერი და უდიდესი მიღწევა და მოგვცა მსგავსი სურათები, მაგრამ იგი ძვირად დაჯდა, ასე არ არის? მართლაც ბევრი კვლევა ჩატარდა იმაზე თუ რა ეკონომიკური რენტაბელობა ჰქონდა, ან ეკონომიკური ზეგავლენა, აპოლოს. ერთერთი უდიდესი იყო, 1975 წლის Chase Econometrics-ის კვლევა. და მან აჩვენა, რომ ყოველმა დოლარმა, რაც დაიხარჯა აპოლოზე, 14 დოლარი შემოიტანა ამერიკის ეკონომიკაში ასე, რომ აპოლოს პროგრამამ საკუთარი თავი აანაზღაურა შთაგონებით, საინჟინრო მიღწევებით და, ვფიქრობ, ახალგაზრდა მეცნიერებისა და ინჟინრების სტიმულირებით 14 ჯერ მეტად. ასე, რომ კვლევას შეუძლია საკუთარი თავის ანაზღაურება.
What about scientific discovery? What about driving innovation? Well, this looks like a picture of virtually nothing. What it is, is a picture of the spectrum of hydrogen. See, back in the 1880s, 1890s, many scientists, many observers, looked at the light given off from atoms. And they saw strange pictures like this. What you're seeing when you put it through a prism is that you heat hydrogen up and it doesn't just glow like a white light, it just emits light at particular colors, a red one, a light blue one, some dark blue ones. Now that led to an understanding of atomic structure because the way that's explained is atoms are a single nucleus with electrons going around them. And the electrons can only be in particular places. And when they jump up to the next place they can be, and fall back down again, they emit light at particular colors.
რა შეიძლება ითქვას სამეცნიერო აღმოჩენაზე? რა იწვევს ინოვაციას? ეს სურათი პრაქტიკულად არაფერს არ ჰგავს. სინამდვილეში ეს არის წყალბადის სპექტრი. იცით, 1880-იან, 1890-იან წლებში, მრავალი მეცნიერი, ბევრი დამკვირვებელი, იკვლევდა ატომებიდან წამოსულ სინათლეს. და მათ დაინახეს ასეთი უცნაური სურათები. როდესაც სინათლეს პრიზმაში გაატარებთ, დაინახავთ იმას, რომ თუ თქვენ წყალბადს ათბობთ, იგი არ კაშკაშებს თეთრი სინათლის მსგავსად, არამედ იგი მხოლოდ სინათლის კონკრეტულ ფერებს ასხივებს: წითელს, ცისფერს, ზოგიერთ მუქ ლურჯს. ამან მიგვიყვანა ატომური სტრუქტურის ამოცნობამდე, რადგან ეს აიხსნა შემდეგნაირად: ატომი შედგება ერთი ბირთვისა და მის გარშემო მბრუნავი ელექტრონებისაგან. და ელექტრონებს შეუძლიათ მხოლოდ გარკვეულ ადგილებზე ყოფნა. და როცა ისინი ახტებიან მომდევნო დასაშვებ ადგილზე და ისევ უკან ჩამოვარდებიან, ისინი ასხივებენ სინათლის გარკვეულ ფერებს.
And so the fact that atoms, when you heat them up, only emit light at very specific colors, was one of the key drivers that led to the development of the quantum theory, the theory of the structure of atoms. I just wanted to show this picture because this is remarkable. This is actually a picture of the spectrum of the Sun. And now, this is a picture of atoms in the Sun's atmosphere absorbing light. And again, they only absorb light at particular colors when electrons jump up and fall down, jump up and fall down. But look at the number of black lines in that spectrum. And the element helium was discovered just by staring at the light from the Sun because some of those black lines were found that corresponded to no known element. And that's why helium's called helium. It's called "helios" -- helios from the Sun.
ასე რომ ის ფაქტი, რომ ატომები, როცა მათ ვათბობთ, სინათლის მხოლოდ ძალიან კონკრეტულ ფერებს ასხივებენ, იყო ერთი ძირითადი ფაქტორი, რამაც კვანტური თეორიის შექმნა გამოიწვია, ატომის სტრუქტურის თეორიის. ამ სურათის ჩვენება მხოლოდ იმიტომ მინდოდა, რომ ეს მნიშვნელოვანია. ეს სურათი მზის სპექტრს წარმოადგენს. ახლა კი, ეს სურათი წარმოადგენს მზის ატმოსფეროს ატომების მიერ სინათლის შთანთქმას. და ისევ, ისინი მხოლოდ სინათლის კონკრეტულ ფერებს შთანთქავენ, როცა ელექტრონი ხტება და უკან ვარდება, ხტება და უკან ვარდება. მაგრამ შეხედეთ შავი ხაზების რაოდენობას ამ სპექტრში. და ელემენტი ჰელიუმი აღმოჩენილია მხოლოდ მზის სინათლის თვალიერების შედეგად, რადგან მოიძებნა ზოგიერთი ისეთი შავი ხაზი, რომელიც არ შეესაბამებოდა რომელიმე ცნობილ ელემენტს. და ამიტომ ჰელიუმს ეწოდა ჰელიუმი. მას ასე ეწოდა "helios" - ჰელიოს მზის გამო.
Now, that sounds esoteric, and indeed it was an esoteric pursuit, but the quantum theory quickly led to an understanding of the behaviors of electrons in materials like silicon, for example. The way that silicon behaves, the fact that you can build transistors, is a purely quantum phenomenon. So without that curiosity-driven understanding of the structure of atoms, which led to this rather esoteric theory, quantum mechanics, then we wouldn't have transistors, we wouldn't have silicon chips, we wouldn't have pretty much the basis of our modern economy.
ახლა, ეს ეზოთერულად ჟღერს, და მართლაც იყო ეზოთერული საქმიანობა, მაგრამ კვანტურმა თეორიამ სწრაფად გამოიწვია ნივთიერებებში ელექტრონების ქცევის ახსნა, მაგალითად სილიციუმში-კაჟში. ის, თუ როგორ იქცევა სილიციუმი, ის ფაქტი, რომ შესაძლებელია ტრანზისტორების შექმნა, არის წმინდა კვანტური მოვლენა. ასე, რომ ცნობისმოყვარეობით გამოწვეული ატომების სტრუქტურის შესწავლის გარეშე, რომელმაც მიგვიყვანა ამ საკმაოდ ეზოთერულ თეორიამდე, კვანტურ მექანიკამდე, არ იქნებოდა ტრანზისტორები, არ გვექნებოდა ელექტრონული ჩიპები, ჩვენ არ გვექნებოდა ფაქტიურად ის საფუძველი, რასაც ემყარება თანამედროვე ეკონომიკა.
There's one more, I think, wonderful twist to that tale. In "Wonders of the Solar System," we kept emphasizing the laws of physics are universal. It's one of the most incredible things about the physics and the understanding of nature that you get on Earth, is you can transport it, not only to the planets, but to the most distant stars and galaxies. And one of the astonishing predictions of quantum mechanics, just by looking at the structure of atoms -- the same theory that describes transistors -- is that there can be no stars in the universe that have reached the end of their life that are bigger than, quite specifically, 1.4 times the mass of the Sun. That's a limit imposed on the mass of stars. You can work it out on a piece of paper in a laboratory, get a telescope, swing it to the sky, and you find that there are no dead stars bigger than 1.4 times the mass of the Sun. That's quite an incredible prediction.
აქ არის კიდევ ერთი, ჩემი აზრით, შესანიშნავი მომენტი ამ ზღაპარში. "მზის სისტემის საოცრებებში" ჩვენ მუდამ ხაზს ვუსვამთ, რომ ფიზიკის კანონები უნივერსალურია. ერთ ერთი ყველაზე წარმოუდგენელი რამ ფიზიკასა და ბუნების შესწავლაში, არის ის, რომ დედამიწაზე მიღებული ცოდნის გადატანა შეიძლება არა მხოლოდ პლანეტებზე, არამედ ყველაზე შორეულ ვარსკვლავებსა და გალაქტიკებზე. და ერთ-ერთი საოცარი წინასწარმეტყველება კვანტური მექანიკისა, მხოლოდ ატომების სტრუქტურის შეხედვით - იმავე თეორიისა, რომელიც აღწერს ტრანზისტორს - არის ის, რომ ამ სამყაროში არ შეიძლება არსებობდეს ვარსკვლავი, რომელიც მიაღწევს მისი ცხოვრების ბოლომდე და რომელიც მეტია, ვიდრე, საკმაოდ კონკრეტულად, 1.4 მზის მასა. ეს ზღვარი დაწესებულია ვარსკვლავების მასაზე. თქვენ შეგიძლიათ ეს გამოიყვანოთ ლაბორატორიაში ქაღალდზე, აიღოთ ტელესკოპი, მიაბრუნოთ ცისკენ და აღმოაჩენთ, რომ არ არსებობს მკვდარი ვარსკვლავი, რომელიც მეტია, ვიდრე 1.4 მზის მასა. ეს სრულიად საოცარი პროგნოზია.
What happens when you have a star that's right on the edge of that mass? Well, this is a picture of it. This is the picture of a galaxy, a common "our garden" galaxy with, what, 100 billion stars like our Sun in it. It's just one of billions of galaxies in the universe. There are a billion stars in the galactic core, which is why it's shining out so brightly. This is about 50 million light years away, so one of our neighboring galaxies. But that bright star there is actually one of the stars in the galaxy. So that star is also 50 million light years away. It's part of that galaxy, and it's shining as brightly as the center of the galaxy with a billion suns in it. That's a Type Ia supernova explosion. Now that's an incredible phenomena, because it's a star that sits there. It's called a carbon-oxygen dwarf. It sits there about, say, 1.3 times the mass of the Sun. And it has a binary companion that goes around it, so a big star, a big ball of gas. And what it does is it sucks gas off its companion star, until it gets to this limit called the Chandrasekhar limit, and then it explodes. And it explodes, and it shines as brightly as a billion suns for about two weeks, and releases, not only energy, but a huge amount of chemical elements into the universe. In fact, that one is a carbon-oxygen dwarf.
რა ხდება როცა თქვენი ვარსკვლავი მასით ამ ზღვარზეა? აი, ეს არის მისი სურათი. ეს არის გალაქტიკის სურათი, ჩვეულებრივი "ჩვენი ეზოს" გალაქტიკის, რომლიც შეიცავს რამდენს? 100 მილიარდ ვარსკვლავს, როგორიცაა ჩვენი მზე. ს მხოლოდ ერთ-ერთია სამყაროს მილიარდი გალაქტიკის შორის. გალაქტიკის ბირთვში მილიარდი ვარსკვლავია, სწორედ ამიტომ კაშკაშებს იგი ასე. იგი დაახლოებით 50 მილიონი სინათლის წლის დაშორებითაა, ანუ ერთ-ერთი ჩვენი მეზობელი გალაქტიკაა. მაგრამ, ის ნათელი ვარსკვლავი ფაქტობრივად გალაქტიკის ერთი ვარსკვლავია. ასე რომ ის ვარსკვლავიც 50 მილიონი სინათლის წლის დაშორებითაა. იგი გალაქტიკის ნაწილია და ისევე ბრწყინავს, როგორც როგორც გალაქტიკის ცენტრი, რომელშიც მილიარდი მზეა. ეს Ia ტიპის ზეახალი ვარსკვლავის აფეთქებაა. ეს საოცარი ფენომენია, რადგან ეს ვარსკვლავია, იქ რომ ზის. ას ეწოდება ნახშირბად-ჟანგბადის ჯუჯა. მას აქვს დაახლოებით, ვთქვათ, 1.3 მზის მასა. და მას მეორე წყვილი ჰყავს, რომელიც მის გარშემო დადის, დიდი ვარსკვლავია, გაზის დიდი ბურთი. და იგი იწოვს აირს მისი კომპანიონი ვარსკვლავიდან, სანამ იგი ამ ზღვარს არ მიაღწევს, ე.წ. ჩანდრასეხარის ზღვარს, და მერე აფეთქდება. იგი აფეთქდება და ისე მკაფიოდ გაანათებს, როგორც მილიარდი მზე, დაახლოებით ორი კვირის განმავლობაში, და გამოათავისუფლებს, არა მხოლოდ ენერგიას, არამედ აგრეთვე ქიმიური ელემენტების უზარმაზარ რაოდენობას, სამყაროში. ფაქტობრივად, ეს არის ნახშირბად-ჟანგბადის ჯუჯა.
Now, there was no carbon and oxygen in the universe at the Big Bang. And there was no carbon and oxygen in the universe throughout the first generation of stars. It was made in stars like that, locked away and then returned to the universe in explosions like that in order to recondense into planets, stars, new solar systems and, indeed, people like us. I think that's a remarkable demonstration of the power and beauty and universality of the laws of physics, because we understand that process, because we understand the structure of atoms here on Earth.
დასაწყისში არ არსებობდა ნახშირბადი და ჟანგბადი, სამყაროს "დიდ აფეთქებამდე". ნახშირბადი და ჟანგბადი არც სამყაროს პირველი თაობის ვარსკვლავებში არსებობდა. ისინი შეიქმნა ასეთ ვარსკვლავებში, როგორიც ეს არის, ჩაიკეტა და შემდეგ დაუბრუნდა სამყაროს ასეთი აფეთქების შედეგად, რომ შეიკრას პლანეტების, ვარსკვლავების, ახალი მზის სისტემების და, ცხადია, ჩვენისთანა ადამიანების სახით. მე ვფიქრობ, რომ არის ფიზიკის კანონები ძალის და სილამაზის და უნივერსალურობის შესანიშნავი დემონსტრირება, რადგან გვესმის ეს პროცესი, რადგან ჩვენ გვესმის, აქ დედამიწაზე ატომების სტრუქტურა.
This is a beautiful quote that I found -- we're talking about serendipity there -- from Alexander Fleming: "When I woke up just after dawn on September 28, 1928, I certainly didn't plan to revolutionize all medicine by discovering the world's first antibiotic." Now, the explorers of the world of the atom did not intend to invent the transistor. And they certainly didn't intend to describe the mechanics of supernova explosions, which eventually told us where the building blocks of life were synthesized in the universe. So, I think science can be -- serendipity is important. It can be beautiful. It can reveal quite astonishing things. It can also, I think, finally reveal the most profound ideas to us about our place in the universe and really the value of our home planet.
აი ლამაზი ციტატა, რომელსაც მე მივაგენი - აქ საუბარია შემთხვევით აღმოჩენაზე - ალექსანდრე ფლემინგიდან. "როცა გარიჟრაჟზე გამეღვიძა 1928 წლის 28 სექტემბერს, მე ნამდვილად არ ვაპირებდი მთელ მედიცინაში რევოლუციის მოხდენას მსოფლიოში პირველი ანტიბიოტიკის აღმოჩენით." ატომების სამყაროს მკვლევარები არ აპირებდნენ ტრანზისტორის გამოგონებას. და ისინი ნამდვილად არ აპირებენ აღეწერათ ზეახალი ვასკვლავების აფეთქებების მექანიკა, რამაც საბოლოოდ გაგვაგებინა, თუ სადაც სინთეზირდება სამყაროში სიცოცხლის სამშენებლო ბლოკები. ასე რომ, ვფიქრობ, მეცნიერება შეიძლება იყოს... მოულოდნელი აღმოჩენები მნიშვნელოვანია. მას შეიძლება იყოს ლამაზი. მას შეუძლია გამოავლინოს ძალიან საოცარი რამ. და ბოლოს, მე ვფიქრობ, მას აგრეთვე შეუძლია, ცხადყოს ჩვენთვის ძალიან ღრმა აზრის მქონე იდეა – ჩვენი ადგილის შესახებ სამყაროში და ჩვენი მშობლიური პლანეტის ნამდვილი ღირებულება.
This is a spectacular picture of our home planet. Now, it doesn't look like our home planet. It looks like Saturn because, of course, it is. It was taken by the Cassini space probe. But it's a famous picture, not because of the beauty and majesty of Saturn's rings, but actually because of a tiny, faint blob just hanging underneath one of the rings. And if I blow it up there, you see it. It looks like a moon, but in fact, it's a picture of Earth. It was a picture of Earth captured in that frame of Saturn. That's our planet from 750 million miles away. I think the Earth has got a strange property that the farther away you get from it, the more beautiful it seems.
ეს არის ჩვენი მშობლიური პლანეტის ულამაზესი სურათი. ახლა, იგი არ ჰგავს ჩვენს პლანეტა-სახლს. ეს ჰგავს სატურნს იმიტომ, რომ, რა თქმა უნდა, ასეც არის. ეს იყო გადაღებული კასინის კოსმოსური სადგურიდან. მაგრამ ეს ცნობილი სურათია, არა იმიტომ, რომ სატურნის რგოლები ლამაზი და დიდებულია, არამედ სინამდვილეში პატარა მკრთალი ლაქის გამო, რომელიც ერთ-ერთი რგოლის ქვეშაა ჩამოკიდებული. თუ მე აი იქ ზემოთ გავადიდებ, თქვენ მას დაინახავთ. იგი მთვარისავით გამოიყურება, მაგრამ სინამდვილეში ეს დედამიწის სურათია. ეს სატურნის გამოსახულებასთან ერთად მიღებული დედამიწის სურათია. ეს არის ჩვენი პლანეტა 750 მილიონი კილომეტრიდან. ვფიქრობ დედამიწას აქვს უცნაური თვისება – რაც უფრო შორდები, მით უფრო ლამაზი ჩანს.
But that is not the most distant or most famous picture of our planet. It was taken by this thing, which is called the Voyager spacecraft. And that's a picture of me in front of it for scale. The Voyager is a tiny machine. It's currently 10 billion miles away from Earth, transmitting with that dish, with the power of 20 watts, and we're still in contact with it. But it visited Jupiter, Saturn, Uranus and Neptune. And after it visited all four of those planets, Carl Sagan, who's one of my great heroes, had the wonderful idea of turning Voyager around and taking a picture of every planet it had visited. And it took this picture of Earth. Now it's very hard to see the Earth there, it's called the "Pale Blue Dot" picture, but Earth is suspended in that red shaft of light. That's Earth from four billion miles away.
მაგრამ ეს არ არის ჩვენი პლანეტის ყველაზე შორეულ ან ყველაზე ცნობილი სურათი. იგი იყო მიღებული კოსმოსური აპარატიდან, რომელსაც ვოიჯერი ჰქვია. ეს კი ჩემი სურათია მის წინ – მასშტაბისათვის. ვოიჯერი არის პატარა მანქანა. იგი ამჟამად 20 მილიარდი კილომეტრითაა დაშორებული დედამიწას, გადასცემს ამ თეფშის საშუალებით, რომლის სიმძლავრეც 20 ვატია, და ჩვენ ჯერ კიდევ გვაქვს მასთან კავშირი. მაგრამ იგი ეწვია იუპიტერს, სატურნს, ურანს და ნეპტუნს. და ოთხივე ამ პლანეტის მონახულების შემდეგ კარლ საგანს, რომელიც ერთ-ერთი ჩემი დიდი გმირია, გაუჩნდა შესანიშნავი იდეა მოებრუნებინა ვოიჯერი და გადაეღო ყველა პლანეტის სურათი, რომლებიც მან ნახა. და მან დედამიწის ეს სურათი გადაიღო. აქ ძალიან ძნელია დედამიწის დანახვა, ეს ე.წ. "მკრთალი ცისფერი წერტილის" სურათია, მაგრამ დედამიწა სინათლის ამ სხივშია. ეს არის დედამიწა რვა მილიარდი კილომეტრის მანძილიდან.
And I'd like to read you what Sagan wrote about it, just to finish, because I cannot say words as beautiful as this to describe what he saw in that picture that he had taken. He said, "Consider again that dot. That's here. That's home. That's us. On it, everyone you love, everyone you know, everyone you've ever heard of, every human being who ever was lived out their lives. The aggregates of joy and suffering thousands of confident religions, ideologies and economic doctrines, every hunter and forager, every hero and coward, every creator and destroyer of civilization, every king and peasant, every young couple in love, every mother and father, hopeful child, inventor and explorer, every teacher of morals, every corrupt politician, every superstar, every supreme leader, every saint and sinner in the history of our species, lived there, on a mote of dust, suspended in a sunbeam. It's been said that astronomy's a humbling and character-building experience. There is perhaps no better demonstration of the folly of human conceits than this distant image of our tiny world. To me, it underscores our responsibility to deal more kindly with one another and to preserve and cherish the pale blue dot, the only home we've ever known."
მე მინდა წაგიკითხოთ, თუ რა დაწერა კ.საგანმა ამის შესახებ, ჩემი გამოსვლის დასასრულს, რადგან მე ვერ გეტყვით, ასეთივე ლამაზ სიტყვებს იმის აღსაწერად, თუ რა იხილა მან იმ სურათზე, რომელიც თვითონ გადაიღო. მან თქვა: "დაფიქრდით კიდევ ერთხელ ამ წერტილზე. ეს აქაა. ეს სახლია. ეს ჩვენ ვართ. მასზეა, ყველა, ვინც გვიყვარს, ყველა, ვისაც ვიცნობთ, ყველა, ვიზეც ოდესმე გვსმენია, ყველა ადამიანი, ვისაც ოდესმე უცხოვრია. ერთობლიობა სიხარულისა და ტანჯვის, ათასობით თავდაჯერებული რელიგიის, იდეოლოგიისა და ეკონომიკური დოქტრინის, ყველა მონადირისა და მძარცველის, ყველა გმირისა და ლაჩრის, ცივილიზაციის ყველა შემოქმედისა და გამანადგურებლის, ყველა მეფისა და გლეხის, ყველა შეყვარებული ახალგაზრდა წყვილის, ყველა დედისა და მამის, იმედიანი ბავშვის, გამომგონებლისა და აღმომჩენის, მორალის ყველა მასწავლებლის, ყველა კორუმპირებული პოლიტიკოსის, ყველა ვარსკვლავის, ყველა უმაღლესი ლიდერის, ყველა წმინდანისა და ცოდვილის ჩვენი სახეობის ისტორიაში, ცხოვრობდა იქ, მტვრის ნამცეცზე, მზის სხივების ქვეშ. ნათქვამია, რომ ასტრონომია არის დამამშვიდებელი და ხასიათის სიმტკიცის მომცემი საქმიანობა. ალბათ არ არსებობს, უკეთესი დემონსტრაცია ადამიანის ამპარტავნების უგუნურებისა, ვიდრე ჩვენი პატარა სამყაროს ეს შორეული სურათი. ჩემი აზრით, იგი ხაზს უსვამს, ჩვენს პასუხისმგებლობას, მეტი გულისხმიერებით მოვექცეთ ერთმანეთს და შევინარჩუნოთ და დავაფასოთ ეს ფერმკრთალი ცისფერი წერტილი – ერთადერთი ჩვენთვის ოდესმე ცნობილი სახლი."
Beautiful words about the power of science and exploration. The argument has always been made, and it will always be made, that we know enough about the universe. You could have made it in the 1920s; you wouldn't have had penicillin. You could have made it in the 1890s; you wouldn't have the transistor. And it's made today in these difficult economic times. Surely, we know enough. We don't need to discover anything else about our universe.
ლამაზი სიტყვებია მეცნიერებისა და კვლევის ძალაზე. ყოველთვის იყო და მომავალშიც ყოველთვის იქნება გამოთქმული მოსაზრება, რომ ჩვენ უკვე საკმარისი ვიცით სამყაროს შესახებ. შეიძლებოდა ეს აზრი 1920 წ მიგვეღო... და არ გვექნებოდა პენიცილინი. შეიძლებოდა იგი 1890-იან წლებში მიგვეღო... და არ იქნებოდა ტრანზისტორი. და ეს აზრი დღესაც გამოითქმის – ამ ეკონომიკური სიძნელეების დროს. რა თქმა უნდა, ჩვენ საკმაოდ ბევრი ვიცით. ჩვენ აღარ გვჭირდება აღმოვაჩინოთ რაიმე ჩვენი სამყარო შესახებ.
Let me leave the last words to someone who's rapidly becoming a hero of mine, Humphrey Davy, who did his science at the turn of the 19th century. He was clearly under assault all the time. "We know enough at the turn of the 19th century. Just exploit it; just build things." He said this, he said, "Nothing is more fatal to the progress of the human mind than to presume that our views of science are ultimate, that our triumphs are complete, that there are no mysteries in nature, and that there are no new worlds to conquer."
ნება მომეცით უკანასკნელი სიტყვები ვესესხო პიროვნებას, რომელიც სწრაფად ხდება ჩემი გმირი, ჰემფრი დევის, რომელიც ეწეოდა მეცნიერებას მე -19 საუკუნის დასაწყისში. იგი ყოველთვის თავდასხმებს განიცდიდა. ჩვენ საკმარისი ცოდნა გვაქვს მე -19 საუკუნის დასაწყისში. საჭიროა მხოლოდ მისი გამოყენება; მხოლოდ შემოქმედება აი რა უპასუხა მან: მისი თქმით, "არაფერი არაა უფრო საბედისწერო ადამიანის გონების პროგრესისათვის, ვიდრე ვარაუდი, რომ ჩვენი სამეცნიერო შეხედულებები საბოლოო და უცვლელია, რომ ჩვენი ტრიუმფი აბსოლუტურია, რომ აღარ არსებობენ ბუნების საიდუმლოებანი, და რომ აღარ არსებობენ ახალი დასაპყრობი სამყაროები".
Thank you.
მადლობა!
(Applause)
(აპლოდისმენტები)