This is the Large Hadron Collider. It's 27 kilometers in circumference. It's the biggest scientific experiment ever attempted. Over 10,000 physicists and engineers from 85 countries around the world have come together over several decades to build this machine. What we do is we accelerate protons -- so, hydrogen nuclei -- around 99.999999 percent the speed of light. Right? At that speed, they go around that 27 kilometers 11,000 times a second. And we collide them with another beam of protons going in the opposite direction. We collide them inside giant detectors.
Dit is de Large Hadron Collider. Hij heeft een omtrek van 27 kilometer. Het grootste wetenschappelijk experiment ooit is ondernomen. Meer dan tienduizend natuurkundigen en ingenieurs uit 85 landen werken tientallen jaren samen om deze machine te bouwen. We versnellen protonen -- waterstofkernen -- tot ongeveer 99,999999 % van de lichtsnelheid. Met die snelheid gaan ze die 27 km 11.000 keer per seconde rond. We laten ze botsen met een andere bundel protonen die in tegengestelde richting gaat. We laten ze in gigantische detectoren botsen.
They're essentially digital cameras. And this is the one that I work on, ATLAS. You get some sense of the size -- you can just see these EU standard-size people underneath.
Die werken ongeveer als digitale camera's. Hier werk ik aan: ATLAS. Om een idee te krijgen van de grootte -- je kunt nog net de mensen van normale lengte eronder zien.
(Laughter)
(Gelach)
You get some sense of the size: 44 meters wide, 22 meters in diameter, 7,000 tons. And we re-create the conditions that were present less than a billionth of a second after the universe began up to 600 million times a second inside that detector -- immense numbers. And if you see those metal bits there -- those are huge magnets that bend electrically charged particles, so it can measure how fast they're traveling. This is a picture about a year ago. Those magnets are in there. And, again, a EU standard-size, real person, so you get some sense of the scale. And it's in there that those mini-Big Bangs will be created, sometime in the summer this year.
Het geeft je een idee van de afmeting: 44 meter breed, een diameter van 22 m, 7000 ton. We recreëren de condities zoals ze minder dan een miljardste seconde na het begin van het universum waren -- tot wel 600 miljoen keer per seconde binnenin die detector -- gigantische getallen. Als je naar die metalen onderdelen kijkt -- dat zijn immense magneten die elektrisch geladen deeltjes afbuigen, zodat we kunnen meten hoe snel ze gaan. Dit is een foto van ongeveer een jaar geleden. Die magneten zitten daarin, en ... een Europeaan van normale lengte, zodat je een idee krijgt van de schaal. Op deze plaats worden die mini-Big Bangs gemaakt, ergens deze zomer.
And actually, this morning, I got an email saying that we've just finished, today, building the last piece of ATLAS. So as of today, it's finished. I'd like to say that I planned that for TED, but I didn't. So it's been completed as of today.
Ik kreeg vanmorgen zelfs een e-mail waarin stond dat we precies vandaag het laatste onderdeel van ATLAS geplaatst hebben. Sinds vandaag is het project afgerond. Ik zou graag zeggen dat ik dat speciaal voor TED gepland heb, maar dat is niet zo. Dus sinds vandaag is het af.
(Applause)
(Applaus)
Yeah, it's a wonderful achievement. So, you might be asking, "Why? Why create the conditions that were present less than a billionth of a second after the universe began?" Well, particle physicists are nothing if not ambitious. And the aim of particle physics is to understand what everything's made of, and how everything sticks together. And by everything I mean, of course, me and you, the Earth, the Sun, the 100 billion suns in our galaxy and the 100 billion galaxies in the observable universe. Absolutely everything.
Ja, een geweldige prestatie. Nu kun je je afvragen: waarom? Waarom de omstandigheden van minder dan een miljardste van een seconde nadat het universum begon, nabootsen? Je kunt van deeltjesfysici zeggen wat je wilt, ze zijn wel ambitieus. Het doel van deeltjesfysica is te begrijpen waar alles uit bestaat en hoe alles samenhangt. Met 'alles' bedoel ik natuurlijk jij en ik, de Aarde, de Zon, de honderd miljard zonnen in ons sterrenstelsel en de honderd miljard sterrenstelsels in het waarneembare universum. Écht alles.
Now you might say, "Well, OK, but why not just look at it? You know? If you want to know what I'm made of, let's look at me." Well, we found that as you look back in time, the universe gets hotter and hotter, denser and denser, and simpler and simpler. Now, there's no real reason I'm aware of for that, but that seems to be the case. So, way back in the early times of the universe, we believe it was very simple and understandable. All this complexity, all the way to these wonderful things -- human brains -- are a property of an old and cold and complicated universe. Back at the start, in the first billionth of a second, we believe, or we've observed, it was very simple.
Waarom kijken we er dan niet gewoon naar? Als je wilt weten waar ik uit besta, kijk dan naar mij. We kwamen erachter dat als je terugkijkt in de tijd, het universum heter en heter, dichter en dichter en simpeler en simpeler wordt. Voor zover ik weet, is daar geen echte reden voor, maar dat lijkt zo te zijn. Lang geleden, in de vroege dagen van het universum, moet het erg simpel en begrijpelijk zijn geweest. Al die complexiteit, helemaal tot aan dit mooie ding -- het menselijk brein -- zijn een eigenschap van een oud en koud en ingewikkeld universum. Helemaal aan het begin, in de eerste miljardste seconde, hebben we geobserveerd, dat het erg simpel was.
It's almost like ... imagine a snowflake in your hand, and you look at it, and it's an incredibly complicated, beautiful object. But as you heat it up, it'll melt into a pool of water, and you would be able to see that, actually, it was just made of H20, water. So it's in that same sense that we look back in time to understand what the universe is made of. And, as of today, it's made of these things. Just 12 particles of matter, stuck together by four forces of nature. The quarks, these pink things, are the things that make up protons and neutrons that make up the atomic nuclei in your body. The electron -- the thing that goes around the atomic nucleus -- held around in orbit, by the way, by the electromagnetic force that's carried by this thing, the photon. The quarks are stuck together by other things called gluons.
Het is bijna als... Stel je een sneeuwvlokje op je hand voor, je kijkt ernaar, het is een ontzettend gecompliceerd, mooi object. Maar als je het verwarmt, smelt het in een plasje water, en zou je kunnen zien dat het eigenlijk alleen maar uit H2O, water, bestaat. Op dezelfde manier kijken we terug in de tijd om te begrijpen waar het universum van gemaakt is. Vandaag is het hieruit opgebouwd. Slechts twaalf elementaire deeltjes, bij elkaar gehouden door vier natuurkrachten. De quarks, deze roze deeltjes, zijn de deeltjes waaruit protonen en neutronen zijn opgebouwd, de bestanddelen van de atoomkernen in je lichaam. Het elektron -- het deeltje dat om de atoomkern cirkelt -- in zijn baan gehouden door de elektromagnetische kracht die wordt overgebracht door dit deeltje: het foton. De quarks worden bij elkaar gehouden door andere deeltjes, genaamd gluonen.
And these guys, here, they're the weak nuclear force, probably the least familiar. But, without it, the sun wouldn't shine. And when the sun shines, you get copious quantities of these things, called neutrinos, pouring out. Actually, if you just look at your thumbnail -- about a square centimeter -- there are something like 60 billion neutrinos per second from the sun, passing through every square centimeter of your body. But you don't feel them, because the weak force is correctly named -- very short range and very weak, so they just fly through you.
Deze jongens hier, zij zijn de zwakke kernkracht, waarschijnlijk de minst bekende. Zonder die deeltjes zou de zon niet schijnen. Als de zon schijnt, worden er enorme hoeveelheden van deze deeltjes, neutrino's, uitgestoten. Als je naar de nagel van je duim kijkt -- ongeveer een vierkante centimeter: er gaan ongeveer 60 miljard neutrino's per seconde afkomstig van de zon door iedere vierkante centimeter van je lichaam. Maar je voelt ze niet, omdat de zwakke kernkracht de juiste naam heeft. Hij werkt over een erg korte afstand en is erg zwak, dus ze vliegen zo door je heen.
And these particles have been discovered over the last century, pretty much. The first one, the electron, was discovered in 1897, and the last one, this thing called the tau neutrino, in the year 2000. Actually just -- I was going to say, just up the road in Chicago. I know it's a big country, America, isn't it? Just up the road. Relative to the universe, it's just up the road.
Deze deeltjes zijn zo'n beetje allemaal in de afgelopen eeuw ontdekt. De eerste, het elektron, werd in 1897 ontdekt en de laatste, deze, het tau neutrino, in het jaar 2000. Ik wilde zeggen: hier om de hoek in Chicago. Ik weet dat Amerika een groot land is. Om de hoek dus. Vergeleken met het universum is het om de hoek.
(Laughter)
(Gelach)
So, this thing was discovered in the year 2000, so it's a relatively recent picture. One of the wonderful things, actually, I find, is that we've discovered any of them, when you realize how tiny they are. You know, they're a step in size from the entire observable universe. So, 100 billion galaxies, 13.7 billion light years away -- a step in size from that to Monterey, actually, is about the same as from Monterey to these things. Absolutely, exquisitely minute, and yet we've discovered pretty much the full set.
Dit deeltje werd in het jaar 2000 ontdekt, dus dit is een relatief jong overzicht. Een van de wonderlijke dingen, is dat we ze gevonden hebben, als je je realiseert hoe klein ze zijn. Ze zijn ongelofelijk klein in verhouding tot het waarneembare universum. 100 miljard sterrenstelsels, 13.7 miljard lichtjaar bij ons vandaan -- een stap in grootte van daar tot Monterey is ongeveer gelijk aan van Montery tot deze deeltjes. Absoluut onvoorstelbaar klein, en toch hebben we min of meer de hele collectie ontdekt.
So, one of my most illustrious forebears at Manchester University, Ernest Rutherford, discoverer of the atomic nucleus, once said, "All science is either physics or stamp collecting." Now, I don't think he meant to insult the rest of science, although he was from New Zealand, so it's possible.
Een van mijn meest illustere voorgangers bij de universiteit van Manchester: Ernest Rutherford, ontdekker van de atoomkern, zei eens: "Alle wetenschap is ófwel fysica, ófwel postzegels verzamelen." Ik denk niet dat hij de rest van de wetenschap wilde beledigen, hoewel hij uit Nieuw Zeeland kwam, dus het zou kunnen,
(Laughter)
(Gelach)
But what he meant was that what we've done, really, is stamp collect there. OK, we've discovered the particles, but unless you understand the underlying reason for that pattern -- you know, why it's built the way it is -- really you've done stamp collecting. You haven't done science. Fortunately, we have probably one of the greatest scientific achievements of the twentieth century that underpins that pattern. It's the Newton's laws, if you want, of particle physics. It's called the standard model -- beautifully simple mathematical equation. You could stick it on the front of a T-shirt, which is always the sign of elegance. This is it.
Hij bedoelde dat wat we daar gedaan hebben, eigenlijk postzegels verzamelen is -- Oké, we hebben deeltjes ontdekt, maar totdat je de onderliggende reden van dat patroon begrijpt -- waaróm het zo is zoals het is -- heb je eigenlijk postzegels verzameld - geen wetenschap. Gelukkig hebben we waarschijnlijk een van de grootste wetenschappelijke prestaties van de 20ste eeuw die dat patroon onderschrijft. Je kunt het zien als de wetten van Newton van de deeltjesfysica. Het heet het 'standaard model' -- een wonderlijk simpele wiskundige vergelijking. Je zou hem op een T-shirt kunnen drukken, dat altijd het teken van elegantie is. Dit is hij.
(Laughter)
(Gelach)
I've been a little disingenuous, because I've expanded it out in all its gory detail. This equation, though, allows you to calculate everything -- other than gravity -- that happens in the universe. So, you want to know why the sky is blue, why atomic nuclei stick together -- in principle, you've got a big enough computer -- why DNA is the shape it is. In principle, you should be able to calculate it from that equation.
Ik ben niet helemaal eerlijk geweest, want ik heb hem, helemaal in detail uitgeschreven. Deze vergelijking stelt je in staat alles -- behalve de zwaartekracht -- dat gebeurt in het universum -- te berekenen. Als je wilt weten waarom de lucht blauw is, of waarom atoomkernen bij elkaar blijven -- als je een voldoende krachtige computer hebt -- waarom DNA de vorm heeft dat het heeft. In principe kun je dat met deze vergelijking berekenen.
But there's a problem. Can anyone see what it is? A bottle of champagne for anyone that tells me. I'll make it easier, actually, by blowing one of the lines up. Basically, each of these terms refers to some of the particles. So those Ws there refer to the Ws, and how they stick together. These carriers of the weak force, the Zs, the same. But there's an extra symbol in this equation: H. Right, H. H stands for Higgs particle. Higgs particles have not been discovered. But they're necessary: they're necessary to make that mathematics work. So all the exquisitely detailed calculations we can do with that wonderful equation wouldn't be possible without an extra bit. So it's a prediction: a prediction of a new particle.
Maar er is een probleem. Ziet iemand wat dat is? Een fles champagne voor degene die het me kan vertellen. Ik zal het wat makkelijker maken door een van de regels te vergroten. Elk van deze termen verwijst naar enkele van de deeltjes. Dus de W's verwijzen naar de W's en hoe ze bij elkaar blijven. Voor deze dragers van de zwakke kernkracht, de Z's, geldt hetzelfde. Er is een extra symbool in de vergelijking: de H. Oké, H. De H staat voor het Higgs-deeltje. Higgs-deeltjes zijn nog niet ontdekt. Maar ze zijn nodig om de wiskunde te laten werken. Alle geweldig gedetailleerde berekeningen die we kunnen doen met die schitterende vergelijking zouden niet kunnen zonder dat extra deeltje. Het is dus een voorspelling -- een voorspelling van een nieuw deeltje.
What does it do? Well, we had a long time to come up with good analogies. And back in the 1980s, when we wanted the money for the LHC from the U.K. government, Margaret Thatcher, at the time, said, "If you guys can explain, in language a politician can understand, what the hell it is that you're doing, you can have the money. I want to know what this Higgs particle does." And we came up with this analogy, and it seemed to work. Well, what the Higgs does is, it gives mass to the fundamental particles. And the picture is that the whole universe -- and that doesn't mean just space, it means me as well, and inside you -- the whole universe is full of something called a Higgs field. Higgs particles, if you will.
Wat het doet? We hebben lang na kunnen denken over goede analogieën. Destijds in de jaren 80, toen we het geld voor de LHC wilden van de Engelse regering, zei Margaret Thatcher: "Als jullie kunnen uitleggen, in een taal die een politicus kan begrijpen, wat jullie in godsnaam aan het doen zijn, dan kunnen jullie het geld krijgen. Ik wil van jullie weten wat dat Higgs-deeltje doet." We bedachten een analogie die leek te werken. Higgs-deeltje geeft massa aan de fundamentele deeltjes. Het beeld is dat het hele universum -- en dat betekent niet alleen de ruimte, maar ook mijzelf en binnenin jullie -- het hele universum is gevuld met iets dat het Higgs-veld heet. Of Higgs-deeltjes, zoals je wilt.
The analogy is that these people in a room are the Higgs particles. Now when a particle moves through the universe, it can interact with these Higgs particles. But imagine someone who's not very popular moves through the room. Then everyone ignores them. They can just pass through the room very quickly, essentially at the speed of light. They're massless. And imagine someone incredibly important and popular and intelligent walks into the room. They're surrounded by people, and their passage through the room is impeded. It's almost like they get heavy. They get massive. And that's exactly the way the Higgs mechanism works. The picture is that the electrons and the quarks in your body and in the universe that we see around us are heavy, in a sense, and massive, because they're surrounded by Higgs particles. They're interacting with the Higgs field.
De analogie is dat deze mensen in een kamer de Higgs-deeltjes zijn. Als een deeltje door het universum beweegt, kan het interageren met deze Higgs-deeltjes. Stel je voor dat iemand die niet erg populair is zich door de kamer beweegt. Dan negeert iedereen hem. Hij kan zich erg snel door de kamer bewegen, min of meer met de snelheid van het licht, massaloos. Stel je voor dat iemand die ongelofelijk belangrijk, populair en intelligent is de kamer binnenloopt. Hij wordt omringd door mensen, en zijn beweging door de kamer wordt belemmerd. Het is bijna alsof hij zwaar is geworden. Hij krijgt massa. Dat is precies hoe het Higgs-mechanisme werkt. Het beeld is dat de elektronen en de quarks in je lichaam en in het universum om ons heen in zekere zin zwaar zijn en massa hebben omdat ze omgeven zijn door Higgs-deeltjes. Ze interageren met het Higgs-veld.
If that picture's true, then we have to discover those Higgs particles at the LHC. If it's not true -- because it's quite a convoluted mechanism, although it's the simplest we've been able to think of -- then whatever does the job of the Higgs particles we know have to turn up at the LHC. So, that's one of the prime reasons we built this giant machine. I'm glad you recognize Margaret Thatcher. Actually, I thought about making it more culturally relevant, but -- (Laughter) anyway. So that's one thing. That's essentially a guarantee of what the LHC will find.
Als deze voorstelling klopt, dan moeten we die Higgs-deeltjes vinden met de LHC. Als ze niet klopt -- het is een behoorlijk ingewikkeld mechanisme, hoewel het de simpelste is die we konden bedenken -- dan weten we dat datgene wat het werk doet van het Higgs-deeltje, moet naar voren komen met de LHC. Dat is een van de hoofdredenen om deze gigantische machine te bouwen. Ik ben blij dat jullie Margaret Thatcher herkennen. Ik wilde het wat cultureel relevanter maken, maar ... (Gelach) hoe dan ook. Dat is de ene kant. Het staat min of meer vast dat de LHC dat zal vinden.
There are many other things. You've heard many of the big problems in particle physics. One of them you heard about: dark matter, dark energy. There's another issue, which is that the forces in nature -- it's quite beautiful, actually -- seem, as you go back in time, they seem to change in strength. Well, they do change in strength. So, the electromagnetic force, the force that holds us together, gets stronger as you go to higher temperatures. The strong force, the strong nuclear force, which sticks nuclei together, gets weaker. And what you see is the standard model -- you can calculate how these change -- is the forces, the three forces, other than gravity, almost seem to come together at one point. It's almost as if there was one beautiful kind of super-force, back at the beginning of time. But they just miss.
Er zijn nog veel meer dingen. Je hebt al gehoord over veel van de grote problemen in de deeltjesfysica. Donkere materie, donkere energie. Er is een ander probleem: de krachten in de natuur -- erg mooi eigenlijk -- als je teruggaat in de tijd, lijken ze van kracht te veranderen. Dat doen ze ook echt. De elektromagnetische kracht, de kracht die ons bij elkaar houdt, wordt sterker bij hogere temperaturen. De sterke kernkracht, die atoomkernen bij elkaar houdt, wordt zwakker. In het standaard model wordt duidelijk -- je kunt berekenen hoe de krachten veranderen -- dat de drie krachten uitgenomen de zwaartekracht -- bijna bij elkaar lijken te komen in één punt. Het is bijna alsof er één, prachtige, soort van superkracht was, toen het heelal ontstond. Het is bijna alsof er één, prachtige, soort van superkracht was, toen het heelal ontstond. Ze raken elkaar net niet.
Now there's a theory called super-symmetry, which doubles the number of particles in the standard model, which, at first sight, doesn't sound like a simplification. But actually, with this theory, we find that the forces of nature do seem to unify together, back at the Big Bang -- absolutely beautiful prophecy. The model wasn't built to do that, but it seems to do it. Also, those super-symmetric particles are very strong candidates for the dark matter. So a very compelling theory that's really mainstream physics. And if I was to put money on it, I would put money on -- in a very unscientific way -- that that these things would also crop up at the LHC. Many other things that the LHC could discover.
Er bestaat een theorie die supersymmetrie heet, waarin het aantal deeltjes in het standaard model verdubbelt. Op het eerste gezicht klinkt dat niet als een vereenvoudiging, maar met deze theorie zien we dat de natuurkrachten wél precies bij elkaar komen op het moment van de Big Bang. Een geweldig mooie voorspelling. Het model is daar niet voor ontworpen, maar lijkt het toch te doen. Tevens zijn die supersymmetriedeeltjes zeer goede kandidaten voor de donkere materie. Dit is dus een erg sterke theorie die wijd geaccepteerd is. Als ik er geld op zou moeten inzetten, op een heel onwetenschappelijke manier -- dat deze deeltjes ook naar voren komen met de LHC. Er zijn nog veel meer dingen die de LHC kan ontdekken.
But in the last few minutes, I just want to give you a different perspective of what I think -- what particle physics really means to me -- particle physics and cosmology. And that's that I think it's given us a wonderful narrative -- almost a creation story, if you'd like -- about the universe, from modern science over the last few decades. And I'd say that it deserves, in the spirit of Wade Davis' talk, to be at least put up there with these wonderful creation stories of the peoples of the high Andes and the frozen north. This is a creation story, I think, equally as wonderful.
Maar in de laatste paar minuten wil ik jullie een ander perspectief geven over wat ik denk -- wat deeltjesfysica echt voor mij betekent -- deeltjesfysica en kosmologie. Het geeft ons een wondermooi verhaal -- bijna een scheppingsverhaal -- over het universum afkomstig van de moderne wetenschap van de afgelopen tientallen jaren. Ik zou zeggen dat het, in de geest van Wade Davis' lezing, verdient genoemd te worden naast de mooie scheppingsverhalen van de volkeren van het Andesgebergte en Alaska. Dit scheppingsverhaal is voor mij net zo mooi.
The story goes like this: we know that the universe began 13.7 billion years ago, in an immensely hot, dense state, much smaller than a single atom. It began to expand about a million, billion, billion, billion billionth of a second -- I think I got that right -- after the Big Bang. Gravity separated away from the other forces. The universe then underwent an exponential expansion called inflation. In about the first billionth of a second or so, the Higgs field kicked in, and the quarks and the gluons and the electrons that make us up got mass. The universe continued to expand and cool. After about a few minutes, there was hydrogen and helium in the universe. That's all. The universe was about 75 percent hydrogen, 25 percent helium. It still is today.
Het verhaal gaat als volgt: we weten dat het universum 13.7 miljard jaar geleden begon in een immens hete en dichte staat, veel kleiner dan een enkel atoom. Het begon uit te zetten na ongeveer een miljoenste miljardste miljardste miljardste miljardste seconde -- ik denk dat ik dat goed zei -- na de Big Bang. Zwaartekracht scheidde zich van de andere krachten. Het universum onderging daarna een exponentiële vergroting die uitzetting wordt genoemd. Ergens in de eerste miljardste van een seconde werd het Higgs-veld actief en de quarks en de gluonen en de elektronen, waaruit wij bestaan, kregen massa. Het universum bleef verder uitzetten en afkoelen. Na een paar minuten, was er waterstof en helium in het universum. Dat is het. Het universum bestond voor ongeveer 75 % uit waterstof en voor 25 % uit helium. Dat is nu nog steeds zo.
It continued to expand about 300 million years. Then light began to travel through the universe. It was big enough to be transparent to light, and that's what we see in the cosmic microwave background that George Smoot described as looking at the face of God. After about 400 million years, the first stars formed, and that hydrogen, that helium, then began to cook into the heavier elements. So the elements of life -- carbon, and oxygen and iron, all the elements that we need to make us up -- were cooked in those first generations of stars, which then ran out of fuel, exploded, threw those elements back into the universe. They then re-collapsed into another generation of stars and planets.
Het bleef verder uitzetten, ongeveer 300 miljoen jaar lang. Toen begon er licht te reizen door het universum; het was groot genoeg om lichtdoorlatend te zijn en dat is wat wij nu als de kosmische achtergrondstraling zien, die George Smoot omschreef als "God in het gezicht kijken." Na ongeveer 400 miljoen jaar vormden zich de eerste sterren. Waterstof en helium begon te versmelten in de zwaardere elementen. De bouwstenen van leven -- koolstof, zuurstof en ijzer, alle elementen waaruit wij bestaan -- zijn ontstaan in die eerste generatie van sterren, die explodeerden toen hun brandstof op was en slingerden zwaardere elementen terug het universum in. Waarna ze weer bij elkaar kwamen in een volgende generatie sterren en planeten.
And on some of those planets, the oxygen, which had been created in that first generation of stars, could fuse with hydrogen to form water, liquid water on the surface. On at least one, and maybe only one of those planets, primitive life evolved, which evolved over millions of years into things that walked upright and left footprints about three and a half million years ago in the mud flats of Tanzania, and eventually left a footprint on another world. And built this civilization, this wonderful picture, that turned the darkness into light, and you can see the civilization from space. As one of my great heroes, Carl Sagan, said, these are the things -- and actually, not only these, but I was looking around -- these are the things, like Saturn V rockets, and Sputnik, and DNA, and literature and science -- these are the things that hydrogen atoms do when given 13.7 billion years.
Op sommige van die planeten kon de zuurstof, die was ontstaan in die eerste generatie sterren, fuseren met waterstof om water te vormen, vloeibaar water op het oppervlak. Op tenminste één en misschien slechts op één van die planeten ontstond primitief leven, dat miljoenen jaren evolueerde tot wezens die rechtop liepen en voetstappen achterlieten, ongeveer 3.5 miljoen jaar geleden in de modderplateau's van Tanzania, en uiteindelijk voetstappen achterlieten op een andere wereld. Die beschavingen bouwden dat geweldige beeld dat van duisternis licht maakte je ziet het vanuit de ruimte. Zoals een van mijn grote helden, Carl Sagan, ooit zei, dit zijn de dingen -- en eigenlijk niet alleen deze, dit zijn de dingen, zoals de Saturn V raket en Sputnik DNA en literatuur en wetenschap. Dit zijn de dingen die waterstofatomen doen wanneer je ze 13.7 miljard jaar de tijd geeft.
Absolutely remarkable. And, the laws of physics. Right? So, the right laws of physics -- they're beautifully balanced. If the weak force had been a little bit different, then carbon and oxygen wouldn't be stable inside the hearts of stars, and there would be none of that in the universe. And I think that's a wonderful and significant story. 50 years ago, I couldn't have told that story, because we didn't know it. It makes me really feel that that civilization -- which, as I say, if you believe the scientific creation story, has emerged purely as a result of the laws of physics, and a few hydrogen atoms -- then I think, to me anyway, it makes me feel incredibly valuable.
Absoluut wonderbaarlijk de natuurwetten. Toch? De juiste natuurwetten zijn prachtig in evenwicht. Als de zwakke kernkracht ook maar een beetje anders was geweest, dan waren koolstof en zuurstof niet stabiel geweest in het binnenste van sterren, en waren die elementen niet voorgekomen in het universum. Ik denk dat dit een geweldig en belangrijk verhaal is. 50 jaar geleden had ik dat verhaal niet kunnen vertellen, omdat we het niet wisten. Het voelt voor mij alsof die beschaving -- die, als je het wetenschappelijke scheppingsverhaal gelooft, puur ontstaan is als het resultaat van de natuurwetten en een paar waterstofatomen -- dan voel ik me, persoonlijk in elk geval, van ongelofelijk belang.
So that's the LHC. The LHC is certainly, when it turns on in summer, going to write the next chapter of that book. And I'm certainly looking forward with immense excitement to it being turned on. Thanks.
Dit is de LHC. De LHC zal zeker na zijn opstart deze zomer het volgende hoofdstuk in dat boek schrijven. Ik kijk er zeker met immense spanning naar uit dat hij wordt aangezet. Dank u.
(Applause)
(Applaus)