Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας ένα έργο που έχει αλλάξει τον τρόπο προσέγγισης
I would like to share with you today a project that has changed how I approach
κι άσκησης της αρχιτεκτονικής μου. Το Πρόγραμμα Αποκατάστασης του Ποταμού Φεζ.
and practice architecture: the Fez River Rehabilitation Project.
Η πόλη μου, το Φεζ του Μαρόκου, διαθέτει μία από τις μεγαλύτερες τειχισμένες μεσαιωνικές πόλεις παγκοσμίως, τη μεδίνα, φωλιασμένη στην κοιλάδα ενός ποταμού. Η πόλη αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της Ουνέσκο. Από τη δεκαετία του 1950, καθώς ο πληθυσμός της μεδίνας αυξανόταν, η βασική αστική υποδομή, όπως οι υπαίθριοι χώροι πράσινου και οι αποχετεύσεις, άλλαξε γρήγορα κι επιβαρύνθηκε πάρα πολύ. Μία από τις μεγαλύτερες απώλειες αυτής της κατάστασης ήταν ο ποταμός Φεζ, που διασχίζει κεντρικά τη μεδίνα, ενώ εδώ και πολλούς αιώνες θεωρείται η ίδια η ψυχή της πόλης. Μάλιστα, μπορεί κανείς να επιβεβαιώσει την εκτεταμένη υδάτινη δικτύωση του ποταμού σε ολόκληρη την πόλη, σε μέρη όπως τα ιδιωτικά και δημόσια συντριβάνια.
My hometown of Fez, Morocco, boasts one of the largest walled medieval cities in the world, called the medina, nestled in a river valley. The entire city is a UNESCO World Heritage Site. Since the 1950s, as the population of the medina grew, basic urban infrastructure such as green open spaces and sewage quickly changed and got highly stressed. One of the biggest casualties of the situation was the Fez River, which bisects the medina in its middle and has been considered for many centuries as the city's very soul. In fact, one can witness the presence of the river's extensive water network all throughout the city, in places such as private and public fountains.
Δυστυχώς, λόγω της ρύπανσης, ο ποταμός σιγά σιγά καλύφθηκε με πλάκες τσιμέντου, από το 1952. Αυτή η διαδικασία εξάλειψης, συνδυάστηκε με την καταστροφή πολλών σπιτιών κατά μήκος των όχθεων ώστε διάφορα μηχανήματα να έχουν πρόσβαση στους στενούς δρόμους της μεδίνας. Αυτά τα κενά σύντομα έγιναν χώροι παράνομης στάθμευσης ή σκουπιδότοποι. Βέβαια, η κατάσταση του ποταμού πριν την είσοδο στη μεδίνα, είναι αρκετά υγιής. Μέσα στην πόλη όμως, κυριαρχεί η ρύπανση κυρίως από ανεπεξέργαστα απόβλητα
Unfortunately, because of the pollution of the river, it has been covered little by little by concrete slabs since 1952. This process of erasure was coupled with the destruction of many houses along the river banks to be able to make machineries enter the narrow pedestrian network of the medina. Those urban voids quickly became illegal parking or trash yards. Actually, the state of the river before entering the medina is pretty healthy. Then pollution takes its toll, mainly due to untreated sewage
καθώς κι από χημικά απόβλητα από τέχνες όπως η βυρσοδεψία. Κάποια στιγμή, δεν άντεξα άλλο τη βεβήλωση του ποταμού ενός τόσο σημαντικού κομματιού της πόλης μου, κι αποφάσισα να δράσω, ειδικά όταν έμαθα ότι η πόλη έλαβε επιχορήγηση προκειμένου να απομακρυνθούν και να επεξεργαστούν οι ακαθαρσίες. Διαθέτοντας καθαρό νερό, ξαφνικά η αποκατάσταση του ποταμού έγινε εφικτή
and chemical dumping from crafts such as tanning. At some point, I couldn't bear the desecration of the river, such an important part of my city, and I decided to take action, especially after I heard that the city received a grant to divert sewage water and to treat it. With clean water, suddenly the uncovering of the river became possible,
ενώ με τύχη και πραγματικά πολύ σπρώξιμο, ο συνεταίρος μου Τακάκο Ταζίμα κι εγώ διοριστήκαμε για να εργαστούμε με μια ομάδα μηχανικών ώστε να αποκαλύψουμε το ποτάμι. Ωστόσο, φανήκαμε πονηροί και προτείναμε περισσότερα: να μετατρέψουμε τις όχθες του ποταμού σε πεζόδρομους, κατόπιν να συνδέσουμε τους πεζόδρομους με τον αστικό ιστό, και τέλος να μετατρέψουμε τα αστικά κενά κατά μήκος των όχθεων σε δημόσιους χώρους που λείπουν από τη μεδίνα του Φεζ. Θα σας δείξω τώρα εν συντομία δύο από αυτά τα μέρη. Το πρώτο είναι η Πλατεία Ρσιφ που βρίσκεται ακριβώς πάνω στον ποταμό
and with luck and actually a lot of pushing, my partner Takako Tajima and I were commissioned by the city to work with a team of engineers to uncover the river. However, we were sneaky, and we proposed more: to convert riverbanks into pedestrian pathways, and then to connect these pathways back to the city fabric, and finally to convert the urban voids along the riverbanks into public spaces that are lacking in the Medina of Fez. I will show you briefly now two of these public spaces. The first one is the Rcif Plaza, which sits actually right on top of the river,
και μπορείτε να τη δείτε εδώ, μέσα στον κύκλο. Αυτή η πλατεία ήταν ένας χαώδης κόμβος μεταφορών που έθετε σε κίνδυνο την ακεραιότητα της μεδίνας, που έχει το μεγαλύτερο δίκτυο πεζόδρομων στον κόσμο. Πέρα από την ιστορική γέφυρα που βλέπετε εδώ, ακριβώς δίπλα στην πλατεία, βλέπετε πως ο ποταμός έμοιαζε με ένα ποτάμι σκουπιδιών. Αυτό που προτείναμε εμείς ήταν να πεζοδρομηθεί πλήρως η πλατεία, να προσθέσουμε στέγαστρα από ανακυκλωμένο δέρμα και να την συνδέσουμε με τις όχθες του ποταμού.
which you can see here in dotted lines. This plaza used to be a chaotic transportation hub that actually compromised the urban integrity of the medina, that has the largest pedestrian network in the world. And right beyond the historic bridge that you can see here, right next to the plaza, you can see that the river looked like a river of trash. Instead, what we proposed is to make the plaza entirely pedestrian, to cover it with recycled leather canopies, and to connect it to the banks of the river.
Η δεύτερη τοποθεσία παρέμβασης είναι ένα ακόμα αστικό κενό κατά μήκος των όχθεων, το οποίο χρησίμευε ως χώρος παράνομης στάθμευσης, που προτείναμε να μετατραπεί στην πρώτη παιδική χαρά της μεδίνας. Η παιδική χαρά είναι κατασκευασμένη από ανακυκλωμένα ελαστικά, ενώ δίπλα της κατασκευάστηκε ένας υγρότοπος, που όχι μόνον καθαρίζει το νερό του ποταμού αλλά και το συγκρατεί σε περίπτωση πλημμύρας.
The second site of intervention is also an urban void along the river banks, and it used to be an illegal parking, and we proposed to transform it into the first playground in the medina. The playground is constructed using recycled tires and also is coupled with a constructed wetland that not only cleans the water of the river but also retains it when floods occur.
Καθώς το έργο προχωρούσε κι έλαβε αρκετά βραβεία σχεδιασμού, νέοι ενδιαφερόμενοι παρενέβησαν κι άλλαξαν τους στόχους και τη μελέτη του έργου. Ο μόνος τρόπος να προωθήσουμε τους κύριους στόχους του έργου ήταν να κάνουμε κάτι πολύ ασυνήθιστο, που κανονικά οι αρχιτέκτονες δεν κάνουν. Βάλαμε τον εγωισμό μας ως σχεδιαστές κι εμπνευστές του έργου σε δεύτερη μοίρα, εστιάζοντας κυρίως στον ακτιβισμό και στην προσπάθεια να συνδυάσουμε όλα τα προγράμματα των ενδιαφερόμενων με επίκεντρο τους κύριους στόχους του έργου: να επαναφέρουμε τον ποταμό, να καθαρίσουμε τα νερά του και να προσφέρουμε δημόσιους χώρους. Σταθήκαμε πραγματικά τυχεροί, αφού πολλοί από αυτούς τους στόχους επιτεύχθηκαν ή βρίσκονται σε καλό δρόμο. Όπως βλέπετε εδώ στην Πλατεία Ρσιφ. Αυτή ήταν η όψη του πριν έξι περίπου χρόνια. Αυτή είναι η όψη του σήμερα. Βρίσκεται ακόμη υπό κατασκευή, αλλά χρησιμοποιείται πολύ από τον τοπικό πληθυσμό. Τέλος, αυτή την όψη θα έχει η Πλατεία Ρσιφ όταν ολοκληρωθεί το έργο. Αυτός είναι ο ποταμός, φραγμένος, ένας σκουπιδότοπος. Ύστερα από χρόνια εργασίας, ο ποταμός έχει καθαρό νερό, χωρίς σκουπίδια. Τέλος, βλέπετε εδώ τον ποταμό όταν το έργο θα έχει ολοκληρωθεί.
As the project progressed and received several design awards, new stakeholders intervened and changed the project goals and design. The only way for us to be able to bring the main goals of the project ahead was for us to do something very unusual that usually architects don't do. It was for us to take our design ego and our sense of authorship and put it in the backseat and to focus mainly on being activists and on trying to coalesce all of the agendas of stakeholders and focus on the main goals of the project: that is, to uncover the river, treat its water, and provide public spaces for all. We were actually very lucky, and many of those goals happened or are in the process of happening. Like, you can see here in the Rcif Plaza. This is how it looked like about six years ago. This is how it looks like today. It's still under construction, but actually it is heavily used by the local population. And finally, this is how the Rcif Plaza will look like when the project is completed. This is the river, covered, used as a trash yard. Then after many years of work, the river with clean water, uncovered. And finally, you can see here the river when the project will be completed.
Σίγουρα, το Πρόγραμμα Αποκατάστασης του Ποταμού Φεζ θα συνεχίσει να αλλάζει και να προσαρμόζεται στο κοινωνικοπολιτικό τοπίο της πόλης αλλά πιστεύουμε ότι αναθεωρώντας το ρόλο και τη δράση του αρχιτέκτονα, βάλαμε την κεντρική ιδέα του έργου σε κίνηση, δηλαδή να μετατρέψουμε τον ποταμό από αποχέτευση σε δημόσιο χώρο για όλους, κι έτσι βεβαιωθήκαμε ότι η πόλη του Φεζ θα παραμείνει ζωντανή για τους κατοίκους της και όχι απαρχαιωμένη κληρονομιά.
So for sure, the Fez River Rehabilitation will keep on changing and adapting to the sociopolitical landscape of the city, but we strongly believe that by reimagining the role and the agency of the architect, we have set up the core idea of the project into motion; that is, to transform the river from sewage to public space for all, thereby making sure that the city of Fez will remain a living city for its inhabitants rather than a mummified heritage.
Ευχαριστώ πολύ.
Thank you very much.
(Χειροκρότημα)
(Applause)