I am in search of another planet in the universe where life exists. I can't see this planet with my naked eyes or even with the most powerful telescopes we currently possess. But I know that it's there. And understanding contradictions that occur in nature will help us find it.
لەم گەردوونەدا، بە شوێن هەسارەیەکدا دەگەڕێم ژیانی لەسەر بێت. بە چاویی ئاسایم ناتوانم ئەو هەسارەیە ببینم یان بە زۆرینەی تەلیسکۆپە بە هێزەکان کە، تا ئێستا هەمانە. بەڵام، دڵنیام بوونی هەیە. و تێگەیشتنی دژێتیەکان کە لە سرووشت ڕوودەدات یارمەتی دۆزینەوەی دەدات.
On our planet, where there's water, there's life. So we look for planets that orbit at just the right distance from their stars. At this distance, shown in blue on this diagram for stars of different temperatures, planets could be warm enough for water to flow on their surfaces as lakes and oceans where life might reside. Some astronomers focus their time and energy on finding planets at these distances from their stars. What I do picks up where their job ends. I model the possible climates of exoplanets. And here's why that's important: there are many factors besides distance from its star that control whether a planet can support life.
لە هەسارەکەماندا، لە کوێ ئاو هەبێت ژیانیش هەیە. کەواتە، لە هەسارەیەک دەگەڕێن کە لە دووری پێویست لە ئەستێرەکەیەوە بخولێتەوە. لەم دووریەدا، ئەستێرە پلە گەرمییە جیاوازەکان بە ڕەنگی شین لە هێڵکاریەکەدا دەردەکەون. هەسارەکان دەکرێت بە شێوەیەک گەرم ببن کە ئاو لە رووی هەڵدەقوڵێت وەک دەریاچە و زەریاکان کە، گونجاوە بۆ ژیانکردن. بەشێک لە گەردوونناسەکان کات و وزەیان لە دۆزینەوەی هەسارەکان بەسەر دەبەن لەو دووریەی لە ئەستێرەکانەوە. کاری من تەواوکەری کاری ئەو گەردوون ناسانەیە. نموونەی ئاووهەوای لەبار لە هەسارەکانی دەرەوە دروست دەکەم. ئەمەش گرینگی ئەم کارە: سەڕەڕای دووری لە هەسارەکەیەوە، هۆکاری تر هەن کە ئایا ژیان لەسەر هەسارەیەک بوونی هەیە.
Take the planet Venus. It's named after the Roman goddess of love and beauty, because of its benign, ethereal appearance in the sky. But spacecraft measurements revealed a different story. The surface temperature is close to 900 degrees Fahrenheit, 500 Celsius. That's hot enough to melt lead. Its thick atmosphere, not its distance from the sun, is the reason. It causes a greenhouse effect on steroids, trapping heat from the sun and scorching the planet's surface. The reality totally contradicted initial perceptions of this planet. From these lessons from our own solar system, we've learned that a planet's atmosphere is crucial to its climate and potential to host life.
بۆ نموونە، زوهرە. بە ناوی خودای خۆشەویستی و جوانی ڕۆمیەوە نراوە. بە هۆی چاکەکاری و نەرم و نیانی دەرکەووتنی لە ئاسمان. بەڵام، لێکۆڵینەوەی کەشتییە ئاسمانیەکان چیرۆکی پێچەوانە دەگێڕنەوە. پێوانەی گەرمی ڕووکارەکەی نزیکە لە ۹۰۰ پلەی فەهرەنهایتی. ٥۰۰ ی پلەی سیلیزی. بەڕادەیەک گەرمە کە قوڕقوشم بتوێنێتەوە. بەهۆی زۆری پلەی گەرمیەوەیە نەک دووری لە خۆرەوە. دەبێتە هۆی گلدانەوەی گەرمی، گەرمی خۆر گل دەداتەوە و ڕووکارەکەی دەسووتێت. ڕاستیەکە بە تەواوەتی پێچەوانەی پێشبینیە سەرەتایەکانمانە دەربارەی ئەو هەسارەیە. لەم وانانەی سیستەمی خۆرکەماندا، فێر بووین کە بەرگە هەوای هەر هەسارەیەک ڕۆڵێکی گرینگی هەیە لە دروست کردنی ئاووهەوا و ژیان لەسەر هەسارە.
We don't know what the atmospheres of these planets are like because the planets are so small and dim compared to their stars and so far away from us. For example, one of the closest planets that could support surface water -- it's called Gliese 667 Cc -- such a glamorous name, right, nice phone number for a name -- it's 23 light years away. So that's more than 100 trillion miles. Trying to measure the atmospheric composition of an exoplanet passing in front of its host star is hard. It's like trying to see a fruit fly passing in front of a car's headlight. OK, now imagine that car is 100 trillion miles away, and you want to know the precise color of that fly.
شێوەی بەرگە هەوای ئەو هەسارانە نازانین چونکە، هەسارەکان زۆرر بچووک و تاریکن بە بەراورد بە ئەستێرەکەیانەوە و لێمان دوورن. بۆ نموونە، یەکێک لە هەسارە هەرە نزیکەکان کە ئەگەری هەبوونی ئاوی ڕووکاری هەیە پێی دەگوترێتGliese 667Cc ناوێکی دڵڕفێن و ژمارەی جوانن بۆ ناو ۲۳ ساڵی ڕووناکی دوورە. واتا زیاترە ۱۰۰ تریلیۆن میل. هەوڵدان بۆ شیکردنەوەی پێکهاتەکانی بەرگە هەوای هەسارەکانی دەرەوە لەکاتی تێپەربوونی بە لای ئەستێرەکەی، قورسە. وەک فڕینی مێرووە لە ژێر ڕووناکی پێشەوەی ئۆتۆمبێل. باشە، ئێستا وێنای دووری ئۆتۆمبێلەکە لە دووری ۱۰۰ تریلیۆن میل بکە، و دەتەوێت بەتەواوی ڕەنگی مێرووەکە بزانیت.
So I use computer models to calculate the kind of atmosphere a planet would need to have a suitable climate for water and life.
بۆ ئەمە، وێنەی کۆمپیتەری بەکاردەهێنم بۆ دیاریکردنی بەرگە هەوای گونجاو کە هەسارەیەک پێویستیەتی بۆ هەبوونی کەشێکی گونجاوی ئاو و ژیان.
Here's an artist's concept of the planet Kepler-62f, with the Earth for reference. It's 1,200 light years away, and just 40 percent larger than Earth. Our NSF-funded work found that it could be warm enough for open water from many types of atmospheres and orientations of its orbit. So I'd like future telescopes to follow up on this planet to look for signs of life.
ئەمە وێنەیەکی هونەری هەسارەی Kepler-62f ە، لە سەر زەویەوە گیراوە. ۱۲۰۰ ساڵی ڕووناکی دوورە، هەروەها نزیکی سەدا ٤۰ لە زەوی گەورەترە NSF دەریخستووە کە گەرمیەکەی گونجاوە بۆ هەبوونی ئاوی سەر ڕووکەش لە زۆربەی جۆری بەرگەهەواکانی و ڕێکخستنەکان لە خولگەکەی. هیوادارم تەلیسکۆبەکانی داهاتوو چاودێری ئەو هەسارەیە بکەن بۆ گەڕان بۆ نیشانەی هەبوونی ژیان.
Ice on a planet's surface is also important for climate. Ice absorbs longer, redder wavelengths of light, and reflects shorter, bluer light. That's why the iceberg in this photo looks so blue. The redder light from the sun is absorbed on its way through the ice. Only the blue light makes it all the way to the bottom. Then it gets reflected back to up to our eyes and we see blue ice. My models show that planets orbiting cooler stars could actually be warmer than planets orbiting hotter stars. There's another contradiction -- that ice absorbs the longer wavelength light from cooler stars, and that light, that energy, heats the ice.
هەبوونی بەفر لە ڕووکاری هەسارەیەک گرینگە بۆ ئاووهەواکەی. بەفر ڕووناکیە شەپۆل درێژترەکان و سورترەکان هەڵدەمژێت، و شەپۆلە کورتر و شینترەکان دەداتەوە. بۆیە چیایی بەفرینەکەی ئەم وێنەیە شینە. ڕەنگە سورەکەی خۆر لە لایەن بەفرەکەوە هەڵمژران. تەنها ڕەنگی شین دەگات بە بنکەکه. پاشان، دەدرێتەوە بە ئاراستەی چاومان و، بەفری شین دەبینین. نموونەکانم دەریدەخەن ئەو هەسارانەی لە دەوری ئەستێرەی سارتر دەخولێنەوە لەوانەی گەرمتر بێت لە هەسارەیەک کە بە دەوری ئەستێرەی گەرمتر دەخولێتەوە. دژێیەتیەکی تر هەیە... ئەویش، بەفر درێژیە شەپۆلی درێژتر دەمژێت لە ئەستێرە ساردترەکان، و ئەو ڕووناکی، ئەو وزەیە بەفرەکە گەرم دەکەن.
Using climate models to explore how these contradictions can affect planetary climate is vital to the search for life elsewhere.
بەکارهێنانی ئەو نموونانە لە تێگەیشتنی کاریگەری ئەو دژێیەتیانە لەسەر ئاووهەوای هەسارەکان زۆر گرینگن لە گەڕان بەداوای ژیان لە شوێنێکی تر.
And it's no surprise that this is my specialty. I'm an African-American female astronomer and a classically trained actor who loves to wear makeup and read fashion magazines, so I am uniquely positioned to appreciate contradictions in nature --
سەرسوڕمانی ناوێت کە ئەمە بواری مننە، من ئافرەتێکی گەردوون ناسێکی ئەفریقی-ئەمریکیم و، بە شێوەیەکی کلاسیکی ڕۆڵگێڕێکی ڕاهێنراوم کە ئارەزووی لە مکیاج کردن و خوێندنەوەی گۆڤارەکانی مۆدەیە، کەواتە توانایەکی بێهاتای تێگەیشتنم لە دژێیەتیەکانی سروشت هەیە...
(Laughter)
(پێکەنین)
(Applause)
(چەپڵە لێدان)
... and how they can inform our search for the next planet where life exists.
و، چۆن توێژینەوەکانمان بۆ هەسارەی ژیان لەسەر دەگوازنەوە.
My organization, Rising Stargirls, teaches astronomy to middle-school girls of color, using theater, writing and visual art. That's another contradiction -- science and art don't often go together, but interweaving them can help these girls bring their whole selves to what they learn, and maybe one day join the ranks of astronomers who are full of contradictions, and use their backgrounds to discover, once and for all, that we are truly not alone in the universe.
ڕێخراوەکەم، کچانی ئەستێرەی سەرکەوتوو گەردوون ناسی بە کچانی خوێندنگایەکی ناوەندی هەمەڕەنگ دەڵێنەوە شانۆ، نوسین و هونەری بینراو بەکاردەهێنن. ئەمە دژ بە یەکێکی ترە. زانست و هونەر پێکەوە ناگونجێن. ئەم هەمەچەشنیە یارمەتی ئەو کچانە دەدات بە گەیشت بە زانکۆی خوازیار بەوەی کە فێری بوون لەوانەیە ڕۆژیک ببنە بەشێک لە گەردوون ناسان کە، پڕە لە دژێیەتی ئەزموونەکەیان بۆ دوزینەوە، بۆ یەک جار و هەمووان، کە تەنها ئێمە لە گەردوون ناژین.
Thank you.
سوپاس.
(Applause)
(چەپڵە لێدان)