It's often said that you can tell a lot about a person by looking at what's on their bookshelves. What do my bookshelves say about me? Well, when I asked myself this question a few years ago, I made an alarming discovery. I'd always thought of myself as a fairly cultured, cosmopolitan sort of person. But my bookshelves told a rather different story. Pretty much all the titles on them were by British or North American authors, and there was almost nothing in translation. Discovering this massive, cultural blind spot in my reading came as quite a shock.
Người ta thường nói bạn có thể biết được nhiều thứ về một người bằng cách nhìn vào tủ sách của họ. Vậy tủ sách của tôi cho thấy tôi là người như thế nào? Vài năm trước, khi tôi tự hỏi mình câu này tôi đã phát hiện ra một điều đáng báo động Tôi luôn tự cho mình là người có học thức và hiểu biết về toàn thế giới. Nhưng tủ sách của tôi lại thể hiện một điều khác. Hầu hết các cuốn sách tôi có đều là của tác giả người Anh hoặc Bắc Mỹ và gần như không có một cuốn sách dịch nào Phát hiện ra lỗ hổng văn hóa lớn như vậy trong việc đọc sách khiến tôi khá sốc.
And when I thought about it, it seemed like a real shame. I knew there had to be lots of amazing stories out there by writers working in languages other than English. And it seemed really sad to think that my reading habits meant I would probably never encounter them. So, I decided to prescribe myself an intensive course of global reading. 2012 was set to be a very international year for the UK; it was the year of the London Olympics. And so I decided to use it as my time frame to try to read a novel, short story collection or memoir from every country in the world. And so I did. And it was very exciting and I learned some remarkable things and made some wonderful connections that I want to share with you today.
Nghĩ lại thì, chuyện này khá là đáng tiếc. Tôi biết rằng có rất nhiều câu chuyện đáng ngạc nhiên ở ngoài kia của các tác giả không sử dụng tiếng Anh. Và tôi thấy buồn vì thói quen đọc của mình mà tôi sẽ không bao giờ đọc được chúng. Vậy nên, tôi quyết định bắt bản thân thực hiện một khóa đọc sách toàn cầu cấp tốc. 2012 được coi là năm quốc tế tại Vương quốc Anh, năm tổ chức Olympic London. Và tôi quyết định dùng nó như một khung thời gian để đọc một tiếu thuyết, tuyển tập truyện ngắn hoặc một hồi ký từ mọi quốc gia trên thế giới. Và tôi đã làm được điều đó. Điều này rất thú vị và tôi đã học được nhiều điều đáng nhớ và có những mối liên hệ tuyệt vời mà tôi muốn chia sẻ với các bạn ngày hôm nay.
But it started with some practical problems. After I'd worked out which of the many different lists of countries in the world to use for my project, I ended up going with the list of UN-recognized nations, to which I added Taiwan, which gave me a total of 196 countries. And after I'd worked out how to fit reading and blogging about, roughly, four books a week around working five days a week,
Nhưng nó bắt đầu với một vài vấn đề thực tế. Sau đó tôi chọn ra các quốc gia trên thế giới từ nhiều danh sách để phục vụ cho dự án của mình, tôi quyết định dùng danh sách các nước được Liên Hợp Quốc công nhận bổ sung thêm Đài Loan, vậy là có tổng cộng 196 nước. Sau đó, tôi lập kế hoạch để đọc và viết blog về khoảng 4 cuốn sách mỗi tuần cho 5 ngày một tuần.
I then had to face up to the fact that I might even not be able to get books in English from every country. Only around 4.5 percent of the literary works published each year in the UK are translations, and the figures are similar for much of the English-speaking world. Although, the proportion of translated books published in many other countries is a lot higher. 4.5 percent is tiny enough to start with, but what that figure doesn't tell you is that many of those books will come from countries with strong publishing networks and lots of industry professionals primed to go out and sell those titles to English-language publishers. So, for example, although well over 100 books are translated from French and published in the UK each year, most of them will come from countries like France or Switzerland. French-speaking Africa, on the other hand, will rarely ever get a look-in.
Rồi tôi phải đối mặt với vấn đề rằng có thể mình sẽ không lấy được sách bằng tiếng Anh từ mọi quốc gia. Ở Anh, mỗi năm chỉ có khoảng 4,5% sách được xuất bản là sách dịch, và con số này cũng tương đương ở các nước nói tiếng Anh khác. Du vậy, lượng sách dịch được xuất bản ở các nước khác cao hơn rất nhiều. 4,5% là con số nhỏ, nhưng nó không cho bạn biết rằng rất nhiều trong số những cuốn sách đó đến từ các quốc gia có mạng lưới xuất bản vững mạnh và rất nhiều chuyên gia trong ngành khuyến khích việc bán các tựa sách cho các nhà xuất bản tiếng Anh. Ví dụ, dù mỗi năm có hơn 100 cuốn sách được dịch từ tiếng Pháp và xuất bản ở Anh, phần lớn trong số đó đến từ các quốc gia như Pháp và Thụy Sĩ. Mặt khác, người ta sẽ ít để ý tới các nước châu Phi nói tiếng Pháp.
The upshot is that there are actually quite a lot of nations that may have little or even no commercially available literature in English. Their books remain invisible to readers of the world's most published language. But when it came to reading the world, the biggest challenge of all for me was that fact that I didn't know where to start. Having spent my life reading almost exclusively British and North American books, I had no idea how to go about sourcing and finding stories and choosing them from much of the rest of the world. I couldn't tell you how to source a story from Swaziland. I wouldn't know a good novel from Namibia. There was no hiding it -- I was a clueless literary xenophobe. So how on earth was I going to read the world?
Kết cục là có rất nhiều quốc gia có ít hoặc không hề có tác phẩm văn học bằng tiếng Anh được bán trên thị trường. Những tác phẩm của họ sẽ không được độc giả của các nước nói tiếng Anh biết tới. Về việc đọc sách trên toàn thế giới, thách thức lớn nhất đối với tôi chính là không biết nên bắt đầu từ đâu. Cả cuộc đời hầu như tôi chỉ đọc sách từ nước Anh hoặc của Bắc Mỹ, tôi không biết làm thế nào để tìm kiếm các câu chuyện và chọn lựa chúng trong số vô vàn những câu chuyện khác. Tôi không thể nói cho các bạn biết cách tìm một câu chuyện từ Swaziland cũng không biết có tiểu thuyết nào hay từ Namibia. Chẳng có gì để giấu cả, lúc đó tôi là một kẻ bài ngoại văn chẳng hiểu biết gì. Vậy thì làm cách nào tôi có thể đọc sách trên toàn thế giới?
I was going to have to ask for help. So in October 2011, I registered my blog, ayearofreadingtheworld.com, and I posted a short appeal online. I explained who I was, how narrow my reading had been, and I asked anyone who cared to to leave a message suggesting what I might read from other parts of the planet. Now, I had no idea whether anyone would be interested, but within a few hours of me posting that appeal online, people started to get in touch. At first, it was friends and colleagues. Then it was friends of friends. And pretty soon, it was strangers.
Tôi đã tìm kiếm sự giúp đỡ. Tháng 10 năm 2011, tôi đăng ký lập blog ayearofreadingtheworld.com, và đăng một yêu cầu trên đó. Tôi giải thích mình là ai, việc đọc sách của tôi hạn hẹp thế nào, và nhờ những ai quan tâm để lại một tin nhắn gợi ý tôi nên đọc tác phẩm nào từ những nơi khác trên thế giới. Khi đó tôi không biết liệu có ai quan tâm hay không nhưng chỉ vài tiếng sau khi tôi đăng yêu cầu đó, mọi người bắt đầu liên lạc. Lúc đầu, chỉ là bạn bè và đồng nghiệp của tôi. Sau đó đến bạn của bạn. Và không lâu sau là cả những người lạ.
Four days after I put that appeal online, I got a message from a woman called Rafidah in Kuala Lumpur. She said she loved the sound of my project, could she go to her local English-language bookshop and choose my Malaysian book and post it to me? I accepted enthusiastically, and a few weeks later, a package arrived containing not one, but two books -- Rafidah's choice from Malaysia, and a book from Singapore that she had also picked out for me. Now, at the time, I was amazed that a stranger more than 6,000 miles away would go to such lengths to help someone she would probably never meet.
Bốn ngày sau khi tôi đăng yêu cầu đó, tôi nhận được một tin nhắn từ một người phụ nữ tên Rafidah đến từ Kuala Lumpur. Cô ấy nói rất thích ý tưởng dự án của tôi, và hỏi liệu cô ấy có thể đến hiệu sách ngoại văn ở địa phương và chọn một cuốn sách Malaysia rồi gửi cho tôi hay không? Tôi đã nhiệt tình đồng ý, và khoảng vài tuần sau, tôi nhận được một bưu kiện có không chỉ một, mà là hai cuốn sách một cuốn từ Malaysia và một cuốn từ Singapore do Rafidah chọn. Lúc đó, tôi thực sự rất ngạc nhiên rằng một người lạ mặt sống cách tôi hơn 6000 dặm lại nỗ lực như vậy để giúp một người mà có thể cô ấy sẽ không bao giờ gặp.
But Rafidah's kindness proved to be the pattern for that year. Time and again, people went out of their way to help me. Some took on research on my behalf, and others made detours on holidays and business trips to go to bookshops for me. It turns out, if you want to read the world, if you want to encounter it with an open mind, the world will help you. When it came to countries with little or no commercially available literature in English, people went further still.
Lòng tốt như của Rafidah đã trở thành một kiểu mẫu của năm đó. Hết lần này đến lần khác, mọi người đã hết sức giúp đỡ tôi. Một vài người nghiên cứu thay tôi, và những người khác đến hiệu sách để tìm sách cho tôi ngay cả trong kỳ nghỉ và chuyến đi công tác. Thành ra, nếu bạn muốn đọc sách trên toàn thế giới, nếu bạn muốn đón nhận điều đó với tâm trí cởi mở thì cả thế giới sẽ giúp bạn. Đối với các quốc gia có ít hoặc không có tác phẩm nào được dịch ra tiếng Anh trên thị trường, mọi người còn nỗ lực tìm kiếm hơn nữa.
Books often came from surprising sources. My Panamanian read, for example, came through a conversation I had with the Panama Canal on Twitter. Yes, the Panama Canal has a Twitter account. And when I tweeted at it about my project, it suggested that I might like to try and get hold of the work of the Panamanian author Juan David Morgan. I found Morgan's website and I sent him a message, asking if any of his Spanish-language novels had been translated into English. And he said that nothing had been published, but he did have an unpublished translation of his novel "The Golden Horse." He emailed this to me, allowing me to become one of the first people ever to read that book in English.
Các cuốn sách thường đến từ các nguồn rất đáng ngạc nhiên. Ví dụ, cuốn sách của Panama mà tôi đọc, bắt nguồn từ cuộc trò chuyện của tôi với Kênh đào Panama trên Twitter. Vâng, Kênh đào Panama có tài khoản Twitter riêng đấy. Khi tôi đăng tweet về dự án của mình, tài khoản đó gợi ý rằng tôi nên thử tìm tác phẩm của nhà văn người Panama, Juan David Morgan. Tôi tìm thấy trang web của Morgan và gửi cho ông ta một tin nhắn hỏi rằng ông có tác phẩm nào viết bằng tiếng Tây Ban Nha đã được dịch sang tiếng Anh chưa. Ông ấy nói chưa có tác phẩm nào được xuất bản cả nhưng ông có một bản dịch chưa được xuất bản của cuốn "Con ngựa bằng vàng". Ông gửi email cho tôi biến tôi thành một trong những người đầu tiên được đọc tác phẩm đó bằng tiếng Anh.
Morgan was by no means the only wordsmith to share his work with me in this way. From Sweden to Palau, writers and translators sent me self-published books and unpublished manuscripts of books that hadn't been picked up by Anglophone publishers or that were no longer available, giving me privileged glimpses of some remarkable imaginary worlds. I read, for example, about the Southern African king Ngungunhane, who led the resistance against the Portuguese in the 19th century; and about marriage rituals in a remote village on the shores of the Caspian sea in Turkmenistan. I met Kuwait's answer to Bridget Jones.
Morgan không phải là nhà văn duy nhất chia sẻ tác phẩm của mình với tôi bằng cách này. Từ Thụy Điển đến Palau, các tác giả và dịch giả gửi đến cho tôi những tác phẩm họ tự xuất bản và cả những bản thảo chưa từng được phát hành mà các nhà xuất bản nói tiếng Anh chưa lựa chọn hoặc không còn được phát hành nữa cho tôi vinh dự được nhìn ngắm những thế giới tưởng tượng tuyệt diệu đó. Ví dụ, tôi đã đọc về vị vua vùng Nam Phi, Ngungunhane, người đã lãnh đạo cuộc kháng chiến chống thực dân Bồ Đào Nha và thế kỷ 19, và về nghi thức cưới xin ở một làng quê hẻo lánh bên bờ biển Caspi ở Turkmenistan. Tôi cũng đã gặp được câu trả lời của Kuwait cho tiểu thư Bridget Jones.
(Laughter)
(Tiếng cười)
And I read about an orgy in a tree in Angola.
Tôi cũng đã đọc về cuộc trác táng trong một cái cây ở Angola.
But perhaps the most amazing example of the lengths that people were prepared to go to to help me read the world, came towards the end of my quest, when I tried to get hold of a book from the tiny, Portuguese-speaking African island nation of São Tomé and Príncipe. Now, having spent several months trying everything I could think of to find a book that had been translated into English from the nation, it seemed as though the only option left to me was to see if I could get something translated for me from scratch. Now, I was really dubious whether anyone was going to want to help with this, and give up their time for something like that. But, within a week of me putting a call out on Twitter and Facebook for Portuguese speakers, I had more people than I could involve in the project, including Margaret Jull Costa, a leader in her field, who has translated the work of Nobel Prize winner José Saramago. With my nine volunteers in place, I managed to find a book by a São Toméan author that I could buy enough copies of online. Here's one of them. And I sent a copy out to each of my volunteers. They all took on a couple of short stories from this collection, stuck to their word, sent their translations back to me, and within six weeks, I had the entire book to read.
Nhưng có lẽ ví dụ tuyệt vời nhất về việc mọi người có thể đi xa tới mức nào để giúp tôi đọc sách trên toàn thế giới, lúc gần cuối cuộc hành trình, khi tôi cố tìm một cuốn sách từ São Tomé and Príncipe, một quốc đảo nhỏ ở châu Phi nói tiếng Bồ Đào Nha. Sau khi dành nhiều tháng trời thử mọi cách tôi có thể nghĩ ra để tìm một cuốn sách từ đất nước này đã được dịch sang tiếng Anh, dường như phương án còn lại duy nhất mà tôi có là tìm một tác phẩm nào đó được dịch từ đầu đến cuối Lúc đó tôi rất hoài nghi liệu có ai sẽ giúp tôi không, có ai muốn bỏ thời gian của mình cho một dự án như thế không Nhưng, trong khoảng một tuần kể từ khi tôi kêu gọi những người nói tiếng Bồ Đào Nha trên Twitter và Facebook. Có nhiều người muốn tham gia hơn số lượng tôi cần cho dự án, bao gồm Margaret Jull Costa, một chuyên gia đầu ngành, người đã dịch tác phẩm đạt giải Nobel của José Saramago. Cùng với 9 tình nguyện viên, tôi đã tìm được một cuốn sách của tác giả người São Tomé mà tôi có thể mua đủ số bản sao ở trên mạng. Ở đây tôi có một bản. Và tôi gửi cho mỗi tình nguyện viên một bản. Họ nhận một vài truyện ngắn trong tuyển tập này giữ đúng lời hứa và gửi bản dịch lại cho tôi, và trong vòng 6 tuần, tôi đã có cả một cuốn sách để đọc.
In that case, as I found so often during my year of reading the world, my not knowing and being open about my limitations had become a big opportunity. When it came to São Tomé and Príncipe, it was a chance not only to learn something new and discover a new collection of stories, but also to bring together a group of people and facilitate a joint creative endeavor. My weakness had become the project's strength.
Trong trường hợp này, cũng như trong những tình huống khác của dự án đọc sách này, sự thiếu hiểu biết và cởi mở về độ hạn chế của bản thân đã tạo ra cơ hội lớn cho tôi. Về São Tomé and Príncipe, đó không chỉ là cơ hội để học thêm nhiều thứ mới mẻ và khám phá những câu chuyện mới, mà đó còn là cơ hội đưa một nhóm người đến gần nhau và tạo điều kiện cho một nỗ lực sáng tạo chung. Điểm yếu của tôi lại trở thành thế mạnh cho dự án này.
The books I read that year opened my eyes to many things. As those who enjoy reading will know, books have an extraordinary power to take you out of yourself and into someone else's mindset, so that, for a while at least, you look at the world through different eyes. That can be an uncomfortable experience, particularly if you're reading a book from a culture that may have quite different values to your own. But it can also be really enlightening. Wrestling with unfamiliar ideas can help clarify your own thinking. And it can also show up blind spots in the way you might have been looking at the world.
Những cuốn sách mà tôi đọc trong năm đó mở mang đầu óc tôi về nhiều vấn đề. Những người thích đọc sách sẽ hiểu được rằng sách có sức mạnh phi thường có thể đưa người đọc vào tư duy của một người khác, và dù chỉ trong một lúc thôi, bạn sẽ nhìn thế giới với một đôi mắt khác. Nó có thể là một trải nghiệm không mấy dễ chịu, đặc biệt là khi bạn đọc một cuốn sách từ một nền văn hóa với những giá trị khác với văn hóa của bạn. Nhưng nó cũng sẽ khai sáng đầu óc bạn. Vật lộn với những ý tưởng khác lạ sẽ giúp làm rõ những suy nghĩ của chính mình. Và nó cũng cho thấy những điểm mù trong cách mà bạn vẫn luôn nhìn thế giới.
When I looked back at much of the English-language literature I'd grown up with, for example, I began to see how narrow a lot of it was, compared to the richness that the world has to offer. And as the pages turned, something else started to happen, too. Little by little, that long list of countries that I'd started the year with, changed from a rather dry, academic register of place names into living, breathing entities.
Khi tôi nhìn lại những tác phẩm văn học bằng tiếng Anh mà tôi đọc trong lúc lớn lên tôi bắt đầu nhận ra một tác phẩm hạn hẹp thế nào khi so với sự trù phú của thế giới. Mỗi khi bạn lật trang sách, điều gì đó cũng xảy ra. Dần dần từng chút một, danh sách dài các quốc gia khi tôi mới bắt đầu đã thay đổi, từ một bản lưu trữ mang tính học thuật khô khan về các địa danh trở thành những thực thể sống.
Now, I don't want to suggest that it's at all possible to get a rounded picture of a country simply by reading one book. But cumulatively, the stories I read that year made me more alive than ever before to the richness, diversity and complexity of our remarkable planet. It was as though the world's stories and the people who'd gone to such lengths to help me read them had made it real to me. These days, when I look at my bookshelves or consider the works on my e-reader, they tell a rather different story. It's the story of the power books have to connect us across political, geographical, cultural, social, religious divides. It's the tale of the potential human beings have to work together.
Tôi không muốn nói rằng bạn có thể nắm được bức tranh toàn vẹn về một đất nước chỉ với một cuốn sách nhưng cứ tích tụ dần lại, những câu chuyện mà tôi đọc trong năm đó khiến tôi thấy tràn đầy sức sống hơn bao giờ hết, khi cảm nhận sự dồi dào, phong phú và phức tạp của hành tinh chúng ta. Như là các câu chuyện của thế giới và những con người đã nỗ lực giúp tôi đọc được chúng khiến chúng trở nên thật hơn với tôi. Dạo này khi nhìn vào tủ sách của mình, hay nhìn những tác phẩm trên thiết bị đọc sách, chúng đã nói lên một câu chuyện khác. Chính câu chuyện của những cuốn sách đầy sức mạnh kết nối chúng ta dù ta khác nhau về chính trị, địa lý, văn hóa, xã hội và tín ngưỡng. Chính là những mẩu chuyện về tiềm năng mà con người có để kết nối với nhau.
And, it's testament to the extraordinary times we live in, where, thanks to the Internet, it's easier than ever before for a stranger to share a story, a worldview, a book with someone she may never meet, on the other side of the planet. I hope it's a story I'm reading for many years to come. And I hope many more people will join me. If we all read more widely, there'd be more incentive for publishers to translate more books, and we would all be richer for that.
Và nó chính là bằng chứng cho thời đại kỳ diệu mà chúng ta đang sống, nhờ có internet mà mọi thứ dễ dàng hơn cho một người lạ mặt muốn chia sẻ một câu chuyện, một thế giới quan, một cuốn sách với một người mà họ chưa từng gặp mặt ở phía bên kia địa cầu. Tôi mong rằng đây sẽ là câu chuyện cho nhiều năm nữa và mong rằng thêm nhiều người sẽ tham gia cùng với tôi. Nếu chúng ta cùng đọc sách rộng rãi hơn nữa, đó sẽ là một sự khích lệ các nhà xuất bản dịch thêm nhiều đầu sách và hiểu biết của chúng ta sẽ ngày một phong phú hơn.
Thank you.
Xin cảm ơn.
(Applause)
(Tiếng vỗ tay)