It's often said that you can tell a lot about a person by looking at what's on their bookshelves. What do my bookshelves say about me? Well, when I asked myself this question a few years ago, I made an alarming discovery. I'd always thought of myself as a fairly cultured, cosmopolitan sort of person. But my bookshelves told a rather different story. Pretty much all the titles on them were by British or North American authors, and there was almost nothing in translation. Discovering this massive, cultural blind spot in my reading came as quite a shock.
Thuhet shpesh që mund të mësosh shumë për një person vetëm duke parë se çfarë librash mban në raftin e tij. Çfarë thotë rafti im i librave për mua? Kur ia shtrova vetes këtë pyetje para disa vjetëve, zbulova diçka alarmuese. Gjithmonë e kam menduar veten si e kulturuar, një tip kozmopolit. Por rafti im i librave shfaq diçka krejt tjetër. Pak a shumë të gjithë librat ishin nga autorë britanikë ose të Amerikës së Veriut, dhe pothuajse nuk kishte asgjë në përkthime. Kur zbulova këtë boshllëk të madh kulturor në sirtarin tim u trondita.
And when I thought about it, it seemed like a real shame. I knew there had to be lots of amazing stories out there by writers working in languages other than English. And it seemed really sad to think that my reading habits meant I would probably never encounter them. So, I decided to prescribe myself an intensive course of global reading. 2012 was set to be a very international year for the UK; it was the year of the London Olympics. And so I decided to use it as my time frame to try to read a novel, short story collection or memoir from every country in the world. And so I did. And it was very exciting and I learned some remarkable things and made some wonderful connections that I want to share with you today.
Dhe kur mendoja për këtë, u ndjeva si e turpëruar. E dija që mund të kishte shumë tregime mahnitëse nga shkrimtarë që shkruajnë në gjuhë të ndryshme përpos anglishtes. Dhe m'u duk e trishtueshme të mendoja që zakonet e mia të lexuarit nënkuptonin që unë ndoshta kurrë nuk do t'i lexoja ato. Kështu, vendosa t'i bëj vetes një kurs intensiv të të lexuarit global. Viti 2012 ishte vit ndërkombëtar për Mbretërinë e Bashkuar; ishte viti i Olimpiadës në Londër. Dhe kështu vendosa ta përdorja këtë hark kohor që të përpiqesha të lexoja një novelë, koleksion tregimesh të shkurtra, ose kujtime nga çdo vend i botës. Dhe kështu bëra. Ishte shumë emocionuese dhe mësova disa gjëra të mrekullueshme dhe bëra lidhje të mahnitshme që dua t'i ndaj me ju sot.
But it started with some practical problems. After I'd worked out which of the many different lists of countries in the world to use for my project, I ended up going with the list of UN-recognized nations, to which I added Taiwan, which gave me a total of 196 countries. And after I'd worked out how to fit reading and blogging about, roughly, four books a week around working five days a week,
Por filloi me disa probleme praktike. Pasi kisha zgjedhur se cilat vende të të ndryshme të botës do të përdorja për projektin tim, përfundova me listën e vendeve që janë të njohura nga Kombeve të Bashkuara, në të cilën e shtova Taiwan-in që më dha një numër total të 196 vendeve. Dhe pasi e rregullova orarin se si të lexoj dhe të mbaj blogun përafërsisht, rreth, katër libra në javë dhe të punoja pesë ditë në javë,
I then had to face up to the fact that I might even not be able to get books in English from every country. Only around 4.5 percent of the literary works published each year in the UK are translations, and the figures are similar for much of the English-speaking world. Although, the proportion of translated books published in many other countries is a lot higher. 4.5 percent is tiny enough to start with, but what that figure doesn't tell you is that many of those books will come from countries with strong publishing networks and lots of industry professionals primed to go out and sell those titles to English-language publishers. So, for example, although well over 100 books are translated from French and published in the UK each year, most of them will come from countries like France or Switzerland. French-speaking Africa, on the other hand, will rarely ever get a look-in.
m'u desh të përballesha me faktin se ndoshta nuk do të arrija të gjeja libra në gjuhën angleze nga çdo vend. VetVm 4.5 përqind të veprave letrare që publikohen çdo vit në Mbretërinë e Bashkuar janë përkthime, dhe numrat janë të ngjashme për pjesën më të madhe të botës anglisht folëse. Megjithëse, përqindja e veprave të përkthyera që publikohen në shumë vende është shumë më i lartë. 4.5 përqind është e mjaftueshme për t'ja filluar, por çfarë nuk të tregon ajo shifër është se shumica e këtyre librave vinin nga vendet me rrjet të fuqishëm botues dhe shumicën e profesionistëve të gatshëm së pari për tja shitur veprat botuesve të gjuhës angleze. Kështu, për shembull, edhe pse gati 100 vepra që janë përkthyer nga frëngjishtja dhe janë botuar në Mbretërinë e Bashkuar çdo vit, shumica e tyre do të vijnë prej vendeve si Franca apo Zvicra. Në anën tjetër, folësit e gjuhës frënge nga Afrika, rallë se do kenë mundësi.
The upshot is that there are actually quite a lot of nations that may have little or even no commercially available literature in English. Their books remain invisible to readers of the world's most published language. But when it came to reading the world, the biggest challenge of all for me was that fact that I didn't know where to start. Having spent my life reading almost exclusively British and North American books, I had no idea how to go about sourcing and finding stories and choosing them from much of the rest of the world. I couldn't tell you how to source a story from Swaziland. I wouldn't know a good novel from Namibia. There was no hiding it -- I was a clueless literary xenophobe. So how on earth was I going to read the world?
Rezultati është që ka shumë vende që janë përfaqsuar shumë pak ose fare në literaturën e përkthyer në anglisht. Librat e tyre mbeten të panjohur për lexuesit e gjuhës më të botuar në botë. Por kur vjen puna tek të lexuarit e botës, sfida më e madhe për mua ishte fakti që nuk dija nga t'ja filloja. E kisha kaluar kohën duke lexuar vetëm nga autorë britanikë dhe libra të Amerikës së Veriut, nuk e kisha idenë se nga t'ja filloja të gjurmoja dhe të gjeja tregime dhe t'i zgjidhja ato nga pothuajse e gjithë bota. S'mund t'ju them se si gjurmova një tregim nga Swaziland-i. Unë nuk do të dija një roman të mirë nga Namibia. As nuk e fshehja -- Isha një ksenofobe letrare pa asnjë ide. Dhe se si në dreq do t'i lexoja të gjitha veprat e botës?
I was going to have to ask for help. So in October 2011, I registered my blog, ayearofreadingtheworld.com, and I posted a short appeal online. I explained who I was, how narrow my reading had been, and I asked anyone who cared to to leave a message suggesting what I might read from other parts of the planet. Now, I had no idea whether anyone would be interested, but within a few hours of me posting that appeal online, people started to get in touch. At first, it was friends and colleagues. Then it was friends of friends. And pretty soon, it was strangers.
Isha gati të kërkoja ndihmë. Kështu në tetor të 2011, e regjistrova blogun tim, ayearofreadingtheworld.com një vit për të lexuar botën.com, dhe postova një thirrje të shkurtër online. Shpjegova se kush jam, se sa i kufizuar ishte të lexuarit që e kisha, dhe pyeta nëse dikush do të dëshironte të më lërë një mesazh me sugjerime se çka duhej të lexoja nga vendet e tjera të botës. Tash, nuk kisha ide se ndokush do të ishte i interesuar, por brenda disa orëve të thirrjes sime online, njerëzit filluan të më kontaktojnë. Në fillim, ishin shokët dhe kolegët. Pastaj ishin shokët e shokëve. Dhe shumë shpejt, ishin edhe të panjohurit.
Four days after I put that appeal online, I got a message from a woman called Rafidah in Kuala Lumpur. She said she loved the sound of my project, could she go to her local English-language bookshop and choose my Malaysian book and post it to me? I accepted enthusiastically, and a few weeks later, a package arrived containing not one, but two books -- Rafidah's choice from Malaysia, and a book from Singapore that she had also picked out for me. Now, at the time, I was amazed that a stranger more than 6,000 miles away would go to such lengths to help someone she would probably never meet.
Katër ditë pas thirrjes sime online, mora një mesazh nga një grua e cila quhej Rafidah në Kuala Lumpur. Ajo më tha se i pëlqente shumë ideja e projektit tim, dhe më pyeste nëse mund të shkonte në një librari lokale në anglisht dhe të zgjidhte një libër malajzian e të ma postonte? Unë pranova me entuziazëm, dhe pas disa javëve, arriti një pako që përmbante jo një, por dy libra -- që Rafidah i zgjodhi nga Malajzia, dhe një libër nga Singapori që edhe këtë e kishte zgjedhur për mua. Në atë moment isha e mahnitur që një i huaj që është më shumë se 9600 km do të arrinte aty për t'i ndihmuar dikujt që mbase nuk do t'a takonte kurrë.
But Rafidah's kindness proved to be the pattern for that year. Time and again, people went out of their way to help me. Some took on research on my behalf, and others made detours on holidays and business trips to go to bookshops for me. It turns out, if you want to read the world, if you want to encounter it with an open mind, the world will help you. When it came to countries with little or no commercially available literature in English, people went further still.
Por mirësia e Rafidas vërtetoi të ishte një model për atë vit. Shpesh dhe përsëri, njerëzit bënin shumë që të më ndihmonin mua. Disa bënë edhe hulumtime për mua, dhe disa të tjerë bënë devijime gjatë pushimeve dhe udhëtime të punës që të shkonin nëpër librari për mua. Duket sikur, se nëse doni të lexoni botën, nëse doni t'a shikoni me një mendje të hapur, bota do t'ju ndihmojë. Në rastin e vendeve me pak ose fare pa qasje të librave e disponueshme në anglisht, njerëzit shkuan edhe më tej,
Books often came from surprising sources. My Panamanian read, for example, came through a conversation I had with the Panama Canal on Twitter. Yes, the Panama Canal has a Twitter account. And when I tweeted at it about my project, it suggested that I might like to try and get hold of the work of the Panamanian author Juan David Morgan. I found Morgan's website and I sent him a message, asking if any of his Spanish-language novels had been translated into English. And he said that nothing had been published, but he did have an unpublished translation of his novel "The Golden Horse." He emailed this to me, allowing me to become one of the first people ever to read that book in English.
Librat shpesh vinin nga burime nga më të ndryshme. Librin panamez, për shembull, e mora nga një bisedë që bëra me Kanalin e Panamasë në Twitter. Po, Kanali i Panamasë ka një llogari në Twitter. Dhe kur postova në Twitter për projektin tim, m'u sugjerua që të provoj dhe të gjej veprat e autorit panamez Juan David Morgan. E gjeta website-n e Morgan-it dhe i dërgova një mesazh, e pyeta nëse ndonjë nga romanet e tij në spanjisht qenë përkthyer në gjuhën angleze. Ai më tha që asnjë nuk ishte botuar, , por që kishte një përkthim të pabotuar të romanit të tij "Kali i Artë". Ai ma dërgoi me e-mail atë, duke më bërë mua lexuesen e parë të atij libri në gjuhën angleze.
Morgan was by no means the only wordsmith to share his work with me in this way. From Sweden to Palau, writers and translators sent me self-published books and unpublished manuscripts of books that hadn't been picked up by Anglophone publishers or that were no longer available, giving me privileged glimpses of some remarkable imaginary worlds. I read, for example, about the Southern African king Ngungunhane, who led the resistance against the Portuguese in the 19th century; and about marriage rituals in a remote village on the shores of the Caspian sea in Turkmenistan. I met Kuwait's answer to Bridget Jones.
Morgan nuk ishte i vetmi autor që ndante punën e tij me mua në këtë mënyrë. Nga Suedia në Palau, shkrimtarët dhe përkthyesit më dërguan librat e vetë-publikuar dhe dorëshkrime të pabotuara të librave që nuk ishin zgjedhur nga botuesit anglofon ose që nuk ishin më të disponueshme, duke më dhënë privilegjin të hyja në disa nga botërat imagjinare. Lexova, për shembull, rreth mbretit afrikan jugor Ngungunhane, që udhëhoqi rezistencën kundër portugezëve në shekullin 19të; dhe për ritualet e martesës në një fshat të largët në brigjet e detit Kaspik në Turkmenistan. Gjeta përgjigjën e Kuvaitit ndaj Brixhit Xhons.
(Laughter)
(Të qeshura)
And I read about an orgy in a tree in Angola.
Dhe lexova për një orgji në një pemë në Angolë.
But perhaps the most amazing example of the lengths that people were prepared to go to to help me read the world, came towards the end of my quest, when I tried to get hold of a book from the tiny, Portuguese-speaking African island nation of São Tomé and Príncipe. Now, having spent several months trying everything I could think of to find a book that had been translated into English from the nation, it seemed as though the only option left to me was to see if I could get something translated for me from scratch. Now, I was really dubious whether anyone was going to want to help with this, and give up their time for something like that. But, within a week of me putting a call out on Twitter and Facebook for Portuguese speakers, I had more people than I could involve in the project, including Margaret Jull Costa, a leader in her field, who has translated the work of Nobel Prize winner José Saramago. With my nine volunteers in place, I managed to find a book by a São Toméan author that I could buy enough copies of online. Here's one of them. And I sent a copy out to each of my volunteers. They all took on a couple of short stories from this collection, stuck to their word, sent their translations back to me, and within six weeks, I had the entire book to read.
Por ndoshta shembulli më i mahnitshëm në largësitë që njerëzit ishin të gatshëm të shkojnë që të më ndihmonin të lexoja botën, erdhi drejt përfundimit të kërkimit tim, kur provova të gjej një libër të vockël, të folësve portugez populli i ishullit afrikan i São Tomé dhe Príncipe. Pasi provova për ca kohë gjithshka për sa munda që të gjeja një libër nga ky vend që të ishte i përkthyer në anglisht, m'u duk që opsioni i vetëm që kisha ishte të shikoja nëse mund të gjeja diçka të përkthyer posacerisht për mua. Tani, isha shumë e pasigurt nëse ndokush do të donte të më ndihmonte me këtë, dhe të harxhonin kohën e tyre për diçka të tillë. Por, një javë pasi kisha bërë thirrje në Twitter dhe Facebook për folësit e portugalishtes, kisha më shumë se sa më duheshin për këtë projekt, duke përfshirë Margaret Jull Costa, një lidere në fushën e saj, e cila kishte përkthyer veprën e fituesit të Çmimit Nobel José Saramago. Në sajë të nëntë vullnetarëve të mi, ia dola të gjeja një libër nga një autor nga São Tomé që mund të blija mjaft kopje online. Ja njëra prej tyre. Dhe i dërgova një kopje secilit nga vullnetarët e mi. Ata të gjithë morën nga dy tregime të shkurtëra nga ky koleksion, e mbajtën fjalën, më dërguan përkthimet e tyre, dhe brenda gjashtë javësh, e kisha të gjithë librin për t'a lexuar.
In that case, as I found so often during my year of reading the world, my not knowing and being open about my limitations had become a big opportunity. When it came to São Tomé and Príncipe, it was a chance not only to learn something new and discover a new collection of stories, but also to bring together a group of people and facilitate a joint creative endeavor. My weakness had become the project's strength.
Në këtë rast, si e gjeta shumë shpesh gjatë vitit tim për të lexuar botën, mosdijenia ime dhe të qenurit e hapur rreth limiteve të mia më ishte bërë një mundësi e madhe. Kur bie fjala tek São Tomé dhe Príncipe, ishte një shans që jo vetëm të mësoja diçka të re dhe të zbuloja një koleksion të ri të tregimeve, por gjithashtu të sillja së bashku një grup të njerëzve dhe t'i ndihmoja të bashkoheshin një përpjekje kreative. Dobësia ime ishte bërë fuqia e projektit.
The books I read that year opened my eyes to many things. As those who enjoy reading will know, books have an extraordinary power to take you out of yourself and into someone else's mindset, so that, for a while at least, you look at the world through different eyes. That can be an uncomfortable experience, particularly if you're reading a book from a culture that may have quite different values to your own. But it can also be really enlightening. Wrestling with unfamiliar ideas can help clarify your own thinking. And it can also show up blind spots in the way you might have been looking at the world.
Librat që i lexova atë vit më ndihmuan t'i shoh gjërat ndryshe. Ata që kënaqen duke lexuar e dinë, që librat kanë një fuqi të jashtëzakonshme që të na bëjnë për vete dhe të na vendosin në mendjen e dikujt tjetër, për atë, për ca kohë të paktën, ju e shikoni botën nëpërmjet syve të ndryshëm. Kjo mund të jetë dhe një përvojë e pakëndshme, veçanërisht nëse jeni duke e lexuar një libër nga një kulturë që ka vlera të ndryshme nga ato tuajat. Por gjithashtu mund të jetë edhe diçka ndriçuese. Duke luftuar me ide të panjohura ndihmon të qartësoni mendjen tuaj. Dhe gjithashtu mund t'ju tregojë s'i shihnit dot në atë mënyrë që ndoshta po e shikonit botën.
When I looked back at much of the English-language literature I'd grown up with, for example, I began to see how narrow a lot of it was, compared to the richness that the world has to offer. And as the pages turned, something else started to happen, too. Little by little, that long list of countries that I'd started the year with, changed from a rather dry, academic register of place names into living, breathing entities.
Kur po rimendoja për letërsinë Angleze që isha rritur, për shembull, fillova të shikoj se sa e kufizuar ishte, në krahasim me thesarin që bota ka për të ofruar. Dhe ndërsa faqet ktheheshin, diçka tjetër filloi të ndodhte, gjithashtu. Pak nga pak, ajo listë e gjatë e vendeve që fillova vitin, ndryshoi nga një emër i thatë, akademik i vendeve në subjekte të gjalla.
Now, I don't want to suggest that it's at all possible to get a rounded picture of a country simply by reading one book. But cumulatively, the stories I read that year made me more alive than ever before to the richness, diversity and complexity of our remarkable planet. It was as though the world's stories and the people who'd gone to such lengths to help me read them had made it real to me. These days, when I look at my bookshelves or consider the works on my e-reader, they tell a rather different story. It's the story of the power books have to connect us across political, geographical, cultural, social, religious divides. It's the tale of the potential human beings have to work together.
Tani, nuk dua të sugjeroj që është e mundur të krijoni një ide për një vend vetëm duke lexuar një libër. Por në total, tregimet që lexova atë vit më kanë bërë të ndihem më e gjallë se kurrë më parë nga pasuria, diversiteti dhe kompleksiteti i planetit tonë të shkëlqyer. Ishte sikur tregimet e botës dhe të njerëzve që kishin shkuar deri në atë pikë për të ndihmuar t'i lexoja më kanë bërë personin që jam. Këto ditë, kur e shikoj raftin tim të librave ose kur i konsideroj veprat në sirtarin tim online, tregojnë një tregim tjetër. Është tregimi i fuqisë që kanë librat për të na lidhur ne pa marrë parasysh ndarjet politike, gjeografike, kulturore, shoqërore, fetare. Është tregimi i potencialit të qenieve njerëzore që të punojnë së bashku.
And, it's testament to the extraordinary times we live in, where, thanks to the Internet, it's easier than ever before for a stranger to share a story, a worldview, a book with someone she may never meet, on the other side of the planet. I hope it's a story I'm reading for many years to come. And I hope many more people will join me. If we all read more widely, there'd be more incentive for publishers to translate more books, and we would all be richer for that.
Dhe, është një testament i kohës së jashtëzakonshme që jemi duke jetuar, ku, falë internetit, e kemi më të lehtë se kurrë për një të huaj të ndajë një tregim, një botëkuptim, një libër me dikë që ndoshta ajo s'mund t'a takojë kurrë, në anën tjetër të planetit. Shpresoj të jetë një tregim që do t'a lexoj për shumë vite të tjera. Dhe shpresoj që shumë e shumë njerëz të më bashkohen. Nëse të gjithë do të kishim lexuar më gjerësisht, do të kishte më shumë nxitje për botuesit që të përkthenin libra, dhe ne të gjithë do të ishim më të pasur.
Thank you.
Falemnderit.
(Applause)
(Duartrokitje)